W 1892r. Wagner odkrył prawo stałego wzrostu wydatków publicznych, prawo to jest aktualne do dziś z powodów następujących:
Powołane są nowe instytucje i organizacje. Dla tych organizacji wzrost wydatków jest przejawem rozwoju podmiotowości. Rok temu Parkinson odkrył prawidłowość określone słowem „Powołaj organizacje, a ona znajdzie dla ciebie zajęcie”
Gaudemet, Holiner ujęli to wyrażenie „wydaję, więc jestem”
W ujęciu historycznym przejawia się pewna inercja (bierne poddawanie się czemuś albo bezwład) wzrostu wydatków. W pewnych sytuacjach pojawiają się obiektywne przesłanki zwiększenia wydatków, czego przykładem są: wojny, klęski żywiołowe, epidemie. Wydatki rosną, a o ustaniu przyczyny zmniejszają się, ale nie do poziomu sprzed sytuacji kryzysowej.
Na przestrzeni wieków znacznie zwiększył się zakres działalności państwa. Rozbudowały się funkcje opiekuńcze, różne usługi z odpłatnych prywatnie np. edukacja, leczenie zmieniły się w nieodpłatne publiczne. Rozszerzenie funkcji opiekuńczych sprzyjało wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego. Przedtem prawo wyborcze przysługiwało jedynie klasom (stanom) uprzywilejowanym. Bogaci nie byli chętni do zwiększania podatków ich głosy można było pozyskiwać obniżając podatki, kiedy wprowadzano powszechne prawo wyborcze, głosy uzyskała również biedota, a potencjalnie deputowani zabiegają o ten elektorat zaczęli zwiększać podatki, aby móc wypłacać różnego rodzaju świadczenia socjalne.
Ponadto upowszechniła się technika podatku progresywnego pozwalająca zwiększyć obciążenie stosunkowo nielicznej grupy najzamożniejszych obywateli, którzy w wyborach mieli relatywnie niewielkie możliwości z sprzeciwu ponadto występuje efekt „znieczulenia” podatkowego oparty na przerzucalności, podatków pośredniczących (VAT-u, akcyzy, podatku od gier).
Podatki pośrednie to takie, które ma obowiązek naliczyć, pobrać i odprowadzić do Urzędu Skarbowego jeden podmiot, który kwotę podatku dolicza do ceny i w ten sposób przerzuca podatek na drugi podmiot. Podatek płaci sprzedawca a, jego ciężar ekonomiczny ponosi nabywca. Ciężar ekonomiczny ponosi bowiem, ten czyje zasoby są uszczuplane w wyniku pobrania podatku. Efekt znieczulenia polega na tym, że ponoszący ciężar podatku postrzega to jako drożyznę a nie obciążenie podatkowe.
Rozwój techniki i technologii sprawia, że rosną koszty każdego stanowiska pracy w służbach publicznych, a wyposażenie szybko ulega zużyciu ekonomicznemu i musi być wymieniane na nowe pomimo zachowywania fizycznej sprawności. Zwiększa się też natężenie wysiłku, ruchu, stresu i trzeba wydawać ogromne kwoty na rozbudowę infrastruktury i na poprawę bezpieczeństwa osób organizacji i przedsiębiorstwo korzystającej z tej infrastruktury.
Rozwój techniki i technologii sprawia, że bardziej wyrafinowane prace konstrukcyjne i badawcze przekraczają możliwości poszczególnych państw i muszą być realizowane we współpracy, międzynarodowej np. concorde, czyli samolot pasażerski.
Klasyfikowanie wpływów uwzględnia kryteria:
1. prawne
2. finansowe
3. ekonomiczne
4. ustrojowe
Ad.1. W klasyfikacji prawnej podstawą jest charakter wpływów, co pozwala wyodrębnić wpływy:
kryteria uzyskiwane mocą sprawowanej władzy np. podatki, cła, kary, grzywny, opłaty za udzielone koncesje i zezwolenia.
z obrotu gospodarczego realizowanego przez sektor publiczny uzyskiwane wg reguł rynkowych jak przychody ze sprzedaży towarów i usług za sprzedaży składników majątkowych z czynszów.
przychody kapitałowe w formie dywidendy z posiadanych aukcji, odsetek z lokat zysków z operacji finansowych i inne osiągane wg reguł rynku finansowego.
inne wpływy np. darowizny
wpływy pozorne nie zwiększające zasobów takie jak zwroty pożyczek, zaliczek, transfery wewnętrzne (wewnątrz sektora publicznego).
Ad.2. W klasyfikacji finansowej uwaga jest skupiona na usytuowaniu wpływów w przepływach pieniężnych.
wpływy ostateczne np. podatki zwrotne np. kredyty
zwiększające zasób ( punkty 1-4 w klasyfikacji prawnej) i nie zwiększające zasobów (pkt.5.)
rozróżnia się wpływy stałe podatki względnie stałe np. dywidendy, sporadyczne np. zapisy, darowizny i jedno razowe np. ze sprzedaży składników majątkowych.
regularne, czyli rozłożone względnie równomiernie w roku budżetowym oraz nieregularne występujące sporadycznie np. z powodu kumulacji.
Ad.3. W klasyfikacji ekonomicznej wyróżnia się wpływy zwyczajne, których pobranie nie powoduje u płatnika poważnych następstw ekonomicznych i które przez to mogą być pobierane ciągle oraz nadzwyczajnie powodujące znaczne reperkusje u podatnika i dla tego mogą być pobierane tylko wyjątkowe.
Ad.4. W klasyfikacji ustrojowej wyróżnia się wpływy rządowe, samorządowe wspólne i inne (np. zasilające fundusze celowe. Wpływy są powiązane z zadaniami, które wynikają z kompetencji, a kompetencje obrazują ustrój państwa. W przedziale zadań respektowana jest zasada subsydiarności (pomocniczości) w myśl, której wyższy szczebel administracji publicznej powinien przejmować tylko te zadanie, które nie mogą być skutecznie realizowane przez szczebel niższy.
W budżecie państwa lub JST (jednostki samorządowe terytorialne) roczne dochody najczęściej nie są równe rocznym wydatkom publicznym. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotnej, a wydatkami publicznymi ustalona dla okresu rozliczeniowego stanowi nadwyżkę sektora finansowanych publicznie zaś ujemna jest deficytem sektora finansowo publicznego. Dochody i wydatki oraz nadwyżkę sektora publicznego ustala się po wyeliminowaniu transferów wewnętrznych.
Deficyt może być ujmowany następująco:
a) kasowo na poziomie kasy poprzez strumienie pieniężne, które wpływają oraz wypływają w okresie rozliczeniowym.
b) memoriałowe, kiedy oprócz strumieni pieniężnych uwzględnia się powstałe ale jeszcze nie uiszczone należności dla budżetu (po stronie wpływów) oraz zaciągnięte jeszcze nie spłacone zobowiązania po stronie wydatków.
a) w skali budżetu państwa
b) w skali poszczególnych budżetów samorządowych
c) w skali obejmujących budżet państwa i budżety samorządowe
d) w skali całego sektora, kiedy do punktu C doda się fundusze celowe FUS i KRUS.
Na bieżąco lub historycznie z uwzględnieniem lub nieuwzględnieniem kosztów obsługi długu publicznego.
Budżet będąc planem jest jednocześnie dyrektywą działania. Tworzenie budżetu jest obserwowane przez społeczeństwa, przyjmowane założenia są przedmiotem licznych polemik.
Deficyt ma oceny negatywne, rządząca opcja polityczna stara się pomniejszyć deficyt stosując różne zabiegi tzw. kreatywnej księgowości budżetowej np. przenosząc część wydatków z budżetu do jednostek poza budżetowych jak agencje rządowe albo pomijając wydatki wirtualne (gwarancje i poręczenia), o których wiadomo, że przynajmniej ich część przekształci się w wydatki rzeczywiste bywa też przenoszenie wydatków lub wpływów między okresami rozliczeniowymi. Dla rzetelności oceny teoretycy proponują sporządzanie dwóch odrębnych budżetów między innymi operacyjnego i kapitałowego.
Budżet operacyjny koncentruje się na realizacji bieżących zadań publicznych przez co jest silnie uzależniony od cyklu koniunkturalnego.
Budżet kapitałowy koncentruje się na wydatkach inwestycyjnych aby pod presją bieżących trudności nie zatracić widzenia potrzeb rozwojowych
Uznaje się, że deficyt powoduje:
wzrost inflacji
„wypychanie” coraz większych zasobów z efektywnej gospodarki prywatnej do nieefektywnej gospodarki publicznej.
dla pokrycia deficytu państwo zaciąga kredyty i staje się konkretnym dla przedsiębiorstw prywatnych na rynku finansowym co powoduje, że przedsiębiorstwa prywatne mają mniej kredytów i przy wyższym oprocentowaniu.
zagrożeniu powstaniem „pułapki zadłużeniowej, kiedy dług publiczny zaczyna
paraliżować działanie państwa ograniczając swobodę podejmowania decyzji.
osłabienie waluty krajowej ponieważ występowanie deficytu budżetowego często
towarzyszy deficytowi w obrotach bieżących z za granicą.
Unijne postanowienia traktatowe wymagają aby deficyt budżetowy nie przekraczał 3% PKB, a państwowy dług publiczny nie przekraczał 6% PKB. Drugi wymóg potwierdza Konstytucja RP.
1