PEDAGOGIKA CZASU WOLNEGO - WYKŁADY

Pedagogika - nauka o wychowaniu, jego istocie, celach, treściach, metodach, środkach i formach organizowania procesów wychowawczych. (gr. Paidagogos - prow. Dziecko), (łac. Ars educandi - sztuka wychowania).

Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują proces nauczania i wychowania w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów dydaktyczno - wychowawczych.

Towarzyszą temu celowi następujące zadania:

• gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowania

• analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich

• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

Pedagogika - podział:

• pedagogika ogólna - podstawowa, struktura i cele wychowania, metodologia badań

• społeczna - środowiskowe uwarunkowania procesów wychowawczych i potrzeb rozwojowych człowieka

• szkolna - wychowanie w środowisku szkolnym

• specjalna - lecznicza

• czasu wolnego

działy współczesnej pedagogiki:

• praktyczny - obserwacja, zbieranie danych, badania i doświadczenia wychowawcze, opracowywanie danych doświadczeń wychowawczych

• opisowy - wyjaśnienie otrzymanych badań, praw związanych z wychowaniem, uogólnianie doświadczenia wychowawczego

• normatywny - badanie natury człowieka i wytworów jego kultury, ustalanie wartości i norm

• teoretyczny - tworzenie teorii wszechstronnego rozwoju człowieka.

Źródła badań pedagogicznych:

• praktyka wychowawcza - bieżące materiały z pracy praktycznej instytucji wychowawczych

• bierne doświadczenie - analiza dzienników, dokumentów historycznych dotyczących procesu wychowawczego

• ideologie wychowawcze - ideologie dotyczące filozofii, światopoglądu, kultury, sztuki itp.

• Teorie o człowieku - teorie istoty, natury i istnienia człowieka.

Wiedza uzyskana ze źródeł poznania pedagogicznego:

• praktyczna - działania, metody, środki wychowawcze i nauczania

• empiryczna - zjawiska, ich przebieg, przyczyny, skutki

• normatywna - cele, wartości, ideały, oceny wyników wychowania

• teoretyczna - cala rzeczywistość wychowania.

Pedagogika należy do nauk społecznych, stanowi zespół nauk o wychowaniu, określa teorię działalności wychowawczej.

Związek pedagogiki z innymi naukami.

Oprócz psychologii i socjologii, pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych, jest to m.in.:

• medycyna (pedagogika specjalna)

• prawo (pedagogika resocjalizacyjna)

• ekonomia (pedagogika ogólna, wychowania)

• filozofia (pedagogika ogólna, etyka)

pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniu wychowawczym winno osiągnąć:

• optymalny rozwój osobowości

• ukształtować wiedzę o rzeczywistości

• przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.

Do głównych instytucji prowadzących proces wychowania zalicza się:

• rodzinę

• przedszkole

• szkołę.

Szerszy zakres zainteresowań pedagogiki obejmuje:

• samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych

• oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głownie środków masowego przekazu, organizacji młodzieżowych, placówek kulturowych (teatrów, klubów, muzeów), instytucji wychowania religijnego.

Antypedagogika - nurt w pedagogice negująy tradycyjną formę wychowania, opierający się na zasadzie sterowania życiem człowieka.

Kierunek ten został zapoczątkowany na początku XIX wieku przez Aleksandra Neila. Antypedagogika oddaje wolność do samodecydowania o sobie dziecku a rolę nauczyciela sprowadza do przewodnika w myśl zasady lepiej wspierać zamiast wychowywać.

Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego dobrowolność. Wychowawca nieingerujący - zgodnie z naturą dziecka - bezstresowo.

Antypedagogika upomniała się także o takie wartości jak:

• wolność

• równość

• przyjaźń

• samostanowienie

• odpowiedzialność każdego za siebie samego.

Podstawowe pojęcia pedagogiki.

Wychowanie - świadome organizowana działalność społeczna, oparta na relacjach wychowawczych między wychowawcą a wychowankiem, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

W zakres pojęcia wychowanie wchodzi:

• wychowanie naturalne - zachodzące pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje - rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia.

• Wychowanie instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących tj przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka

• Samowychowanie - czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swego postępowania do przyjętych wartości i norm.

Kształcenie - całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz zrozumienia otaczającego ją świata.

Nauczanie - działalność nauczycielska o charakterze planowej, celowej pracy ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijające ich uzdolnień.

Opieka - dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb, których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczna (zapewnić zdrowie).

Osobowość - zespół względnie stałych właściwości i procesów psychofizycznych odróżniających jednego człowieka od innych ludzi, wpływająca na organizacje jego zachowania, na stałość w wyborze celów i wartości.

W strukturze osobowości wyróżniamy osobowość zewnętrzną i wewnętrzną.

Osobowość wewnętrzna obejmuje:

• temperament - siła, szybkość, tempo procesów psychicznych, sposób reagowania

• inteligencja - zdolność do logicznego myślenia i zachowania się w nowych sytuacjach, krytyczna ocena wyników

• potrzeby - chęć uzupełnienia braków, np. jedzenie, pieniądze.

• Motywacje - powody, uzasadnienia działania lub zaniechania

• Postawy - pozytywny lub negatywny stosunek do jakiegoś przedmiotu, osoby, sytuacji

• Wartości - co cenne i godne pożądania, modele kultury, normy zachowania.

Kultura - ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych jak i niematerialnych, duchowych, symbolicznych (wzory myślenia i zachowania). Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa.

Świadomość - stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę, że zjawisk wewnętrznych, tj własnych procesów myślowych oraz zjawisk zachowania w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie lub autonomicznie).

Wychowawca - osoba organizująca proces wychowawczy.

Nauczyciel - osoba organizująca proces dydaktyczny i wychowawczy.

Opiekun - osoba dająca wsparcie w procesie wychowawczym.

Środowisko - ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych jak i antropogenicznych, występujących na określonym obszarze oraz ich wzajemnie powiązania, oddziaływania i zależności.

Grupa społeczna - względnie stały układ jednostek, grup, zbiorowości (np. rodzina, społeczeństwo), w który członkowie mają poczucie wspólnej tożsamości. Grupa społeczna wpływa na zachowanie ludzi oraz ich aktywność.

Styl życia - specyficzny sposób codziennych zachowań (sposób postaw, aktywność) jednostki lub zbiorowości. Styl życia to pewien charakterystyczny sposób bycia odróżniający tę jednostkę lub zbiorowość od innych.

Styl życia współczesnego człowieka- niepokojące akcenty:

• brak pozytywnych wzorów spędzania czasu wolnego

• niski poziom świadomości zdrowotnej

• niedobór lub brak aktywności fizycznej

• antyzdrowotny sposób życia (używki, stres, niewłaściwa dieta).

4.

Edukacja - proces zdobywania wiedzy związany z rozwojem umysłowym człowieka.

Socjalizacja - proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości.

Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie.

Najważniejszą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, środowisko rodzinne, wychowawczy, rówieśnicy, instytucje.

Resocjalizacja - proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w określonym społeczeństwie polegający na tym, że poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się jej normy społeczne i wartości, których nie miała ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji, jednocześnie powodując, iż rezygnuje ona z przyswojonych do tej pory normy.

T. Velben - by pierwszym człowiekiem, który podjął się próby definiowania czasu wolnego, dla niego czas wolny oznaczał całość czasu poza czasem pracy - uważał, że czas wolny, który ma do dyspozycji decyduje o jego społecznym usytuowaniu, o przynależności do określonej klasy społecznej.

Pedagogika czasu wolnego jest dyscypliną tworzącą wzory postaw zgodnie z potrzebami jednostki. Jest nauką zajmująca się ustalaniem i formułowaniem celów wychowania do rekreacji.

Obejmuje działalność wychowawczą mająca na celu przygotowanie człowieka do właściwego spędzania czasu wolnego.

Przez wychowanie do rekreacji należy rozumieć działanie intencjonalne mające na celu przygotowanie człowieka do aktywnego spędzania czasu w zakresie uczestnictwa w ruchu kulturalno-sportowym i turystycznym.

Czynności te są podejmowane w czasie wolnym, dobrowolnie, dla przyjemności, w celu kształtowania własnej osobowości, , odnowy i pomnażania sił psychofizycznych.

Konieczność istnienia tej dyscypliny naukowej wynika z:

• narastania czasu wolnego

• zagospodarowania czasu wolnego

• dynamiki rozwoju człowieka

• warunków zaspokajania potrzeb

• ukierunkowania wychowania.

Zadania pedagogiki czasu wolnego.

• dostarczanie zasad stawiania diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej

• wychowanie człowieka do rekreacji i turystyki

• kształtowanie odpowiedzialności i świadomy wpływ każdej jednostki na zdrowie własnej rodziny

• wykształcenie w każdym podmiocie odpowiedzialności za stworzenie odpowiednich warunków do uprawiania kultury fizycznej

• kształtowanie nowych zachowań jednostek i grup społecznych.

Szczegółowe definicje czasu wolnego.

Czas wolny - zajęcie, którym jednostka może się oddawać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swego kształcenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych. Dumazedier - 1960.

Czas wolny - jest to ta część budżetu czasu, która nie jest zajęta przez pracę zarobkową, normalną i dodatkową, ani przez systematyczne kształcenie się uczelniane, ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen, higiena, posiłki), ani przez stałe obowiązki domowe, i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści - Kamiński 1975, Pięta 2008.

Czas na wpół wolny - część budżetu czasu przeznaczona na czynności, którym towarzyszy poczucie obowiązku ich wykonania lub świadomość rzeczowych korzyści, ale które zarazem wykonujemy z pewnym marginesem swobody. Czas ten dotyczy strefy powinności.

5.

Definicje związane z czasem wolnym

Wczasowanie - część czasu wolnego, którą swobodnie i dobrowolnie dysponując, możemy wypełniać odpoczynkiem, zabawą oraz podejmowaną z własnej potrzeby dla własnego rozwoju pracą umysłową (samokształcenie) i aktywnością ruchową (sportową).

Turystyka - zjawisko ruchliwości przestrzennej człowieka, ma miejsce w czasie wolnym i charakteryzuje się czasową i dobrowolną zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia oraz wejściem w kontakt ze środowiskiem odwiedzanym. Turystyka jest jedną z form rekreacji.

Rekreacja - forma aktywności umysłowej lub fizycznej podejmowana poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi, domowymi i nauką, stosowana w celu odpoczynku i rozrywki.

Rekreacja - zorganizowany system postaw człowieka wywodzący się z:

• ogólnego systemu wartości kulturalnych

• działania w czasie wolnym.

Rekreacja zmierza do zachowana w człowieku:

• zdrowia

• sprawności życiowej

• rozwijania i kształtowania indywidualnych zamiłowań i zainteresowań umysłowych oraz twórczych

• systematycznej rozrywki i wypoczynku

tak rozumiana rekreacja wypełnia czas wolny człowieka, może być realizowana zarówno w wolnych godzinach dnia codziennego jak świątecznego i urlopowego.

Wypoczynek - bierna i aktywna forma zagospodarowania czasu wolnego dla nabrania sił witalnych organizmu.

Odpoczynek - bierna forma zagospodarowania czasu wolnego dla nabrania sił witalnych organizmu.

Schemat blokowy określający wzajemną zależność i zakres obszarów terminów wolnoczasowych.

Rekreacja (wczasy)
Wypoczynek			Praca nad sobą
Odpoczynek	Zabawa
		Rozrywka		Gra

Struktura czasu wolnego

Z rekreacją silnie związane jest pojęcie czasu wolnego, który uważa się jako część czasu uwolnionego (zw. Także dyspozycyjnym) od obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych, a przeznaczonego na wybrane przez siebie zajęcia służące wypoczynkowi, rozrywce i kształtowaniu własnej osobowości.

Podział czasu zajętego i wolnego wiąże się ze sferami, które regulują określone sfery: konieczności, powinności, dowolności

Rekreacja zawsze mieści się w czasie wolnym, ponieważ jest przedmiotem dowolnego wyboru człowieka.

Aby czynność była rekreacją musi ona być odczuwana jako swobodny wybór (dowolność). Poczucie swobody wyboru i przyjemność to atrybuty rekreacji.

Czas wolny przeznacza się na:

• odpoczynek

• rozrywkę

• działalność społeczną

• rozwój zainteresowań i uzdolnień jednostki.

Istnieją różne czynniki, od których zależy formułowanie definicji czasu wolnego. Są to m.in.:

• warunki środowiskowe

• poziom materialny życia

• tradycje kulturowe

• poziom intelektualny społeczeństwa i jednostek.

Współczesne formy spędzania czasu wolnego:

1. turystyka

2. sport

3. środki masowego przekazu

4. teatry, filharmonie, wystawy, muzea

5. samokształcenie

6. amatorstwo artystyczne

7. majsterkowanie i amatorstwo techniczne

8. hodowla amatorska

9. zabawy i kontakty towarzyskie

10. kolekcjonerstwo

11. aktywność społeczna.

Współczesne formy spędzania czasu wolnego (wariant II)

1. czytanie książek, gazet, czasopism

2. spotkania, wizyty, zabawy towarzyskie, gry

3. słuchanie radia

4. oglądanie telewizji

5. zajęcia turystyczne i turystyczno rekreacyjne

6. czynne uprawianie sportu

7. korzystanie z teatrów, instytucji muzycznych artystycznych i kulturalnych

8. hobby

9. słuchanie muzyki z płyt lub kaset, oglądanie wideo, filmów i przezroczy w domu

10. spacery

11. praktyki i zajęcia religijne, pogrzeby, opieka nad grobami, inne zajęcia o charakterze obyczajowo-religijnym

12. praca i działalność społeczna

13. inne formy spędzania wolnego czasu.

Wykład 6

Historia problematyki czasu wolnego

Edukacja systemów wartości i postaw wobec zajęć w czasie wolnym

Czas wolny i rekreacja w skali masowej i znaczenia jakie dziś przypisujemy pojawiły się dopiero w wyniku zmian i przeobrażeń jakie dokonała rewolucja przemysłowa XVIII-XIX (nowoczesny przemysłczłowiek odciążony od pracywięcej czasu wolnego).

Praktycznie do końca XIX w. utrzymywał się dualistyczny podział klas:

• klasa dominująca (dysponowała czasem wolnym)

• klasa niższa (nie posiadała czasu wolnego)

Zjawisko czasu wolnego towarzyszy człowiekowi od prehistorycznych początków jego istnienia, proces ten stanowił:

• cykl życia człowieka (fizjologiczne prawa natury)

• czas na wypoczynek (przed wyprawami) w celu zdobywania żywności (polowania)

• wypoczynek i praca (osiedlowo-rolniczy charakter życia wyznaczany system gospodarczy)

• rozwój kultury i tradycji (obrzędy religijne, święta religijne np. święto plonów)

A)W starożytności: Egipt, Grecja, Rzym- wędrówki kupieckie, turystyka handlowa, zawody sportowe, spektakle teatralne)

B)W średniowieczu: turystyka handlowa, pielgrzymki do Ziemi Świętej, turnieje rycerskie, świąteczne obrzędy religijne, bale i imprezy dworskie, rozwój sztuki teatralnej, wyprawy morskie.

Charakter klasowy (szlachta, duchowieństwo, burżuazja)

Charakter mieszczański (zmiany po rewolucji przemysłowej- od poł. XVIII w, Kapitalizm-uprzemysłowienie miast- czas wolny po pracy)

Humanizacja pracy (związki pracy, związki zawodowe- zmniejszenie czasu pracy do 8h)

Rozwój technologiczno-przemysłowy (bogatsze państwo- wzrost opieki socjalnej- grupy społeczne: pracownicy, emeryci, renciści, bezrobotni, studenci- oferty spędzania czasu wolnego)

Czas wolny- to możliwość rekreacji, to czas na oczekiwanie-polepszenie stanu organizmu, to czynności które, jak w czasach starożytnych, objawiały się harmonijnym rozwoje ciała i ducha- kalokagatia(kalokagiata).

Ćwiczenia fizyczne- starsza siostra wychowania duchowego- Platon, Arystoteles. Uprawianie ćwiczeń fizycznych i zorganizowany wypoczynek było w starożytnej Grecji elementem kultury, system życia różniący Greków od „Barbarzyńców”.

Czas wolny dla wolnego człowieka musiał być jednak należnie spożytkowany. W starożytności Arystoteles zauważył, że Spartanie gdy prowadzili wojny- w społeczeństwie panował ład i dyscyplina. Pokój (dużo czasu wolnego) wprowadzał odprężenie i upadek moralności (problem czasu wolnego?)

Jednak w starożytnej Grecji praca (w sensie produkcyjnym) była rzeczą niegodną człowieka. Wolny człowiek powinien zajmować się sztuką, polityką, filozofią. Niewolnik natomiast zajmował się pracą- przyczynek do tworzenia kultury czasu wolnego.

Arystoteles był jednym z pierwszych, który podkreślali właściwe wykorzystanie wolego czasu, pisał on: „sama natura wymaga od nas abyśmy potrafili nie tylko należnie działać lecz i dobrze próżnować”.

Problem ten był również studiami innych filozofów, gdzie wraz z upadkiem „próżniaczych” ,wolny i niezależny człowiek miał coraz więcej czasu wolnego, ale nie zawsze umiał sobie z nim poradzić.

Mówiąc o wolnym czasie nawet dzisiaj zadajemy sobie stare, wypowiedziane alternatywne zdanie przez włoskiego pisarza ?Christojara Laudino? 1486 r „Vita activa” czy „vita contemplativa”- aktywne czy pasywne spędzanie wolnego czasu.

Problemy dawniej zauważone aktualne są i dzisiaj, gdzie współczesny człowiek uzależniają się od techniki i udogodnień, coraz częściej prowadzi konsumpcyjny tryb życia. Dominują więc wartości i postawy związane z:

• karierą

• sukcesem zawodowym

• konsumpcją

• finansową niezależnością (niestety wybór formy spędzania czasu wolnego nie zawsze racjonalny)

Czynniki te w znacznym stopniu zniewalają człowieka (przyczyna uzależnień od sekt, narkotyków, pijaństwa, snobistycznego wypoczynku- weekend w mrocznym wydaniue-niebezpieczna podróż do zatłoczonych i zdewastowanych ekologicznie kurortów).

Racjonalnie zaś zagospodarowany czas wolny (aktywna prozdrowotna działalność) może znacznie zrekompensować utraconą więź ze środowiskiem, w którym człowiek przebywa.

Wolnym człowiekiem jest ten, który w swojej twórczości (zawodowej lub też w zabawie) potrafi znaleźć ścisłą zależność wynikającą z prawdziwej potrzeby odczuwania aktywnego wypoczynku po pracy i odczuwania chęci do pracy po wcześniejszym wypoczynku.

Tabela:Zależność aktywności wolnoczasowej współcześnie (wzajemne relacje)

Rozwinięcie teorii czasu wolnego i rekreacji

Rekreacja towarzyszy człowiekowi niemal od początku jego filogenezy:

• zaspakajaniu potrzeb biologicznych (np. praca i wypoczynek) oraz społecznych (no potrzeba kontaktu z innym człowiekiem)

• potrzeba wypoczynku i zabawy

Początki badań- koniec XIX w- uprzemysłowienie- podział klas- różnica klas (związek ze zjawiskiem egalitaryzacji- w aspekcie równouprawnienia do czasu wolnego).

Pierwsze kongresy wczasów robotniczych 1930 (Liege), 1932, 1935 (Bruksela), 1938 (Rzym)- zajmują się problemami wczasów robotniczych i formami wypoczynku po pracy.

I międzynarodowy kongres rekreacyjny- idea rekreacyjnego stylu życia. Zaniechanie po II wojnie światowej gdyż w latach 1936-1939 działalność ta obrała niebezpieczny kierunek w faszystowskich Włoszech i Niemczech (kontrola spędzania czasu wolnego).

Początek XIX w to okres tworzenia pierwszych teorii czasu wolnego (podłoże to koncepcje ekonomiczno-filozoficzne utopistów: Monisa, Barona, Saint-Simona. W koncepcjach tych czas wolny traktowano jako:

• przeciwieństwo czasu pracy (opozycja- praca jako zło, obowiązek ograniczający rozwój osobowości, natomiast czas wolny jako obowiązek rozwijający osobowość)- uprzemysłowienie zmniejszy udział pracy, zwiększy natomiast udział czasu wolnego

• dopełnienie czasu pracy (jedność pracy i czasu wolnego- praca dla przyjemności, urozmaicona wypoczynkiem i nadająca sens życia)

• wartość autonomiczna (niezależna od czasu pracy) świadomość wypoczynku i zabawy, czynności po pracy- dla wypoczynku

Thorsteni Veblen - ekonomista, socjolog, pochodzenia norweskiego

Wykład 7

Psychologiczne aspekty wychowania do czasu wolnego w czynnościach rekreacyjnych

Zachowanie w czasie wolnym- jego charakterystyka i mechanizmy psychiczne

Z rekreacją ściśle związane jest pojęcie czasu wolnego, który uważa się jako część czasu uwolnionego (zwany także dyspozycyjnym) od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych, a przeznaczonego na wybrane przez siebie zajęcia służące wypoczynkowi, rozrywce i kształtowaniu własnej osobowości

Ryc1.Struktura czasu wolnego na tle czasu zajętego

Czas zajęty ||| Czas wolny

|| Strefa powinności || Strefa indywidualności

Cechy charakterystyczne czasu wolnego:

1. Autohedonizm, autoteliczność- aktywność sama w sobie (wrodzona) jako cel- jako źródło przyjemności

2. Dobrowolność- podejmowanie aktywności zgodnej z własną wolą i zainteresowaniami

3. Bezinteresowność- działania podejmowane bez motywów ekonomicznych

4. Obniżony poziom samokontroli emocjonalnej- działanie dla przyjemności i zabawy

5. Nieformalny charakter działania- obniżona dyscyplina w działaniu- w stosunku do czynności codziennych

O charakterze zachowania wolnoczasowego decyduje nie jego forma lecz sposób odbioru rzeczywistości przez daną osobę.

Motywacja ważny czynnik emocjonalnego zaangażowania w aktywność jednostki

MOTYWACJA- ogół czynników pobudzających człowieka do działania

PROCESY MOTYWACYJNE- pełnią funkcję ukierunkowującą oraz pobudzającą w sterowaniu aktywnością człowieka

Rodzaje motywacji:

• Zewnętrzna- nagrody, kary

• Wewnętrzna- realizacja celu z własnych pobudek

Motywacyjne zachowanie człowieka zależy od 3 czynników:

• Musi wystąpić bodziec inicjujący działanie

• Bodziec musi mieć dla osobnika określoną wartość (emocjonalne zabarwienie)

• Bodziec musi mieć realną możliwość realizacji- prawdopodobieństwo realizacji celu większy niż 0

Motywacja to funkcja użyteczności wyniku i oceny prawdopodobieństwa sukcesu M=f(U,P). Gdy U i P zbliżają się do zera to motywacja maleje.

Motywacja- Prawo Yerkesa-Dodtsona

Robert Yerkes i John Dodtson opisali zależność między poziomem pobudzenia organizmu a poziomem wykonania zadania (i liczbą błędów).

I Prawo mówi, że zależność ta jest krzywoliniowa, czyli że istnieje optymalny poziom pobudzenia przy którym dane zadanie jest wykonywane najlepiej.

II Prawo mówi, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy powinien być poziom optymalnego pobudzenia

Wykres

Charakterystyka motywacji:

Kierunek motywacji to kierunek działa (zainteresowanie, wartości)

Natężenie motywacji (siła, wielkość, intensywność) to siła działania.

Rys.Schemat procesu regulacji zachowaniem w czasie wolnym

Mechanizm regulacji zachowania wolnoczasowego - 3 ogniwa:

• System sterowania- oparty na metabolizmie informacyjnym (wartość bodźca (zasób informacji) realność zrealizowania wartości bodźca)

• System zasilania- oparty na metabolizmie energetycznym (kondycja fizyczna)

• System wykonawczy, charakteryzujący możliwości ruchowe realizacji bodźca dla zachowania wolnoczasowego (poziom zdolności umiejętności)

Rys. Teoretyczny model mechanizmu regulacji zachowaniem wolnoczasowym

Mechanizmy motywacyjne regulujące zachowanie w czasie wolnym:

• Mechanizm homeostatyczny- to potrzeby, które usuwają napięcie motywacyjne, np. potrzeba aktywności, wypoczynku, bezpieczeństwo. Ma on charakter ochronny, przywraca pożądany stan emocjonalny- jest typowym zachowaniem rekreacyjnym

• Mechanizm heterostatyczny- wyższe potrzeby, z reguły nie redukują napięcia emocjonalnego, ale często to napięcie potęgują, np. potrzeby w zakresie aktywności biegu na poziomie rekreacji ruchowej i rekreacji biegu maratońskiego, turystyki górskiej o różnym poziomie niebezpieczeństwa

Rodzaje motywów w rekreacji ruchowej wykonywanej w czasie wolnym:

• Motywacje bezpośrednie, wynikają z potrzeb ?....?, związane z:

• Przeżywaniem swoistego zadowolenia na tle aktywności rekreacyjnej

• Przyjemnością estetyczną (piękno ciała, sprawność fizyczna)

• Chęcią wykazania odwagi i zdecydowania przy wykonaniu trudnych zadań

• Chęcią współzawodnictwa

• Dążeniem do doskonalenia własnej osobowości

• Motywy pośrednie:

• Poprawienie sprawności fizycznej

• Doskonalenie własnych cech (fizycznych, psychicznych)- w wymiarze utylitarnym

• Poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego

• Poczucie obowiązku w uprawianiu aktywności rekreacyjnej (kształtowanie postawy, np. zdyscyplinowanie siebie-samorozwój)

Powyższe mechanizmy mają charakter kompleksowy i przybierają zróżnicowane wartości w aspekcie przewagi jednego mechanizmu nad drugim.

Źródła różnic indywidualnych w zachowaniu wolnoczasowym- podział ze względu na pochodzenie

Są to czynniki decydujące o sposobie spędzania czasu wolnego w aspekcie prospołecznym (spędzanie czasu indywidualnie czy grupowo- ważny wyznacznik w organizacji czasu wolnego).

1. Czynniki wrodzone (temperament, poziom energetyzmu organizmu, neurotyzm)- wyznaczające potrzeby aktywności, stymulacji i zabawy. Neurotyczność:

1. Melancholik- apatia, lęk, sztywność, refleksyjność, pesymizm, powściągliwość, nietowarzyskość, spokój

2. Flegmatyk- bierność, ostrożność, powaga, wysoka kontrola, solidność, zrównoważenie, łagodność

3. Sangwinik- towarzyskość, otwartość, gadatliwość, wrażliwość, niefrasobliwość, żywość, beztroska, przywódczość

4. Choleryk- drażliwość, niepokój, agresja, wybuchowość, zmienność, impulsywność, optymizm, aktywność

Kombinacje typów temperamentalnych

Introwersja	Neurotyczność		Ekstrawersja
		Melancholik		Choleryk
		Flegmatyk		Sangwinik
		Równowaga emocjonalna

2. Czynniki nabyte (wychowawcze, środowiskowe)- wyuczone sposoby spędzania czasu wolnego

Aktywność wolnoczasowa stymulowana jest przez czynniki wrodzone lecz fory jakie przybiera ona u człowieka uwarunkowane są wychowaniem w określonym środowisku społecznym.

Aktywnośc wolnoczasowa = mentalne nastawienie (wiedza o czynnościach) + charakter potencjału organizmu.

Wykład 8

Rodzaje czynników determinujących wolnoczasowe zachowanie człowieka:

• Biologiczne (stan zdrowia, poziom sprawności, poziom wydolności, typ budowy ciała)

• Społeczno-demograficzne (płeć, wiek, miejsce pobytu, wykształcenie, zawód)

• Gospodarczo-ekonomiczne (sytuacja ekonomiczna, ilość wolnego czasu, dostępność do urządzeń i obiektów rekreacyjnych)

• Psychiczne (determinanty osobowościowe i nawykowe)

Na wolnoczasowe zachowanie człowieka wpływaja także:

• Potrzeby- stanowią zasadnicze i ogólne źródło aktywności rekreacyjnej

• Zainteresowania- stanowią ukierunkowany charakter aktywności rekreacyjnej

Staż rekreacyjny- wyznaczany czasem uprawiania określonej formy rekreacji.

Stan zaawansowania rekreacyjnego- to poziom wyznaczony specjalizacją w uprawianiu określonej czynności rekreacyjnej.

Fazy przebiegu „kariery rekreacyjnej”:

• POSZUKIWANIA- poszukiwanie dla siebie formy rekreacji zaspakajającej potrzeby

• SPECJALIZACJI- ugruntowanie i doskonalenie (zwiększanie wymogów zgodnie z aspiracjami jednostki)

• ODEJŚCIA- zmiana zainteresowań, niemożność uprawiania ze względu na wiek i zdrowie

„O wyborze zachowań w czasie wolnym rozstrzyga jednostka zgodnie z przyjętą hierarchią wartości i potrzeb wynikających z osobistych skłonności i upodobań, a także z przyjętych obyczajów.”

Najzdrowszą postawą rekreacji jest aktywność jednostki wynikająca z osobistych (wewnętrznych) potrzeb organizmu ludzkiego.

Potrzeba to biologiczny lub psychiczny stan motywacyjny, który ukierunkowuje zachowania jednostki na pewien cel. Potrzeby motywują zachowania ludzkie.

Hierarchia potrzeb według koncepcji Masłowa.

• Intuicja: niższe (podstawowe) i wyższe potrzeby

• Warunkiem zaspokojenia potrzeb na wyższym poziomie jest zaspokojenie potrzeb na niższym poziomie.

Potrzeby zaspokajane w działaniu wolnoczasowym człowieka:

• Potrzeba wypoczynku i relaksu- regeneracja sił, zapewnienie odmienności w życiu codziennym

• Potrzeba aktywności psychofizycznej- kompensacja w działaniu fizycznym i psychicznym

• Potrzeba zmiany trybu i środowiska życia

• Potrzeba emocji- zmienność stanów psychicznych, np. niepewność wyniku, gorycz porażki, radość zwycięstwa, uczucie przyjaźni

• Potrzeba obniżenia poziomu samokontroli- „rozluźnienia”

• Potrzeba agresji- jako pierwotny instynkt gwarantujący przetrwanie (np. pozytywna agresja w rywalizacji sportowej)

• Potrzeby ambigonalne (osiągnięcie prestiżu, uznanie)- będące „motorem napędowym” działań człowieka, jednak niezaspokojenia prowadzą do frustracji

• Potrzeby poznawcze np. aktywność turystyczna w poznaniu środowika

• Potrzeby rozwoju i samorealizacji- jako realizacja własnych wartości

• Potrzeby estetyczne- aktywność w poznawaniu przyrody, kultury, w doskonaleniu własnego ciała-sylwetka

• Potrzeby społeczne- przynależność do grupy, kontakt społeczny

Wyżej wymienione potrzeby to przeciwwaga dla „normalnego i racjonalnego życia” w którym dominuje samokontrola i opanowanie.

Wartości to przedmioty i przekonania, które dla jednostki są cenne (maja wartość materialną lub duchową)

Według Maxa Schelera- wartości sa między sobą we wzajemnych relacjach i tworzą hierarchię:

• Najniżej są hedonistyczne (przyjemnościowe)

• Kolejne szczeble hierarchii tworzą kolejno wartości: utylitarne(użyteczne), witalne(związane z życiem), duchowe

• Najwyższym szczeblem hierarchii są wartości absolutne (skoncentrowane wokół pojęcia świętości[sacrum])

Im wartość jest wyższa, tym bardziej jest trwała, mniej zależna od organizamu, daje głębsze zadowolenie i jest łatwiej dzielona z innymi ludźmi.

Wartości i cele do rekreacji ruchowej

[Podawane na ćwiczeniach]

Wartość to stan materialny lub duchowy, odnosi się do tego co ceni człowiek lub grupa społeczna.

Do wyróżnienia tego, co ważne i cenione służą przekonania i przeżycia człowieka.

Rekreację należy rozpatrywać jako przekonania do wartości cenionych i wartości w przeżyciach. Wartości wyznaczają cele, które chcemy realizaować.

Cele edukacji do rekreacji:

• Cele użytkowe- praktyczne (rozwój fizyczny, kondycyjny, estetyczny, zgrabna sylwetka)

• Cele witalne- prozdrowotne, wiedza w zakresie aspektów prozdrowotnych w uprawianiu rekreacji wyrażające się : w roli aktywności ruchowej dla profilaktyki chorób cywilizacyjnych, w roli ogólnych zasad stosowania wysiłków fizycznych dla celów zdrowotnych, poznanie zasad aktywnego wypoczynku w profilaktyce zmęczenia- samokontroli stanu zdrowia

• Cele duchowe- rekreacja jako system wartości w odczuciu osobistym

• Cele ideowe- wyższe cele (mające charakter polityczny, np. rekreacja- zdrowe społeczeństwo, religijne- np. buddyzm, organizacje chrześcijańskie np. YMCA)

• Cele hedonistyczne- przyjemnościowe (wynikające z aktywności relaksacji, emocjonalnych doznań)

Wpływ aktywności w czasie wolnym na rozwój osobowości człowieka- dotyczy:

• Kształtowania równowagi pomiędzy spontanicznością a samokontrolą (harmonijny rozwój sfery emocjonalnej)

• Zaspokojenia potrzeb (utrzymuje równowagę funkcjonalną organizmu)

• „Otwarcia” nowej przestrzeni (rozwój zainteresowań, rozwój ukrytych pragnień)

• Stymulacji potrzeb (przełamywanie barier własnej wartości, kontaktów społecznych)

• Kształtowania systemu wartości, aspiracji i postaw

• Rozwijania swoich zainteresowań

• Kształtowania swojego charakteru, ucząc się opanowania, odpowiedzialności i zaradności

• Kształtowania swoich stosunków z innymi ludźmi

W psychologicznym znaczeniu czas wolny rekreacyjny spełnia ważną funkcję psychoprofilaktyczną i psychoterapeutyczną- funkcja ta może być uzyskiwana przez: terapię zabawową, muzykoterapię, poprzez taniec, sport, sztukę, turystykę, czytanie książek.

Psychologiczne bariery (przeszkody) w rekreacji fizycznej:

• Poznawcze- dotyczą wiedzy w poznawanych aspektach rekreacji

• Ideologiczne- dotyczą postaw i poglądów w pozytywnej stronie aktywności ruchowej, w kształtowaniu wartości dla rozwoju osobowości lub brak wzorców ze strony sportowców, niski poziom propagandy w pozytywnej płaszczyźnie rekreacji ruchowej wśród społeczeństwa

• Kulturowe- związane z wzorcami zachować w danym społeczeństwie

• Psychologiczne-związane z brakiem motywacji i potrzeb dla rekreacji ruchowej, przełamywanie barier i kompleksów indywidualnych

SOCJOKULTUROWE ZAGADNIENIA REKREACJI

Unowocześnienie miejsca pracy oraz wzrost czynnika ekonomicznego społeczeństw s[rzyja zwiększeniu czasu wolnego.

Czas wolny- 3(4?) rodzaje:

• Czas wolny krótki- pozostający do dyspozycji człowieka po obowiązkach przy pracy zawodowej, prac domowych i konieczności fizjologicznych (sen, spożywanie pokarmów itp.)

• Czas wolny średni- występuje w okresie weekendowym

• Czas wolny długi- czas urlopowy

• Czas wolny sytuacyjny-(dzieci w wieku przedszkolnym, osoby nieuczące się, niepracujące) czas ten może być czasem niepożądanym- o wartości negatywnej.

Wykład 9

Czas wolny zależy od rodzaju obowiązków zawodowych (np. stanowiska kierownicze- stanowisko wykonawcze grupy poprodukcyjne, grupy zależne finansowo). Czas wolny zależy także od wieku osobników.

W średnim ujęciu czas wolny w społeczeństwie polskim wynosi 2-3,5 godzin dziennie- w ostatnich latach, dla osób pracujących czas ten uległ niestety skróceniu.

Prognoza zmian wolnoczasowych w przyszłości

• Stopniowe zastępowanie czynności praktycznych o dużym natężeniu ruchowym czynnościami o mniejszym natężeniu ruchowym

• Odejście od form halowym ku formom plenerowym (kontakt ze środowiskiem)

• Odejście od form zorganizowanych w stronę form indywidualnych (środowiska kameralne i prywatne)

• Wzrost różnorodności (wzbogacenie w urozmaicenie) form spędzania czasu wolnego

Zmienne demograficzno-społeczne wpływające na formę spędzania czasu wolnego:

• Wraz z wiekiem maleje wyraźny udział aktywnych form spędzania czasu wolnego

• Mężczyźni częściej niż kobiety uprawiają sportowe formy rekreacji

• W miarę wzrostu wykształcenia maleje udział wypoczynku biernego (spanie, oglądanie TV), a rośnie wypoczynek czynny (turystyka, aktywność ruchowa i intelektualna)

• Osoby większych aglomeracji (miejskich) częściej uprawiają rekreację fizyczną niż osobnicy środowisk wiejskich

• Zdecydowanie mniejszy procent społeczeństwa polskiego uprawia systematycznie rekreację fizyczną

• W społeczeństwie przeważają indywidualne, prywatne i rodzinne formy spędzania czasu wolnego

• W miarę wzrostu środków pieniężnych w społeczeństwie rośnie zapotrzebowanie na aktywne spędzanie czasu wolnego

• Na wsi aktywność rekreacyjna zmniejsza się wraz z nasileniem prac sezonowych

• Rozwój infrastruktury rekreacyjnej zwiększa udział społeczeństwa do aktywnego spędzania czasu wolnego

Rodzaje zachowań realizowanych w czasie wolnym:

• Nieformalne kontakty społeczne (spotkania towarzyskie, wypoczynek w gronie rodzinnym, hobby)

• Zistytucjolizowane formy organizacji (biura podróży, kluby rekreacyjno-sportowe, domy kultury)

• Bierne formy spędzania czasu wolnego (np. przed TV)- najbardziej niekorzystne i niepokojące zjawisko

Grupa rekreacyjna jako ważne ogniwo w systemie organizacji czasu wolnego

Grupa rekreacyjna to grupa społeczna stanowiąca zespół ludzi mających poczucie wewnętrznej więzi i zewnętrznej odrębności

Grupa rekreacyjna cechuje się:

• Dużą atrakcyjnością (nieformalny charakter stosunków społecznych- dobrowolność, pozytywne zabarwienie emocjonalne- wspólne zainteresowania, bezkonfliktowość)

• Dużym poziomem interakcyjności społecznej (podmiotowość, bezpośredniość, pozbawienie formalizmu)

• Celem działania (prozdrowotny)

• Łagodność norm (łagodny regulamin)

• Facylitacją (mobilizacja w działaniu grupowym)

Rekreacja jako forma zachowań w czasie wolnym może być (przyczynia się):

1. Czynnikiem ułatwiającym socjalizację człowieka (nabycie zachowań i norm społecznych)

2. Środkiem w procesie komunikowania się ludzie (kontakty umożliwiające wymianę poglądów- kształtowanie systemów wartości i postaw człowieka)

3. Czynnikiem integrującym społeczności ludzkie (wytworzenie więzi emocjonalnych)

4. Czynnikiem demokratyzującym (zmniejszenie dystansów, wzajemna atrakcyjność niesprzeczność interesów)

5. Elementem kształtującym wzory zachowań i styl życia człowieka

Główne cechy „rekreacyjnego stylu życia”:

1. Aktywność i samostanowienie (aktywny charakter działań, podejmowanie decyzji zgodnych z własnymi przekonaniami [w grupie rekreacyjnej])

2. Spontaniczność w działaniu (emocjonalne i uczuciowe czynności)

3. Kontakty społeczne- bazujących na afiliacji i towarzyskich potrzebach człowieka

4. Odprężenie, dobre samopoczucie, relaks

5. Przyjemność- rozrywka, zabawa

Rys. Pięć głównych cech „rekreacyjnego stylu życia” (wg.Opaschowskiego)

Kulturowe wartości rekreacji

Rekreacja fizyczna jest elementem kultury fizycznej, w rekreacja w znaczeniu szerokim jest elementem kultury czasu wolnego.

Przez kulturę czasu wolnego rozumiemy ogół społecznie wypracowanych i przekazywanych wzorów zachowań ludzi w sferze czasu wolnego jak i też rezultaty tych zachowań.

Rys. Wzory kultury a zachowanie w czasie wolnym (wg. Wnuka-Lipińskiego)

Turystyka i sport jako popularne i aktywne formy kultury wolnego czasu

Kulturotwórcza rola turystyki - ogniwa oddziaływań:

1. Społeczność przyjmująca gospodarzy

2. Społeczność wysyłająca turystów

3. Osoba turysty - OGNIWO ŁĄCZĄCE

1. Sport

2. Kibice

Strefy sportu określające zjawisko kultury:

1. Sfera infrastruktury- obiekty i urządzenia zaspokajające fizyczno sprawnościowe potrzeby człowieka

2. Sfera kultury bezpośredniej- czynności poprawiające zdrowie, sprawność fizyczną-wynik

3. Sfera kultury symbolicznej- kultury, bycia, symbol siły i sprawności fizycznej; szukanie równowagi pomiędzy wartościami w sferze „sacrum” a „profanum”.

Sport jako katalizator pokojowego rozwiązywania konfliktów oraz obniżenia napięć międzyludzkich

Sport wyczynowy ewoluuje coraz bardziej w kierunku sfery pracy, stając się często przyczyną degradacji człowieka.

Sport rekreacyjny zmierza bardziej ku zabawie, umożliwiając człowiekowi rozwój i samorealizację.

Sport rekreacyjny a sport wyczynowy - cechy i różnice

Sport rekreacyjny	Sport wyczynowy
Amatorstwo	Zawodnictwo, komercjalizacja
Kameralność, intymność	Pokazowość (show)
Wszechstronność	Wąska specjalizacja
Współzawodnictwo jako forma urozmaicenia	Współzawodnictwo jako środek selekcji i eliminacji
Znaczenie autoteliczne	Znaczenie instrumentalne
Powszechność, masowość	Elitarność
Spontaniczność	Samokontrola, kalkulacja
Dowolność w interpretacji reguł i zasad	Rygorystyczne przestrzeganie przepisów

Problemy wychowania do rekreacji

Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie określonych zmian w osobowości człowieka. Wychowanie ściśle związane jest z wychowaniem do rekreacji (sfera pożytecznych zmian w osobowości dla zdrowia człowieka).

W rekreacji problemem tym zajmuje się pedagogika rekreacji (pedagogika czasu wolnego). Metody wychowania potwierdzają sposoby transformacji zmian. Obejmują zarówno środki i techniki jak i określone kroki i fazy. Metodyka wychowania jesy uporządkowanym systemem stosowanych środków. Ważna jest również kwestia adekwatności danej metody do celu

Tezy wolnoczasowej aktywności rekreacyjnej

Potocznie przyjmuje się dwie tezy, które pozornie rozwiązują problemy rekreacyjnej aktywności wolnoczasowej:

1. Człowiek jako istota aktywna (ruchliwa) w swojej naturze będzie zawsze aktywna w działaniu wolnoczasowym

2. Człowiek jako istota rozumna zawsze wybierze pasywność (aktywność?) w działaniu wolnoczasowym. Czy wypoczynek pasywny jest potrzebny? Umiar w działaniu = wypoczynek

• Wychowanie do rekreacji polegać powinno na kształtowaniu właściwych proporcji w realizowaniu aktywnych i pasywnych form rekreacji oraz na „trwałym uhierarchizowaniu” w ogólnej strukturze zachowań człowieka

• Wychowanie do rekreacji to popularyzowanie wzorów, kształtowanie nawyków, przyzwyczajenie postaw

• Wychowanie do rekreacji to działania kompleksowe obejmujące 2 sfery aktywności człowieka:

• Sferę poznawczą (świadoma- pozytywna aktywność w rekreacji)

• Sferę emocjonalną (dostrzeganie w rekreacji ważnych wartości i postaw jednostki)

• Sferę motoryczną (podwyższanie sprawności fizycznej- charakter utylitarny)

Zadaniem wychowania do rekreacji jest:

1. Rozbudzenie zainteresowań i potrzeb rekreacyjnych

2. Wzmacnianie motywacji praz kształtowanie systemu wartości i postaw do rekreacji

3. Zapoznanie z nowymi formami rekreacji oraz wyrabianie umiejętności wyboru właściwej formy rekreacji (np. wychowanie do turystyki- turystyka rekreacyjna)

WYCHOWANIE REKREACYJNE to jest istotnym czynnikiem w procesie wychowania współczesnego człowieka, stanowiąc obok wychowania fizycznego i zdrowotnego zasadniczy element wychowania do kultury fizycznej i czasu wolnego

Formy wychowania do rekreacji:

• Upowszechnianie- informacja, reklama, propaganda rekreacyjna- w celu pozytywnych postaw i wartości dla zdrowia i rozwoju osobowości

• Animacja- animo- ożywić, pobudzić do działania (Animator- instruktor- zorganizowane formy zajęć rekreacyjnych, placówki rekreacyjne)

• Nauczanie- jako forma wychowania do rekreacji (rozwój zdolności motorycznych- działalność prospektywna, rozwój dyspozycji instrumentalnych specjalistycznych w danej formie rekreacji- działanie aktualistyczne )

• Poradnictwo- udzielanie informacji w zakresie możliwości wyboru i sposobie aktywności rekreacyjnej

• Autodedukcja- świadome i aktywne formy wychowania do rekreacji- jednostka posiada wiedzę o działaniu rekreacyjnym

Instytucje odpowiedzialne za wychowanie do rekreacji:

1. Rodzina-(wiedza, dbanie o dobre nawyki spędzania wolnego czasu)

2. Szkoła (stwarzanie dobrych warunków do rekreacji fizycznej, wiedza nauczycieli w aspekcie kultury rekreacyjnej)

3. Organizacje społeczne (TKKF, PTTK, ZHP, LZS)

Instytucje te powinny upowszechniać, animować i udostępniać czynności w zakresie kształtowania kultury rekreacyjnej

Organizacje i instytucje społeczne mogące kształtować sferę czasu wolnego człowieka (z rysunku):

• Szkoła

• Rodzina

• Grupa koleżeńska

• TKKF, PTTK, Dom Kultury

• Zakłady pracy

• Państwo

• Kościół

• Inne (kluby sportowe, biura podróży)

Wykład (wysłany na emaila)

PROBLEMATYKA SPOŁECZNO-WYCHOWAWCZA CZASU WOLNEGO DZIECI

Czas wolny dziecka jest to czas, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków:

• szkolnych,

• domowych,

• czynności organizacyjno - porządkowych, związanych z zachowaniem zdrowia i higieny.

Jest to czas ,w którym dziecko może wykonywać czynności:

• według upodobania,

• związane z wypoczynkiem,

• rozrywką,

• zaspokajaniem potrzeb wynikających z własnych zainteresowań.

Czas wolny dzieci i młodzieży jest kategorią inną niż czas wolny ludzi dorosłych. Objęty jest on nadzorem i kontrolą dorosłych, szkoły, instytucji młodzieżowych itp.

Czas ten różni się od czasu wolnego dorosłych następującymi czynnikami:

• jest dłuższy,

• charakteryzuje się większą kontrolą i opieką ze strony dorosłych,

• większy jest w nim udział odpoczynku biernego,

• charakteryzuje się mniejszą swobodą wyboru form i miejsca wykorzystania czasu wolnego (mniejsze urozmaicenie)

Czynniki powodujące zróżnicowanie w zakresie ilości czasu wolnego dzieci

• miejsce zamieszkania,

• odległość domu do szkoły,

• obciążenie nauką szkolną, pracami domowymi, rolnymi,

• zawód i charakter pracy rodziców,

• wielkość i struktura rodziny,

• wielkość gospodarstwa rolnego,

• pora roku, dzień tygodnia.

Funkcje czasu wolnego dziecka można ująć w dwóch głównych aspektach:

I Aspekt rozwojowy:

• sfera psychiczna w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wrażeń, odkrywcę nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia, rozwój osobowości.

• sfera fizyczna - rozwój i kształtowanie sprawności fizycznej

• sfera społeczna funkcja polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest włączenie jej do życia w społeczeństwie, (wyrabianie umiejętności świadomego i racjonalnego uczestnictwa w społeczeństwie).

II. Aspekt kompensacyjny

• wypoczynek (regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia) - przez wypoczynek rozumiemy fizyczne i psychiczne odprężenie po pracy, które jest niezbędne dla organizmu człowieka; może mieć charakter bierny i czynny (!!!wypoczynek bierny jest mniej skuteczny od wypoczynku czynnego),

• rozrywka - celem rozrywki jest dostarczenie różnorodnych wrażeń, radości i zadowolenia; funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia, obowiązków rodzinnych i szkolnych, nudy, powtarzających się codziennie czynności (!!!racjonalna rozrywka)

Ustalenie przedziału wieku dla kategorii „dzieci”

Na użytek zagadnień czasu wolnego przyjmuje się wiek od urodzin do ukończenia 16 roku życia (pokrywa się to z zakończeniem gimnazjum). 

Uzasadnienie: Wspólne dla tego okresu życia są następujące determinanty:

• formalna i faktyczna niesamodzielność życiowa,

• brak własnych środków materialnych,

• zabawa i nauka jako dominujące formy aktywności,

• niewielka mobilność przestrzenna (w granicach środowiska lokalnego)

• przewaga zorganizowanych form rekreacji nad czasem wolnym dyspozycyjnym.

Zadania typowych środowisk wychowawczych w wychowaniu do rekreacji w okresie dzieciństwa.

Rodzina (biologiczna, adopcyjna, zastępcza) - zadania:

• Organizowanie czasu wolnego rodziny z uwzględnieniem potrzeb dziecka; zapewnienia dziecku czasu na: odpoczynek, zabawę, rozwój zainteresowań

• Organizowanie własnego czasu wolnego w taki sposób, aby były one właściwymi wzorami zachowań wolnoczasowych dla dziecka

• Tworzenie warunków do zdobywania przez dziecko licznych umiejętności przydatnych w zajęciach rekreacyjnych (wyrabianie umiejętności do uprawiania różnych sportów )

• Wspólne wczasowanie: inicjowanie i uczestniczenie wraz z dzieckiem w różnorodnych formach rekreacji w ciągu dnia, w dni wolne i święta, w okresie urlopowo-wakacyjnym;

• Zadbanie o to aby dziecko miało możliwość samodzielnego decydowania i organizowania części swojego czasu wolnego (!!!proporcjonalnie do stopnia samodzielności i dojrzałości).

Placówka opiekuńczo-wychowawcza (dom dziecka, internat)- zadania:

• Prawidłowa organizacja życia wychowanków w taki sposób, aby wychowankowie mieli czas wolny, w tym czas dyspozycyjny

• Zadbanie o możliwie wszechstronne wyposażenie placówki w urządzenia i sprzęt potrzebny do różnorodnych form zajęć rekreacyjnych

• Organizowanie i udział (na zasadach dobrowolności) różnych form zajęć czasu wolnego, prowadzonych przez wychowawców lub specjalistów-instruktorów na terenie placówki

• Inicjowanie i umożliwianie wychowankom uczestnictwa w ofercie wolnoczasowej środowiska lokalnego

• Wygospodarowanie środków finansowych dla udziału w odpłatnych formach rekreacji w placówkach i instytucjach danego środowiska (np. kina, teatry).

Szkoła (podstawowa i gimnazjum) - zadania:

• Uwzględnienie w programach: kształcenia, wychowania i profilaktyki zadań z zakresu wychowania do rekreacji;

• Kształtowanie różnorodnych sprawności i umiejętności przydatnych w zajęciach wolnoczasowych;

• Organizowanie zajęć pozalekcyjnych, rozwijających różnorodne zainteresowania i formy aktywności sportowej i kulturalno-artystycznej a także prospołecznej;

• Inspirowanie i organizowanie zbiorowych form uczestnictwa w kulturze, takich jak: wyjścia do kin, teatrów, muzeów, filharmonii, do galerii sztuki itp.;

• Zadbanie o właściwą higienę wypoczynku podczas przerw międzylekcyjnych a także rekreacji śródlekcyjnej w klasach młodszych.

Zasady w wychowaniu dzieci do rekreacji stosowane przez dorosłych:

• dostarczanie dziecku niezbędnych przedmiotów i urządzeń do organizowania zajęć (zabawki, sprzęt, urządzenia) - dbając o to, by spełniały one wymogi bezpieczeństwa, funkcjonalności i celów wychowawczych.

• włączanie dziecka do wczasowania rodzinnego i organizowanie mu różnorodnych zajęć rekreacyjnych (jako I etap wychowania do czasu wolnego)

• Organizując różnorodne formy rekreacji, zwłaszcza zabawy i gry, należy pamiętać o konieczności zapewnienia dziecku odpoczynku, zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami

• stosowanie metod wpływu osobistego, jako przykład zdobywania umiejętności potrzebnych w działaniu wolnoczasowym

•  Podczas okresu uczenia umiejętności i organizowania zajęć rekreacyjnych należy zadbać o to, aby towarzyszyły temu pozytywne emocje, a przede wszystkim trzeba unikać sytuacji stresowych.

• W miarę postępującego dorastania dziecka i zwiększającej się jego dojrzałości społecznej należy stopniowo zmniejszać rozmiar czasu wolnego zorganizowanego a powiększać sferę czasu dyspozycyjnego.

• Obok zajęć odbywających się w domu rodzinnym należy stwarzać dziecku możliwości uczestniczenia w zajęciach poza domem, w środowisku lokalnym.

• Pamiętając o uspołeczniającej funkcji czasu wolnego należy umożliwiać dziecku przebywanie w czasie wolnym z rówieśnikami.

• Rodzice i opiekunowie są odpowiedzialni za bezpieczeństwo dziecka, a w sytuacjach tego wymagających, konsultują występowanie ewentualnych przeciwwskazań z lekarzem.

Organizatorzy czasu wolnego dzieci mają dwa zasadnicze zadania:

1. stwarzanie możliwości wypoczynku rozrywki i rozwoju,

2. ukierunkowanie potrzeb i ukształtowanie nawyków właściwego spędzania czasu wolnego.

Bodziec inicjujący

Struktura motywacji

Napięcie motywacyjne

System potrzeb i aspiracji

Proces motywacyjny

Doświadczenie indywidualne

Zachowanie wolnoczasowe

Źródło informacji

Źródło energii

Zachowanie w czasie wolnym

SYSTEM STEROWANIA

Metabolizm informacyjny

SYSTEM ZASILANIA

Metabolizm energetyczny

SYSTEM WYKONAWCZY

Aparat ruchu

Człowiek

Typ układu nerwowego

SŁABY (Melancholik)

SILNY

ZRÓWNOWAŻONY

NIERÓWNOWAŻONY (Choleryk)

RUCHLIWY (Sangwinik)

BEZWŁADNY (Flegmatyk)

Potrzeby fizjologiczne

Potrzeby bezpieczeństwa

Potrzeby przynależności i miłości

Potrzeby uznania

Potrzeby samorealizacji

Czas człowieka

Wolny (dyspozycyjny)

Zajęty

Czynności fizjologiczne

Obowiązki

Zawodowe

Rodzinne

Społeczne

Kontakty społeczne

wspólnota

Aktywność

Samostanowienie

Przyjemność

Radość życia

Odprężenie

Dobre samopoczucie

Spontaniczność

Autokreacja

Wzory zachowań

Wzory czasu wolnego

Potrzeby w zakresie czasu wolnego

Zachowanie realizowane w czasie wolnym

Infrastruktura wykorzystywana w czasie wolnym

Społeczność przyjmująca

TURYSTA

Społeczność wysyłająca

---