Zagadnienia egzaminacyjne HDPiP 2007/2008

(brakujące w ogólnie dostępnym skrypcie)

by KSAMP ™

(dopełnienie - junior)

4. Myśl polityczna Sokratesa.

Państwo:

- wyróżnia 4 formy ustrojowe

--- monarchia (rządy króla)

--- tyrania (rządy despoty)

--- arystokracja (rządy grupy uprzywilejowanej)

--- demokracja - rządy ogółu

- poparcie dla władzy elity (jednostki lub grupy) pod warunkiem kompetencji władzy

- krytyka demokracji jako formy anarchicznej, chaosu

Społeczeństwo:

- jednostka należy do zbiorowości (polis) dobrowolnie

- praca dla każdego (nowum w epoce niewolnictwa) - użyteczność dla polis

- społeczeństwo podzielone na wolnych i niewolnych

- cnota umiarkowana wymaga powściągliwego korzystania z bogactw

Prawo:

- dualizm prawa bożego i naturalnego

5. Myśl ustrojowa Platona.

Platon (427 - 347r. p.n.e.)

Właściwe imię Arystokles, urodził się w Atenach w znakomitej rodzinie, mając wśród przodków Solona. Brał udział w igrzyskach olimpijskich; od barczystej budowy lub z powodu szerokiego czoła przybrał imię Platona. W wieku dwudziestu lat przystał do Sokratesa pozostając z nim przez osiem lat tzn. do śmierci swojego mistrza. Po śmierci Sokratesa opuścił Ateny, podróżował po Azji Mniejszej, Egipcie i Cyrenajce a także w Tarencie i Syrakuzach. Trafił do niewoli (został sprzedany) jednak został wykupiony przez przyjaciół, po dwudziestu latach powrócił do Aten.

Metodologia

Filozoficzny idealizm obiektywny stanowi podstawowe założenie metodologiczne w całej platońskiej teorii państwa i prawa. Wyróżniając dwa światy: „świat idei” jako rzeczywisty i godny poznania oraz „świat materialny” dostrzegany przez nas i będący jedynie odbiciem świata idei, jest przekonany o trafności ustalenia zasadniczego kierunku poszukiwań wśród wzorców idealnych, opierających się na poznaniu prawdy.

Platon zakładał, iż połączenie ciała i duszy nie jest koniecznością, jeśli jednak następuje, to świadomość i widza ludzka rozwijają się drogą wydobywania z duszy pojęć już tam immanentnie tkwiących (anamneza). Bóg stworzył świat w oparciu o poczucie kosmicznej harmonii, lecz z czasem zarysował się proces degeneracji, będący wyrazem pewnego obiektywizmu zaznaczanego w rozwoju każdej istoty, co wskazuje na pesymizm Platona również w spojrzeniu na sprawy polityczne, gdzie degeneracja jest widoczna także na podstawie polis. Stąd dążność Platona do poznania absolutu i tworzenia na tej podstawie modelu państwa idealnego.

Klasyfikacja ustrojów:

1 idealna polis - przedstawiona zresztą w jego pracach w formie wizji skrajnie racjonalnych rządów

2 wyszczególnione formy polityczne, ulegające stopniowej i systematycznej degradacji: timokracja, oligarchia, demokracja, tyrania.

Timokracja - jest postacią relatywnie najlepszą , wzorowaną na wczesnej Sparcie, gdzie przeważają raczej wojskowe rygory życia, skromność, powściągliwość oraz ciągłe dążenie do zdobycia zaszczytów, szczególnie na polu walki. Wadą tej formy jest kierowanie się przez ludzi nie rozsądkiem a żądzą zaszczytów. Timokracja prowadzi do przewagi wojowników nad filozofami, nie gwarantuje rządów rozumu. Towarzysząca jej pasja zdobycia zaszczytów stanowi początek przeobrażenia się jej w oligarchie.

Oligarchia - powstała w rezultacie degeneracji timokracji w ten sposób, iż przeważyła w postawie wojowników pasja bogacenia się. Podstawowym celem stało się bogacenie się a nie jak dawniej zaszczyty w walce. Państwo oligarchiczne uległo niebezpiecznemu podziałowi na grupę zamożnych oligarchów i masę biednych ludzi. Walka o równość i dostęp do władzy sprowadziła do rozpadu oligarchii, dając początek demokracji.

Demokracja - kolejna postać degeneracji ustroju państwowego, gdzie lud, opanowany „szałem wolności”, osiąga w niezbyt odległej perspektywie historycznej zanarchizowanie rządów całej polis. Prowadzi to od obniżenia dyscypliny społecznej, zaniku tradycyjnych cnót obywatelskich, ogólnego bałaganu i początku niepewności. W demokracji zamożniejsi knują spiski przeciw ludowi, lud podejrzewa arystokratów o tajne zamiary ukrócenia wolności, a w rezultacie nikt nie ma zaufania do nikogo.

Tyrania - jest to końcowe stadium degeneracji ustrojowej i jeśli w innych formach pozostawały ślady jakiś cnót obywatelskich, to tutaj następuje ich całkowity zanik. Zasadą jest strach, podejrzliwość, egoizm panującego i obłuda.

Filozofia sprawiedliwości

Sprawiedliwość w osobowości człowieka opiera się na czterech „cnotach kardynalnych”: mądrości (sophia), męstwie (andreia), umiarkowaniu (sophrozyne) i samym poczuciu sprawiedliwości (diakaiosyne).

Skrajny racjonalizm Platona

Nakazuje dokonania podziału społeczeństwa na grupy i postawienie im konkretnych zadań.

Podział:

• filozofowie (rozum)

• wojownicy (odwaga)

• lud (zaspokojenie potrzeb naturalnych)

Podział ludnbości z punktu widzenia sprawowania władzy :

• rządzący (filozofowie - grupa rządząca ; wojownicy - obrona granic)

• rządzeni (chłopi i rzemieślnicy)

filozofowie i wojownicy - nie mieli prawa do własności prywatnej, powinni się skupiać na budowie państwa

chłopi i rzemieślnicy - ich zadaniem było tylko zaspokajanie potrzeb warstwy rządzącej

Najwyższa władza powinna należeć do filozofów - mędrców (sopokratia).

6. Myśl ustrojowa Arystotelesa.

Arystoteles - najwybitniejsza postać greckiej kultury, o bogatych zainteresowaniach. Dokonał podsumowania greckiej nauki o państwie, społeczeństwie i prawie, jednocześnie ją wzbogacając. Krytykował Platona, reprezentując odmienną formację umysłową - obce mu były platońskie ambicje polityczne. Założyciel tzw. Liceum, wychowawca Aleksandra (później Wielkiego). Dzieła: Etyka Nikomachejska, Polityka.

Reprezentował nową metodę badawczą i oryginalną technikę intelektualną - daleką od aprioryzmu. Dla niego twierdzenie generalne musi mieć pokrycie w zgromadzonych faktach - uporządkowanych i przeanalizowanych. Analiza musi poprzedzać wnioskowanie.

„Państwo należy do tworów natury[…]człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie”.

Państwo to synteza mniejszych wspólnot, rodzinnych i wiejskich, jednak od nich doskonalsze, gdyż samowystarczalne. Celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka.

Kształt ustroju zależy od wielu czynników:

• siły i efektu walk społecznych,

• stanu gospodarki

• charakteru narodu

• położenia geograficznego

• wielkości terytorium

ustrój jest dobry w jednych warunkach, w innych zły

Dobre formy to monarchia, arystokracja, politea. Czy rządy są sprawowane w interesie

Złe formy to tyrania, oligarchia, demokracja. ogółu czy własnej korzyści

Podział na oligarchię i demokrację podział ze względu na zróżnicowanie

- oligarchia to rządy bogaczy, nawet większości majątkowe; forma rządów pozostaje

- demokracja to rządy biednych, nawet mniejszości w ścisłej relacji rezultatów walki

biednych i bogatych

Politea - mieszanina oligarchi i demokracji, z

przewagą elementów demokratycznych - forma pośrednia, urzeczywistniająca

harmonijne połączenie ideałów wolności i się od siły stanu średniego

porządku.

W społeczeństwie podział na znakomitych (bogactwo, szlachectwo, cnota, wykształcenie, itd.) oraz lud (rzemieślnicy, kupcy, wyrobnicy, żeglarze żyjący z pracy własnych rąk). Pomiędzy nimi jest stan trzeci - ani bogaci, ani biedni. Nie są zdemoralizowany bogactwem, obca jest im chciwość i skłonności do buntu - umiarkowani, rozsądni. Politea dla nich najlepszym ustrojem.

Niewolnicy do grupa, która jest zniewolona z przyczyn związanych z prawami natury - po prostu są stworzeni o niewoli (rozum dostrzegają u innych, dysponują siłą fizyczną), wiec niewola jest pożyteczna i sprawiedliwa. Ale też uważał, że jest to problem związany z niedoskonałością gospodarki…

Prawa natury - natura jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonii świata, zsynchronizowane z zasadą nierówności, dominującą w świecie, a także z taką zasadą równości, która zawierała idee proporcji - oddawać każdemu, to co mu się należy według miejsca w hioerarchi świata i społeczeństwa.

7. Myśl polityczna cyników.

Cynizm to najstarsza szkoła hellenistyczna, zrodziła się w IV w. p.n.e., założycielem, szkoły był Antystenes, przeciwnik Arystotelesa. Do grona przedstawicieli należeli też Krates i Diogenes z Synopy. Byli świadkami rozkładu starych struktur, kataklizmów epoki przejściowej. Odpowiedź na wydarzenia była skrajnie anarchistyczna i surowa, nie pozbawiona elementów katastrofizmu - żyć własnym życiem, kształtować osobowość bez oglądania się na formy proponowane przez państwo.

Najważniejszą wartością w życiu człowieka jest jego szczęście - jako cnocie, a ta na zgodzie z naturą - program minimalizmu życiowego, kult prostoty i ascezy, gdyż rozkosze cywilizacji przeszkadzają w praktykowaniu cnoty.

Skrajny minimalizm i indywidualizm, pochwała życia na łonie biologicznie pojmowanej natury = odrzucenie krępujących konwencji społecznych (niezgodnych z naturą).

Państwo jest złem - jako twór nienaturalny, mający swój początek w działalności ludzkiej.

Człowiek ma tylko jedną ojczyznę - a nią jest cały świat

daleko posunięty prymitywizm - też akceptacja dla całkowitej swobody obyczajów, a nawet zaaprobowanie ludożerstwa i kazirodztwa

Rozgłos wśród dołów społecznych.

8. Mysl polityczna epikurejczyków.

Epikureizm powstał na gruncie dawnej kultury helleńskiej, wg filozofii tej droga do szczęścia polega na zażywaniu przyjemności i rozkoszy dostępnych dzięki cywilizacji, należy ponadto unikać trosk i zmartwień.

Z założeń tych wynika podejście epikurejczyków do kwestii społecznych i politycznych. Uważają oni, że powinno się dbać o swoją własność i jej pomnażanie, jednak bez całkowitego odwracania się od państwa, gdyż jest ono pożyteczne: zapewnia minimum moralności, daje gwarancje zewnętrznego spokoju, chroni jednostkę przed zawiścią innych. Prawdziwy epikurejczyk nie powinien pasjonować się polityką, służbą obywatelską i zobowiązaniami religijnymi, ponieważ odciągają one człowieka od codziennej szczęśliwości, zatruwają codzienne przyjemności i utrudniają praktykowanie cnoty. Pomagać państwu i przestrzegać prawa należy tylko dla własnego bezpieczeństwa, „mędrzec nie powinien brać udziału w polityce, chyba że coś go do tego zmusi”(Seneka). Epikureizm stanowił więc pochwałę egoizmu jednostki (dzisiaj - postawa antyspołeczna).

9. Myśl polityczna stoików.

Stoicyzm był najbardziej popularną doktryna hellenistyczną, z czasem przeniknął jako nurt filozoficzny do państwa rzymskiego, był jednym z głównych źródeł ideologii wczesnego chrześcijaństwa.

Stoicy uważali, że świat stanowiony jest przez rozumny ład i harmonię, wszystkim rządzi przeznaczenie i los. Bardzo ścisłe jest powiązanie ludzi z bogami - łączy ich rozum. Zakładali ponadto, że mądrość jest identyczna z wolnością (tylko człowiek mądry może być prawdziwie wolny), tylko dzięki niej można akceptować oparty na rozumie porządek świata. (stąd fatalizm - poddawanie się nakazom boskiego ładu i przyjmowanie ze spokojem wszelkich przeciwności losu).

Ze wszystkich szkół filozofii helleńskiej stoicyzm był najbliższy polityce - zasadą była współpraca z władzą (np. późny stoik, cesarz rzymski Marek Aureliusz), widziano w niej narzędzie realizacji świata rządzonego rozumem. Stoicy aprobowali jednak ową współpracę tylko wtedy, gdy uznawali ją za twór rozumny, żadnego ustroju nie uznawali za idealny, unikali ich systematyk i klasyfikacji.

Mądrość wg tej filozofii polegała na przestrzeganiu prawa natury, gdyż jest ono zgodne z naturą świata, a więc i człowieka. Ludzie z natury są jednostkami społecznymi, dlatego prawa te powinny mieć charakter norm społecznych.

11. Myśl ustrojowa Jana z Salisbury.

Zasadnicza teza Jana z Salisbury: pisał że udział we władzy jest dość niebezpieczny, stąd też dwór królewski i aparat urzędnicy to siedlisko grzechu, błędu i próżności. Według niego wszystko co istnieje na ziemi i nas otacza jest tworem Boga, natury i człowieka. Wg niego to człowiek imituje naturę, jest jak gdyby takim mikrokosmosem. To człowiek przede wszystkim imituje państwo. Państwo Jan z Salisbury przyrównuje do człowieka, nazwał go ciałem empirycznym. W owym ciele politycznym duszą jest kler, głową jest monarcha, sercem jest senat otaczający władzę , oczy, uszy, język to sędziowie i szeryfowie, ręce to armia i urzędnicy, żołądkiem jest administracja finansów. Najważniejszymi częściami człowieka jest głowa i dusza, czyli król i kler. Wzajemny stosunek władzy świeckiej i duchowej jest centralnym problemem doktryny Jana z Salisbury. Z jednej strony Jan z Salisbury życzy sobie króla sprawnego, króla który potrafi poskromić złoczyńców, ale z drugiej strony korzystając ze swojej tezy, że udział we władzy jest dość niebezpieczny, wyraża obawę przed królem (że sprawny król szybko zdegraduje swoją władze). Król powinien być wiernym obrazem Boga „Król w organizmie swego królestwa jest na obraz i podobieństwo Boga”. Król jest sługą swojego ludu i odpowiada za jego losy przed Bogiem. Król powinien słuchać rad kapłana, nie papieża a duchowieństwa, Jan z Salisbury aplikuje silną rolę kościołów lokalnych, odrzuca polityczną misję kościoła rzymskiego . Według niego w każdym państwie w każdym ustroju ma być mniej prawa a więcej moralności chrześcijańskiej, za ową moralność chrześcijańską winni odpowiadać duchowni. Jan z Salisbury mówił, że jeśli król nie chce przestrzegać prawa bożego i prawa naturalnego należy uznać takiego króla za tyrana. Król jest Bożą karą za grzechy ludu. Jeśli kler uzna władcę za tyrana to wtedy lud ma obowiązek wypowiedzenia posłuszeństwa tyranowi.

14. Myśl polityczna Niccolo Machiavellego.

Niccolo Machiavelli (1469-1527) florencki pisarz polityczny, historyk i dyplomata, na szczycie swej urzędniczej kariery pełnił funkcje sekretarza II Kancelarii (ds. wojny i administracji). Do jego największych dzieł zaliczamy:

„O sztuce wojennej”

„Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza”

„Księcia”

Machiavelli twierdzi, że ustrój kształtuje się w zależności od dominacji w państwie możnych lub ludu. Dlatego państwa przyjmują najczęściej postać jednowładztwa lub republiki

Pisał o potrzebie twardej władzy absolutnej monarchy, wykorzystującego wyjątkowe środki, który stworzyłby nowy porządek, mogący przełamać chaos i zepsucie. Dyktatura „nuovo principe” - „nowego księcia”, którego virtu gwarantuje stworzenie, nowego ustrój i rozprawienie się ze swoimi wrogami - przestrzeganie reguł moralnych nie może stanowić przeszkody. Okrucieństwo księcia we właściwych rozmiarach i we właściwym czasie jest cnotą. Polityczny przywódca musi być realistą. Po ustabilizowaniu rządów przez absolutyzm, ustrój ten powinien zostać zastąpiony przez republikę. Najlepsza republika (mieszana) miała łączyć elementy rządów monarchicznych, arystokratycznych i demokratycznych. Gwarancją trwałości republiki miały być prawa (jedyny ustawodawca to państwa) i silna armia złożona z własnych obywateli.

15. Myśl polityczna Ulricha von Hutten.

U. von Hutten zajmuje czołowe miejsce wśród niemieckich humanistów końca XV w., określano go często jako „rycerza, humanistę i publicystę”. Sam uważał się za kontynuatora szlacheckich zasad rycerstwa, w Arminiusie opisuje wielkiego i niezwyciężonego wodza Germanów, za którego pomocą krytykuje prywatę współczesnych mu książąt niemieckich i idealizuje dawną siłę i sprawność fizyczną, prostotę obyczajów. Służbę ojczyźnie uważa za swój największy obowiązek.

Osobiście nie znał Lutra, lecz gorąco go popierał (np. starał się przekonać Karola V do przystąpienia do ruchu reformistycznego). W swych dialogach (Febris prima,F. secunda) krytykuje wystawny tryb życia dostojników kościelnych, uważa celibat za źródło zepsucia obyczajów Kościoła. Oskarża ponadto Kościół o ograniczanie wolności w Niemczech, łupieżczą politykę polegającą na osłabieniu gospodarki kraju poprzez wyprowadzenie wielkich sum pieniędzy. Postuluje przywrócenie czystości obyczajów i rezygnację z nadmiernej konsumpcji i pijaństwa.

Krytykuje kupców za rozbudowywanie potrzeb konsumpcyjnych, osłabianie pieniądza; rycerzy za rozbójnictwo, pijaństwo i zgnuśnienie. Chce, aby współdziałanie stanów przyniosło rozkwit państwa, zakłada nawiązanie sojuszu między miastami i rycerstwem w celu reformy i uporządkowania spraw państwowych. Jest on orędownikiem obrony interesów narodowych państwa.

16. Myśl polityczna Tomasza Munzera.

Thomas Munzer był początkowo luterańskim kaznodzieją, jednak szybko z tym skończył. Pod wciąż silnymi wpływami ruchu husyckiego w Pradze doszło do radykalizacji jego poglądów, w 1525 r. stanął na czele wielkiej wojny chłopskiej w Niemczech. Atakował on Lutra za tezę, iż jedynym i nieomylnym objawieniem jest Biblia, przekonywał że prawdę wiary i prawdziwe żywe objawienie da się osiągnąć dzięki rozumowi, wiara zatem to nic innego jak rozbudzenie ludzkiego rozumu.

W kwestiach politycznych żądał Munzer natychmiastowego urzeczywistnienia królestwa bożego, jako królestwa sprawiedliwości społecznej, np. poprzez niszczenie instytucji i przywilejów chroniących prywatne interesy ze szkodą dla ogółu. Państwo boże było utopią - miało stać się wspólnotą równości wszystkich, bez różnic klasowych i własności prywatnej, bez władzy wyobcowanej ze społeczeństwa. Tylko lud może utrwalać ład, polegający na prymacie zasady dobra powszechnego, jego organizacyjną podstawą miały być demokratyczne gminy, w których własność i praca byłyby wspólna.

17. Myśl polityczna Ulricha Zwingli.

Zwingli Ulrich Potepił instytucje dziesięciny, celibat kapłanów, posty, kult świętych i obrazów, spowiedź w konfesjonale, wystapił przeciwko zakonom i klasztorom, oraz odrzucił katolicką naukę o klasztorach. Obowiązkiem władz cywilnych jest sprawowanie kontroli nad kultem publicznym oraz że jedynym kaznodziejstwem uznawanym w Zurychu będzie to zgodne z Biblią. Władza państwowa pochodzi od Boga i dlatego posiada boski autorytet, jej celem jest utrzymanie bezpieczeństwa i ładu.Opowiadał się za oszczędnym, pracowitym życiem, postulował, aby państwo mogło odbierać bogactwo tym, którzy posiadają zbyt wiele i nadwyżki przekazywało biednym. Poddani są zobowiązani do wypełniania obowiązków, płacenia podatków i innych danin, mogą wypowiedzieć posłuszeństwo, wtedy, gdy rozkaz państwowy jest sprzeczny z Biblią. Najszczęśliwsze i najtrwalsze są te państwa, w których panuje prawdziwa religia. Najlepsi urzędnicy to najlepsi chrześcijanie. Najlepszym ustrojem wg, niego jest arystokratyczna republika, władza w rękach wykształconego patrycjatu miejskiego.

21. Mysl polityczna Erazma z Rotterdamu.

Opowiadał się za republikańską forma rządów. Lud dysponuje prawem weta w stosunku do samowolnych decyzji panującego. Władca chrześcijański ma być wzorem moralności i cnót obywatelskich i dlatego nie może być tyranem. Wykształcony władca jeździ po swoim państwie odwiedza miasta i dzielnice. Aby zdobyć miłość poddanych, na której opiera swoje rządy, władca musi najpierw zdobyć ją u „najlepszych”, którzy powinni tworzyć radę panującego. Dobry władca nie powinien opuszczać swojego państwa na dłuższy czas, nie powinien rządzić z ukrycia a przebywać między ludem. Swoje rządy powinien traktować jako SŁUŻBĘ/POWOŁANIE. Przedstawia on postać MONARCHY-HUMANISTY, który jest wcieleniem rozsądku i sprawiedliwości, godności i powściągliwości, dobra i odwagi. Taki monarcha panuje w interesie poddanych. Panujący powinien także zabiegać o życzliwość poddanych, ponieważ jak pisał „łatwo ją, bowiem utracić, znacznie trudniej odzyskać”.

Był zwolennikiem idei pacyfizmu, jako podstawowej zasady kształtowania stosunków wewnętrznych i zagranicznych. Wojny rozumiał jako barbarzyństwo oraz działanie całkowicie bezcelowe. Dopuszczał jednak wojnę „obronną”, ale o wojnie tej decydować powinna zgoda reprezentantów „miast i całej rodzinny”. Erazm stał się także rzecznikiem ruchu zwanego IRENIZMEM, będącego również głosem w obronie pokoju religijnego, tolerancji, wykluczał przymus państwowy.

23. Myśl polityczna polskiego Renesansu.

Polska doktryna ukształtowała się jako naturalny efekt przezwyciężania rozdrobnienia feudalnego i powstania zjednoczonej monarchii. Wpływ miał ruch husycki oraz walki z Zakonem. Świadomość narodowa tworzyła punkt wyjścia dla nowych wyobrażeń o integralności terytorialnej i suwerenności państwa.

Traktaty Stanisława ze Skarbimierza raz Pawła Włodkowica

• pochwała polityki północnej Jagiellonów,

• wojna z Zakonem jako wojna sprawiedliwa,

• prawo każdego narodu (także pogańskiego) do decydowania o własnym losie,

• król polski ma prawo posłużyć się pomocą w wonnie obronnej także heretykami,

Ideologia wzmocnienia władzy królewskiej

Program głosił Jan Ostroróg (Memoriał o poprawie Rzeczpospolitej), który widział w silnej władzy królewskiej możliwość osłabienia pozycji starych rodów, skupionych wówczas u boku kardynała Zbigniewa Oleśnickiego.

3. król jako twórca prawa

4. współdziałanie sejmu z monarchą,

5. niezależność monarchy od czynników zewnętrznych (przeciw wszelkim formom zależności od papiestwa),

6. sprzeciw wobec wysyłaniu annat do Rzymu, prawa apelacji do kurii od wyroków sądów duchownych, zobowiązywał polskie duchowieństwo do ponoszenia kosztów utrzymania państwa.

Filip Buonaccorsi, zwany Kallimachem (sekretarz królewski)

2. obalenie przywilejów szlacheckich i kościelnych

3. rozbudowa skarbu królewskiego

4. silny rząd z królem na czele

5. monarcha załatwia ważne sprawy państwowe z radą tajną

6. usunięcie biskupów z senatu i kontrola nad klerem

Program egzekucji praw - chodziło o wyegzekwowanie praw i obyczajów, które znajdują się w konstytucjach i są dobre, ale nie wykonywane.

Był to program zarazem reformatorski, zakładający istotne zmiany społeczne i polityczne w państwie.

• Nihil novi

• Silny rząd - trzy stany sejmujące reprezentują Rzeczpospolitą

Król reprezentuje monarchię,

Senat - arystokrację

Izba poselska - demokrację i na niej spoczywa punkt ciężkości, która jest najważniejszym stanem.

Był to program antykrólewski i antymagnacki - odebranie dóbr magnatom królewszczyzn nadanych bezprawnie przez króla. Dobra miały wrócić aby zapewnić ulgi w podatkach. Żądania kodyfikacji prawa aby powściągnąć magnacką swawolę i zagwarantować bezpieczeństwo, unowocześnienie procedury sądowej i ograniczenie mocy obcych praw.

Program antyklerykalny - żądnie opodatkowania duchowieństwa, sekularyzacja dóbr kościelnych, ograniczenie właściwości sądów duchownych, uniezależnienie od papiestwa, poddanie kleru władzy państwowej.

Dodatkowo - zaostrzenie reżimu poddańczego w stosunku do chłopów, utwierdzał dyskryminację prawną mieszczaństwa.

Przedstawiciele - Michał Sanicki, Jakub Przyłuski

28. Myśl ustrojowa Benedykta Spinozy.

Baruch (Benedykt) Spinoza (1632-1677) (Zjednoczona Prowincja Niderlandów)

U podstaw doktryny tkwiła zasada tolerancji wywiedziona z krytyki Pisma Świętego. Twierdził,że Pismo Święte nie jest źródłem wiedzy, a religia to tylko wykład zasad moralnych.

Prawda to domena filozofii. Wolność przekonań to podstwowe, naturalne prawo człowieka. Nawet umowa społeczna nie jest mu w stanie tego prawa odebrać.

Polityczne poglądy Spinozy ukształtowały się pod wpływem Thomasa Hobbesa, od którego przejął schemat powstwania państwa i elementy konstrukcji suwerenności.

Spinoza przyjmował, że stan natury był stanem trwogi i wzajemnej wrogości ludzi, dlatego ludzie zrzeszyli się w społeczeństwo, umowa społeczna stworzyła państwo w imię suwerenności. Państwo to organizacja, która za pomocą siły i gróźb zapewnia bezpieczeństwo i stwarza warunki dla szczęścia i wolności. Celem państwa jest wolnośc, a wolny jest ten, kto żyje zgodnie z nakazami rozumu. Umowa polegała na tym, że ludzie zrzekli się posiadanych praw na rzecz całego społeczeństwa. Przekazali oni społeczeństwu wszystkie swe prawa(z wyjątkiem prawa do swobodnego myślenia). Władza suwerenna to władza absolutna,ale suwerenem nie jest absolutny monarcha-władca a absolutne społeczeństwo. Według Spinozy najbardziej naturalnym i użytecznym ustrojem państwa jest ustrój demokratyczny. Demokracja to jedyny ustrój,w którym trwa równość cechująca stan natury. Najlepiej aby całe społeczeństwo mogło uczestniczyć w sprawowaniu władzy. Ale w praktyce jest to trudne do urzeczywistnienia. Prosty lud jest wrogo nastawiony do republiki, stąd konieczność wprowadzenia cenzusu. Monarchia jest faktem, dlatego należy ją zachować. Podmiotem władzy mogłaby być rada najwyższa składająca się ze "starszych" lub "pierworodnych". Rada miała kierować obywatelami silną ręką; pomocą w realizowaniu wolności miała być ludowa milicja, niezawisłe sądownictwo i kontrolowany Kościół.

35. Myśl polityczna Edmunda Burke'a.

Odrzucał koncepcję umowy społecznej, zakładając ewolucyjny charakter powstania państwa. Porządek polityczny i obyczajowy, każdego społeczeństwa powstaje w długim okresie. Uważał, że celem państwa jest zapewnieni harmonii pomiędzy jednostkami poprzez powstrzymanie namiętności ludzi. Społeczeństwa wg Burke'a rozwijają się spontanicznie wraz z właściwymi im instytucjami politycznymi. Krytykował radykalnych Wigów, ale także liberałów i skrajnych rojalistów. Pochwalał państwa, w których ustrój ewoluuje i jest ciągły (Anglia). Twierdził, że państwa, oparte na trwałości instytucji, wiary i rodzinie dają przewagą na społeczeństwami zrewoltowanymi, które odcinają się od swego dziedzictwa narodowego. Był przeciwny egalitaryzmowi a władzę powierzyć chciał wyłącznie ludziom mądrym, posiadającym cnotę. Jeśli ktoś posiada te cechy (cnotę i mądrość) nawet gdyby wywodził się z najuboższego stanu ma pełną legitymacje do sprawowania władzy oraz zaszczytów. Z braku wykształcenia i wychowania, niedostatku nie można czynić zalet. Uważał, że każda jednostka zajmuje określone miejsce w społeczeństwie, dlatego potępiał jakiekolwiek próby zmian czy rewolucji, które by zrywały ciągłość procesu dziejowego. Jednostkę uważał za cześć zbiorowości, a nie za odrębny podmiot. Prawo jest wynikiem długotrwałego procesu, nie bierze się zaś ze zbioru zakazów monarchy, parlamentu czy ludu. Uważał, że prawo powinno na równi traktować rządzących i rządzonych Burke zwracał uwagę na szczególne znaczenie wiary dla jednostki i narodu. Twierdził, że wiara jest czymś niezbędnym dla jednostki i dla społeczeństwa.

38. Oświeceniowe utopie.

Dla filozofów Monarchia absolutna była przykładem źle zorganizowanego państwa które skutkowało zdegenerowaniem człowieka ( zły, łamiący prawo, służalczy) Naprawa miała się odbyć na drodze racjonalnych reform które uformują „nowego człowieka” w Utopijnych wizjach Oświecenia dominował nurt komunistyczny.

Jean Meslier (1664-1729) Upatrywał w religii, będącej wytworem fantazji i przesądów ostoję ucisku feudalnego. Krytykuje monarchie absolutną, biurokracje, szlachtę, wojsko.

Postulował wspólnotę dóbr i bogactw w obrębie miasta czy parafii (komunizm gminno-agralny) gwarantującą egalitaryzm, równy podział pracy i równy zakres korzystania z jej efektów. Dopuszczał dobrowolne tworzenie związków gmin na zasadach konfederacji. Grupy pasożytnicze miały zostać wyeliminowane. Podstawę społeczności ma stanowić wspólna własność, która przyczynia się do stworzenia więzów braterskiej miłości między ludźmi.

Jego doktryna wzorowała się na materialistach starożytnych (Epikur, Lukrecjusz) interpretowanych w duchu determinizmu Spinozy

Morelly (XVIIIw) - anonimowy, pod wpływem idei oświecenia powstało jego dzieła Kodeks Natury oraz Bazyliada. Autor postuluje że źródłem zła jest bezlitosna własność prywatna, matka wszelkich zbrodni. Która wywiera zgubny wpływ na moralność i politykę. Nie można rozwiązać problemów społecznych dopóki istnieje własność prywatna.

Przedstawia projekt Konstytucji „swojego państwa”(wyszczególnienie zajęć, obowiązek pracy, rozrywki, prawa, kształcenie dzieci) które ma gwarantować realizacje zadań i chronić przed tyranią. Kreśli wizję skrajnej reprezentacji. Władze sprawuje Senat (Krajowy), którego deputowani reprezentują Senaty Miejskie (coroczna rotacja Senatorów). Podporządkowani mu są Rada Najwyższa i naczelnik Narodu(egzekutywa kontrolowana przez legislatywe). Skrajny egalitaryzm, maksymalne wykorzystanie postępu naukowego i technicznego. Państwo opiera się na 3 zasadach: a) brak własności prywatnej b) obywatel jest jednostką społeczną utrzymywaną przez społeczeństwo c)Każdy będzie pracował dla dobra społeczności jak pozwalają mu zdolności, siły, wiek - będzie to podstawą do normowania praw i obowiązków. Nie kreśli sposobów realizacji swej wizji, ogranicza się do żądania aby filozofowie propagowali ja wśród społeczeństwa. Podstawową komórką organizacyjną jest rodzina i miasto. Negatywnie nastawiony do religii i bogactwa. Wierzy w ludzki umysł, szczęście zależy od inicjatywy samych ludzi, dążenie do niego jest przejawem naturalnego odruchu.

Gabriel Bonnot de Malby (1709-1785) - duchowny, autor Zasady Praw i O rządzie i prawach Polski.

Umiarkowany filozof krytykujący własność prywatną jako podstawę nierówności i przyczynę podziału, spustoszenia ducha jednostki i społeczeństw. Organizację społeczeństwa opiera na równości, tolerancji, rozumie i dążeniu do wolności. Chwali ascetyzm moralny.

Postulował stan natury (Irokezi, Huronowie- plemiona nie znające własności prywatnej) a gdy to nie będzie możliwe to najbardziej doń zbliżonego. Ustanowienie równości majątkowej może zlikwidować demoralizujące oddziaływanie własności (postulat reformy agrarnej). Jego minimalistyczny program (komunizm to mit) oparty na drodze pokojowej zbliża go do doktryny drobnomieszczańskiej Rousseau. Podkreślał rolę państwa powstałego jako wytwór umowy społecznej. Tak jak złą władzę można zmienić tak można przedstawić współobywatela model ustrojowy który wydaje się być lepszy. Nie przedstawił wizji instytucjonalnej - ograniczył się do stwierdzenia że będzie ono tępiło zbytek, nadmierne bogactwo, zapewni równość niewielkiej własności, zapewni demokrację mieszczańską. Nie każda rewolucja jest słuszna, tylko taka która podsyca miłość ojczyzny, poszanowanie i zabezpieczenie praw. Nie należy wszczynać rewolucji gdy istnieją pokojowe metody rozwiązania problemu.

39. Myśl ustrojowa Stanisława Leszczyńskiego.

St. Leszczyński (1677-1766) król Polski i Lotaryngii, prekursor federalizmu europejskiego.

"Memoriał o ugruntowaniu ogólnego pokoju"; "glos wolny wolności ubezpieczający"; "Dzieła dobroczynnego filozofa" - Nawiązywał do francuskich fizjokratów (podstawa zamożności państwa są chłopi - dostarczają podatki i rekruta). Ustrój I Rzeczpospolitej u niego nie był wolnościowy, ale opierał się na bezprawiu. Racjonalna organizacja państwa opierać się powinna na partykularnych interesach dobra ogóły. Głową państwa miał być monarcha (wolna elekcja, przez sejm w podwójnym składzie posłów) - ograniczenie jedynie do sfery administracji - za politykę rządową odpowiadają ministrowie (wybory większościowe, na sejmikach) przed sejmem. Władza najwyższa w Sejmie - uchwały podejmowane zgodnie z zasada jednomyślności, liberum veto o ograniczonych skutkach co do zrywania obrad parlamentu. Armia - silna, 100 tys. uniezależniona od magnackich hetmanów. Reforma stosunków na polskiej wsi - zniesienie pańszczyzny na rzecz czynszowego systemu - usprawnienie rolnictwa; chłopi powinni mieć możność odwoływania się do sądów grodzkich i trybunałów.

Federalizm europejski /państwa republikańskie - Anglia, Szwajcaria, Polska/- sojusz władców europejskich - zapewnienie pokoju i dobrobytu "nadanych przez lud tworzący republikę wszystkich narodów".

40. Myśl ustrojowa Stanisława Konarskiego.

St. Konarski - XVIII w. przedstawiciel polskiego Oświecenia Ksiądz, pedagog, autor "O skutecznym rad sposobie albo o utrzymaniu ordynacyjnych sejmów", opracował projekt reformy RP postulował likwidację liberum veto. Program reformatorski: sejm dwuizbowy: senat (200 senatorów z wyborów dokonywanych przez sejmiki - król wybierał 1 z 4 przedstawionych przez sejmiki kandydatów) i izba poselska (600, przez sejmiki powiatowe, 2 lata kadencja, "ciągła gotowość" do rozwiązywania problemów państwowych), sejm mógł odraczać swoje posiedzenia. Uchwały zapadały większością głosów, później rozpatrywane przez senat (mógłby je wówczas zmienić - wracałyby do sejmu), decydujący głos posiadała izba poselska 9/10 liczby głosów, król nie ma prawa rozwiązać parlament przed upływem kadencji; ma władzę wykonawczą - dzieli ją wraz z rada rezydentów (12 członków nominowanych przez króla, 24 delegowanych przez sejm i 9 członków, prymas i ministrowie) pracującą w czterech sekcjach: sprawiedliwości, policji, skarbu i wojny. Wolna elekcja - powinna odbywać się na zasadzie większości głosów, z wykluczeniem głosów szlachty - posesjonatów; reforma szkolnictwa - celem jest wychowanie patriotyczne i obywatelskie młodzieży

Przyczyny słabości państwa widział w anarchizowanym i zdemoralizowanym sejmie opanowanym przez magnaterie realizującą swe prywatne interesy kosztem państwowych wpływającą na szlachte-posesjonatów.

47. Myśl ustrojowa Alexisa de Tocqueville.

Alexis de Tocqueville żył na początku XIX wieku, wywodził się z normandzkiej szlachty. Studiował prawo a po ukończeniu nauki został mianowany sędzią pomocniczym w wersalskim Sądzie Ziemskim. Po rewolucji lipcowej wyjechał, z powodów politycznych, do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (na 5 miesięcy) a następnie do Anglii. Do jego najważniejszych dzieł zaliczamy: „ O demokracji w Ameryce” „Wspomnienia.

Znany jest ze swoich badań nad demokracją.

Za najistotniejszą cechę demokracji przyjął równość szans wszystkich ludzi. Demokracja wg Alexisa budowana jest oddolnie i nie może być narzucona. W demokracji jako formie rządu chwalił zastąpienie urzędów honorowych, urzędami publicznymi pełnionymi odpłatnie. Dla Tocquevilla podstawą demokracji jest suwerenność ludu. W demokracji człowiek podporządkowuje się społeczeństwu, a granicą tego podporządkowania się jest osobista wolność. Twierdził, że demokracja opiera się na prawie a rządy arystokratyczne na przywilejach. Wolność przełamuje egoizm, łączy ludzi dla wspólnego celu. Wolność w demokracji nie jest tylko uprawnieniem, ale także obowiązkiem.

Kwestie wolności i równość rozważał w ten sposób, że wyróżnił :

-równość możliwości - która jest przesłanką formalną wolności

-równość realna - która jest niebezpieczna dla wolności (biedni opowiadając się za równością ściągają bogatszych do swojego poziomu tym samym łamią ich wolność)

Jako czynniki, które mogą zagrażać demokracji Alexis podaje egalitaryzm oraz centralizacje. Pod wpływem tych czynników demokracja może przeistoczyć się w niebezpieczny reżim, który Tocqueville określa jako tyrania większości. W tym reżimie człowiek żyje dla siebie a najwyżej dla rodziny, jest egoistyczny, działa wyłącznie we własnym interesie.

Duże znacznie przypisywał też prawu, ale cenił je mniej od obyczajów (nadawał mu raczej szczególną rolę w procesie legitymizacji władzy). Instytucje demokratyczne powinny działać w oparciu o podział władzy, „hamulce ustrojowe” oraz decentralizacje. Podkreślał federalny charakter państwa, podział władzy ustawodawczej na 2 izby oraz podział władzy pomiędzy funkcjonariuszy publicznych.

48. Myśl polityczna Herberta Spencera.

Herbert Spencer (1820-1903) urodził się w Derby. Pochodził z rodziny nauczycielskiej. Studiował inżynierie kolei żelaznych w Cambridge. Twórca darwinizmu społecznego, zwolennik liberalizmu.

Autor dzieła „Statyka społeczna”.

Opierał się na założeniu determinizmu biologicznego względem życia społecznego i politycznego. Determinizm biologiczny prowadził Spencera do ujmowania życia politycznego w dynamice walki. Społeczeństwo ludzkie to wg Spencera część przyrody, rządząca się prawami natury; podlega ewolucji, przechodząc od prymitywnych form do społeczeństwa przemysłowego.

Każda jednostka ma swobodę działania, dopóty nie naruszy praw innego człowieka. Jednostka jest zdeterminowana przez przyrodę - więc ludzka etyka ma charakter naturalistyczny. Jednostka wyznaje hedonizm - max przyjemności, z którymi nie powinno się dzielić, jeśli nie udało jej się osiągnąć dobrobytu, trafia na margines społeczeństwa. Zgodnie z teorią rozwoju gatunków Darwina, opowiadał się za naturalną selekcją, dokonującą się w społeczeństwie ludzkim. Proces ten przebiega w sposób swobodny i niezakłócony świadomym ludzkim działaniem.

49. Myśl ustrojowa Benjamina Constant.

Benjamin Constant (1767-1830) - francuski pisarz, filozof i polityk liberalny pochodzenia szwajcarskiego. Do jego dzieł zaliczyć można takie tytuły jak: „Adolf”, „Dzienniki poufne”. Jako przeciwnik Rousseau i krytyczny kontynuator Monteskiusza, Constant położył podwaliny pod rozwój teorii demokracji liberalnej.

Constant uważał, że własność prywatna to podstawowe prawo człowieka, a ochrona tego prawa to główne zadanie państwa. Do udziału we władzy potrzebna jest własność i wykształcenie. Fundamentalnym pojęciem w jego doktrynie była wolność. Rozumiał ją jako ściśle sprecyzowane prawa podmiotowe, indywidualne, przysługujące jednostce z tej racji, iż jest ona obywatelem w państwie, przez państwo chronionym. Constant odrzucał zasadę suwerenności ludu. Poddał krytyce teorię umowy społecznej Rousseau. Uważał, że suwerenność istnieje tylko jako coś ograniczonego i względnego.

Granicą wolności jest wolność drugiego człowieka. Wyróżnia:

• „Wolność pozytywną” jej przejawem jest bezpośredni udział we władzy zwierzchniej (stanowienie prawa, zasiadanie w rządzie, organie przedstawicielskim) - Constant ją odrzuca.

• „Wolność negatywna” to wolność nowożytna. Nowożytność to zwycięstwo jednostki nad władzą. Wolność jest tu uprawnieniem.

Koncepcja podziału władzy (6):

• władza reprezentatywna trwała - izba wyższa parlamentu

• władza reprezentatywna opinii - izba niższa parlamentu

• władza królewska- panowanie ale nie rządzenie

• władza wykonawcza- rząd(ministrowie)

• władza sądownicza-niezawisła, oddzielona od pozostałych władz

• władza manipulacyjna

52. Myśl ustrojowa Roberta von Mohl.

Robert von Mohl (1799-1875) - rozwija materialną koncepcję państwa prawnego powiązanego z myślą liberalną, które może występować pod wieloma postaciami ustrojowymi. W klasyfikacji ustrojów zbliża się do Arystotelesa, jego poglądy są też wypadkową postulatów Locke'a i Hegla. Analizuje 3 klasyczne formy państwa (dopuszczając pewne odmienności wewnętrzne):

Ludowładztwo - wszyscy mają prawo realizować własne interesy jednak mniejszość musi ulegać zdaniu większości.

Arystokracja - władza państwowa jest posiadana/sprawowana przez wąskie grono mające do tego wyłaczne prawo.

Jednowładztwo - paradoksalnie najlepsza forma państwa, silna skoncentrowana władza, jednolitość programu, ostateczność i szybkość decyzji. (despocja - zwierzchnik ma same prawa a lud tylko obowiązki)

Państwo jest trwałym, jednolitym organizmem, kierowanym zbiorową wolą (suwerennością) a utrzymywanym zbiorową siła połączeniem terytorium, ludności i władzy, które ma za zadanie wspierać cele życia społeczeństwa: silną władzę, wolności, zjednoczenie kraju. Ukształtowało się stopniowo w drodze ewolucji lub nagle w drodze umowy

Postuluje model społeczeństwa obywatelskiego. Narodowość traktuje jako obywatelskość, uprawnienia jednostek są zdecydowanie liberalne.

Dowodzi że we wszystkich formach państwa prawnego pojawiają się następujące zasady:

Dotyczące państwa:

-wszyscy członkowie państwa (obywatele i organizacje) muszą być posłuszni zasadom organizacji państwowej (konstytucji) mają jednakowe obowiązki, przywileje są wykluczone.

-państwo może podejmować czynności nadzwyczajne zgodnie z racja stanu w sytuacjach krytycznych.

-suwerena utrzymuje się za państwowe pieniądze

Zasady współżycia społecznego dt. Jednostek:

-równość wszystkich wobec prawa

-wolność w dązeniu do legalnie uznanych celów.

-równość szans do działań publicznych

-wolność osobista, sumienia, poglądów, wyrażania myśli byleby nie naruszać cudzych praw

-swoboda wyznania (równość religii, brak sprzeczności wierzeń z zasadami państwa)

-swoboda przemieszczania się

-wolność zrzeszania się w celu prawnie dozwolonym

59. Socjalizm naukowy.

Socjalizm naukowy - ideologia, która starała się nadać charakter naukowy socjalizmowi utopijnemu. Socjalizm naukowy miał wyjaśnić i uzasadnić konieczność obalenia kapitalizmu w drodze rewolucyjnej walki Stawiała sobie za cel opisanie i zmienianie świata. Twórcami socjalizmu naukowego byli Karol Marks i Fryderyk Engels.

• Karol Marks (1818-1883) niemiecki filozof i działacz rewolucyjny, ideowy przywódca międzynarodowego ruchu robotniczego najważniejsze dzieło: „Manifest komunistyczny”

• Fryderyk Engels (1820-1895), filozof, niemiecki działacz ruchu robotniczego, twórca i teoretyk komunizmu, pochodził z Nadrenii z bogatej rodziny kupieckiej.
  W 1864 wraz z K. Marksem zorganizował i stanął na czele I Międzynarodówki. Głosił idee obrony interesów proletariatu i obalenia kapitalizmu. Współautor teorii materializmu dialektycznego i materializmu historycznego.

Uważali, że odkryli prawidła rozwoju historycznego (tzn. socjalizm jest nieuchronny). Czynnikiem decydującym o strukturze i rozwoju społeczeństwa wg Marksa i Engelsa jest sposób produkcji dóbr materialnych. Produkcja społeczna stale ulega zmianom. Jej rozwój stanowi podstawę rozwoju społeczeństwa i musi prowadzić do zmiany całego ustroju społecznego. Uważali, że życie społeczne nie zależy od idei, ale od tego jak ludzie tworzą, zbywają i konsumują towary. Podkreślali, że w każdym społeczeństwie istnieją co najmniej dwie klasy - posiadająca i nieposiadająca. Biorąc pod uwagę to kryterium podzielił epoki historyczne na:

-Epoka niewolnicza

-Epoka feudalna

-Epoka kapitalistyczna

główne tezy:

• istnienie klas jest związane tylko z określonymi historycznie fazami rozwoju produkcji

• walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu,

• kapitalizm musi prowadzić do wzrostu liczebności klasy proletariatu i do zmniejszenia liczebności klasy posiadającej

• zysk kapitalisty bierze z wyzysku

• państwo i prawo pojmował jako zjawiska historyczne - są one rezultatem określonego stadium rozwoju społecznego i stanowią instrument panowania jednej klasy nad innymi.

• umysłowy i polityczny rozwój społeczeństwa jest określony przez jego ustrój ekonomiczny

• wyróżniał 3 sfery życia społecznego: bazę, nadbudowę i formy świadomości społecznej, których stosunki opierały się na wzajemnym wpływie i przenikaniu się

Oprócz tego siłę napędową rozwoju społeczeństwa stanowi walka klas. Rewolucje społeczne są koniecznością rządzącą rozwojem społeczeństw.

60. Reformizm Eduarda Bernsteina.

W miejsce rewolucji zaproponował prowadzenie działalności reformatorskiej, program realizacji reform socjalnych, mających na celu polepszenie pozycji klasy robotniczej. Swoje twierdzenia oparł na analizie rzeczywistości historycznej. W procesie reform zmienia się, zdaniem Bernsteina, definicja klas. O przynależności do danej klasy nie świadczy posiadanie lub nie posiadanie środków produkcji, lecz wysokość realnego dochodu. Bernstein dopuszczał daleko idącą współpracę robotników z państwem, także w prowadzeniu korzystnej jego zdaniem polityki kolonialnej. Nie proponował całkowitej likwidacji własności prywatnej, nacisk kładąc raczej na kontrolę nad własnością niż na jej faktyczne posiadanie. Chciał zniesienia pieniądza i wprowadzenia wymiany towarowej w celu bezpłatnego użytkowania potrzebnych dóbr. Po dokonaniu przejścia do socjalizmu nie wykluczał Bernstein konieczności istnienia państwa i prawa, bowiem nie zanikną funkcje administracyjne.

Z drugiej strony, podkreślał znaczenie praw człowieka, a w szczególności wolności osobistej i jej prymatu, nad interesami ekonomicznymi i nad postulatami egalitaryzmu. W oparciu o te poglądy sam podkreślał genetyczny związek, łączący liberalizm z socjalizmem, który nie jest jego opozycją, lecz naturalną konsekwencją i upowszechnieniem liberalnych haseł.

64. Ideologia leninowska.

W swojej książce pt. Co robić? (1903), Lenin stwierdził iż proletariat może osiągnąć rewolucyjną samoświadomość tylko za sprawą działania partii komunistycznych, w skład których wchodzić muszą profesjonalni, etatowi rewolucjoniści. Wskazywał także na to, iż taka partia może osiągnąć swe cele za pomocą zdyscyplinowanej formy organizacyjnej nazywanej centralizmem demokratycznym. Oficjele partii komunistycznej mieliby być zgodnie z tym wybierani w sposób demokratyczny i w każdej chwili odwołani, ale jeśli już zostaną wybrani, wszyscy pozostali członkowie partii muszą wykonywać ich polecenia bez sprzeciwów.

Leninizm twierdził iż kapitalizm może zostać obalony tylko w drodze rewolucyjnej; każdy inny sposób zmiany (np. ewolucyjny jak w fabianizmie czy socjalizmie demokratycznym) jest skazany na niepowodzenie. Od marksizmu odróżnia l. przede wszystkim twierdzenie, że rewolucja społeczna wybuchnie nie w krajach najbardziej rozwiniętych przemysłowo (jak twierdzili Marks i Engels), ale w najsłabiej (teoria słabego ogniwa).

Głównym celem partii leninowskiej powinno być więc zatem obalenie istniejącego rządu i zastąpienie go własnym, sprawowanym w imieniu proletariatu, następnie zaś wprowadzenie tzw. dyktatury proletariatu. Partia musi także wykorzystać własną władzę w celu edukowania proletariatu, w celu usunięcia fałszywej świadomości, stworzonej przez burżuazję w celu łatwiejszego panowania nad masami pracującymi i dalszego ich ekonomicznego wyzysku. Formami takiej świadomości fałszywej były m.in. religia czy nacjonalizm.

Dyktatura proletariatu teoretycznie posiadałaby formę zdecentralizowanego systemu demokracji bezpośredniej, w której robotnicy dzierżyliby władzę za sprawą lokalnych rad (ros. sowiety). Rady takie faktycznie powstawały w czasie rewolucji październikowej. Jednak zarówno niezwykle trudna sytuacja wewnętrzna Rosji, ogarniętej wojną domową, jak i dążenie do dyktatorskiej władzy przejawiane przez Lenina nie pozwoliły temu systemowi na dłuższe funkcjonowanie.

65. Ideologia stalinowska.

Po śmierci Lenina walka o władzę w partii komunistycznej toczyła się między dwoma najwybitniejszymi działaczami - Stalinem a Trockim. W 1924 r. zwycięstwo Stalina było już niewątpliwe, a od 1928 r. miał on na tyle władzy, aby móc rozprawić się z przeciwnikami politycznymi i sprzecznościami życia społecznego, niezgodnymi z jego koncepcją władzy.

Stalinizm był totalitarnym sposobem rządzenia, w którym państwo i rządząca (jedyna) istniejąca partia zmierzają do kontrolowania nie tylko gospodarki, ale i całego życia umysłowego, od sztuki po naukę i filozofię. W przeciwieństwie do Trockiego, zakładał Stalin możliwość zbudowania socjalizmu w 1 kraju (jednak przede wszystkim dla rozprawy z Lwem, głoszącym teorię rewolucji światowej). Opowiadano się za prawem państwa stosowania pracy przymusowej w celu przyśpieszenia industrializacji państwa. Ważna ze względów politycznych i represyjnych okazała się teza, że „w miarę postępów w budowie socjalizmu następuje zaostrzenie walki klasowej”, w rezultacie której dochodziło do brutalnych czystek partyjnych, likwidacji niepożądanych klas społecznych (np. niezależnego i bogatego chłopstwa).

Stalin wprowadził jedyną obowiązującą wersję marksizmu, zwaną marksizmem-leninizmem, polegającym na tym, co sam Wódz na ów marksizm uznal. Obejmował on jednoznaczne, uproszczone i poparte odpowiednio cytatami myśli klasyków ideologii komunizmu.

66. Ideologia trockistowska.

Lew Trocki, był do czasu śmierci Lenina jednym z przywódców partii komunistycznej, a wcześniej głównym twórcą Armii Czerwonej. W rezultacie porażki w walce partyjnej ze Stalinem został deportowany z ZSRR.

Jest on twórcą teorii permanentnej rewolucji. Na podstawie analizy sytuacji w carskiej Rosji doszedł do wniosku, że dokonanie rewolucji socjalistycznej w jednym kraju jest niemożliwe, gdyż gospodarka pojedynczego kraju, zwłaszcza zacofanego, nie ma szans w warunkach globalnego kapitalizmu. Dlatego konieczne było dokonanie takiej rewolucji w wielu krajach, drogą społecznych oddziaływań (wybuch rewolucji w jednym kraju zachęca do wystąpienia robotników innych państw) i poprzez działalność partii lewicowych. Jeżeli rewolucja ograniczy się do jednego państwa, nie ma szans na utrzymanie się.

Jedną z elementarnych podstaw trockizmu jest krytyka tejże stalinowskiej biurokracji jako ciała niszczącego państwo robotnicze i prowadzące w ostateczności do restauracji kapitalizmu. Trocki nazwał ten proces stalinowską kontrrewolucją (termidorem) polityczną. Aby proletariat odzyskał władzę, powinno jego zdaniem dojść do proletariackiej rewolucji politycznej, która obali panowanie kasty biurokratycznej. Według Trockiego, stalinizm nie był konsekwencją leninizmu, ale jego zaprzeczeniem. Stalin, stojący na czele ZSRR zniszczył większość zdobyczy rewolucji październikowej, doprowadzając do totalitaryzacji życia społecznego, gospodarczego i politycznego w kraju. Zdaniem Trockiego ZSRR stał się państwem robotniczym z biurokratycznym wypaczeniem. Zwycięska rewolucja światowa na którą liczył Trocki oprócz obalenia rządów kapitalistycznych, obaliłaby również rządy biurokracji. W razie braku rewolucji, biurokracja stopniowo miałaby przechodzić na pozycje kapitalistyczne i samemu się uwłaszczyć, stając się nową burżuazją i cofając kraj do kapitalizmu.

69. Ideologia endecka.

Ruch narodowy ulegał licznym przekształceniom jednakże reprezentująca tylko jego część ND powstała pod koniec XIX wieku najpierw działała jako Liga Polska potem Liga Narodowa i wreszcie Stronnictwo Narodowej Demokracji której głównym ideologiem był Roman Dmowski.

Ideologia konserwatywno-narodowa stopniowo ewoluowała w kierunku bojowego nacjonalizmu, ruch podkreślał zasadę solidarności społecznej w imię obrony narodowości polskiej, jednocześnie występował przeciw wszelkim ruchom rewolucyjnym i przejawom internacjonalizmu. Najważniejszym przeciwnikiem ideologicznym jest lewica i socjalizm, rozbijające jedność narodu.

Propagowano idee neoslawinizmu - solidarność narodów słowiańskich z udziałem Rosji, występował przeciw państwom germańskim widząc w nich zagrożenie dla bytu narodowego Polaków (z powodu wysokiego zorganizowania cywilizacyjnego). Pod wpływem darwinizmu społecznego sformułowano tezę o permanentnej walce o przetrwanie między narodami, postrzeganej jako pozytywna, kształtująca świadomość narodową, hartująca i wzmacniająca. Uważał Rosję za sojusznika w walce z Germanami, przeto w czasie zaborów postulował zaprzestanie walki zbrojnej o niepodległość, poszanowanie prawa, i wykorzystanie istniejących prawnych możliwości do zbudowania sprawnej, powszechnej organizacji skupiającej Polaków i umacniającej świadomość narodową. W czasie IWŚ związał się z opcją francusko-rosyjską i planował w oparciu o nią odbudować państwo niepodległe bądź luźno związane z Rosją.

Dmowski koncentrował się przede wszystkim na problematyce narodu i państwa. Naród i Państwo są równorzędne, wzajemnie się warunkują (państwo jest niezbędną formą polityczną narodu do którego ten dąży aby osiągnąć w jego ramach pełnię bytu, państwo nie może istnieć bez narodu. jednak naród tracąc byt państwowy wcale nie przestaje być narodem). Pojmował Naród jako wspólnota etniczna, niezależna od podziałów zaborczych lub klasowych. Patriotyzm wg ND był oparty na narodowych interesach i realizmie politycznym. Polacy mają do odegrania własną misję cywilizacyjną. Ideologia głosi, że wartości etyczne jednostki muszą się podporządkować interesom narodu. Koncepcja narodu jest z pozoru solidarystyczna i ponadklasowa, wyróżnia ją jednak paternalizm (pogląd, że ludzie myślący i rozumiejący sprawę, cechują się wiedzę narodową i instynktem odziedziczonym) mają prawo i obowiązek kierowania masami i działania.

Poglądy ustrojowe ND zależały od aktualnej sytuacji politycznej. W chwilach gdy opcja Piłsudskiego znajdowała się u władzy Endecja opierała wizję ustroju państwowego na republice demokratycznej w której decydującą rolę ma odgrywać naród Polski. Zgodnie z tradycjami przedrozbiorowymi najwyższą władzę miał sprawować Sejm, a osłabiona miała być pozycja prezydenta. (Ustrój parlamentarno-gabinetowy)

W czasie gdy mieli duże poparcie społeczne uważali parlament za miejsce jałowej gadaniny postulowali autorytaryzm wspomagający rozwój narodu (silna władza wykonawcza szanująca prawa obywatelskie)

Chętnie czerpał z idei narodowych oraz rasowych. Eksponował konieczność podkreślania czynników które więzi rasowe umacniają zaś eliminowania tych osłabiających. Grupy rasowo obce powinny być asymilowane wedle możliwości, gdy to jest niemożliwe wykluczane poza ramy narodu (uzasadniało to wrogą politykę wobec Żydów - cechujących się wyraźną odrębnością, postrzeganych jako wroga wewnętrznego - zagrożenie dla Polaków, element obcy, którego prawa należy ograniczać i w miarę możliwości usunąć z Polski) W niepodległym narodowościowym państwie polskim, nie-Polacy mieli być w nim obywatelami II kategorii, do momentu asymilacji.

Państwo Polskie wg Dmowskiego kierującego się narodowym instynktem powinno być jednolite narodowościowo i zwarte terytorialnie nawiązujące do tradycji Piastowskich (nabytki na Zachodzie kosztem Kresów Wschodnich aby mieć dobre stosunki z Rosją)

70. Ideologia sanacyjna.

Ruch polityczny i ideologia związana z postacią Pierwszego marszałka Józefa Piłsudskiego.

Główną osią doktryny Piłsudskiego było odzyskanie przez Polskę niepodległości i wzmocnienie kraju. Drogę do osiągnięcia tego celu upatrywał w działalności spiskowej i konspiracyjnej oraz na arenie wojskowej (silne związki z tradycją niepodległościową) W sferze społecznej związał się z PPS jednakże zawsze podkreślał prymat idei niepodległości nad jakimikolwiek kwestiami społecznymi.

W czasie wojny swoją działalność oparł na opcji austro-węgierskiej, która wydawała mu się najkorzystniejsza i której reżim w stosunku do Polaków był najłagodniejszy.

W dziedzinie międzynarodowej postulował, czerpiąc z idei Jagielońskiej utworzenie Miedzymorza - federacji państw Europy Środkowo - Wschodniej pod przewodnictwem Polski.

Piłsudski wyraźnie podkreślał rolę państwa w życiu społecznym i wyznaczył mu pierwszoplanową rolę. Uważał, że naród to twór państwa ukształtowany w długim procesie rozwoju historycznego. poprzez aktywność państwa.

Swoisty solidaryzm wszystkich grup społecznych przedkłada się ponad instynkt narodowy.

Sanacja polegała min: na aktywnym udziale państwa w gospodarce(interwencjonizm państwowy - etatyzm), zauważano także potrzebę reformy rolnej oraz ochrony socjalnej robotników.

Twierdził że społeczeństwo jest bardziej przywiązane do Państwa niż do idei narodu, przywiązanie to cechuje także mieszkańców państw dawnej monarchii Jagiellonów tak też uzasadniał swoją koncepcje federacji.

Działalność Piłsudskiego po roku 1926 prowadzona była pod hasłami „sanacji moralnej” (łac. uzdrowienia) życia publicznego w Polsce, i dążyła do wprowadzenia rządów autorytarnych opartych na armii i zwolennikach, zwalczania komunizm i opozycji, ograniczenia roli parlamentu(sejmokracji), głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych oraz uzależnienia praw od obowiązków. Programem było skupienie sił do pracy dla kraju. Sanacja (BBWR) cechowała się: kultem wodza, czyli Józefa Piłsudskiego, krytykowała "partyjniactwo" jako zjawisko mające destruktywny wpływ na państwo

U Piłsudskiego na 1 plan wysuwa się właśnie Państwo - jego organizacja i zdolność kierowania społeczeństwem. To dzięki państwu naród zyskuje możliwość zorganizowanego, efektywnego działania, którego warunkiem są umiejętności władcze i zdolność do służenia rządzących. Państwo jest architektem społeczeństwa i narodu, co znalazło wyraz w uchwalonej w 1935 konstytucji kwietniowej.

Idei Państwa miało być podporządkowane wiele przejawów życia jednak w praktyce reżim autorytarny był łagodny: nienaruszająca poważnie praw obywatelskich i niewnikająca w życie prywatne, nie odbierała głosu opinii publicznej (wolność prasy).

W konstytucji '35 odrzucono idee suwerenności narodu na rzecz silnej scentralizowanej władzy państwowej, zrywała z zasada równych praw wszystkich obywateli (stworzenie nowej elity na podstawie kryterium zasług dla Państwa) stwarzała szerokie możliwości ingerowania we wszystkie dziedziny życia. Wprowadziła zasadę koncentracji władzy państwowej (jednolitej i niepodzielnej) w ręku prezydenta odpowiedzialnego przed Bogiem i historią. Wprowadzono tym samym ustrój prezydencjalny.

72. Doktryna konwergencji.

„Konwergencja” - „upodobniająca, prowadząca do upodobnienia ewolucja”

Rozwój społeczny doprowadzi w przyszłości do powstania nowego systemu społecznego, który nie będzie ani systemem kapitalistycznym, ani socjalistycznym, ale całkowicie odmiennym.

Podstawową przesłanką jest rozwój naukowo- techniczny - nowe technologie produkcyjne, nowe osiągnięcia, wynalazki technicznie, musza powodować określone przemiany.

Rewolucja menadżerska - James Burnham - we wszystkich państwach dokonała się, bądź dokona wielka rewolucja, a władzę obejmą menadżerowie czyli kierownicy. Klasa ta opanuje środki produkcji, w wyniku decydowania jaki te środki zostaną wykorzystane. Tytuł własności zostanie oddzielony od decydowania o ich przeznaczeniu i społecznym wykorzystaniu. Opanują także zarządzanie państwem. Menadżerowie posługują się różnymi ideologiami.

75. Libertarianizm Roberta Nozicka.

Autor "Anarchia,państwo,utopia"(1974). Jego stanowisko było skrajnie indywidualistyczne, prezentowało w stosunku do zbiorowości pogląd, określany jako atomizm społeczny. Liczy isę tylko jednostka, albowiem tylko ona dysponuje naturalnymi, absolutnymi uprawnieniami. Podstawowym uprawnieniem jest, obok prawa do życia i wolności, prawo do posiadania nienaruszalnej własności prywatnej. Pozbawiając państwo wszelkich zadań mających na celu dystrybucję dóbr, wysunął Nozick hasło państwa minimalnego, koncentrującego się wyłącznie na ochronie uprawnień jednostki. Nozick przedstawiał własną koncepcję umowy społecznej jako początku powstania państwa. Jej istotą jest założenie, że państwo wyłoniło się w wyniku ewolucji różnych, powoływanych przez jednostki do życia instytucji, których zadaniem miało być rozstrzyganie sporów między ludźmi. Instytucje te przekształciły się w państwo minimalne z chwilą, gdy uzyskały monopol na stosowanie przymusu na określonym terytorium.

Libertarianie wyciągają z hasła wolności jednostki i zminimalizowania roli państwa jak najdalej idące konsekwencje. Granice państwowe zostają utrzymane jedynie w wymiarze symbolicznym, nie istnieją żadne ograniczenia w przemieszczaniu się ludności-pańswo nie prowadzi polityki imigracyjnej, następuje liberalizacja prawa, które realizując zasadę wolności jednostki nie ogranicza np. hazardu, handlu narkotykami, dostępności pornografii itp.

76. Teoria prawa Leona Petrażyckiego.

Petrażycki był jednym z najbardziej oryginalnych polskich teoretyków prawa. Stał konsekwentnie na stanowisku wplatania elementów psychologicznych do definiowania prawa. Odrzucał teorie kojarzące prawo z przymusem oraz sprowadzające normę prawną do groźby zastosowania sankcji. Sam definiował prawo jako swoiste zjawisko psychiczne, dzięki dokonaniu klasyfikacji emocji i wyróżnieniu z nich emocji moralnych i prawnych (różniących się nie poczuciem obowiązku, a faktem ze w emocjach prawnych mamy do czynienia z wyobrażeniem osoby mogącej domagać się od nas określonego zachowania), mianowicie jako takie przeżycia etyczne, których emocje posiadają charakter atrybutywny. Norma prawna jest jedynie projekcją przeżycia emocji prawnej, uogólnionym wyrazem przeżyć psychicznych. Działalność prawników przyczynia się do upowszechnienia emocji prawnych, a w rezultacie ich ujednolicenia. Ideałem prawa stanowionego powinno być dążenie do zgodności z poczuciem sprawiedliwości.

77. Teoria państwa Leona Petrażyckiego.

Państwo w ujęciu Petrażyckiego było zjawiskiem ze sfery przeżyć psychicznych. Władza państwa jest projekcją emocjonalną, emocjonalnym fantazmatem, oznacza specjalny rodzaj praw, przypisywanych pewnym osobom. Ponadto, przypisywał on pewnym osobom prawo do rozkazywania i oddziaływania na podwładnych celu spełnienia obowiązku troszczenia się o dobro ogólne. Władza miała zaspokajać potrzeby społeczne i psychiczne obywateli, ma prawo posługiwać się siła, nie może jednak wkraczać w dziedziny działania psychiki prawnej obywateli. Podstawowym zadaniem państwa miało być stymulowanie przeżyć prawnych, poprzez wydawanie aktów prawnych, ustaw, kodeksów oraz sądownictwo.

78. Teoria prawa Hansa Kelsena.

Teoria normatywizmu Hansa Kelsena to próba oddzielenia nauki prawa od wszystkich innych nauk, oraz wyeliminowania z niej ideologii, metafizyki, a także polityki. Praca Główne problemy filozofii prawa zawiera pierwsze założenia, rozbudowany system twierdzeń zawarł w Reine Rechtslehre (Czysta nauka prawa).

Z założeń czym powinna być teoria prawa wynika kilka konsekwencji:

• teoria powinna mieć uniwersalne zastosowanie (odnosić się do norm prawa jako takiego, a nie do prawa jakiegoś kraju czy okresu historycznego),

• nie miała się zajmować ani treścią konkretnych norm, ani celami, jakie zostały dla niej ustanowione - rzeczywistość społeczna nie jest przedmiotem zainteresowania prawa,

• nauka nie miała zajmować się oceną treści norm prawnych.

Przedmiotem nauki prawa są normy prawne - system norm prawnych.

Normy prawne mają charakter norm sankcjonujących - przypisanie określonych sankcji do określonych zachowań.

Interesował go system norm, a nie pojedyncze normy - normy są normami prawnymi, jeżeli wchodzą do systemu prawnego. System jest dynamiczny - nie zamknięty, może w nim norm przybywać. Norma należy wtedy do systemu czyli obowiązuje, jeżeli została uchwalona na podstawie upoważnienia zawartego w normie wyższego rzędu. Dokonał zasadniczej analizy tych upoważnień - doprowadziło go to do pytania o normę kompetencyjną danego systemu prawnego. Wprowadził pojęcia normy podstawowej - domyślnie akceptowanej dla danego systemu prawnego.

79. Teoria państwa Hansa Kelsena.

Państwo jest systemem norm prawa pozytywnego, gdyż obok tego systemu obowiązywanie innego systemu prawnego jest wykluczone.

Idealistyczne pojmowanie państwa prowadzi do wniosku umiejscawiającego zjawisko na płaszczyźnie powinnościowej - państwo nie jest bytem doświadczalnym, nie meszcząc się w dziedzinie rzeczywistości społecznej.

Trójelementowa definicja państwa

• terytorium - terytorialny zakres obowiązywania norm,

• czas - czasową sferę obowiązywania norm prawnych

• ludność - osobową substancję obowiązywania danego porządku prawnego.

Klasyfikacja ustrojów politycznych - demokracja i autokracja. Postawą podziału idea wolności politycznej - wolna jednostka podległa jest tylko prawu pozytywnemu, w którego tworzeniu sama uczestniczy

Rozpatruje ustroje pod kątem centralizacji (autokratyzm) i decentralizacji (demokracja) oraz w sensie statycznym (obowiązywanie norm na terenie całego państwa) i dynamicznym (zróżnicowanie norm w poszczególnych częściach terytorium)

Parlamentaryzm najbardziej optymalnym sposobem rozwiązywania problemów politycznych. Podzielony na partie rządzące i opozycję - wyraz większości opinii w każdym narodzie.

O istocie i wartości demokracji - praca, w której dał wyraz poglądowi, że demokracja jest jedyną formą państwa, w której możliwy jest pluralizm przekonań.

Demokracja to taka forma państwa, która wyklucza, iżby ktokolwiek mógł w sposób absolutny decydować w wartościach. Jedyna forma, która gwarantuje kompromis różnych racji.

Surowy krytyk komunizmu i faszyzmu - dyktatura partii absolutny brak zdolności do kompromisu, ideologie zakładają posiadanie prawdy absolutnej.

80. Jurysprudencja analityczna H.L.A. Harta.

Herbert Lionel Adolphus Hart (1907-1992);

Prawo to system złożony z dwóch współzależnych ale i rodzajowo odmiennych zbiorów reguł:

(negacja tezy Austina, że prawo to zbiór rozkazów, nakazów i zakazów suwerena;)

pierwotnych (wyznaczają członkom społeczności powinność określonego zachowania, samodzielne funkcjonowanie w społecznościach prymitywnych -nieskuteczne i niepewne);

wtórnych (właściwych dla społeczeństw rozwiniętych, same w sobie nic nie znaczą - charakter proceduralny, wskazują sposoby posługiwania się regułami pierwotnymi, usunięcie ich wad);

wyodrębniał trzy grupy reguł wtórnych;

reguły uznania- określa, które z reguł należą do systemu prawnego, a które znajdują się poza nim (usuwają wadę niepewności);

reguły zmiany- umożliwiające uchylenie określonej reguły, zmianę jej treści lub ustanowienie nowej reguły (usuwają wadę statyczności);

reguły rozstrzygania- określające kto i w jakim trybie jest upoważniony do stwierdzenia, jaka jest treść reguły pierwotnej oraz czy nastąpiło jej naruszenie (usuwają wadę nieskuteczności);

Opowiadał się po stronie pozytywizmu prawniczego; Podzielał pogląd o oddzieleniu prawa od moralności (przeciwnik koncepcji prawnonaturalnej) zarazem uważał że istnieje pewna wspólna sfera prawa i moralności (w prawie musi istnieć pewne minimum moralności) Jego teoria prezentuje postawę kompromisu między analityczną jurysprudencją Johna Austina, najważniejszymi tezami pozytywizmu i prawem natury, prezentowany pogląd na istotę prawa określany jest mianem „miękkiego pozytywizmu”.

81. Współczesna jurysprudencja analityczna (przeczytajcie pyt.31 ze skryptu)

John Austin(1790-1859); twierdził że prawem jest rozkaz, poparty przez sankcję, który został wydany przez suwerenną władzę. O tym co jest prawem przesądza fakt przez kogo zostało wydane. Suweren wyraża przez prawo swoją wolę. Suwerenna władza jest podmiotem indywidualnym lub zbiorowym, który jako jedyny cieszy się posłuchem ze strony danego społeczeństwa. Uznawał, że wobec formułowania przepisów prawnych w sposób ogólny duża rola przypada orzecznictwu, polega ona na dostosowywaniu norm ogólnych do konkretnych przypadków. Jurysprudencja analityczna, wprowadzała do działalności orzeczniczej zasady analizy semantycznej i reguły wnioskowania opartego na logice formalnej, w szczególności na zastosowaniu sylogizmu.

82. Teoria prawa Olivera W. Holmesa.

Funkcjonalizm prawniczy nazywany jest realistyczno - empirycznym myśleniem o prawie. Teorie określane mianem funkcjonalizmu łączy kilka elementów wspólnych: niechęć do pozytywistycznej definicji prawa jako rozkazu suwerena, dążenie do naukowych badań prawa, unikanie moralizatorstwa, spoglądanie na prawo jako element zmienny i niestatyczny. Trudno mówić o jednym kierunku - zbyt duża różnorodność podejmowanych tematów.

Oliver Holmes (1841-1935) - prekursor amerykańskiego realizmu prawniczego; sprzeciwiał się pozytywistycznej doktrynie prawa jako formie rozkazu suwerena; wyznawał charakterystyczną dla funkcjonalizmu zasadę, że przedmiotem badań naukowych nie powinno być oderwane od rzeczywistości prawo w książkach lecz wynikające z niej prawo w działaniu; celem doktryny jest prognozowanie przyszłych decyzji sądowych przy założeniu, że ustawa stanowi jedynie punkt wyjścia w ustaleniu przesłanek postępowania organów wymiaru sprawiedliwości; prawo nie jest więc tym, co zostało zapisane w tekście ustawy lub innego aktu normatywnego, lecz przewidywaniem tego co zamierza uczynić sąd.

„Prawo to nic innego jak przewidywania co do tego, kiedy siła publiczna zostanie użyta poprzez instrument jakim są sądy. Żeby wiedzieć co jest prawem nie trzeba studiować pojęć prawnych. Wystarczy patrzeć na prawo oczami „złego człowieka”. którego interesuje do czego zostanie zmuszony decyzją sądu.”

„W nauce prawa należy oddzielić prawo od moralności. Dobry człowiek może kierować się zarówno prawem jak i zasadami moralnymi, ale znajomość prawa wymaga spojrzenia od strony decyzji sądu, które nie są stałe i one właśnie tworzą prawo. W ten sposób prawem są ostatecznie decyzje poszczególnych sadów czy osób urzędowych.”

83. Idealizm prawniczy Roscoe Pounda.

Idealizm prawniczy dowodził konieczności poznawania prawa z założeniem uświadomienia sobie z góry zaplanowanych przez ustawodawcę celów, dla których urzeczywistniania takie właśnie prawo zostało ustanowione.

R. Pound uchodzi za najwybitniejszego amerykańskiego teoretyka prawa I poł. XX w.. Kładł on nacisk na charakter społeczny prawa, jego możliwość bycia narzędziem do osiągnięcia pewnych celów. Z biegiem czasu zaczął jednak akcentować konieczność określenia tych celów, za pomocą ich hierarchii i katalogów, w ten sposób odchodził od realizmu i zbliżał się do uznania, iż istnieją obiektywnie dobre i ważne cele społeczne.

Sformułował on zadania prawnika w nowoczesnym społeczeństwie, które polegały na poszukiwaniu i wypracowywaniu społecznych kompromisów, mających na celu pogodzenie rozbieżnych interesów indywidualnych lub grupowych. Chciał dzięki temu doprowadzić społeczność do ustabilizowanego rozwoju na tyle ile było to możliwe.

Prawo zajmuje się ochroną interesów społeczeństwa w grupach, jak i pojedynczych jednostek społecznych, chce w ten sposób zapewnić porządek społeczny i gospodarczy. Pound dokonał podziału interesów chronionych prawnie na: publiczne , prywatne i społeczne. Interesy publiczne odnoszą się do ochrony samego państwa, interesy prywatne dotyczą ochrony indywidualnych dóbr jednostki. Grupa trzecia to dobra, którymi ochroną zajmuje się całe społeczeństwo, będąc zbiorowym uczestnikiem ich konsumpcji.

84. Realizm prawniczy Karla N.Llewellyna.

Karl Llewellyn, sformułował socjologiczną teorię prawa. Llewellyn uznał prawo za działającą w życiu społecznym instytucję, na którą składają się faktyczne zachowania sztabu prawnego, czyli sędziów, ustawodawcy, adwokatów, urzędników. Zachowania sztabu prawnego kierują się zróżnicowanymi punktami widzenia i operują odmiennymi technikami, dlatego do poznania prawa konieczne jest badanie tradycji, etosów, sposobów organizacji i rekrutacji tych grup.

Llewellyn większe znaczenie przypisuje organizacyjnej niż represyjnej funkcji prawa. Uznaje prawo za najważniejszy czynnik integracji społecznej. Wyróżnia dwa sposoby powstawania prawa: a) uogólnienie ilościowe - gdy w społeczeństwie utrwaliła się pewna reakcja na określoną sytuację wraz z oczekiwaniem jej stałości, jeżeli to oczekiwanie zawiedzie, to sztab prawny jest zmuszony ustalić czy dotychczasowa regularność zachowania jest regułą wiążącą, b) uogólnienie jakościowe - gdy w określonej sytuacji odczuwane jest zakłócenie w życiu społecznym, ale nie wytworzyła się jeszcze regularność reakcji na tę sytuację; wtedy sztab prawny tworzy w drodze precedensu nową regułę, za którą stoi jego autorytet.

Dogmatyka prawa według Llewellyna to praktyczna sztuka ustalania i stosowania prawa, która nie powinna rozwijać się w oderwaniu od nauki o społecznym działaniu prawa.

85. Współczesna amerykańska filozofia prawa.

Wyróżniamy 5 głównych kierunków współczesnej myśli prawa w USA:

1. kierunek empiryczno-socjologiczny

wyróżniamy orientacje pragmatyczno-instrumentalną (niejednolity kierunek badawczy zakładający przyjęcie jako podstawy badań szeroko rozumianą praktykę sądowego stosowania prawa -„prawo w działaniu”

2. teorie prawa natury

Poglądy filozoficzne zakładające obowiązywanie pewnych zasad słusznych i sprawiedliwych, Wartości i powinności istniejących niezależnie od człowieka i są poznawalnych instynktownie(naturalne poczucie słuszności, zdrowy rozsądek, moralność). Głowne zasady: miłośc bliźnich, równe traktowanie, prawo do wolności i bezpieczeństwa.

3. policy oriented jurisprudence

Podkreśla błędność założenia o istnieniu powszechnie uznawanego, fundamentalnego modelu który określa które normy są prawem. Nie ma ostatecznego katalogu zasad prawnych a sędziowie odwołują się tu do swobodnego uznania. Sędziowie powinni stosować prawo stworzone przez inne instytucje a nie tworzyć własne (nie mają demokratycznej legitymizacji, sprzeczne z zasadą lex retro non agit, pluralizm interesów społecznych)

4. neolityczna jurysprudencja

5. kierunek neomarksistowski

folklorystyczny i niereprezentatywny kierunek. Nawiązuje do marksizmu europejskiego, rządy prawa to mit służący utrzymaniu podziału klasowego, klasowość prawa amerykańskiego jest naturalna i oczywista równość wobec prawa to fikcja, krytyczne wobec moralnego indyferentyzmu.

86. Poglądy na prawo Lona L. Fullera.

Fuller był krytkiem pozytywizmu prawniczego (uważał, że zrównuje się ono w tym rozumieniu z rozkazem wojskowym), definiował prawo jako próbę podporządkowania ludzkich zachowań pewnym zasadom (inaczej - jako przedsięwzięcie polegające na poddawaniu ludzkiego postępowania rządom reguł).

Wg „Moralności prawa” prawo powinno być: ogólne (uniwersalne), ogłoszone, dotyczące jedynie zachowań przyszłych, jasne, niesprzeczne, stabilne i możliwe do spełnienia. Warunki te decydują o wewnętrznej moralności prawa, nie przesądzając jakim celom ma ono służyć, uniemożliwiają jednak jednocześnie tworzenie niesprawiedliwych norm. Moralność ta jest konieczna dla istnienia porządku prawnego, ważna jest dla samego jego istnienia.

87. Poglądy na prawo Ronalda Dworkina.

Ronald Dworkin - amerykański filozof prawa, krytyk pozytywizmu prawniczego.

Dworkin, próbując dowieść, że pozytywistyczna koncepcja prawa wprost jest nie do przyjęcia, stawia trzy tezy:

• prawo nie składa się wyłącznie z reguł (norm),

• sędzia w procesie rozstrzygania może powoływać się nie tylko na reguły,

• nie istnieje ścisły rozdział prawa i moralności.

Zdaniem Dworkina, koncepcja prawa jako zbioru reguł, jest nieadekwatna dla przypadków trudnych (hard cases). W przypadku prostym sędziemu dla dokonania rozstrzygnięcia wystarczy odnaleźć odpowiednią regułę; natomiast dla rozstrzygnięcia hard case same reguły nie wystarczą - konieczne staje się wtedy odwołanie do standardów.

Rodzaje standardów

Zatem, według Dworkina na pojęcie prawa składają się dwa komponenty: reguły i standardy.

Standardy:

• Principles to zasady prawne, które mają być przestrzegane dlatego, że stanowią wymóg wynikający z jakiegoś wymiaru moralności (np. sprawiedliwości czy uczciwości).

• Policies to standardy wytyczające pewne ogólne cele natury społecznej, politycznej, ekonomicznej. Oba rodzaje standardów nakazują spełnienie jakiegoś stanu rzeczy w możliwie najwyższym stopniu, przy czym granicę wyznaczają tu możliwości prawne i faktyczne.

Dodatkowo: Liberalizm A. Von Hayek !

Friedrich A von Hayek (1899-1992) porządek społeczny kształtowany przez dwa czynniki: taxis czyli ład posiadający cel realizowany za pośrednictwem przemyślanych rozstrzygnięć określonego podmiotu lub grupy podmiotów, kosmos ład nie posiadający wyraznego celu i podmiotu świadomie go kreującego, przykład taxis stanowiła dla niego umowa społeczna, obrazem zaś kosmosu były dla niego język , common law i wolny rynek; odrzucił tezę oparta na kolektywizmie o możliwości skutecznego w dłuższym okresie świadomego kształtowania instytucji społecznych, przez jednostki lub grupy społeczne; - zakładał, że instytucje społeczne i ekonomiczne powinny kształtować się spontanicznie, podlegając procesowi ewolucji. Ludzie powinni kierować się w swoim zachowaniu zasadami sprawiedliwości, życia społecznego i poszanowania własności prywatnej, zródeł kreatywności współczesnego społeczeństwa upatrywał w bezosobowych regułach zachowań jednostek i w zminimalizowaniu formalnych zakazów i nakazów; przeciwnik państwa dobrobytu i idei sprawiedliwości będących zagrożeniem dla jednostki, prowadzących do jej zniewolenia we wszystkich aspektach życia,; uznał rynek za najlepszy sposób działania norm bezosobowych.

23

---