STAROŻYTNOŚĆ - FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (DO V n.e.) - PATRYSTYKA

CECHY OKRESU (I - V n.e.)

• stopniowy upadek starożytnej cywilizacji, napływ nowych ludów niszczących starą cywilizację, rozwój chrześcijaństwa i budowa nowej cywilizacji

• olbrzymie przemiany etniczne, polityczne, religijne:

• do III n.e.: równoległy rozwój cywilizacji starożytnej i chrześcijańskiej (pisma Seneki i romans Petroniusza obok listów św. Pawła; satyry obok pism apologetów chrześcijańskich i gnostyków; Klemens i Orygenes obok recepcji chrześcijaństwa; budowa kościołów obok term) -> to okres rozwoju kultury materialnej (Pompeje, Herkulanum) i umysłowej (Pliniusz, Kwintylian, Martialis, Tacyt, Plutarch, Lukian i Juwenal, Ptolemeusz, Gaius, Papinian i Ulpian) cywilizacji starożytnej obok wschodzącego chrześcijaństwa

• IV n.e.: upadek Imperium Rzymskiego - podbijanie go w wyniku „wędrówek ludów” (początek 375 n.e. -> Ateny i Korynt - Goci, Rzym - Wizygoci, Wandale; ostatecznie we Włoszech: Ostrogoci, potem Longobardzi; we Francji południowej i Hiszpanii: Wizygoci, w Afryce Północnej: Wandale); podział cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie - 395 n.e.) i jego upadek (Zachód od razu, Wschód nieco później)

• V - VI n.e.: religia chrześcijańska rozwija się w całej Europie, ludy napływające przyjmują chrzest i stają się wyznawcami, w kulturze dominować zaczął chrześcijański pogląd na świat (529 n.e. - zamknięcie Akademii Platona, założenie zakonu benedyktyńskiego)

• nowe podłoże myśli filozoficznej - wiara chrześcijańska (początkowo wchłaniająca myśl grecką, potem podporządkowująca sobie myśl grecką): wymagała częściowo uzupełnienia, częściowo wyjaśnienia, częściowo nie mogła ulec zmianie i stanowiła kryterium przyjmowania/ odrzucania myśli filozoficznej

• fundament (jądro nauki): Pismo święte i Ewangelia (Chrystus) -> osobowy Bóg, miłość i łaska jako podstawa życia

• idee wchłaniane przez wiarę do uzupełniania i wyjaśniania (forma dla jądra nauki): platonizm (idealizm, wyższość świata duchowego), arystotelizm (Bóg jako pierwsza przyczyna i cel), stoicyzm (materia przesycona duchem), cynizm (obojętność dla rzeczy doczesnych), sceptycyzm (odebranie wartości poznaniu zmysłowemu)

• nowe definicje filozofii (miłość mądrości - jedyną mądrością jest Bóg, więc to miłość do Boga; upodabnianie się do Boga - osiągnięte przez mądrość i poznanie oraz sprawiedliwość i świątobliwość)

• okresy filozofii chrześcijańskiej:

• patrystyka (do VI n.e., starożytnosć): czas kształtowania i formułowania zasadniczych doktryn (Ojcowie Kościoła - „patres”), których późniejsza filozofia już tylko broni

• scholastyka (od VII - XIV n.e., średniowiecze): szczegółowe i systematyczne wykańczanie filozofii chrześcijańskiej

• w filozofii (dawne nurty + patrystyka)

[rozwój filozofii na Wschodzie - Aleksandria, Ateny i na Zachodzie - Rzym]

• początek I n.e.: stoicy (Seneka), neopitagorejczycy (Apoloniusz z Tiany), sceptycy, synkretyzm (Filon - myśl grecko - żydowska)

• II n.e.: stoicy (Marek Aureliusz), neopitagorejczycy (Numenios), gnostycy (Bazylides, Walentyn), Marcjon (zbliżony do gnostyków), apologeci chrześcijańscy (Justyn),

• koniec II n.e.: późni gnostycy (Bardezanes), apologeci Wschodu (Ireneusz, Atenagoras, Teofil, Tacjan), przygotowanie systemów wschodu (nauki Klemensa Aleksandryjskiego, Amoniusza Sakkasa)

• III n.e.: pierwszy system chrześcijański (Orygenes), system neoplatoński (Plotyn), apologeci Zachodu (Tertulian), stare szkoły greckie (Sekstus Empiryk) i myśli wschodniej (Pers Manes - manicheizm)

• IV n.e.: neoplatonizm (szkoła syryjska - Jamblich) i chrześcijaństwo (nowe tory - religia państwowa; Wschód - ojcowie Kapadoccy; Zachód - Ambroży, Augustyn)

[koniec aktywności filozoficznej na Zachodzie - upadek Rzymu, kontynuacja rozwoju na Wschodzie]

• V n.e. neoplatonizm (ateński - Proklos), mistyk Pseudo - Dionizy, obóz odnowicieli Arystotelizmu [Wschód]

[koniec aktywności filozoficznej również na Wschodzie - 529 n.e.: zamknięcie Akademii Platońskiej prezz Justyniana]

• VI n.e. Zachód (Boecjusz, Kasjodor), Wschód (mistyk Maksym Wyznawca)

[stagnacja]

• podstawowe zagadnienia filozofii: Bóg i człowiek - dwie tradycje: helleńska, grecko - żydowska (czyli wschodnia - gradualizm, emanacja) i nowa, chrześcijańska (nowe rozwiązania))

• Bóg:

• Istota Boga - transcendencja epistemologiczna - niepoznawalność (hellenizm - niepoznawalny; chrześcijanie - poznanie na drodze objawienia) i kosmiczna - pozaświatowość (hellenizm - byt absolutny, absolut; chrześcijanie - sędzia)

• Stosunek Boga do świata (hellenizm - monizm emanacyjny; chrześcijanie - dualizm Boga i świata) i stworzenie świata (hellenizm - odwieczna materia; chrześcijanie - stworzenie z niczego, ma początek)

• Ogniwa pośrednie między Bogiem a światem (hellenizm - abstrakcyjne hipostazy, byt przyrodzony, do którego dochodzi się drogą dedukcji; chrześcijanie - Chrystus - Logos, Bóg - człowiek, istota nadprzyrodzona, do której dochodzi się drogą objawienia)

• Pochodzenie zła (hellenizm - z materii; chrześcijanie - z wolności - zło jest brakiem dobra, jest celowe, gdyż jest środkiem oczyszczającym i odgrywa rolę przy odkupieniu)

• Człowiek

• Natura człowieka (istota - dusza, los - upadek, cel - połączenie z bóstwem)

• Składniki człowieka - dychotomia lub trychotomia: ciało, dusza i ew. pneuma (hellenizm - brak związku duszy z ciałem, ciało jako więzienie duszy; chrześcijanie - człowiek to dusza i ciało)

• natura duszy - niematerialna, nieśmiertelna (rzadko materializm), odwieczna (hellenizm - preegzystencja; chrześcijanie - stworzenie duszy), boskość (hellenizm - boska; chrześcijanie - obraz Boga, ale innej natury)

• powrót duszy do Boga jako cel człowieka i jego działań (poznania, działania moralnego, twórczości)

Pojęcia i terminy: dotyczące niepoznawalnego Boga (wszelkie sposoby wyrażania transcendencji, nadbytowości i nadrozumności), terminologia stara w nowym znaczeniu

Gnostycy

GNOSTYCYZM (wschód, II/ III n.e.)

• doktryna synkretyczna (wschód + zachód), podobnie jak neopitagoreizm i neoplatonizm, próbująca przetworzyć wiarę chrześcijańską w wiedzę i oparty na niej pogląd na świat (jedna z pierwszych prób, podjęta przez nie - chrześcijan), w praktyce przekształcono wiarę w mitologię i teozofię

• wcześniejszy od chrześcijaństwa, początkowo występował w połączeniu z żydowską i pogańską religią (kult mistyczny w małych sektach) - duża rola pierwiastków biblijnych, egipskich, syryjskich, żydowskich, dopiero jako teoretyczna doktryna chrześcijańska uzyskał historyczną wagę (pierwiastki hellenistyczne, aleksandryjskie - ewolucja od Boga do materii: gradualizm)

• przedstawiciele (gminy i doktryny o różnych odcieniach, brak jednolitej szkoły, ale elementy wspólne):

• Saturnil z Antiochii (czasy Hadriana - odmiana judaistyczna)

• Bazylides Syryjczyk (II n.e. - czynniki pogańskie)

• Walentyn Egipcjanin (II n.e. - Aleksandria, Rzym - najbardziej filozoficzny i rozległy system, elementy hellenistyczne)

• Bardezanes Syryjczyk (II/ III n.e.)

• pisma: zaginęły (zachowały się wyłącznie późne, anonimowe), poglądy znane z rozpraw ich przeciwników - apologetów

POGLĄDY FILOZOFICZNE (MITOLOGIA, TEOCENTRYZM)

PODSUMOWANIE

OPOZYCJA

Apologeci a systemy

APOLOGECI

• pierwsi pisarze, którzy próbowali rozstrzygnąć zagadnienia filozoficzne w oparciu o Ewangelię (gnostycy: próbowali stworzyć niezależnie system filozoficzny, który byłby zgodny z wiarą), asymilując równocześnie pojęcia filozofii greckiej -> koncepcje filozofii chrześcijańskiej na greckim podłożu

• dzielili się na Wschodnich i Zachodnich

• apologeci Wchodu (głównie znaczenie teoretyczne - nauka oparta na wierze; polemizowali z poganami; zwolennicy kultury hellenistycznej; zajmujący się spekulacjami metafizycznymi; dowodzili zgodności wiary ze starożytną filozofią):

• typowi:

• Justyn Męczennik (II n.e.): z Palestyny, wcześnie poświęcił się filozofii (stoicy, neoplatonicy), potem nawrócony na chrześcijaństwo; napisał dwie „Apologie” chrześcijaństwa (skierowane do cesarza), apologetyczny „Dialog z Żydem Tryfonem”; poniósł śmierć męczeńską w Rzymie

• Ireneusz (II/ III n.e.) z Azji Mniejszej: miał kulturę filozoficzną, ale opierał się na naukach uczniów Chrystusa, zmarł jako biskup Lugdunu

• Atenagoras (II n.e. ) z Aten; Teofil (II n.e.) z Antiochii

• odmienni: Syryjczyk Tacjan (II n.e.), Hermiasz -> wrogość wobec hellenizmu

• apologeci Zachodu (głównie znaczenie praktyczne - propaganda wiary; polemizowali z heretykami; przeciwnicy kultury hellenistycznej; opierali swoje rozważania na zdrowym rozsądku; dowodzili przeciwieństwa wiary i dotychczasowej filozofii):

• Tertulian

• odmienni (podobni do Wschodnich): Minucjusz Feliks (II/ III n.e.), Laktancusz (III/ IV n.e.) -> opieranie się na filozofii helleńskiej

SYSTEMY FILOZOFICZNE

• Wschód - wysoka kultura, szybko pierwsze systemy filozofii chrześcijańskiej, oparte na filozofii hellenistycznej

• Zachód - samodzielność myślenia, długo brak pełnych systemów filozofii chrześcijańskiej, ostatecznie samodzielny system (wyraz odrębnej postawy chrześcijańskiej wobec Boga i świata)

Apologeci Wschodu (II n.e.)

• byli ludźmi o helleńskiej kulturze umysłowej, często naukowcami, członkami szkół; grecka filozofia była ich źródłem (Platońska, stoicka) w budowaniu filozofii chrześcijańskiej;

• budowali systemy metafizyczne, oparte na spekulacjach, korzystając z filozofii helleńskiej; zajmowali się teorią (budowaniem nauki) bardziej niż praktyką (propagandą); polemizowali z poganami; usiłowali wykazać zgodność chrześcijańskiego poglądu na świat z racjonalnym myśleniem i filozofią

• cel wszystkich apologetów: dowieść, że Bóg jest jeden, a dusza jest nieśmiertelna

• cele szczegółowe:

• Bóg: dowieść jedności Boga, ukazać jego stosunek do świata i wyjaśnić jego poznawalność

• Dusza: dowieść nieśmiertelności duszy, wyjaśnić czy jest odwieczna, czy jest boskiej natury, czy jest cielesna, czy ciało należy na równi z duszą do natury człowieka

BÓG

DUSZA

NOWA METAFIZYKA

PODSUMOWANIE

Systemy ojców aleksandryjskich (wschód, I p. III n.e.) - system grecki

KLEMENS (II n.e., Aleksandria)

• pośrednik między nauką grecką a chrześcijańską - niesamodzielny i eklektyczny twórca, który wprowadził filozofię helleńską do tworzenia systemu wiary chrześcijańskiej

• trzy działy pism: Upomnienie Greków - rozważania błędów pogańskich; Paedagogus - chrześcijańska nauka moralności; Barwne kobierne - podstawowa nauka chrześcijańska przedstawiona jako wiedza zgodna z filozofią starożytną

ORYGENES - (II/ III n.e., Aleksandria)

• zwany Adamantius za swą żelazną pracę

• uczeń Klemensa i Amoniusza Sakkasa (jak Plotyn?), korzystał z filozofii hellenistycznej, jak i twórczości Apologetów Wschodu

• najbardziej wpływowy chrześcijański teolog Wschodu, znający zarówno pisma biblijne, jak i filozoficzne (Platon, stoicy, neopitagorejczycy)

• uczył w Szkole Katechetów i stał jakiś czas na jej czele, potem oskarżony o herezję i potępiony przez synod aleksandryjski został pozbawiony stanowiska i usunięty z Aleksandrii, zamieszkał z Cezarei i założył tam szkołę (szybko zrobiła się sławna)

• z wiary czerpał fakty, na podstawie filozofii (zwłaszcza greckiej) budował system tłumaczący te fakty

• pisma: O zasadach - pierwsza próba systematycznego przedstawienia całokształtu prawd wiary; Przeciw Celsowi - odpowiedź na zarzuty tego platończyka przeciw chrześcijaństwu

FILOZOFIA

PODSUMOWANIE

OPOZYCJA I WPŁYWY ORYGENESA

PROBLEMY FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ - DROGA DO DOGMATÓW

System Ojców Kapadockich (Wschód, IV n.e.) - system grecki

GRZEGORZ NYSSEŃCZYK (IV n.e.)

• urodzony w Cezarei w Kapadocji, nauczyciel retoryki, potem poświęcił się działalności religijnej (brat Bazyly, zw. Wielkim), potem biskup nysseński broniący prawowiernej nauki Kościoła przeciw herezjom (zwłaszcza przeciw arianizmowi)

• poprzednicy: Orygenes, filozofia helleńska (Platoni i idealizm silniej niż emanacja Plotyna)

• jeden z Ojców Kapadockich, który budował system filozofii chrześcijańskiej w oparciu o ustalone już dogmaty

• główne dzieło: Oratio catechetica magna- pierwszy system filozofii chrześcijańskiej rozumianej jako prawowierna teologia, najważniejszy utwór mistyczny - Życie Mojżesza [jego poglądy zostały skorygowane przez Augustyna - odrzucił on idealizm Trójcy świętej i apokatastazę]

• ówczesne herezje, przeciwko którym walczono: arianizm (IV n.e.) - występowali przeciwko Dogmatowi Trójcy, naturalizm, prawda dostępna rozumowi (jedna dla wszystkich ludzi, niezależnie od wyznania)

FILOZOFIA

PODSUMOWANIE

Apologeci Zachodu

TERTULIAN (II/ III n.e.) - Afryka (Kartagina - urodzony), potem Rzym (działał)

• prawnik z wykształcenia, urodzony w rodzinie pogańskiej, przeszedł na chrześcijaństwo, ostatecznie odłączył się od Kościoła i przeszedł do sekty montanistów (nazwa sekty od Montanusa - ruch ascetyczny i mistyczny, reakcja na liberalizm w kościele, głosił konieczność powrotu do pierwotnej surowości życia chrześcijańskiego w oczekiwaniu na realizację Królestwa Bożego na ziemi)

• wrogość wobec zasad starożytnej nauki (filozofii helleńskiej) - niemożliwość uzgodnienia chrześcijaństwa z kulturą hellenistyczną (choć wpływ na jego myślenie mieli stoicy, natomiast widać zdecydowane przeciwieństwo w stosunku do idealizmu Platona) -> nurt uboczny apologetów

• pisma: ascetyczno - etyczne, apologetyczno - dogmatyczne

FILOZOFIA

PODSUMOWANIE

Św. Augustyn (Zachód, IV/ V n.e.) - system łaciński

ŚW. AUGUSTYN (354 - 430 n.e.)

• urodzony w Tagasta (Numidia), ojciec poganin i matka chrześcijanka

• nauczyciel retoryki (Tagasta, potem Kartagina, Rzym, Mediolan)

• początkowo wyznawał manicheizm (dwóch Bogów - dobry i zły) i był niechętny chrześcijaństwu, potem nawrócił się na chrześcijaństwo, przyjął chrzest (387 n.e.) i wyjechał do Afryki (kapłan, od 395 n.e. biskup Hippony) - bronił nauki Kościoła i zwalczał herezje (manicheizm - dwóch bogów, donacjanizm - przeciw jedności Kościoła, pelagianizm - łaska zależy od zasługi)

• jego życie było burzliwe, a jego charakter niejednolity, namiętny i niepohamowany, umysł przerzucający się od stanowiska do stanowiska (z jednej strony potrzeba duchowości, z drugiej - racjonalności; z jednej - chrześcijanin posłuszny dogmatom, z drugiej - wolny filozof; przeskoki od autonomicznej filozofii do ortodoksalnej dogmatyki, od naturalizmu do supranaturalizmu) - to przyczyna, że nie powstał jednolity system Augustyna

• fazy filozofii:

• wczesna faza: manicheizm, akademicki sceptycyzm

• potem: dogmatyczna filozofia w duchu Platona

• ostatecznie: przejście od doktryn pogańskich do chrześcijańskich, bardziej teologia niż filozofia

• poprzednicy: Platon (idealizm w metafizyce, absolutyzm w teorii poznania, uznanie odrębności ducha, irracjonalne czynniki życia duchowego, dualizm życia) - odrzucił monizm i emanatyzm neoplatończyków; doktryny chrześcijańskie

• pisma: Contra Academicos (przeciw sceptyzmowi), De vita beata (zależność szczęścia od poznania Boga), Soliloquia (sposób poznawania prawd nadzmysłowych), De quantitate animae (stosunek duszy do ciała), w Afryce: Wyznania (poglądy w osobistej formie), Traktat o Trójcy (wykład poglądów), O państwie bożym (historiozofia), Retractationes (podsumowanie poglądów)

FILOZOFIA - TEORIA POZNANIA

ONTOLOGIA - TEOCENTRYCZNA METAFIZYKA: METAFIZYCZNA, EPISTEMOLOGICZNA I ETYCZNA PRZEWAGA BOGA NAD ŚWIATEM, DUSZY NAD CIAŁEM, UCZUCIA I WOLI NAD ROZUMEM

ETYKA

PODSUMOWANIE

PRZYKŁADY SPRZECZNOŚCI (wynik łączenia starogreckich i starochrześcijańskich tradycji)

WPŁYWY

OPOZYCJA

Koniec Patrystyki

WSCHÓD

• cel: uzgodnienie wiary chrześcijańskiej z nauką grecką, stworzenie systemu teoretycznego filozofii chrześcijańskiej (kierunek helleński - początek: Orygenes, Nysseńczyk) -> heteronomia

• od V w. - urwanie się samodzielnej myśli filozoficznej, okres konserwatyzmu i stagnacji: Justytnian (zamykanie szkół), rozłamy w łonie Kościoła (odpadnięcie nestorianizmu i monofizytyzmu, oddzielenie się Syrii i Egiptu) -> zamiast spekulacji filozoficznej pojawiła się mistyka, zamiast budowania nowych systemów skoncentrowano się na ujmowaniu w pojęcia przyjętych dogmatów, z wyjątkami

• V w. - wzmożenie neoplatonizmu (idealizm):

• biskup Synesios (alegorią jest w Piśmie św. wszystko, co nie zgadza się z neoplatonizmem),

• biskup Nemesios z Emezy (dusza preegzystuje, świat jest odwieczny),

• anonimowy autor dzieł „O imionach boskich”, „O teologii mistycznej”, „O hierarchii niebieskiej”, „O hierarchii kościelnej”, zwany Pseudo - Dionizy/ Pseudo - Areopgatia, który podawał się za Dionizego Areopagitę, bezpośredniego ucznia apostołów i pierwszego biskupa Aten (nacisk na transcendencję Boga - jest poza bytem i rozumem i można go ująć jedynie przez mistyczne upodobnienie się z nim; hierarchiczny ustrój bytu)

• VII w.: Makzym Wyznawca (rozpowszechnił poglądy Pseudo - Dionizego)

• VI w. - odnowienie arystotelizmu (realistyczna filozofia, trzeźwa sylogistyka): przekład Arystotelesa na język syryjski (wywołało to oddźwięk podobny do tego, który w średniowieczu wywołało przełożenie jego pism na łacinę)

• VIII w. - Jan z Damaszku (pełny i prawowierny system - „Źródło wiedzy”)

• stagnacja: Bizancjum (filozofia trwała, ale nie rozwijała się dalej)

ZACHÓD

• cel: zbudowanie samodzielnego systemu filozofii chrześcijańskiej, głownie praktycznego i moralnego, wzorując się na Augustynie -> autonomia

• Tino Prosper, Kasjodor, Izydor, Będą - historycy

• Ambroży, Grzegoż Wielki - budowa praktycznych i moralnych systemów filozofii chrześcijańskiej

• IV w. - upadek umysłowy zachodu (gwałtowny) - Rzym niszczony przez najeźdźców (Wandalów), od V w. pod ich panowaniem (podział na Wschód i Zachód nasilił się od 395 n.e. - podział Cesarstwa Rzymskiego na Wschodnie (Bizancjum) i Zachodnie (Rzym), przy czym to pierwsze trwało, a drugie szybko upadło), filozofowie zminimalizowali swoje aspiracje, prawie nie zdarzały się oryginalne koncepcje

• od V w. - dążenie do utrzymania choć w minimalnym stopniu kultury umysłowej:

• Marcjan Capella (V w.: szkolny podręcznik nauk wyzwolonych), Kasjodor (V/ VI w.: encyklopedia rzeczy boskich i ludzkich),

• Izydor (VII w.) , Anglosas Będą (VIII w.: zbiory informacji i ekscerptów)

• V/ VI w. - wyjątkowy myśliciel: Boecjusz (przekłady i komentarze do Arystotelesa, neoplatończyków - w komentarzach widać typową pracę scholastyczną: tłumaczenie dogmatów w oparciu o filozofię; uczył filozoficznej postawy wobec życia, która wytwarza hart i spokój ducha i daje pociechę w nieszczęściu)

Imaga ss. 19, 05-12-15

Tatarkiewicz - Historia filozofii - opracowanie

Wskazywano na umniejszanie roli takich czynników jak: czynniki doczesne, przyrodzone, cielesne, racjonalne, empiryczne (św. Tomasz z Akwinu); krytykowano supranaturalizm (już Pelagiusz)

Bezpośredni kontynuatorzy: niewielu (upadek oświaty wkrótce po śmierci Augustyna)

Parę wieków późnej: Scholastyka (oparto się na Augustynie - ojciec łaciński, bardziej znany i słuchany niż wszyscy ojcowie greccy, przekazał średniowieczu idealizm Platona) - od XIII w. Tomasz z Akwinu przeciwstawił nowy typ filozofii chrześcijańskiej (intelektualizm i obiektywizm), który zaczął dominować

Najważniejsze nawroty augustynizmu:

VIII i IX w.: Karolingowie (pierwszy rozkwit filozofii chrześcijańskiej)

XIII w.: reakcja na arystotelizm („augustynizm XIII w.”)

XVII w.: po reformacji, szukano sposobów na odnowienie chrześcijaństwa (Jansenizm, systemy Kartezjusza i Malebranche'a)

Prawda: dostępna jednostkom, jednocześnie przywilej Kościoła;

Prawda: dana bezpośrednio, jednocześnie dar nadprzyrodzony;

Prawda: poznawana intuicją (a nie intelektem), jednocześnie intuicja jako kontemplacja Boga;

Ciało: nie jest złem, gdyż jest dziełem bożym, jednocześnie pożądliwość cielesna jako źródło zła;

Dobro/ zło: monizm (zło to tylko brak dobra), ostatecznie dualizm (ludzie dzielą się na obdarzonych łaską i w niełasce, na zbawionych i potępionych)

filozofia: system autonomiczny, nowe metody dowodzenia (założenie wiedzy apriorycznej, danej dzięki Oświeceniu i osiągalnej intuicją), połączenie rozważań teologicznych z antropologicznymi (wszechmocny Bóg i wolny człowiek), historiozofia (wprowadzenie historii do rozważań filozoficznych); wiele sprzeczności

cechy systemu: woluntaryzm - wyższość woli nad rozumem (kontra racjonalizm), infinityzm - nieskończoność Boga (kontra finityzm), personalizm - Bóg to osoba (kontra uniwersalizm), supranaturalizm - zależność świata od Boga (kontra naturalizm), subiektywizm i introspekcja - poznanie prawd wiecznych poprzez poszukiwanie w swoim umyśle (kontra obiektywizm i zmysłowość),

punkt wyjścia: ontologiczna, epistemologiczna i etyczna wyższość Boga nad światem (źródło i cel bytu - absolut; źródło i cel poznania - oświecenie, prawda; źródło i cel działania - łaska, dobro, źródło i cel religii - stwórca i Zbawca), duszy nad ciałem, czynników irracjonalnych nad rozumem

teoria poznania: aprioryzm - prawdy wieczne są w umyśle dzięki oświeceniu przez Boga i dochodzimy do nich intuicją (iluminizm, intuicja)

etyka: człowiek dąży do dobra, gdy dąży do Boga (najwyższe dobro), a to daje mu szczęście; człowiek dąży do dobra dzięki łasce (nie wszyscy); zło to brak dobra i wynika z niełaski

Bóg: osobowy, jedyny, wszechmocny, nieskończony, twórca i cel świata, kieruje i sądzi światem, ma wolną wolę

człowiek: obdarzony łaską (dobrą wolą) lub nie (złą wolą), od tego zależy jego zbawienie lub potępienie

dusza: nieśmiertelna

historiozofia: dzieje świata to zmagania państwa boskiego z niebieskim, podział oparty jest na łasce boskiej lub jej braku; końcem historii będzie ostateczny podział ludzi na zbawionych i potępionych, co ukaże sprawiedliwość i miłosierdzie boskie

PAŃSTWO BOŻE/ PAŃSTWO ZIEMSKIE

1. Ludzie poprzez grzech upadli w niełaskę i stworzyli „państwo ziemskie” (ludzie nieobdarzeni łaską, którzy będą potępieni, idą przeciw Bogu), jednak część z nich Bóg obdarzył łaską i tworzą oni „państwo niebieskie” (ludzie, którzy są uratowani przez Boga - będą zbawieni i idą z Bogiem).

2. Dzieje świata to zmagania państwa ziemskiego z państwem niebieskim (sześć okresów) -> historiozofia (włączenie historii do rozważań filozoficznych - obce filozofii greckiej)

3. W końcowym okresie historii przychodzi na świat Chrystus i to kończy dzieje ziemskie - ludzie z państwa boskiego wejdą w wieczną szczęśliwość, a inni w wieczne zatracenie, podział będzie ostateczny i nieodwołalny -> dualizm końca dziejów (zdaniem Augustyna podział taki jest konieczny, by ukazać sprawiedliwość bożą, która karze, i miłosierdzie boże, które zbawia)

ZŁO/ DOBRO A WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA I JEGO LOS

1. Zło pochodzi od człowieka. Dobro pochodzi od Boga.

2. Zło wynika z natury (Bóg dał mu wolę). Dobro pochodzi z łaski Bożej.

3. Łaska nie jest dawana tym, którzy postępują dobrze, lecz łaska jest dawana niektórym, aby mogli postępować dobrze -> człowiek nie odpowiada za dobro, tylko za zło (jeśli otrzymał łaskę, ma dobrą wolę, jeśli jej nie otrzymał, jego wola jest zła)

4. Ludzie dzielą się na tych, co dostąpili łaski, i na tych, co jej nie dostąpili, przez co jedni są dobrzy (mają dobrą wolę), a inni - źli (mają złą wolę). Jest to niezależne od ich - o łasce decyduje sam Bóg. (gdyby łaska była za zasługi, umniejszałoby to Boga)

Spór z Pelagiuszem, który zakładał, iż łaska jest „pomocą”, „oświeceniem”, udzielanym za zasługi - zdaniem Augustyna to umniejszałoby rolę Boga [spór naturalizmu z supranaturalizmem]

5. Ludzie mają dwojakie przeznaczenie - dobrzy będą zbawieni, złych czeka kara. Jest to niezależne od ich działania!!!

Punkt wyjścia:

Świat jest tworem Boga, więc nie może nie być dobry. Istnienie zła jest faktem. Czym jest zło?

NATURA ZŁA:

1. Zło nie należy do przyrody (nie jest dziełem Boga), lecz jest dziełem wolnych stworzeń - złej woli.

2. Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra (nie ma absolutnego zła, jest absolutne dobro) - istoty wolne czynią źle, gdy nie czynią dobrze, gdy wybierają dobro mniejsze zamiast większego.

3. Zło nie psuje harmonii świata, lecz jest do niej potrzebne - do harmonii świata należy karanie grzesznych i nagradzanie świętych. Świat tylko dobry byłby gorszy niż świat z dobrem i złem. Zło nie zniknie z końcem świata.

U Orygenesa i Grzegorza: zakładali, że zło jest przejściowe i zniknie z końcem świata, źli zostaną nawróceni i dokona się apokastaza; u Augustyna to nie jest wskazane

CZYNNIKI IRRACJONALNE W ŚWIECIE PRZYRODZONYM - PODSUMOWANIE

OD NATURALIZMU DO SUPRANATURALIZMU [3. ODEJŚCIE OD STAROŻYTNOŚCI]

OD FINITYZMU DO INFINITYZMU [4. ODEJŚCIE OD STAROŻYTNOŚCI]

1. Bóg - centralny punkt wszelkiej filozofii - metafizyki (jedyny byt i prawda), epistemologii (źródło poznania), etyki (jedyne dobro i piękno) i religii (osoba wszechmocna i pełna miłości). Wszystkie nauki filozoficzne to nauki o Bogu. -> teocentryzm

2. Świat - ma znaczenie tylko jako dzieło i odblask Boga. Nic nie może dziać się bez udziału Boga - sił nadprzyrodzonych. Bóg - warunek istnienia (stworzenie), poznania (oświecenie), działania (łaska), a zarazem cel istnienia (Zbawienie), poznania (prawda) i działania (dobro) -> supranaturalizm (nic nie dzieje się bez udziału sił nadprzyrodzonych)

3. Bóg ma nad światem przewagę przede wszystkim ze względu na swoją nieskończoność. Wszystko jest skończone, tylko Bóg jest nieskończony -> infinityzm (niekończoność to cecha pozytywna, w starożytności to objaw niedoskonałości)

4. Bóg jest osobą, godną miłości. -> personalizm (charakterystyczny dla chrześcijaństwa, obcy filozofii)

5. Istotą Boga jest wola, jest nie tylko przyczyną świata, ale jego kierownikiem i sędzią. Świat to wytwór wolnej woli Boga, a nie proces konieczny, świat nie jest częścią Boga, lecz jego wytworem-> woluntaryzm, dualizm (różnica w stosunku do neoplatonizmu, gdzie świat to wytwór konieczności i jest emanacją Boga, jest tej samej natury co on - > konieczność, monizm)

5. Bóg ma w swoim umyśle idee, wedle których stworzył świat rozumny, planowy, to główne formy lub zasady rzeczy, trwałe i niezmienne. Świat realny jest odbiciem świata idealnego, istniejącego w Bogu, to idee umieszczone w materii -> chrześcijański platonizm, egzemplaryzm (u gnostyków idee to jedno z ogniw między Bogiem a światem)

PRZEWAGA WOLI I UCZUCIA (SIŁ IRRACJONALNYCH DUSZY) NAD ROZUMEM

ODEJŚCIE OD INTELEKTUALIZMU DO WOLUNTARYZMU

[2. ODEJŚCIE OD STAROŻYTNOŚCI]

1. Wola to zasadnicza postać życia duchowego, a nie rozum - istota rzeczy przejawia się w działaniu, istotą człowieka jest wola (czynna), a nie rozum (bierny), więc jego istotą jest wola, również u Boga najważniejsza jest wola; „Natura człowieka przejawia się w tym, czego chce, a nie w tym, co wie” -> przewaga ontologiczna

2. Prawdę poznajemy wiarą (uczuciem, sercem), którą rozum tylko uzupełnia -> przewaga epistemologiczna, odejście od koncepcji wiedzy autonomicznej (osiąganej samym rozumem)

3. Działanie zależy przede wszystkim od woli i uczucia, a nie od rozumu - nie wystarczy znać dobro, aby je czynić, trzeba dobro kochać, dobre czyny wynikają z miłości do dobra najwyższego - Boga, poznanie prowadzące do szczęścia można osiągnąć poprzez miłość, a nie przez pracę myślową -> przewaga etyczna, odejście od intelektualizmu etycznego (od Sokratesa)

PRZEWAGA DUSZY NAD CIAŁEM

1. Dusza jest substancją samoistną (nie jest ani własnością ciała, ani rodzajem ciała), nie ma w sobie nic materialnego, posiada tylko funkcje wyższe (myśl, wola, pamięć) - nie ma funkcji biologicznych [tak twierdzili starożytni, Tertulian], przemawia za tym charakter jej funkcji (tylko one zwracają się ku sobie - np. myślenie o sobie) oraz jej obecność w wielu miejscach (np. ból odczuwa się w różnych miejscach ciała), jest ponadto doskonalsza od ciała, bo jest bliższa Bogu, oraz nieśmiertelna, bo poznaje prawdy wieczne i ma udział w wieczności -> przewaga ontologiczna, czysty spirytualizm

2. Wiedza o duszy jest pewna, znamy ją lepiej niż ciało (wiedza o ciele jest niepewna, ciało jest wobec duszy zewnętrzne), dusza poznaje Boga (intuicja, a nie zmysły), dusza zawiera prawdy, a ciało tylko przeszkadza w poznaniu i należy się odwracać od życia cielesnego, a zgłębiać duszę (iluminacja - Bóg oświeca duszę) -> przewaga epistemologiczna

3. Dusza jest ważniejsza od ciała ze względu na swoją wyższość nad ciałem, należy o nią dbać, a nie o ciało, rozkosze zmysłowe są godne potępienia, bo odwracają uwagę człowieka od duszy -> przewaga etyczna

PRZEWAGA BOGA NAD ŚWIATEM

1. Bóg to najwyższy byt - istnieje ze swojej własnej natury (wszystko inne mogłoby nie być), jest jedynym bytem niezależnym (wszystko inne istnieje dzięki zarządzeniu boskiemu) - jest przyczyną wszelkiego bytu, wszelkich przemian, stworzył świat i nieustannie go zachowuje (świat nie rozwija się samodzielnie - bóg kieruje światem) -> przewaga metafizyczna

2. Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania i przyczyną poznania - poznanie zjawisk nie ma wartości wobec poznania bytu absolutnego, bóg udziela prawdy umysłowi człowieka (bez oświecenia człowiek nie doszedł by do prawdy) -> przewaga epistemologiczna

3. Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra, jest celem i przyczyną dla człowieka -> wszelkie dobro (tak jak i byt) istnieje tylko przez Boga, dążenie do dobra oznacza dążenie do Boga, dążenie do Boga to naturalny cel człowieka (Bóg stworzył człowieka tak, by dążył do niego), zespolenie z Bogiem daje człowiekowi szczęście, osiągnięcie dobra (Boga) i szczęście (zespolenie z Bogiem) możliwe jest wyłącznie dzięki bożej łasce; zło jest odsunięciem się od Boga i zapominaniem o nim -> przewaga etyczna

TEORIA POZNANIA W PRAKTYCE - DOWODZENIE W OPARCIU O ZAŁOŻENIE APRIORYZMU IDEI -> nowa droga dowodzenia

Bóg istnieje, a dusza jest nieśmiertelna - mamy świadomość prawd wiecznych, a to, co wieczne, może istnieć jedynie w Bogu, więc Bóg istnieje; dusza musi być wieczna, bo uświadamiając sobie prawdy wieczne, ma udział w wieczności;

STOPNIE POZNANIA

poznanie zmysłowe

poznanie dyskursywne - rozumowanie oparte na danych zmysłowych

poznanie intuicyjne - rozumowanie „czyste”

poznanie mistyczne (ukoronowanie poznania racjonalnego)

PODSUMOWANIE TEORII POZNANIA

Możliwe jest poznanie zmysłowe dotyczące zjawisk i faktów wewnętrznych (kontra sceptyzm), ale poznanie prowadzące do szczęścia (Boga i duszy) nie jest oparte na zmysłach, lecz ma charakter czysto umysłowy (intuicja - spotęgowanie myśli, akt poznania) i dotyczy prawd wiecznych, znajdujących się w umyśle dzięki łasce boskiej (oświecenie - iluminacja). Bóg uczestniczy w poznaniu (mistycyzm) - najwyższy stopień poznania racjonalnego ma charakter mistyczny.

PUNKT WYJŚCIA ROZWAŻAŃ

Celem człowieka jest szczęście, filozofia ma je znaleźć, a dać je może jedynie Bóg.

MISTYCYZM (UDZIAŁ BOGA W POZNANIU), ILUMINIZM (OTRZYMYWANIE PRAWD WIECZNYCH PRZEZ OŚWIECENIE) I INTUICJA (DOCHODZENIE DO PRAWD WIECZNYCH PRZEZ SPOTĘGOWANIE MYŚLI)

3. Umysł otrzymuje prawdy wieczne dzięki oświeceniu. Bóg oświeca duszę i przekazuje jej prawdy wieczne (swoje idee) -> teoria illuminacji (iluminizm). Umysł dochodzi do prawd wiecznych poprzez intuicję (bezpośrednie dochodzenie do prawdy, bez rozumowania - akt kontemplacji, intuicji) -> mistycyzm (udział Boga w poznaniu), ale intuicja jako spotęgowanie myśli, spotęgowanie władz poznawczych, możliwa dzięki łasce (nie przyrodzona) - illuminacji (oświeceniu)

U Arystotelesa: Boga poznaje się rozumowaniem.

U Filona, Plotyna - intuicja to ekstaza bez myśli i zachwycenie, wyjście z siebie i jednoczenie się z Bogiem, wynik przyrodzonego procesu u człowieka będącego częścią bóstwa (proces przyrodzony)

OD OBIEKTYWIZMU DO SUBIEKTYWIZMU [1. ODEJŚCIE OD STAROŻYTNOŚCI]

1. Do szczęścia potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy (każde inne poznanie nie jest potrzebne).

2. Poznanie jest możliwe (zjawiska, fakty wewnętrzne, prawdy wieczne):

2a) zmysły czasem podlegają złudzeniom, a czasem nie, materiał dochodzący do umysłu nie musi być niepewny, w związku z tym:

1. twierdzenia dotyczące zjawisk (tego, jak ja coś dostrzegam) [-> fenomenalizm ] i faktów wewnętrznych (tego, co myślę) są prawdziwe

2. tylko twierdzenia o faktach zewnętrznych (będących przyczyną zjawisk - tego, co jest poza mną) są złudne

=> szukać prawdy należy w sobie, a nie na zewnątrz

[np. pewne jest twierdzenie, że widzę ogień i czuję ciepło, niepewne jest twierdzenie, że ogień jest]

Augustyn zerwał z obiektywizmem, przeszedł do subiektywizmu -> szukać prawdy należy w sobie!

2b) umysł (myśl) nie zawsze opiera się na zmysłach (poznanie zjawisk, faktów wewnętrznych), ma własne tryby rozumowania:

1. umysł jest w stanie, obok zjawisk i faktów wewnętrznych, poznać prawdy ogólne i niezmienne (wieczne), ale nie wytwarza prawd; wszelkie pojęcia w umyśle dane są od Boga, bez pośrednictwa ciała i zmysłów

2. umysł nie poznaje jednostkowych rzeczy, lecz prawdy wieczne, prawdy wieczne jako przedmiot poznania umysłu muszą istnieć poza nim, obiektywnie!!!

Podobieństwo do Platona, sprzeczność z sensualistami: wiedza nie pochodzi od ciała i zmysłów, wiedza dotyczy pojęć ogólnych, a nie rzeczy.

=> prawdy wieczne, poznawalne przez umysł, istnieją obiektywnie i ponieważ są wieczne, tak jak Bóg, to muszą być złączone z Bogiem - to idee Boże

Przeciwnicy: zarzucali mu materializm (podobnie jak odrzucono immaterializm Grzegorza Nysseńskiego) - nie przyjął się nigdy jako panująca doktryna chrześcijaństwa, był nurtem ubocznym

Kontynuatorzy: antydialektyczny ruch XI w (wrogi stosunek do nauki), Gassendi w XVII w. (materializm i sensualizm), Pascal w XVIIw. (poniżanie człowieka dla ukorzenia go przed Bogiem), inni (prawnicze i społeczne pojmowanie religii)

FILOZOFIA: przeciwieństwo wiary i nauki świeckiej, wiara i Objawienie jako źródło prawdy (to, co absurdalne w nauce, to prawda)

ONTOLOGIA: materializm, sensualizm; RELIGIA: nauki Chrystusa jako źródło praw, podejście praktyczne, dogmaty związane z człowiekiem i jego działaniem, duża rola Kościoła;

BÓG: poniżanie człowieka, by ukazać wielkość Boga

MATERIALIZM - MATERIALIZM PSYCHOLOGII I ONTOLOGII, SENSUALIZM POZNANIA

1. Człowiek to istota materialna (cielesna) i zmysłowa.

2. Dusza (część człowieka) jest materialna -> psychologia materialistyczna

3. Poznanie ma naturę zmysłową -> sensualizm teoria poznania.

4. Wszelki byt jest natury materialnej - > materializm w ontologii

5. Bóg jest również natury materialnej. -> materializm w teologii (ale czy jest z takiej samej materii?)

Materializm Tertuliana był wyjątkiem wśród koncepcji filozofii chrześcijańskich (też: Arnobiusz)

NATURA LUDZKA

1. Bóg jest wszechmocny i łaskawy, dobry i mądry. Człowiek jest zły.

2. Człowiek nie ma wyższych zdolności (nie może ani czynić dobra, ani poznać prawdy), ma jedynie zdolności niższe (cielesne i zmysłowe). Człowiek jest tylko ciałem, a wszystko, co cielesne, jest złe.

Kontrast w stosunku do filozofii hellenistycznej, która przypisywała duszy wiele zdolności wyższych.

3. Mądrość i dobroć, która tkwi w człowieku, wynika nie z jego natury, lecz jest darem Boga, wynikiem jego łaski.

Poniżenie człowieka miało ułatwić ukazanie wielkości Boga

WIARA KONTRA FILOZOFIA

Nacisk na przeciwieństwo między chrześcijaństwem a kulturą świecką (filozofią hellenistyczną) - wiedza rozumowa jest:

1. bezużyteczna (prawda i bez niej jest znana),

2. niemożliwa (prawda przekracza rozum),

3. szkodliwa (prowadzi do błędnych nauk i zguby moralnej).

1. Chrześcijanin ma szukać prawdy w prostocie serca (a nie przez metody filozoficzne), prawdę można poznać tylko przez Chrystusa i Objawienie (zbędna jest wszelka ciekawość i szukanie prawdy), prawda jest niezgodna z wszelkimi zasadami filozofii (to, co jest absurdem z punktu widzenia filozofii, jest prawdą) i wysiłek rozumu do niczego nie służy. Można i należy wierzyć w to, co dla rozumu jest niedorzecznością (np. zmartwychwstanie Chrystusa), należy dążyć do prawdy (Objawienie) przez serce.

Przeciwieństwo w stosunku do apologetów wschodu (próby tłumaczenia wiary pojęciami i metodami filozofii).

2. Najważniejsze dogmaty (prawdy wiary, wynikające z Pisma świętego) dotyczą postępowania człowieka, a nie istoty Boga, ważniejszy od Boga w niebie jest Kościół na ziemi -> praktycyzm, wynikający z prawniczego wykształcenia Tertuliana (nauka Chrystusa to prawa)

FILOZOFIA: heteronomiczna (oparta na dogmatach), racjonalistyczna (oparta na rozważaniach rozumowych), platońska (korzystająca z zasad Platona), w kosmologii - immaterialistyczna (oparta na monizmie idealistycznym, nierealności materii)

IMMATERIALIZM (kosmologia immaterialistyczna, idealistyczna)

Grzegorz stworzył własną kosmologię, opartą wprawdzie na ideach platońskich, ale odrębną.

Materia nie jest realna, byt jest wyłącznie natury idealnej -> immaterializm, idealizm

Wyjaśnienie immaterializmu/ idealizmu:

1. jakości są niematerialne, a z jakości składają się rzeczy, to rzeczy nie mogą być materialne;

2. istota niematerialna (bóg ) może stworzyć tylko przedmioty niematerialne, więc świat musi być niematerialny, inaczej nie byłby stworzony przez Boga, a to jest sprzeczne z dogmatem.

Odwrócenie się od dualizmu Boga i świata, powrót do monizmu

PLATONIZM

Grzegorz opierał swoje rozumowanie (racjonalizm) na starych zasadach Platońskich - przyjmował istnienie idei ogólnych poza jednostkowymi rzeczami.

Platońskie dowodzenie dogmatów:

Dogmat Trójcy: boskość Boga, Chrystusa i Ducha świętego jest jedna i ta sama, to „bóg” (idea, istota, pojęcie ogólne), tylko ich osoby są oddzielne (jednostka), wszystkie trzy osoby boskie stanowią jedną substancję, nazwa „bóg” oznacza substancję.

Stworzenie człowieka: pierwotny twór boga to idee - w tym idea „człowiek” (gatunek), idee istnieją tylko idealnie w umyśle boga, dopiero potem powstają jednostkowi ludzie

Dusza - jest prosta i niezłożona, ciało nie jest potrzebne do istnienia duszy, jej cel to powrót do Boga przez Zbawienie, zło jest wyłącznie negatywne (to brak dobra)

RACJONALIZM

Grzegorz przyjmował, że wiara jest zgodna z wolną wiedzą, że trafnym rozumowaniem dochodzi się do prawd chrześcijańskich (nie muszą, ale mogą one zostać dowiedzione) i można je racjonalnie wytłumaczyć. -> racjonalizm

Pogląd pochodzący od Orygenesa o zgodności wiary z wiedzą

Grzegorz nie odrzucał elementów mistycznych, wychodząc z założenia, iż dusza jest „obrazem i podobieństwem Boga”, więc może oglądać bezpośrednio Boga i prawdy wieczne. -> mistycyzm

Widoczne również u Platona, Filona, Plotyna, większości Ojców

Racjonalne dowodzenie dogmatów:

Istnienie Boga: świat ma mądry ustrój więc musi istnieć Bóg;

Jedność Boga: Bóg jest doskonały, więc musi być jedynym;

Nieśmiertelność duszy: Bóg stworzył świat z miłości, pełnym dóbr i stworzył istoty zdolne do korzystania z tych dóbr, istoty korzystające z dóbr bożych muszą być w czymś podobne do Boga, muszą mieć udział w wieczności

Dogmat Trójcy (próby dowiedzenia filozoficznego, mimo iż niezgodny z żadną filozofią)

Nowe zadanie filozofii (wiedzy): ma tłumaczyć prawdę ustaloną (dogmaty) - to prawda pewna, objawiona, nie wymaga dowodów, a nie znajdować i dowodzić prawd wątpliwych. -> heteronomia (typowa)

USTALENIE DOGMATÓW (TRÓJCA ŚWIĘTA, BOSKOŚĆ I CIELESNOŚĆ CHRYSTUSA, STWORZENIE ŚWIATA Z NICZEGO, CZŁOWIEK JAKO DUSZA I CIAŁO, CHRYSTUS JAKO ZBAWICIEL ITD.)

Chrystus - boskość i człowieczeństwo zarazem.

1. Chrystus - boskość:

adapcjonizm - Chrystus to człowiek usynowiony przez Boga

modalizm - Chrystus to nie oddzielna osoba, ale tylko przejaw jedynego Boga

doketyzm - Chrystus jako człowiek był jedynie zjawiskiem, nigdy nie żył realnie

zwyciężyła hellenistyczna teoria typu platońskiego - Bóg i Chrystus to dwie odrębne osoby (hipostazy), ale są jednej substancji [Tertulian], ostatecznie dogmat Trójcy Świętej: Bóg, Chrystus i Duch święty to trzy odrębne osoby (hipostazy), ale jednej substancji -> homouzja (współsubstancjalność osób boskich) [DOGMAT]

Połączenie hellenistycznych dążeń Orygenesa, ale odrzucenie subordynacjonizmu Chrystusa wobec Boga Ojca

2. Chrystus - człowieczeństwo:

Chrystus miał dwie natury - boską i ludzką, w jednej osobie połączyło się realne bóstwo i realny człowiek [Ireneusz, Tertulian] -> cielesność i boskość Chrystusa [DOGMAT]

3. Bóg jest jeden, Bóg jest stwórcą, Bóg stworzył świat z niczego, zło powstało z wolności, Chrystus jest Zbawicielem, człowiek zmartwychwstaje jako ciało i dusza [INNE DOGMATY]

=> DOGMATY, PRZYJĘTE PRZEZ CHRZEŚCIJAN, UNIEMOŻLIWIŁY SPROWADZENIE WIARY DO DAWNYCH SYSTEMÓW FILOZOFICZNYCH, TAJEMNICE WIARY WYMAGAŁY STWORZENIA NOWEGO SYSTEMU FILOZOFICZNEGO I UNIEMOŻLIWIŁY SPROWADZENIE GO DO IDEALIZMU

Orygenes oparł się o Apologetów, którzy rozwiązywali poszczególne zagadnienia filozofii chrześcijańskiej, i chciał skupić je wszystkie w system, ale zbyt odbiegł przy tym od nauki chrześijańskiej.

Zarzuty: Teofil (Egipt ), Metodiusz (IV n.e.), Rzym (V n.e.) -> niezgodne z chrześcijaństwem są: odwieczność świata, preegzystencja dusz, równość naturalna wszystkich duchów, spekulatywna teoria upadku człowieka, pojmowanie ciała jako więzienia duszy

Wpływ: podstawa wszystkich późniejszych systemów patrystyki greckiej (wschodniej), w tym filozofii Ojców Kapadockich (Grzegorz Nysseńczyk)

FILOZOFIA: prawda chrześcijańska ujęta na podobieństwo aleksandryjskiego neoplatonizmu (gradualizm, Chrystus jako Logos - jedna z hipostaz bytu, stwórca świata, koncepcja upadku i powrotu bytu do Boga), system chrześcijański (dla chrześcijan), który powstał równolegle do filonizmu (dla Żydów) i neoplatonizmu (dla Greków)

cechy systemu: chrześcijaństwo jako wiedza; Bóg niezmienny i niepoznawalny; Chrystus jako boski Logos i stwórca świata, ale i Zbawca; świat odwieczny, ale o skończonych formach; dusza wcielona wskutek upadku (odwrócenia się od Boga) i dążąca do powrotu do Boga; zbawienie przez poznanie; zakończenie dziejów jako apokastaza

cechy wyjątkowe: indywidualne pojmowanie świata (zamiast uniwersalizmu), przekonanie o wolności duchów (zamiast determinizmu)

UPADEK I ZBAWIENIE DUCHÓW

1. Duchy wraz z materialnym światem są stworzone odwiecznie.

2. Cechy duchów: odwieczne i nieśmiertelne (mają preegzystencję), równe, mające wolność korzystania z dobra i zła (różnice między duchami wynikają z ich wolności - jedne idą za Bogiem, inne nie) - dzielą się na Anioły (dobre) i ludzi (złe).

3. Dzieje świata:

1. duchy złe upadły w materię i mogą być z niej uwolnione wyłącznie przez działanie Logosa - Chrystusa;

2. duchy nawrócą się do Boga, gdyż ostatecznie zło to tylko odwrócenie się od Boga (nie ma zła pozytywnego), a powrót do boga możliwy jest przez poznanie, zawarte w nauce Chrześcijańskiej -> intelektualizm

3. koniec dziejów to powrót wszechrzeczy do pierwotnego źródła, Boga -> apokatastazis

Podobieństwo do aleksandryjskich systemów filozoficznych (dzieje świata to dzieje upadku i powrotu)

BÓG I ŚWIAT

Bóg: daleki i abstrakcyjny, wyższy ponad wszystko, niepojęty (poznawalny jedynie negatywnie i pośrednio), jeden, niezmienny, nieskończony, niematerialny (przeciwieństwo rzeczy), dobroć i miłość (z chrześcijaństwa)

Elementy filozoficzne i religijne w pojęciu Boga.

Chrystus - Logos: hipostaza bytu, drugi Bóg (pierwszy szczebel między Bogiem a światem, jednością a mnogością, doskonałością a niedoskonałością), wyłoniony z Boga stwórca świata, zbawca świata (z chrześcijaństwa)

Typowy system gradualistyczny, ale z elementem chrześcijańskim

Świat - duchy (najdoskonalsza część) + materia (część niedoskonała): powstał całkowicie z Boga, został stworzony z niczego (nie było materii przed Bogiem), ale jest odwieczny jak Bóg (odkąd jest Bóg, jest pole jego działania, a więc i świat), czyli jest stworzony odwiecznie, natomiast jego konkretne postacie mają początek i koniec, powstają i giną (obecna postać jest wyjątkowa, gdyż w niej Chrystus - Logos stał się człowiekiem) -> najoryginalniejszy element koncepcji

Różnica w stosunku do gnostycyzmu - nie ma materii obok Boga

LOGOS

W religii: Bóg. W filozofii: Bóg Ojciec, niezmienny i pozaświatowy, doskonały.

W religii: Chrystus. W filozofii: Chrystus to Logos - pośrednie ogniwo między Bogiem a człowiekiem, stwórca świata (Bóg nie mógł stworzyć świata materialnego, gdyż jest doskonały, a świat - niedoskonały), Bóg niepierwotny, jedna z hipostaz systemu gradualistycznego (etap wyłaniania się świata z Boga).

W religii: Chrystus jako zbawiciel świata -> rola soteriologiczna. W filozofi: Chrystus jako metafizyczny czynnik świata -> rola kosmologiczna.

Podobieństwo do systemów aleksandryjskich i gnostycyzmu.

Orygenes zakładał zgodność objawienia z rozumem (fakty przedstawione w Piśmie świętym powinny być zgodne z systemem, do którego dochodzi się rozumem).

Punkt dzielący: nauka o przyjściu na świat Boga - człowieka (gdyby nie ten fakt z Pisma świętego, łatwo można by dopasować dowolny system filozofii do chrześcijaństwa). Problem ten trzeba było rozwiązać, dopasowując filozofię do tego faktu.

FILOZOFIA: sformułowanie nauki chrześcijańskiej w terminach nauki greckiej (zwłaszcza Platon, stoicy), pojmowanie nauki Chrystusa jako filozofię (a nie tylko jako religię), w wyjaśnieniach odwoływanie się do wiary i rozumu (a nie tylko do wiary lub tylko do rozumu), stworzenie nowych teorii filozoficznych z wykorzystaniem dawnych terminów, ale nadając im nowe znaczenie (nowa metafizyka)

BÓG: jeden, stwórca świata, niepoznawalny lub poznawalny pośrednio

DUSZA: nieśmiertelna, niematerialna, stworzona i wieczna, nieboska

ŚWIAT: stworzony przez Boga

METAFIZYKA OPARTA NA EWANGELII

1. Dualizm: ponieważ dusza jest grzeszna i konieczna jest ofiara Chrystusa, świat nie może być natury boskiej

2. Stworzenie świata z niczego: ponieważ bóg jest wszechmocny, nie mógł być zmuszony do tworzenia z odwiecznej materii bądź idei

3. Nieśmiertelność i niematerialność duszy: ponieważ dusza ma być zbawiona, nie może być śmiertelna ani materialna, bo materia jest zniszczalna i nie mogłaby być zbawiona

NOWA METAFIZYKA

1. Świat w całości pochodzi od Boga, ale nie jest boskiej natury: świat pochodzi od Boga, gdyż Bóg jest wszechmocny; nie jest boskiej natury, gdyż konieczne jest zbawienie przez Chrystusa)

U starożytnych: tylko dwie możliwości - świat albo pochodzi w całości od Boga i jest boskiej natury i doskonały, albo nie pochodzi w całości od Boga i jest niedoskonały, nieboskiej natury.

2. Dusza jest nieśmiertelna, ale nie jest boska: jest nieśmiertelna, gdyż ma być zbawiona; nie jest boska, gdyż wymaga zbawienia przez Chrystusa

U starożytnych tylko dwie możliwości: albo dusza jest boska i nieśmiertelna, albo nieboska i śmiertelna.

3. Dusza ma początek (jest stworzona), ale nie ma końca: ma początek, gdyż Bóg jest wszechmocny i stworzył wszystko, nie ma końca, gdyż ma być zbawiona przez Chrystusa

U starożytnych tylko dwie możliwości: albo coś jest zmienne i ma początek oraz koniec, albo jest niezmienne i nie ma początku ani końca

NIEŚMIERTELNOŚĆ DUSZY - Czy dusza jest niesmiertelna?

1. Dusza jest śmiertelna, istnieje dusza i duch, tylko duch może udzielić duszy nieśmiertelności (Tacjan, potem Justyn, Laktancjusz) -> nawiązanie do platońsko - filońskiej tradycji, do istnienia pneumy, bytów duchowych ponad psychicznymi

2. Dusza jest nieśmiertelna, wynika to z jej rozumności (Atenagoras)

POCHODZENIE DUSZY - Czy dusza istnieje odwiecznie, czy jest stworzona?

1. Dusze istnieją odwieczne, przy urodzeniu są wprowadzane do ciała -> traducjanizm (nawiązanie do Platona)

potem (pogląd, który powszechnie się przyjął)

2. Dusze są tworzone w chwili urodzenia cielesnego, nie preegzystują -> kreacjonizm

NATURA DUSZY - Czy dusza jest boskiej natury?

1. Z duszą związany jest duch, który jest boskiej natury (pneuma), więc dusza jest boska -> boskość (nawiązanie do stoików)

2. Dusza nie jest boskiej natury, tylko łaska boska może sprawić, że duch znajdzie się w duszy (Ireneusz); gdyż nie należy do niej z natury, dusza jest tylko obrazem Boga, ale jest innej natury niż on -> brak boskości

DUSZA A CIAŁO - Czy dusza jest cielesna?

1. Dusza jest cielesna, to subtelniejszego rodzaju ciało (Ireneusz) - > cielesność (przedchrześcijańskie, greckie pojęcie duszy - stoicy)

potem (pogląd, który się przyjął):

2. Dusza jest niematerialna (Atanazy) -> bezcielesność

CIAŁO - Czy należy do natury człowieka na równi z duszą?

1. Ciało jest czynnikiem obcym naturze ludzkiej, jest więzieniem dla duszy -> ciało jest czymś obcym naturze człowieka (nawiązanie do Platona)

potem (pogląd, który się przyjął):

2. Ciało na równi z duszą należy do natury człowieka (Ireneusz, Atenagoras) -> ciało należy do natury człowieka

POZNANIE BOGA - czy Boga można poznać, a jeśli można, to jak?

1. Bóg jedyny i wieczny jest bez imienia, niezdolni jesteśmy znaleźć dla niego nazwę (Justyn).

2. Przymioty boskie przekraczają pojęcia ludzkie, można je poznać tylko pośrednio, przez dzieła boże (Ireneusz, Teofil) -> przejście od niepoznawalności do poznawalności pośredniej

STOSUNEK BOGA DO ŚWIATA - czy Bóg stworzył świat, czy jest on odwieczny?

1. Materia jest odwieczna, istnieje obok Boga, są dwie zasady bytu (Justyn); -> dualizm

potem:

2. Bóg stworzył wszystko, również materię (Ireneusz, Teofil, Tacjan) -> przejście od dualizmu do monizmu

Nie ma idealnych wzorów ponad stwórcą (Ireneusz) -> odrzucenie poglądów gnostycznych, platońskich, poglądów Hermogenesa (świat jest niezależny od Boga i nie jest jego tworem)

JEDNOŚĆ BOGA - Skąd wiadomo, że Bóg jest jeden?

1. (Laktanjusz) Jedność Boga wynika z jego pojęcia: to istota nieskończenie doskonała, a takich istot nie może być więcej niż jedna; z kształtu świata - świat wykazuje jedność w swoim ustroju, czyli jest dziełem jednej istoty, Bóg jest stwórcą świata, więc jest jeden.

Odrzucenie nauki Marcjona o dwóch Bogach.

2. Bóg jest jeden, jest stwórcą świata, Chrystus to „Logos” Boga.

Nawiązanie do filozofii aleksandryjskiej (grecko - żydowskiej).

Przyczyny odrzucenia gnostycyzmu i uznania go za herezję przez apologetyków (Ireneusz):

1. alegoryzm

2. wielość bogów (eony)

3. tajemnica teozoficzna zamiast prostej, moralno - religijnej myśli

4. skrajny dualizm i niezależność materii od Boga (ograniczenie wszechmocy boskiej)

5. krytyka ustroju świata materialnego (dzieło Boże musi być dobre)

6. śmiertelność ciał, doketyzm - zjawiskowość Chrystusa, człowiek i świat jako dzieło eona zamiast Boga

Znaczenie gnostycyzmu:

1. gnostycyzm nie zaspokoił potrzeb ani religijnych, ani naukowych (odszedł od wiary, nie zapewnił ścisłości i pewności),

2. zawiodła próba racjonalizacji wiary na podbudowie wschodniej;

3. dla chrześcijaństwa miał znaczenie negatywne (obudził czujność wobec doktryn niezgodnych z wiarą, stał się przykładem herezji)

Herezje pokrewne gnostycyzmowi:

1. Marcjon (II n.e.) - dwaj bogowie, dobry i sprawiedliwy

2. Hermogenes (II n.e.) - świat nie jest stworzony przez Boga

3. Manicheizm (Pers Manes, połowa II n.e.) - w kosmosie działają dwaj bogowie, światła i ciemności, a w człowieku dwie dusze, pochodzące ze światła i z ciemności

dualizm (dobry Bóg, odwiecznie zła materia), pesymizm (świat materialny zawiera zło z natury, gdyż składa się ze złej materii i stworzył go zły eon - zły, bo złączony z materią), eony (bóstwa - siły kosmiczne, ogniwa między Bogiem a materią), historyczna koncepcja świata (historia świata to historia wyłaniania się i zmagania się z sobą dobrych i złych eonów/ sił), alegoryzm (opieranie się na Piśmie św., ale traktowanie go symbolicznie), doketyzm (Chrystus był zjawiskiem, gdyż materia jest zła i bóg nie mógł być w nią wcielony), śmiertelność ciał (droga to Boga to wyzwolenie duszy z ciała, możliwe dzięki Chrystusowi)

CZŁOWIEK

1. Ludzie dzielą się na różne klasy - najpierw dwie (należący wyłącznie do świata zmysłowego i należący również do świata wyższego), potem na trzy:

1. mających tylko ciało - hyle (hilików)

2. mających ciało i duszę - psyche (psychików)

3. mających ciało, duszę i ducha - pneumę (pneumatycy)

Pogląd typowy dla religii uprawiających misteria (ludzie dzielą się na wtajemniczonych i niewtajemniczonych)

2. Gnostycy to ludzie należący do najwyższej kategorii, mają wiedzę, stąd ich określenie (gnozis = wiedza). Potrafią alegorycznie interpretować prawdy wiary jako symbole.

Koncepcje, które tworzyli, miały zastąpić wiarę w wiedzę, ale wiedza ta była jeszcze bardziej irracjonalna od prostej wiary

WYZWOLENIE - JAK WRÓCIĆ DO BOGA?

1. Chrystus to jeden z eonów (ogniw pomiędzy dobrym Bogiem a złą materią). Jego zadanie to wyzwolić świat od zła, które w świecie sprawił eon upadły (stwórca świata). Ze względu na zło materii, nie mógł być wcielony -> doketyzm (Chrystus cielesny był zjawiskiem, nie był człowiekiem)

2. Wyzwolenie od zła to wyzwolenie z materii, uduchowienie świata, możliwe dzięki Chrystusowi.

3. Kontakt duszy z ciałem poniża duszę, ciała nie zmartwychwstają.

DUALIZM DOBRA I ZŁA - SKĄD POCHODZI ZŁO?

1. Istnieją dwie zasady (dwa rodzaje duchów, sił kosmicznych): dobro i zło, światło i ciemność. Dobro pochodzi od bóstw (eonów), zło pochodzi z materii, połączenie dobra i zła to świat materialny. -> dualizm

Dualizm dobra i zła obcy był myśli greckiej i chrześcijańskiej, stanowił o oryginalności gnostycyzmu (dobre i złe duchy)

2. Stworzenie świata - Jeden z eonów, opanowany przez wrogie mu siły (?), opadł w materię i nastąpiło sprzeczne z naturą zmieszanie się czynników boskiego i materialnego, wtedy powstał świat łączący dobro ze złem. Świat materialny jest dziełem złej zasady (złej potęgi, złego bóstwa/ ducha - bóstwo dlatego jest złe, że złączyło się z materią, a nie jest złe ze swej natury!), nie pochodzi on od boga, lecz jest dziełem przeciwbożym. -> pesymizm w odniesieniu do świata materialnego (samo zło, nie może być dobry całkowicie ze względu na złą naturę materii).

Połączenie greckiego przekonania o znikomości świata materialnego ze wschodnim przekonaniem o zmaganiu się w świecie wrogich mocy.

KONCEPCJA EONÓW -CO JEST MIĘDZY BOGIEM I MATERIĄ? (WIDOCZNY DUALIZM)

1. Byty tworzą „drabinę”, jej przeciwległe krańce to Bóg i materia -> gradualizm

Odpowiednik koncepcji gradualistycznych.

2. Byty wyłaniają się w porządku historycznym - dzieje to kolejne powstawanie i zmaganie się sił kosmicznych (eonów - bóstwa, duchy) -> emanacja, hisotoryzm

Nowość w koncepcjach gradualistycznych i emanacyjnych - wyłanianie się w toku dziejów

3. Ogniwa pośrednie pomiędzy Bogiem a materią, czyli między dwoma krańcami bytu, to eony (siły kosmiczne - osoby boskie, duchy) -> mitologiczna teologia i kosmologia

Odpowiednik pojęcia „Logos”, bytów duchowych (idealnych) i psychicznych [Plotyn, Filon], ale nadanie im cech osobowych!

Stworzono różne koncepcje eonów, najpopularniejsza z nich to:

„Ojciec”, Bóg niepoznawalny i nienazywalny, dobry (-> twór myśli filozoficznej, absolut grecki)

1. Matka (-> bóstwo wschodnie)

2. siedem duchów, na wpół dobrych i na wpół demonicznych, na czele Stwórca Starego Testamentu (-> religia babilońska, żydowska)

3. pełnia eonów (rozum i prawda, logos i życie)

Świat materialny zły (eon w materii - sprzeczne z naturą)

Mitologiczny odpowiednik (sekciarstwo religijne) abstrakcyjnych systemów filozoficznych, wybudowanych na tym samym zasadniczo schemacie

APOLOGECI ZACHODU: Tertulian (II/ III n.e.) - praktycy, autonomiczni, wrogowie hellenizmu [odwrotne tendencje: Minucjusz Feliks (II/ III n.e.), Laktancjusz (III/ IV n.e.)]

filozofia: przeciwieństwo wiary i nauki świeckiej, wiara i Objawienie jako źródło prawdy (to, co absurdalne w nauce, to prawda)

ontologia: materializm, sensualizm;

religia: nauki Chrystusa jako źródło praw, podejście praktyczne, dogmaty związane z człowiekiem i jego działaniem, duża rola Kościoła;

bóg: poniżanie człowieka, by ukazać wielkość Boga

APOLOGECI WSCHODU: Justyn (II n.e.), Ireneusz (II/ III n.e.), Atenagoras (II/ III n.e.), Teofil z Antiochii (II/ III n.e.) - teoretycy, hellenofile, metafizycy [odwrotne tendencje: Syryjczyk Tacjan, Hermiasz - wrogowie greckiej kultury i nauki]

filozofia: sformułowanie nauki chrześcijańskiej w terminach nauki greckiej (zwłaszcza Platon, stoicy), pojmowanie nauki Chrystusa jako filozofię (a nie tylko jako religię), w wyjaśnieniach odwoływanie się do wiary i rozumu (a nie tylko do wiary lub tylko do rozumu), stworzenie nowych teorii filozoficznych z wykorzystaniem dawnych terminów, ale nadając im nowe znaczenie (nowa metafizyka)

bóg: jeden, stwórca świata, niepoznawalny lub poznawalny pośrednio

dusza: nieśmiertelna, niematerialna, stworzona i wieczna, nieboska

świat: stworzony przez Boga

SYSTEM AUGUSTYNA (IV/ V n.e.) [Zachód - przygotowany przez zachodnich apologetów; Tertulian] - wytwór Zachodu, samodzielny (najmniejsze wpływy dotychczasowej filozofii) i najzgodniejszy z wiarą

filozofia: system autonomiczny, nowe metody dowodzenia (założenie wiedzy apriorycznej, danej dzięki Oświeceniu i osiągalnej intuicją), połączenie rozważań teologicznych z antropologicznymi (wszechmocny Bóg i wolny człowiek), historiozofia (wprowadzenie historii do rozważań filozoficznych); wiele sprzeczności

cechy systemu: woluntaryzm - wyższość woli nad rozumem (kontra racjonalizm), infinityzm - nieskończoność Boga (kontra finityzm), personalizm - Bóg to osoba (kontra uniwersalizm), supranaturalizm - zależność świata od Boga (kontra naturalizm), subiektywizm i introspekcja - poznanie prawd wiecznych poprzez poszukiwanie w swoim umyśle (kontra obiektywizm i zmysłowość),

punkt wyjścia: ontologiczna, epistemologiczna i etyczna wyższość Boga nad światem (źródło i cel bytu - absolut; źródło i cel poznania - oświecenie, prawda; źródło i cel działania - łaska, dobro, źródło i cel religii - stwórca i Zbawca), duszy nad ciałem, czynników irracjonalnych nad rozumem

teoria poznania: aprioryzm - prawdy wieczne są w umyśle dzięki oświeceniu przez Boga i dochodzimy do nich intuicją (iluminizm, intuicja)

etyka: człowiek dąży do dobra, gdy dąży do Boga (najwyższe dobro), a to daje mu szczęście; człowiek dąży do dobra dzięki łasce (nie wszyscy); zło to brak dobra i wynika z niełaski

Bóg: osobowy, jedyny, wszechmocny, nieskończony, twórca i cel świata, kieruje i sądzi światem, ma wolną wolę

człowiek: obdarzony łaską (dobrą wolą) lub nie (złą wolą), od tego zależy jego zbawienie lub potępienie

dusza: nieśmiertelna

historiozofia: dzieje świata to zmagania państwa boskiego z niebieskim, podział oparty jest na łasce boskiej lub jej braku; końcem historii będzie ostateczny podział ludzi na zbawionych i potępionych, co ukaże sprawiedliwość i miłosierdzie boskie

SYSTEM OJCÓW KAPADOCKICH - GRZEGORZ NYSSEŃSKI (IV n.e.) [Wschód - przygotowany przez wschodnich apologetów] - uzgadniający system Orygenesa z tradycją kościelną

filozofia: heteronomiczna (oparta na dogmatach), racjonalistyczna (oparta na rozważaniach rozumowych), platońska (korzystająca z zasad Platona), w kosmologii - immaterialistyczna (oparta na monizmie idealistycznym, nierealności materii)

SYSTEM OJCÓW ALEKSANDRYJSKICH - ORYGENES (III n.e.) [Wschód - przygotowany przez

wschodnich apologetów] - ciążący do systemów filozofii greckiej

filozofia: prawda chrześcijańska ujęta na podobieństwo aleksandryjskiego neoplatonizmu (gradualizm, Chrystus jako Logos - jedna z hipostaz bytu, stwórca świata, koncepcja upadku i powrotu bytu do Boga), system chrześcijański (dla chrześcijan), który powstał równolegle do filonizmu (dla Żydów) i neoplatonizmu (dla Greków)

cechy systemu: chrześcijaństwo jako wiedza; Bóg niezmienny i niepoznawalny; Chrystus jako boski Logos i stwórca świata, ale i Zbawca; świat odwieczny, ale o skończonych formach; dusza wcielona wskutek upadku (odwrócenia się od Boga) i dążąca do powrotu do Boga; zbawienie przez poznanie; zakończenie dziejów jako apokastaza

cechy wyjątkowe: indywidualne pojmowanie świata (zamiast uniwersalizmu), przekonanie o wolności duchów (zamiast determinizmu)

OKRES PO SOBORZE (od 325 n.e.) - ustalenie podstawowych dogmatów chrześcijaństwa, stanowiących ograniczenie dla filozofii

GNOSTYCY (II n.e.) - pochodzenie pozachrześcijańskie (wschodnie, nie greckie), filozofia powierzchownie dostosowanie do nauki chrześcijańskiej

dualizm (dobry Bóg, odwiecznie zła materia), pesymizm (świat materialny zawiera zło z natury, gdyż składa się ze złej materii i stworzył go zły eon - zły, bo złączony z materią), eony (bóstwa - siły kosmiczne, ogniwa między Bogiem a materią), historyczna koncepcja świata (historia świata to historia wyłaniania się i zmagania się z sobą dobrych i złych eonów/ sił), alegoryzm (opieranie się na Piśmie św., ale traktowanie go symbolicznie), doketyzm (Chrystus był zjawiskiem, gdyż materia jest zła i bóg nie mógł być w nią wcielony), śmiertelność ciał (droga to Boga to wyzwolenie duszy z ciała, możliwe dzięki Chrystusowi)

OKRES PRZYGOTOWAWCZY (do soboru nicejskiego - 325 n.e.)

FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA STAROŻYTNOŚCI - PATRYSTYKA

1. apologetyczna (apologeci - obrońcy: obrona wiary chrześcijan i ukazanie jej zgodności z wymaganiami rozumu; opracowywali szczegółowe doktryny chrześcijańskie) - poprzedzająca

2. systematyczna (systematycy - opracowywali w całości chrześcijański pogląd na świat)

Nurt wschodni (Aleksandria, Cezarea, Antiochia, Gaza, Ateny) - Ojcowie greccy;

- spekulacje, pierwsze systemy filozofii chrześcijańskiej - duży wpływ greckich koncepcji filozoficznych

Nurt Zachodni (Rzym, kolonie afrykańskie) - Ojcowie łacińscy;

- praktyczne i trzeźwe podejście, liczni apologeci, pierwszy samodzielny system filozofii chrześcijańskiej

Równolegle (I - V n.e.)

stare szkoły greckie w Atenach (Platonizm, perypatetycy, stoicyzm, cynicyzm, gasnące: epikureizm, sceptycyzm)

Aleksandria: platończycy, neopitagorejczycy,

Filon (nurt wschodni),

neoplatonizm (nurt zachodni)

---