GENEZA

ŚWIAT

1857 r. - prof. Wojciech Jastrzębowski (uznaje się go za ojca ergonomii) po raz pierwszy użył słowa ergonomia w artykule pt. „Rys ergonomii, czyli nauki opartej na prawach zaczerpniętych z nauki przyrody”.

1949 r. - powstanie Ergonomicznego Towarzystwa Naukowego w Anglii.

1959 r. - powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA).

1961 r. - pierwszy Kongres IEA w Sztokholmie.

POLSKA

1964 r. - powstała Sekcja Ergonomii przy Naczelnej Organizacji Technicznej.

1967 r. - Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT.

1972 r. - Komisja Ergonomiczna przy oddziale PAN w Krakowie.

1973 r. - Komitet Ergonomii przy Prezydium PAN.

1977 r. - powstanie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z siedzibą w Warszawie.

1991 r. - Ergonomia oficjalnie zyskała status nauki w Polsce.

2003 r. - Rada Ochrony Pracy wystąpiła z wnioskiem do Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu o:

• wprowadzenie Ergonomii jako kierunku studiów,

• wprowadzenie przedmiotu Ergonomia i bezpieczeństwo pracy do programów nauczania na uczelniach.

Ergonomia jest w Polsce nauką młodą. Ergonomistami są np.: lekarze medycyny przemysłowej, fizjolodzy, biolodzy, psycholodzy, itp...

Słowo ERGONOMIA pochodzi z języka greckiego, od słów: ergon - praca i nomos - prawo, zasada.

Różne definicje ergonomii:

A) definicja stworzona przez studentów

Ergonomia to dyscyplina zajmująca się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do człowieka, czyli takiego dostosowania otoczenia pracownika, aby ta praca była czymś łatwym i przyjemnym, a nie złem koniecznym.

B) definicja wg Filipowskiego

Ergonomia to syntetyczna nauka stosowana o przystosowaniu pracy i jej materialnych warunków do człowieka, do jego warunków psychofizycznych i społecznych dla zapewnienia pracy możliwie sprawnej, nie zagrażającej zdrowiu, wykonywanej najniższym kosztem biologicznym.

• nauka stosowana = nauka praktyczna,

• czynniki materialne stanowiska pracy: otoczenie w sensie fizycznym i chemicznym, np.: oświetlenie, hałas, wilgotność powietrza, temperatura, zanieczyszczenia fizyczne i chemiczne, substancje toksyczne,

• psychofizyczne i społeczne warunki - każdy człowiek ma psychikę, ciało, jest istotą społeczną; bardzo istotne stosunki międzyludzkie (bardziej jednak interesuje to zagadnienie psychologię pracy i socjologię, lecz również pod pewnym kątem - ergonomię),

• koszt energetyczny - namacalna ilość energii wydatkowanej podczas pracy,

• koszt biologiczny - również zawiera koszt energetyczny, jednak jest pojęciem znacznie szerszym; obejmuje także funkcjonowanie naszych poszczególnych układów i narządów; różne działanie narządów w trakcie pracy i w trakcie spoczynku.

C) definicja wg statutu IEA przyjętego w 1976 r.

Ergonomia lub czynnik ludzki określa stosunki powstające pomiędzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczeniu włączając w to sytuację związaną z pracą, zabawą, rekreacją i podróżą.

• nie tylko relacje człowiek - praca; dochodzi do tego każda inna relacja człowieka z jego otoczeniem również związanym z pracą, jednak zatacza coraz szersze kręgi, obejmując zajęcia „pozapracowe”,

• poprawa warunków pracy i codziennego funkcjonowania, dostosowywanie sprzętów (maszyn), aby były przyjazne dla człowieka, bardziej komfortowe, wygodniejsze,

• znaczne rozszerzenie pola działalności ergonomii.

D) definicja wg Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego

Ergonomia zmierza do dostosowywania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii i materialnego środowiska pracy i życia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fizycznych i psychicznych człowieka.

• przedmioty powszechnego użytku - np. sprzęt AGD - większa funkcjonalność,

• zgodne ze zdrowym rozsądkiem = ergonomiczne.

Ergonomia narodziła się z praktycznych potrzeb

Rys. Źródła konfliktów w pracy.

Ergonomię interesują głównie maszyny i środowisko materialne. Grupy oraz innych pracowników pozostawia psychologom pracy i socjologom, co nie znaczy, że ergonomia nie dostrzega tych problemów. Złe stosunki międzyludzkie mogą być przyczyną dużo mniejszej wydajności pracy, aniżeli czasami niedoskonałości środowiska materialnego.

Człowiek posiada bardzo duże zdolności adaptacyjne, jednak gdzieś znajduje się granica, kres wytrzymałości. Ograniczenie zdolności przystosowawczych ujawniło się szczególnie podczas II wojny światowej, kiedy to odnotowaliśmy jeden z bardziej intensywnych rozwojów w kwestiach technologicznych.

Przedmiotem zainteresowania ergonomii jest układ „człowiek - maszyna” oraz warunki jego funkcjonowania. Niekiedy spotykamy się z porównaniem układu „człowiek - praca”.

Maszyną w tym przypadku jest każdy drugi element układu, przy pomocy którego wykonujemy pracę (może to być łopata, tokarka, komputer, samochód, itd.).

PROCES PRACY

W każdym procesie pracy wyróżniamy 3 podstawowe etapy:

1. percepcja

2. przetwarzanie

3. sterowanie.

PERCEPCJA

Jest to proces informacyjny (uzyskiwanie informacji). Poprzez bezpośrednią obserwację procesu produkcyjnego lub poprzez śledzenie aparatów pomiarowych informujących o przebiegu procesu.

Percepcja dokonuje się za pomocą receptorów i przekazaniu informacji do układu nerwowego.

Ta faza podlega głównie badaniom psychologii oraz fizjologii. Z alternatywnego punktu widzenia jest to informacja przebiegająca od wyjścia maszyny do wejścia na receptorze.

od najszerszego pojęcia: analizator - narządy zmysłów - receptor

Odbiór informacji zależy od maszyny (na przykładzie tokarki... bezpośrednia obserwacja procesu produkcyjnego lub śledzenie aparatów pomiarowo-kontrolnych).

PRZETWARZANIE

Inaczej transformacja - przetwarzanie informacji w ośrodkowym (centralnym) układzie nerwowym i doprowadzenie do podjęcia decyzji.

Na ten proces wpływają elementy z zewnątrz, jak i stan wewnętrzny człowieka (wcześniej utrwalone informacje, umiejętność sprawnego kojarzenia, wykorzystanie wcześniejszych spostrzeżeń, stresy, strach).

Człowiek: wiedza, pamięć, uzdolnienia, inteligencja, wprawa, dyscyplina, motywacja, kondycja.

Organizacja produkcji: nadzór, zasilanie, energia, konserwacja, remont.

Otoczenie: materialne środowisko pracy, społeczne środowisko pracy, stanowisko pracy.

STEROWANIE

Przekazanie podjętej decyzji efektorom oraz wykonanie tej decyzji. Działanie na maszynie w celu wywołania pożądanych zmian w procesie pracy.

„Wyjściem” - efektory, „wejściem” - urządzenia sterujące maszyny.

Receptory odbierają informację, natomiast efektory wykonują pracę, podjęte decyzje (najczęściej są nimi ręce).

Stanowisko pracy

1 2 3 4 5 A B D C 6 7

Rys. Układ „człowiek - maszyna”.

ERGONOMIA I HUMANIZACJA PRACY - WYKŁAD 1 (4strony) 11.10.2004

dr Danuta Idczak

1

CZŁOWIEK

maszyna

grupa

środowisko materialne

inny

pracownik

maszyna

człowiek

---