Antropologia kultury

Organizacja:

Ludzie muszą się organizować dla zrealizowania każdego zamiaru, osiągnięcia każdego celu.

Pogląd, ruch etyczny, największe odkrycie przem.:

Nic nie znaczą kulturowo dopóki znajdują się w głowie jednego człowieka

Nauka o ludzkim zachowaniu zaczyna się od ORGANIZACJI!

Jednostka może zadbać o swoje interesy czy potrzeby i osiągać skuteczność działań jedynie w ramach ZORGANIZOWANYCH GRUP i przez ZORGANIZOWANĄ AKTYWNOŚĆ.

Organizacja każdego systemu działań zakłada także przyjęcie pewnych podstawowych WARTOŚCI I PRAW.

Należy odróżnić STATUT, czyli uznane cele grupy i FUNKCJĘ, czyli całościowy efekt działań.

Statut:

Jest ideą instytucji, tak jak ja pojmują jej członkowie i jak definiuje je społeczność.

Funkcja:

Jest rolą tej instytucji w ramach całego systemu kulturalnego, tak jak ją definiują socjologowie badający tę kulturę, czy to pierwotną czy to rozwiniętą.

Najlepszy opis każdej kultury w języku konkretnej rzeczywistości polega na skatalogowaniu i analizie wszystkich instytucji, w które ta kultura jest zorganizowana.

Opis każdej jednostki nabierze znaczenia i stanie się zrozumiały dopiero wtedy, gdy powiążemy organizację społeczną z jej sytuacją materialną.

W pierwotnych jak i w cywilizowanych społecznościach rodzimy przede wszystkim, że wszelkie skuteczne ludzkie działania prowadzą do ZORGANIZOWANYCH ZACHOWAŃ.

Zasady Integracji:

1. Fakt reprodukcji- zasada reprodukcyjnej integracji, tworzenie się małych, ale ważnych grup

2. Zasada powinowactwa i sąsiedztwa- istota życia społecznego jest współdziałanie

3. Ludzka fizjologia i anatomia- zinstytucjonowanie się płci

4. Zasada stowarzyszania się- dobrowolne grupowanie się dzięki indywidualnym inicjatywom ( kluby, bractwa, zespoły)

5. Zasada łączenia wg zdolności zawodowych, wyszkolenia i wyboru (łowcy, rybacy)

6. Zasada władzy- władza jest samą istotą organizacji społecznej

ROZDZIAŁ: POJĘCIE KULTURY

H. Rickert: „Człowiek i kultura”

bad. antrop. - czł. kult.: życie nat. trzeba odnieść do kultury, gdyż żaden czł. nie jest zupełnie wolny od uwikłań kult.

natura - od. nasci - to, co wzrosło samo z siebie; biol. nie musi troszczyć się o treść sensu (przedm. zainteresowania sam fakt istnienia struktury organicznej)

kultura - od colere - pielęgnować, uprawiać rolę => celem urzeczywistniania wartości, tworzenia dóbr;

natura vs. kult. ≠ byt cielesny vs. duch

światopogląd intelektualny => jednostronny: życie „czł. jako całości” upatrywane wyłącznie w myśleniu teoretycznym

• antropolog musi zdać sobie sprawę, że poszukiwanie prawdy naukowej to jedynie fragment życia kult.

S. Czarnowski: „Kultura”

I.

Kultura - dobro zbiorowe, zbiorowy dorobek, owoc twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń; ale: inteligencja twórcza pozaspoł.;

kult. <=> wynalazek/odkrycie zostaną zachowane, staną się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej (≠szympansie „wynalazki”)

konieczność w rozwoju kult. - każdorazowy jej stan jest warunkiem stanu następnego (twórczość jednostek pomnaża/zmienia to tylko, co było przed nimi, a kierunek jej określony jest przez to wszystko, co jako „kult.” duchowa i mat. pozwala tymże jedn. na rozw. ich twórczości);

do bud. gmachu kult. przyczynia się tylko jedn. współpracująca z przeszłymi i wspołczesnymi, a nie jedn. osamotniona => społ. to nie tylko zbiór jednostek (to też: obyczaje, teorie, narzędzia itd.);

czł. zatopiony w kult. - ludzka jedn. jest wytworem kult. zbiorowości: wszystko w czł. ma początek społ. i społ. jest określone, poza tym jedynie, co wynika bezp. z jego ustroju psychofiz.

II.

fakt, że coś przeżywamy jako nasze własne, jedyne, nie oznacza, by to, co się w nas zespoliło z nami w jedno, nie istniało poza nami (=> przykład wyrzutów sumienia);

psychologia nie może być drogą poznania zjawiska kultury jako takiego;

podział faktów na psych. i mat. w odniesieniu do kult. jest bezzasadny:

• psych. treści i formy są zespolone nierozdzielnie z faktami mat.; kultury, która by była jedynie „duchową” nie ma i nie może być;

• materia uspołeczniona - społ. ją przetworzyło i użytkuje - co związane jest z wyobrażeniami przedmiotowymi ( => w danej chwili i zbiorowości narzucają się one poszczególnym świadomościom z cechami faktów zew.)

• wartość - stopień pożądania przez ludzi; ustanawia rzecz społeczną; jest określona il. społ. koniecznej pracy, by towar wytworzyć;

• praca&spożycie aktami woli, u których źródła są ustalone społ. wyobrażania w formy przebiegów wzruszeniowych, będących rezultatem zarówno duch.&mat. rozwoju

cywilizacja - najwyższy stopień kult., zakładający w rozw. ogólnym ludzkości przebycie poprzednich stopni niższych: pierwotności i barbarzyństwa;

indywidualizacja ≠ indywidualność w rozumieniu anarchizmu duchowego

• kultura jedn. - fakt różnicowania psychiki indywidualnej w wyniku skrzyżowania się wielu różnych wpływów kult. przy jej wytworzeniu oraz nagromadzenia się w niej i zespolenie z nią znacznej il. zróżnicowanych elementów kultury

III.

element dorobku społ. zaliczany jest do kult., gdy:

• jest rzeczą ustaloną i wspólną - obiektywną (do kult. nie należą poszczególne zwierzęta, w których związek pokrewieństwa z ludźmi się wierzy, lecz totemizm jako system rel.-społ. wspólny wielu ludziom różniącym się miejscem zamieszkania, językiem);

• stanie się zdolny być dobrem wspólnym szeregu grup ludzkich:

~ oderwie się od wytwórcy na tyle, by być przyjętym przez inne grupy

~ ustali się jako wzór niezależny od przypadkowych okoliczności

kult. jest zjawiskiem:

• międzygrupowym

• geograficznym (rozszerza się na pewnych obszarach, łącząc w wyższego rzędu wspólnotę zamieszkałe tam grupy)

P. Bagdy: „Pojęcie kultury”

idea zasadnicza różnych def. kult: należą do niej sposoby zachowania powtarzające się u różnych członków grupy/społ. (vs. to, co należy do osobowości - sposoby zachowania powtarzające się w życiu jednostki)

tu społ. jako: pewna liczba ludzi, którzy w określonych czasach i pod pewnymi względami utrzymują ściślejsze i częstsze stosunki wzajemne niż z osobami z zew.;

„społ. składa się z ludzi; sposób, w jaki się zachowują, jest ich kulturą”;

regularność - wzory, konfiguracje; nie musi być tak (quasi)uniwersalna jak „prawo”, może być ograniczona do środowiska lokalnego; powtarzalność zjawiska niekonieczna w życiu poszczególnych jedn., ale w zachowaniu różnych członków tej samej społ.; zachowanie każdego członka nie muszą być identyczne - rozpiętość dających się zaobserwować odchyleń jest istotną cechą kultury danego społ.;

• w sensie idealnym opis regularności kult. - zachowania wszystkich członków społ., a różnice w ich zachowaniu powinny być skorelowane z przynależnością do ściśle określonych segmentów tegoż społ.;

• reg. jako formy ładu, pojawiające się najpierw jednym segmencie społ., a następnie stopniowo rozprzestrzeniające się na inne segmenty, raczej nie osiągające pełnej uniwersalności, np. język

czy sztuki Shakespeare'a należą do kultury?

książki nie są „kulturą” - przedm. fiz.;

praca pisarska S. jest cz. kult. o tyle, o ile przypomina parce innych dramaturgów jego czasu/kraju - to, co indywidualne nie jest samo w sobie cz. kult.

• faktami kult. nie są same sztuki, lecz ich czytanie, wystawianie, podziwianie lub ich podobieństwo do innych sztuk

TYP regularności tworzących kult. - rys & zespół kult. (≈ poj. w psychologii) => poj. względne

nie istnieją atomy zachowania kult. => istotne, by jakiś rys/zespół kult. odnaleźć w zachowaniu większości członków co najmniej jednego społ., by móc w ogóle stwierdzić kult. regularność;

nacisk na obecność kult. w poszczególnych społ =>relatywistyczne & porównawcze ujęcie problemu we współczesnej antropologii (≠ XIX w. - kult. jako własność całej ludzkości przyrastająca w ciągłym procesie, nieuchronny postęp; fakt, że nie ma drugiego zwierzęcia racjonalnego, którego rozw. kult. dałby się się porównać z ludzkim, utrudnia znalezienie poprawnych terminów nadających się do zwerb. obserw. rozw. czł., więc => porównywanie poszczególnych kult.)

zarzut: kult. abstrakcją, a nie realnym przedm. dośw.

odp: poj. „kultura” jest abstrakcją w tym sensie, iż wskazuje na niektóre elementy dośw., a inne (ścisle znimi związane) pomija => w tym sensie, każde poj./słowo przedstawia abstrakcję; regularności kult. są nieciągłe w czasie/przestrzeni & rzadko podlegają obserwacji bezp. („niewidzialność”) => to nie dyskwalifikuje kult. jako przedm. dośw.;

• kult. doskonale realna, nie jak przedm. fiz., lecz na wzór ich właściwości, stosunków, ruchu;

w tej def. kult. brak hipotetycznych bytów (jak „wierzenia”, „wartości”, „idee”) & owe terminy odnoszone wprost do cech zachowania => realność kult.

kult. & struktura społ. - przedm. badań socjologii: regularności zachowań ludzkich, dot. grup, niedziedziczne

• regularności struktury społ. włączone do regularności kult.;

kult. pojęciem szerokim - regularności w zachowaniach między ludźmi, wobec przedm. pozaludzkich, żywych, nieożywionych, nadprzyrodzonych - obejmuje: sztukę, technologię, religię, strukturę społ.;

durkheimowskie „faits sociaux” = “życie społ.” = kultura

C. Lévi-Strauss „Etnolog wobec kondycji ludzkiej“

dwuznaczność poj. kondycji ludzkiej wobec etnologii: ogólność poj. kondycji ludz. zdaje się pomijać różnice, które są przedm. badań etnologii & tylko poj. k. l. pozwala zakreślić zew. granice przedm. bad. etnologii;

skłonność ludów do przypisywania godności kondycji ludzkiej jedynie sobie;

dla starożyt. humanizmu celem kult. doskonalenie dzikiej natury by osiągnąć stan ucywilizowany;

etnologia w swoich początkach umieszczała bad. ludy bliżej natury i poza historią

poł. XX w. - zastąpienie poj. cywilizacji (zbiór ogólnych, uniwersalnych, dających się przekazywać zdolności) nowym poj. kultury (poszczególne style życia, oryginalne, nie dające się przekazywać, uchwytne w postaci konkretnych wytworów);

etnologia XX w. - próby odnalezienia w poj. kult. wyróżnika umożliwiającego rozpoznanie i def. kondycji ludzkiej - 2 problemy:

1. kult w l. p.: jakie uniwersalne cechy zawiera ten atrybut kondycji ludzkiej?

2. kult. w l. mn.: czy przeróżne formy, w jakich przejawia się kult. w różnych społ. są równoważne, czy podlegają wartościowaniu?

odp. na pyt. 1: 1917 - „Byt ponadorganiczny” A. Kroeber - kult. tworzy swoisty porządek, który różni się od życia, jak życie od materii nieożywionej; kult. jako nawarstwienie technik, obyczajów, idei i wierzeń, będących wytworami jednostek, ale trwalszych niż którakolwiek z nich;

odp. na pyt. 2: relatywizm kult. - nie neguje się realności postępu; ograniczenia nałożone na możliwość ułożenia niektórych kult. w pewnym porządku (ze względu na wyodrębnione aspekty, nie całościowo):

• niezaprzeczalny postęp dokonuje się tylko w poszczególnych działach (ale w sposób nieciągły, dopuszczający lokalne stagnacje i regresy)

• etnologia badając w szczegółach społ. przedprzemysłowe, nie odnajduje sposobu, by uporządkować je przez określenie ich miejsca na wspólnej skali

• etnologia niezdolna do intelektualnego/moralnego osądu wartości związanych z poszczególnymi wierzeniami/formami org. społ. - kryteria moralne jako funkcja poszczególnego społ., w którym je wypowiedziano

przeciwstawienie poj. kult., kwestii kult. vs. natura itp., trzech serii faktów:

• pojawienie się kult. wyprzedziło pojawienie się Homo sapiens (wytwórczość narzędzi przez Homo erectusa);

• sporządzanie narzędzi przez szympansy, możliwość nauczenia szymapnsów i goryli prostego jęz. gestów: czy narzędzia i artykułowany jęz. nadal wyróżnikiem k. l.?

• socjobiologia & E. O. Wilson: nauki hum. jako ostatni dział biologii (umysł ludzki jako urządzenie, które służy przetrwaniu i reprodukcji, celem moralności utrzymanie nienaruszonego mat. gen. itp.);

wew. sprzeczności socjobiol.:

• ideologia praw człowieka jako wywodząca się z naszej natury ssaków & stwierdzenie, że nie ma ona ogólnego zastosowania, lecz pojawiła się jako niedawny wynalazek cyw. euro-ameryk.

• wszelkie formy dział. umysłu zdeterm. przez dobór krewniaczy & możliwość zmiany losu gat. przez świadome wybory między instynktownymi nastawieniami

nacisk selekcyjny kultury o wiele żywszy niż powolna ewol. biol. => dobór czynników gen. jednym z efektów kultury;

Pomiędzy instynktami wywodzącymi się z naszego dziedzictwa biol. a reg. o inspiracji racjonalnej najskuteczniejsza jest mnogość reg. nieświadomych;

uniwersalia kultury: wg Vico - religia, małż. (z uwzgl. zakazu kazirodztwa), grzebanie zmarłych;

zad etnologa: odkrycie prawidłowości (=>struktury) ukrytych od obserwowalną rozmaitością wierzeń i instytucji;

ROZDZIAŁ: WZORY KULTURY

Antropologia:

Nauka o ludziach żyjących w społeczeństwie. Koncentruje uwagę na wartościach, które odróżniają daną społeczność od wszystkich innych, posiadające różne od niej tradycje. Cechą odróżniającą antropologię od innych nauk jest to, że bierze ona za przedmiot swoich badań społeczeństwo inne od naszego.

Zbiorowość a jednostka:

Między rolą społeczeństwa a rolą jednostki nie istnieje żaden antagonizm.

Kultura społeczeństwa dostarcza surowy materiał, z którego jednostka formułuje swe życie. Jeżeli ten surowiec jest ubogi to cierpi na tym jednostka, jeżeli jest bogaty zyskuje szansę wykorzystania go w miarę swych możliwości.

Społeczeństwo nigdy nie jest całością, którą można by oddzielić od składających się na nią jednostek. Żadna jednostka nie może osiągnąć nawet progu swych możliwości bez kultury, w której partycypuje. Żadna cywilizacja nie zawiera choćby jednego składnika, który nie byłby wkładem jakiejś jednostki.

ROZDZIAŁ: WZORCE I NORMY

System ideologiczny i wzorców i norm:

Wartościujące koncepcje różnych przedmiotów i normatywne koncepcje różnych czynności są logicznie współzależne. Zwykle system taki zawiera również hierarchię wartości.

Zasada zgodności:

Jednostki, które uznają pewne wzorce wartości i normy postępowania za mające zastosowanie do ich własnych czynności, w sytuacjach obejmujących dane wartości starają się działać tak jak wymagają tego dane normy. Myśliciele i praktycy uważają ZGODNOŚĆ Z MODELAMI IDEOLOGICZNYMI za uniwersalna podstawę klasyfikacji czynności.

Czynniki, które zdają się przestrzegać tych samych wzorców i norm przyjętych w danej zbiorowości, są przez jej członków uważane za zasadniczo podobne i zaliczane do tej samej kategorii.

Ład aksjonormatywny:

Kiedy dokonujemy porównawczej analizy czynności jako dynamicznych systemów zawierających się wartości, zauważamy iż czynności rzeczywiste zmierzają do zgodności z danym modelem ideologicznym, są do siebie podobne i mogą być obiektywnie zaliczane do tej samej klasy o tyle, o ile ujawniają wspólny im wszystkim swoisty ład wewnętrzny składu organizacji.

Najważniejsze z zawartych w nich wartości zostały wybrane i zdefiniowane w oparciu o te same wzorce, zamiary zaś zostały ukształtowane w zgodzie z tymi samymi normami.

Funkcjonalna współzależność między czynnościami:

Czynności, które maja wspólne wartości, są podporządkowane wzorom kulturalnym w ten sposób, że stała zgodność z danymi wzorcowymi i normami zapewnia zarazem możliwość stałego urzeczywistniania zamiarów ich wszystkich.

Taka jest ogólna zasada jaką się kierują jednostki ludzkie wówczas, gdy konsekwentnie zmierzają do zgodności z określonymi wzorcami kulturowymi.

Czynności, w trakcie ich wykonywania zostają połączone w zorganizowany aksjonormatywnie, dynamiczny SYSTEM CZYNNOŚCI.

ROZDZIAŁ: CZAS

Mircea Eliade, „Czas święty i mity”

Czas święty z natury swej jest odwracalny - jest to uobecniony praczas mityczny. Jest to czas par excellence ontologiczny, parmenidejski, zawsze tożsamy z samym sobą, nie zmienia się ani nie wyczerpuje.

Związek między światem a czasem kosmicznym: kosmos uważany jest za żyjącą jednostkę, która rodzi się, rozwija i zamiera ostatniego dnia roku, aby odrodzić się z nowym rokiem. Z każdym nowym rokiem świat odzyskuje pierwotną świętość.

Kosmogonia najwyższym przejawem boskości, wzorcowym gestem siły, obfitości i mocy twórczej.

Przez doroczne powtarzanie kosmogonii czas podlegał regeneracji, rozpoczynał się od nowa jako czas święty. Człowiek - uczestnicząc obrzędowo w „końcu świata” i jego „odtworzeniu” - stawał się współczesnym „onego czasu”. Święto - reaktualizacją, a nie „upamiętnieniem” wydarzenia mitycznego.

Czasem początków par excellence jest czas kosmogonii. Czas kosmogoniczny jest wzorem wszelkich czasów świętych.

Święto odbywa się zawsze w czasie początków.

W czasie święta odnajduje się w pełni sakralny wymiar życia, doświadcza się świętości ludzkiego istnienia, jako dzieła boskiego. Włączyć się w sakralny czas początków to stawać się współczesnym bogów.

Chęć reintegrowania czasu początków to zarówno chęć odnalezienia obecności bogów, jak odzyskania świata mocnego, świeżego i czystego. Jest to zarazem głód sacrum i tęsknota za bytem.

Mit - raz objawiony, staje się prawdą apodyktyczną; obwieszcza wystąpienie nowej sytuacji kosmicznej albo prawydarzenia; wiąże się z ontologią; objawia sakralność absolutną, bo opowiada o twórczej aktywności bogów, odsłania sakralność ich dzieł; opisuje różne momenty wkroczenia sacrum w świat. To właśnie wkroczenie sacrum w świat ustanawia świat jako coś rzeczywistego.

Zasadnicza funkcja mitów polega na ustalaniu wzorców wszelkich obrzędów i wszelkich znaczących czynności ludzkich.

Z jednej strony człowiek, naśladując bogów, utrzymuje się w sferze sacrum, tzn. w rzeczywistości, z drugiej - świat uświęca się dzięki nieustannemu reaktualizowaniu wzorcowych gestów boskich. Religijna postawa ludzi przyczynia się do podtrzymania świętości miejsca.

Człowiek religijny nie jest dany, on tworzy sam siebie, zbliżając się do wzorców boskich. Staje się człowiekiem prawdziwym jedynie naśladując bogów, stosując się do nauk dawanych przez mity.

Pramit ma przechowywać prawdziwą historię, historię ludzkiej kondycji: w nim to szukać należy i odnajdywać zasady, paradygmaty wszelkiego postępowania.

Aron Guriewicz, „Cóż to jest... czas?”

Przechodzeniu od pogaństwa do chrześcijaństwa towarzyszyła przebudowa całej struktury czasowych wyobrażeń średniowiecznej Europy. Archaiczne pojmowanie czasu zostało zepchnięte na 2. plan. Kalendarz pogański, odzwierciedlający rytm przyrody, został przysposobiony do potrzeb chrześcijańskiej liturgii. Święta kościelne, oznaczające momenty zwrotne rocznego cyklu, genezą sięgały jeszcze okresu pogańskiego.

Przeciwstawienia tj. noc-dzień, lato-zima, miały etyczne i sakralne zabarwienie.

Czas pogański uświadamiano sobie wyłącznie w formie mitu, rytuału, zmiany pór roku i pokoleń, podczas gdy w społeczeństwie średniowiecznym kategoria czasu mitologicznego, sakralnego, współistnieje z kategorią ziemskiego, świeckiego czasu i obie te kategorie łączą się w kategorię czasu historycznego. Czas historyczny podporządkowany jest czasowi sakralnemu, ale nie roztapia się w nim.

Nowy sposób odczuwania czasu opiera się na 3 określających go momentach - porządku, kulminacji i zakończeniu życia rodu ludzkiego. Czas staje się czasem wektorowym, linearnym i nieodwracalnym.

Człowiek i świat wracają do Stwórcy, czas wraca do wieczności.

Czas jest rozciągły, nie jest jednak słuszne mierzenie go ruchem ciał niebieskich.

Wg św. Augustyna czas antropologiczny to wewnętrzna rzeczywistość i tylko duch może jej doznawać.

Czas, podobnie jak przestrzeń, należy do świata stworzonego.

Z własności Boga czas przekształcił się we własność człowieka..

Francis C. Haber, „Darwinowska rewolucja w pojęciu czasu”

Teoria Darwina prezentowała 1. dającą się przyjąć możliwość wyjaśnienia historii życia organicznego na Ziemi i pozwoliła na myślenie o czasie historycznym w kategoriach nieteologicznych.

Kosmologiczny czas Augustyna był podzielony według dni stworzenia tak, ze każdy z 7 dni obrazował i przepowiadał zarazem jedną epokę historyczną (przykład książki ze stykającymi się okładkami).

Najważniejszy wpływ św. Augustyna na czas kosmologiczny nie wiązał się z liniowym rozumieniem czasu, lecz z bezczasowym archetypem, i wynikał nie z oryginalności idei Augustyna, lecz z jego dominacji w tradycji chrześcijańskiej. Wpływ ten wynikał z wkładu Augustyna w koncepcję kreacji (Bóg miał gotowy plan stworzenia zanim Jego Słowo spowodowało tego planu realizację).

Zegar jako kosmiczna metafora - ta analogia przemawiała na korzyść Augustyńskiej koncepcji archetypów.

Zegar w Strasburgu - „feniks wszystkich zegarów w chrześcijaństwie”, ówczesny cud techniki, były na nim sceny z dramatu zbawienia, obrazy przedstawiające 4 monarchie starożytnego świata (Asyrię, Persję, Grecję i Rzym).

Mechanicznie pojmowany i racjonalizowany przykładem zegara wszechświat był rozwinięciem Augustyńskiej koncepcji prawzoru Planu ( Plan stworzył Wielki Architekt). Świat opisywany był jako statyczna maszyna, która podobnie jak zegar się porusza, ale nie zmienia swojej struktury. (utrzymywano teorię niewidzialnej ręki)

W średniowieczu można się doszukać zalążków linearnego postępu w historii, ale tendencją, która zdobywała wrastającą liczbę zwolenników, była immanentyzacja teorii cyklicznej. Nawet w astrologicznych traktatach i naukowej astronomii obok nowej linearnej koncepcji postępu głoszonej przez F. Bacona i Pascala przetrwała ideologia cykliczna.

W teorii Darwina nie istniał czas ostateczny, w którym człowiek miał osiągnąć doskonałość. Definicja doskonałości uległa przeformułowaniu i zaczęła oznaczać zdolność do optymalnego przystosowania się do warunków zewnętrznych.

ROZDZIAŁ: PRZESTRZEŃ

Święty obszar i sakralizacja świata:

Przestrzeń święta jest to obszar święty, więc mocny i ważny. Są inne obszary nie uświęcone a więc pozbawione struktury i konsystencji jednym słowem -AMORFICZNE.

Aby żyć świecie trzeba go ustawić, założyć, a żaden świat nie może się narodzić w chaosie jednorodności i względności przestrzeni świeckiej. Odkrycie lub ustalenie punktu oparcia jest równoznaczne z odkryciem świata.

Chaos i kosmos:

Nasz świat- kosmos

Reszta- zaświaty, obszar obcy, bezładny, zamieszkały przez poczwary

Nasz świat, to świat, w którego łonie objawiło się sacrum a więc świat, w którym przeskok od jednego poziomu do drugiego okazał się możliwy i może być powtórzony.

Terytorium obce należy jeszcze do modalności płynnej i nie dokształconej, chaosu.

Człowiek zajmując je przez obrzędowe powtórzenie kosmogonii przeistacza symbolicznie dana okolicę w kosmos. Obrzędowe podjęcie w posiadanie musi powtórzyć kosmogonię.

Konsekwencja miejsca, powtórzenie kosmogonii:

Organizując przestrzeń, powtarza się wzorcowe działanie bogów. Istnienie ludzkie jest możliwe jedynie dzięki stałej łączności z niebem. Nie można żyć w chaosie. Osiedlenie się na jakimś terytorium sprowadza się do uświęcenia go.

Środek świata:

System świata społeczności tradycyjnych:

• Miejsce święte stanowi przerwanie jednorodności przestrzeni

• Symbolem tego przerwania jest otwarcie, które umożliwia przejście z jednego regionu kosmicznego do innego

• Łączność z niebem wyraża się przez pewną ilość różnorodnych obrazów, które odnoszą się do słupa, góry, drzewa

• Wokół owej osi kosmicznej rozciąga się świat a więc oś znajduje się w środku.

Ciało, relacje międzyludzkie i wartości przestrzenne:

Ciało jest w przestrzeni albo ją zajmuje. Świat mieści w sobie zarówno człowieka jak i jego otoczenie, bo jego etymologiczny korzeń WER znaczy człowiek.

Ciało jest „ciałem żyjącym” a przestrzeń jest „przestrzenią skonstruowaną” przez człowieka.

Człowiek wyprostowany jest gotowy do działania. Przestrzeń otwiera się przed nim i natychmiast ulega zróżnicowaniu wg osi przód-tył, prawo-lewo, w zgodzie ze strukturą ciał.

Ukryty wymiar:

Przestrzeń trwała. Tworzenie przestrzeni trwałej jest jednym z podstawowych sposobów organizowania działalności indywidualnej i grupowej.

• Budowle są jednym z przejawów wzorców przestrzeni trwałej

• Ludzie, żyjący w bałaganie to ci, którzy nie potrafią uporządkować czynności wg planu przestrzennego

• Niektóre aspekty przestrzeni trwałej uwidoczniają się dopiero przy obserwowaniu ludzkiego zachowania

• Ważnym szczegółem przestrzeni trwałej jest to, że stanowi ona coś w postaci formy odlewniczej, modelującej większość naszych zachowań. W. Churchill „Kształtujemy nasze budynki, a one kształtują nas”

Przestrzeń nieformalna:

Klasa doznań, która obejmuje dystanse, jakie utrzymujemy między sobą. Dystanse takie znajdują się na ogół poza zasięgiem świadomości. Klasa ta nie została jeszcze wyraźnie skodyfikowana. Wzorce przestrzeni nieformalnej mają wyraźne granice i tworzą istotną część kultury.

Dystans intymny:

Obecność drugiej osoby jest czymś niewątpliwym. Widok, zapach, ciepło czyjegoś ciała sygnalizują oczywisty kontakt z innym ciałem.

• Faza bliższa

• Faza dalsza

Dystans indywidualny (osobniczy):

Niewielka sfera ochronna czy też otoczka izolująca dany organizm od innego.

• Faza bliższa

• Faza dalsza

Dystans społeczny:

Nie postrzegamy już dokładnie szczegółów twarzy i nie spodziewamy się zetknąć z partnerem

• Faza bliższa (ludzie pracujący razem)

• Faza dalsza (stań tak, żebym Cię mógł obejrzeć)

Dystans publiczny:

Nie zakłada zaangażowania.

• Faza bliższa (styl formalny)

• Faza dalsza (ważne osobistości)

Przestrzeń domu, intymność, prywatność:

Dom stał się miejscem bardziej prywatnym. Rosło poczucie intymności i utożsamienie domu z życiem rodzinnym.

Prywatność i domowość 2 wielkie odkrycia ery mieszczańskiej, pojawiły się w sposób naturalny w warstwach średnich społeczeństwa holenderskiego, a w XVIII w przyjęły się w reszcie północnej Europy.

Gospodarstwa domowe przekształciły się w miejsca zachowań bardziej prywatnych i kameralnych. Miejsce zamieszkania zmieniło się w prawdziwy dom, pociągając za sobą prywatność i domowość a stąd już tylko krok do odkrycia idei komfortu.

ROZDZIAŁ: VII. MAŁŻEŃSTWO RODZINA POKREWIEŃSTWO

1. ASPEKT SEKSUALNY, PROKREACYJNY, EKONOMICZNY, PRAWNY, RYTUALNY MAŁŻEŃSTWA

Małżeństwo jest najważniejszą formą uprawnionych stosunków seksualnych, przede wszystkim jest kontraktem pozwalającym płodzić i wychowywać dzieci. Nie jest to jednak jedyny związek w ramach, którego możliwe są stosunki seksualne. W wielu społecznościach są one uprawiane pod pewnymi warunkami jeszcze przed zawarciem małżeństwa.

FORMY SWOBODY SEKSUALNEJ W ODNIESIENIU DO MAŻEŃSTWA: stosunki przedmałżeńskie, rozluźnienie więzów małżeńskich, ceremonialne akty seksualne, prostytucja, konkubinat.

Swoboda stosunków seksualnych nie rozciąga się na prokreację. Główna reguła tutaj stanowi, że dzieci nie powinny być rodzone poza społecznie aprobowanymi układami małżeńskimi. I choć zdążają się przypadki, że dziecko z wolnego związku jest pożądane, stanowi to bowiem warunek małżeństwa, to podobnie jak w kulturach, gdzie nieślubne dziecko jest hańbą, wynika z zasady wykluczenia nieślubnego potomstwa, zapewnienia dziecku ojca.

Podobnie jak współżycie seksualne, tak i współpraca ekonomiczna jest jednym ze zobowiązań małżeńskich. Jednak nie stanowi ona jedynej przyczyny małżeństw, czy zasadniczego celu, którym jest płodzenie potomstwa i wychowywanie go. Zdecydowana większość społeczeństw opiera się o model rodziny składający się z matki, ojca i dzieci. Stanowi ona komórkę samowystarczalną, a przy tym niekoniecznie odizolowaną od społeczeństwa.

Małżeństwa patrylokalne - młoda para przenosi się do społeczności męża, zamieszkuje w jego domu lub obozie. Są to małżeństwa najbardziej rozpowszechnione.

Małżeństwa matrylokalne - mąż przyłączą się do społeczności żony, osiedla się w domu jej rodziców, często musi wykonywać względem nich pewne posługi. Zamieszkanie matrylokalne może mieć charakter tymczasowy lub stały.

Aby małżeństwo mogło wspólnie żyć płodzić i wychowywać potomstwo konieczne jest zgoda społeczności. Zgoda ta przybiera formę rytualnych i prawnych formalności, które konstytuują akt małżeństwa, jest również akceptacją zobowiązań jakie pociąga za sobą małżeństwo i przywilejów, które ono daje. Małżeństwo nie tylko określa stosunki między małżonkami, lecz także ich status w społeczeństwie. W większości plemion małżeństwo i założenie rodziny jest warunkiem otrzymania statusu pełnego członka plemienia dla mężczyzny oraz rangi i tytułu gospodyni dla kobiety. Wysoki status kobiety związany jest z macierzyństwem i ważnością ekonomiczną jej pracy, szczególnie w społecznościach rolniczych (w plemionach zbierackich i pasterskich jej status jest niższy). Małżeństwo ma wpływ niw tylko na pozycję społeczną jej członków i ich krewnych, ale narzuca również rodzicom obowiązki w stosunku do dzieci, określa też status potomstwa poprzez jego związek z rodzicami. Na mocy powszechnej zasady ślubnego pochodzenia, dziecko otrzymuje status cywilny i plemienny tylko w skutku legalnego małżeństwa. Małżeństwo określa również stosunek dzieci do szerszych grup: społeczności lokalnej, klanu, plemienia.

Małżeństwo jako akt prawny jest ważne o tyle, o ile jego pogwałcenie niesie za sobą kary ziemskie. Małżeństwo jako sakrament jest wspierane przez moce duchowe nagradzające lojalnych i skrupulatnych małżonków, a leniwych i nielojalnych karzące. Etyka religijna ustala reguły życia małżeńskiego. Obrzęd zawarcia małżeństwa jest aktem rytualnym posiadającym znaczenie symboliczne i uważa się, że ma skuteczność magiczną; zawiera naukę moralną i zasady prawne. Symbolika obrzędu małżeństwa podkreśla jego biologiczną naturę, ma zapewnić płodność, oddalić niebezpieczeństwo związane ze stosunkami seksualnymi i porodem. Uważa się, że młoda para znajduje się w niebezpiecznym stanie nie tylko dla siebie, ale dla innych. Jednocześnie jest źródłem błogosławieństwa i korzystnego wpływu. Małżeństwo jest też socjologicznym przejściem jednego stanu w drugi. Zerwanie więzi z rodzicami, klanem plemieniem ma swoje odbicie w rozlicznych rytuałach. Jest to bardzo krytyczny i dramatyczny moment obrzędu. Jednak najistotniejszym typem rytuału jest ten, który ustanawia małżeństwo jako więź sakramentalną. Działania w nim zawarte określają istotę i wyłączność małżeństwa wyrażona w rytualnej symbolice, która często przedstawia obowiązki i przywileje. Często praktyka magiczna podkreśla aspekt ekonomiczny małżeństwa, ma to na celu zapewnienie dostatku. Ceremonia małżeństwa wyraża wszystkie aspekty tego kontraktu, narzuca społeczną ważność i moc w sensie duchowym, nadaje mu charakter publiczny.

1. SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA MAŁŻEŃSTWA

1. ENDOGAMIA jest regułą, która zezwala na małżeństwa w obrębie tej samej sekcji(na przykład kasty), a zabrania małżeństwa między członkami różnych sekcji. Może mieć charakter religijny wtedy małżeństwo można zawierać w obrębie danej grupy religijnej.

Hipergamia (Indie) - mężczyzna może poślubić kobietę z niższej warstwy tej samej kasty lub jeśli nie ma przeszkód kobietę z tej samej warstwy. Kobiecie nie wolno poślubić mężczyzny o niższym statusie społecznym.

2. EGZOGAMIA zabrania się wchodzenia w związki członkom większych, spokrewnionych ze sobą grup np. klanów, gdzie grupa ludzi wywodzi swe pochodzenie od jednego przodka, mają ten sam totem, wykonują wspólnie wiele zadań.

3. ZAKAZ KAZIRODZTWA jest najbardziej przestrzeganym warunkiem małżeństwa i zabrania zawierania związków pomiędzy członkami tej samej rodziny. Jest zakazem narzuconym przez prawo, zwyczaj, uczucia moralne. Chociaż w większości do kazirodztwa odchodzi się ze wstrętem istnieją plemiona, gdzie mniej lub bardziej, nieregularne związki, pomiędzy rodzicami a dziećmi zachodzą.

2. FORMY MAŁŻEŃSTWA (zmienność ilościowa w małżeństwie)

1. POLIANDRIA - związek, w którym kilku mężczyzn jest prawnie związanych z jedną kobietą, jest małżeństwem złożonym, w którym współżycie jest zazwyczaj sukcesywne, a nie połączone, dzieci i własność nie są dzielone przez mężów.

2. POLIGYNIA - związek, w którym kilka żon jest związanych z jednym mężem, każda ma status legalnej małżonki, a dzieci uważa się za legalne potomstwo męża.

3. MONOGAMIA - jest najważniejszą formą małżeństwa, dominuje w wielu społeczeństwach. Jest wzorem i prototypem małżeństwa ( poligamia to powtórzenie kontraktu małżeńskiego, to większy system, którego osią może być mężczyzna -> poligynia; lub kobieta -> poliandria). Połączenie zachodzi tylko między dwoma organizmami, dzieci są płodzone tylko przez dwoje rodziców i społecznie uznawane jako potomstwo tylko jednej pary, sankcję religijną otrzymuje tylko związek dwojga.

4. RODZINA I SYSTEM POKREWIEŃSTWA : KLANY POŁOWY I KLASY KREWNYCH

POKREWIEŃSTWO - system więzi osobistych wyrosłych z prokreacji życia rodzinnego. Opiera się o niego każda ludzka kultura. Nie zawsze ma ono charakter patriarchalny, nie jest też uniwersalne jeżeli chodzi o prawo do sprawowania władzy, przenoszenia pozycji czy przywilejów (np. prawo macierzyste).

Większość plemion pierwotnych dzieli się na większe grupy, które posiadają pewien stopień pokrewieństwa. Niektóre plemiona rozpadają się na połowy, z których każda posiada własną nazwę, poczucie jedności oraz mit określający jej charakter i relacje z druga połową.

Pierwotne elementy łączące rodziców i dzieci np. więzi prokreacji, opieka nad potomstwem, zanikają ze stosunków w obrębie klanu. Elementami, które są podstawa dla pokrewieństwa klanowego są: tożsamość totemiczna, mitologiczna fikcja wspólnego pochodzenia, religia, prawo. Klan wyrasta z pokrewieństwa rodzinnego wokół jednego z rodziców. Różni się od rodziny również strukturą, stara się rozciągnąć najszerzej pokrewieństwo na jedną tylko stronę. Podczas, gdy rodzina opiera się o dwie podstawy: męską i żeńską, klan eliminuje stronę matki lub ojca z istotnego pokrewieństwa.

5. KRYTYKA PIERWOTNEGO PROMISKUITYZMU I MALŻEŃSTW GRUPOWYCH

W XIX i XX wieku panował pogląd, że skoro nasze społeczeństwa są najbardziej rozwinięte i złożone (a takie założenie przyjmowano) i skoro opierają się o monogamiczna rodzinę, to u ludów dzikich mogły istnieć tylko instytucje mające cechy przeciwne czyli pierwotny promiskuityzm i małżeństwa grupowe. Każdy zwyczaj różniący się od naszych klasyfikowano jako pewien etap w dziejach ludzkości. Zebrane dane dowiodły, że małżeństwa monogamiczne istniały we wszystkich tych etapach rozwoju ludzkości, począwszy od archaicznego. Szkoła Wiedeńska zakładała, że ludzie na etapie archaicznym ludzkość cieszyła się dobrodziejstwami małżeństw monogamicznych, by potem na wiele wieków o nich zapomnieć, do czasu kiedy przypomniało o nich chrześcijaństwo. Stanowisko to nie przyjęło się. Dominuje pogląd, że rodzina zbudowana na społecznie uznanym związku dwóch jednostek przeciwnej płci, stanowiących małżeństwo, płodzących i wychowujących dzieci, występuje we wszystkich typach społeczeństw.

6. CECHY DYSTYNKTYWNE RODZINY ( czyli jej niezmienne właściwości)

1. Rodzina wywodzi się ze społeczeństwa.

2. Składa się z męża, żony i dzieci urodzonych z ich związku, tworząc jądro wokół, którego mogą się skupiać krewni.

3. Członkowie rodziny związani są wzajemnie

- więzami prawnymi

- prawami i obowiązkami natury gospodarczej, religijnej itp.

- ścisłą siecią praw i zakazów seksualnych, oraz zmiennym i zróżnicowanym zespołem uczuć, takich jak miłość, przywiązanie itp.

7. ZAKAZ KAZIRODZTWA I ELEMENTARNA ORGANIZACJA SPOŁECZNA

Tak jak zasada podziału pracy ustanawia wzajemną zależność płci, zmuszając tym samym jednostki do współpracy na łonie małżeństwa, tak zakaz kazirodztwa zmusza do zakładania nowych rodzin, których funkcjonowanie jest jedynym warunkiem przetrwania społeczeństw. We wszystkich społeczeństwach warunkiem powstania nowej rodziny jest istnienie dwóch innych rodzin, które dostarczają mężczyznę i kobietę małżeństwu, które daje początek trzeciej rodzinie.

8. MAŁŻEŃSTWO JAKO WIĘŹ GRUPOWA, ZWIĄZEK RODZINY I SPOŁECZEŃSTWA GLOBALNEGO

W większości społeczeństw bezżenność wydaje się wręcz wstrętna i karygodna. Wiele społeczeństw odmawia bezdzietnym małżeństwom pełnego miejsca nie tylko na łonie grupy, ale także w zaświatach, które są społecznością przodków (nikt nie będzie przodkiem, jeśli jego następcy nie będą go czcili).

Małżeństwo dotyczy nie tyle osób prywatnych z jednej strony i społeczeństwa globalnego z drugiej, ile wspólnot mniej lub bardziej zwartych , do których jednostki te należą: rodzin, linii, klanów. Małżeństwo tworzy więź między tymi grupami.

ROZDZIAŁ V: CIAŁO

I Marcel Mauss „ Sposoby posługiwania się ciałem”

1. Człowiek jako całość psycho- fizjo- socjologiczna

Człowiek całościowy to człowiek badany w aspekcie psychologicznym, fizycznym i socjologicznym.

Wychowanie ma wpływ na posługiwanie się ciałem. Element społeczny to pojecie prestiżu, jaki w oczach jednostki naśladującej ma osoba wykonująca czyn nakazany, autoryzowany i wypróbowany.

Element psychiczny i biologiczny zawiera się w akcie naśladowania.

Całość jest uwarunkowana przez te trzy.

2. Ciało jest pierwszym naturalnym narzędziem człowieka ( przedmiotem technicznym i środkiem ).

3. Techniki ciała- tradycyjne działania skuteczne

Działanie techniczne to tradycyjne działanie skuteczne ( np. sposób poruszania się ). Nie ma techniki i nie ma przekazywania, jeżeli nie ma tradycji. Przekazywanie technik różni człowieka od zwierząt.

4. Klasyfikacja technik

1. w zależności od płci. Kobiety i mężczyźni inaczej wykonują te same ruchy.

2. W zależności wieku. Dziecko potrafi wykonywać ruchy, od których odzwyczaili się dorośli np. kucanie

3. W zależności od sprawności. Ze względu na wynik tresury.

Tresura jest poszukiwaniem i nabywaniem sprawności. Sposoby posługiwania się ciałem są zatem ludzkimi normami stosowanymi do tresury ludzi.

5. przekazywanie technik ciała: prestiż i tresura ( patrz punkt 1 i 2 )

II Antoni Kępiński „ Twarz, ręka”

1. Rola twarzy w kontaktach społecznych

Twarz jest najważniejsza w pierwszym zetknięciu. W stosunkach społecznych w przeciwieństwie do reszty ciała twarz pozostaje zawsze „ naga”. Umożliwia to wzajemne rozpoznawanie się a także odkrywanie reakcji emocjonalnych.

Twarz nie kłamie. Trudno jest nią manipulować. Mimo ze każdy potrafi w mniejszym lub większym stopniu kierować dowolnie mimika, nakładać rożne maski, to jednak najłatwiej odcyfrować drugiego człowieka.

Maska, która człowiek nakłada jest raczej cienka i co silniejsze uczucie ja przebija. Nim człowiek zdąży przywdziać maska, drugi może odcyfrować jego prawdziwe oblicze, bo reakcja emocjonalna wyprzedza wolicjonalna.

Mimika może być stała lub częściowa.

Pod względem mimicznym twarz można podzielić na oczy, usta i czoło. Najbardziej wiarygodne z tych trzech są oczy.

2. Twórcza i komunikacyjna funkcja rak

Ręka tez jest naga. Jest narzędziem do manipulowania światem jak przedmiotem. Za pomocą ręki kontakt odbywa się w bezpośrednim zetknięciu.

Funkcje ręki:

1. chwytna- . Wyraża ogólny stosunek do rzeczywistości:

• przepełniony miłością- ruchy rak są miękkie

• przepełniony nienawiścią- zaciskają się w pięści itp.

• Lek- gesty obronne

• Poddanie się- ręce opadają

2. twórcza lub manipulacyjna- odzwierciedla stosunek wolicjonalny. Za pomocą ręki człowiek staje się twórca świata. Mieści w sobie zarówno charakter manipulacji otoczeniem jak i stopień jej opanowania.

• gdy człowiek panuje nad otoczeniem- ruchy zdecydowane, pewne

• gdy nie panuje- ruchy niezdecydowane, chaotyczne, bezradne

3. komunikacyjna- wyraża stosunek właściciela do otoczenia ( pewność siebie, stereotypy zawodowe, pomoc w mowie, stany emocjonalne )

III Norbert Elias „ O zachowaniu w sypialni”

1. Historyczna zmiennosc stosunku kultury do nagości, otwartość i intymność

Pokój sypialny w średniowieczu mógł służyć za miejsce przyjmowania wizyt. Z czasem został zepchnięty „ za kulisy”.

Kto nie spal w ubraniu ten spal nago- w sferach świeckich; w zakonach zależnie od reguły. Dziwne było gdy ktoś się nie rozbierał, bo to świadczyło o jakiejś ułomności cielesnej.

Kąpiel- publiczne obnażanie było normalne, swoboda ta znika powoli w XVI wieku.

Strój nocny pojawia się mniej więcej w tym czasie co widelec i chustka do nosa. Rośnie wówczas wrażliwość ludzi na wszystko co ma związek z ciałem. Ewolucja stroju bardziej intymnego- koszuli nocnej do bardziej reprezentatywnego- piżamy.

2. naiwny a sentymentalny stosunek do kultury nagości ciała

naiwny- stosunek bezpośredni, żywiołowy. Nagość jest po prostu dana, odsłonięta i

przyjmowana naturalnie

sentymentalny- oznacza naiwność utracona, nagość została już zakryta, zarówno dosłownie jak i symbolicznie, dlatego powrót do jej naturalności jest traktowany jako ideał, jako szczególna wartość kultury

ROZDZIAŁ: KULTURA TRADYCYJNA

LUCIEN LEVY-BRUHL „PARTYCYPACJA MISTYCZNA”

UMYSŁOWOŚĆ PIERWOTNA JAKO UMYSŁOWOŚĆ PRELOGICZNA

Umysłowość człowieka pierwotnego jest:

- z gruntu mistyczna( ze względu na wyobrażenia zbiorowe, które są integralna częścią całości percepcji, są same w sobie mistyczne)

- im dłużej żyje w kulturze pierwotnej przedstawiciel naszego społeczeństwa, tym mocniej się odczuwa ze nie jest możliwe całkowite nagięcie się do umysł. pierw.

- ludzie pierwotni nie postrzegają w taki sposób jak my - są bardzo uważni w wyodrębnianiu wrażeń mało zróżnicowanych i w rozpoznawaniu zewnętrznych cech danego przedmiotu, od którego zależy ich przetrwanie

-ich postrzeganie kładzie nacisk na wartości mistyczne nastawia się na odbieranie elementów, które dla nas maja charakter subiektywny, a dla nich są tak samo rzeczywiste jak inne

- uważają plastyczne odwzorowania przedmiotów za rzeczywiste w tym samym stopniu, co te przedmioty

- umysłowość jest niepodatna na doświadczenie

-według nich przypadek nie istnieje - doświadczenie nie jest w stanie ich wyprowadzić z błędu ani pouczyć, szukają związków mistycznych ignorując obiektywne

- umysł kieruje się prawem partycypacji - „prymitywna” zasada, która zawiaduje związkami i przewiązkami zachodzącymi miedzy wyobrażeniami. Pod różnymi postaciami i w różnym stopniu zakładają współuczestnictwo osób i przedmiotów powiązanych w ramach wyobrażenia zbiorowego. Przedmioty, osoby mogą być jednocześnie sobą samymi i czymś zupełnie innym

- prelogiczna -

• NIE oznacza ze to wcześniejsze stadium niż logiczne, nie jest antylogiczna

• Nie zmusza siebie samej do tego by za wszelka cenę nie popaść w sprzeczność

• Posłuszna prawom partycypacji

• Jest obojętna na sprzeczności - nie szuka ich ani nie unika

• Często nie można rozróżnić czy dane działanie jest immanentne czy przechodnie

• Łatwość przejścia od działań skierowanych na siebie do oddziaływania na inna rzecz

• Mistyczne powiązanie miedzy związkami a właściwościami

- odmiennie interpretuje to, co nazywamy przyroda i doświadczeniem

- dostrzega przekazywanie własciwości przez przeniesienie, kontakt, przesłanie na odległość

MISTYCZNY CHARAKTER WYOBRAZEN ZBIOROWYCH(OBRAZ, PODOBIZNA, IMIE, NAZWA, CIEN, SEN)

Obraz:

• Uważają plastyczne odwzorowania przedmiotów za rzeczywiste w tym samym stopniu, co te przedmioty

• Np. chinczycy: kojarzenie obrazów z istotami staje się utożsamieniem- alter ego żywej rzeczywistości, a nawet sama rzeczywistością Np pies zaczyna biegać

Imiona:

• Coś konkretnego, realnego, często świętość

• Indianie: imię jako odrębna część osoby - można zranić człowieka za pośrednictwem jego imienia- dlatego ukrywa się prawdziwe imię, a to używane na codzień nie należy naprawdę do człowieka, zmienia się je przy różnych okazjach

• własności mistyczne imion są niepodzielne od mistycznych właściwości istot

nazwa:

• jest mistyczna

• zmiana nazwy jeśli następuje zmiana epoki w życiu

• wyraża i urzeczywistnia pokrewieństwo jednostki z jej grupa totemiczna

• funkcja nazwy polegająca na oznaczaniu czegoś jest drugorzędna

cień:

• jeśli się utraci cień jest się skompromitowanym

• co dosięgnie cień dosięgnie danego człowieka

• morderstwo cienia - za pomocą wbijania noża i gwoździa

sny:

• sen to aktualne postrzeżenie, tak pewne jak to na jawie

• przepowiednia na przyszłość, nawiązanie porozumienia z duchami, sposób skontaktowania z osobistym stróżem

• całkowita ufność w to co dane we śnie

• sen jest uprzywilejowana forma postrzegania

ZWIĄZKI TOTEMICZNE:

- nazwa wyraża i urzeczywistnia pokrewieństwo jednostki z jej grupa totemiczna

- wszystkie społeczeństwa totemiczne maja wyobrażenia zbiorowe tego samego rodzaju, zakładające podobna tożsamość jednostek z danej grupy totemicznej i ich totemu

WŁODZIMIERZ PAWLUCZUK „LUDOWA „ONTOLOGIA” I „TECHNOLOGIA”

LUDOWA „ONTOLOGIA”- PANPSYCHIZM

Ludowa ontologia:

• wszystkie rzeczy w świecie maja charakter substancjonalny

• we wszystkich przedmiotach tkwi element psychiczny

• czyli pogląd, wg którego wszelka materia oprócz życia ma także duszę i w związku z tym jakiś typ świadomości (=panpsychizm)

• stad dualizmy filozof lub religijne

• jest łącznikiem miedzy człowiekiem a światem zewnętrznym (świat był bardzo „ludzki”, żeby się ludziom dobrze powodziło musieli sobie zaskarbić przyjaźń np. gwiazd, wszystko było przyjaźnie lub wrogo nastawione do człowieka

LUDOWA „TECHNOLOGIA”- WIELOFUNKCYJNOŚĆ CZYNNOŚCI I WYTWORÓW

Wielofunkcyjny charakter wytworów kultury pierwotnej i ludowej sprawia ze każdy akt działalności ludzkiej może być elementem realizacji mitu. Każda czynność może być powtórzeniem archetypu

Każde działanie ma wiele znaczeń, aspektów: ekonomiczny, towarzyski, religijny, zabawowy, artystyczny. Zsumowanie ich w jednym działaniu ludzkim nadaje temu działaniu inny wymiar - działanie takie „zostaje wyzwolone cech powszedniej codzienności i umieszczone w wymiarach wieczności”

Wielofunkcyjny charakter działań ludzkich nadawał każdej działalności cechę realizacji mitu.

Np. Żniwa- zarówno czas żniw jak i miejsce pełne były szczególnych znaczeń, nadawanych przez tradycje i obrzęd, czas żniw- specyficzny czas sakralny

Elementarne czynności staja się obrzędem, dzięki któremu człowiek zbliża się do rzeczywistości

KAZIMIERZ DOBROWOLSKI „CHŁOPSKA KULTURA TRADYCYJNA”

WSPÓLNOTOWY TYP WIĘZI SPOŁECZNEJ I ORGANIZACJI TERYTORIALNEJ

- dawne wspólnoty nie były jednolite kulturowo

- tendencja do uniformizmu kulturowego- wyraża się naciskiem społecznym aby w poszczególnych klasach i warstwach wsi istniała pewna jednorodność podstawowych instytucji społecznych oraz treści ideologicznych

Jednorodność obejmowała tez pewien zasób kulturowy wspólny dla całej społeczności wioskowej

- represje za zachowanie niezgodne z podstawowymi formami życia, lek przed sankcjami pomagał utrzymywać wzory kulturowe

- silna więź społeczna - mimo różnic klasowych, stapiała ludność poszczególnych wiosek w wioskowe grupy terytorialne (mała styczność z innymi grupami, samowystarczalność wiosek), silne poczucie wspólnoty wewnątrz danej wsi

- wyraźna świadomość odrębności na zewnątrz - mieszkańcy sąsiednich wiosek zawsze traktowani jako obcy

- wspólnota dóbr kulturowych - zwłaszcza w dziedzinie folkloru i innych wartości niematerialnych, tendencja tworzenia się cech językowych- Np. gwara, własne pieśni, odzież— jako podstawa wyróżnienia ludzi z innych wsi

- mit grupowej wartości - podkreślenie wyższości własnego stylu życia, wartości związanych ze swoja grupa , dawało to lepsze zbiorowe samopoczucie( działało to korzystnie na zwartość i sile wojskowej grupy)

- współzależności w kulturze tradycyjnej- znaczny stopień współzależności i zharmonizowania. Kultura ta stanowiła integralna całość, pozostająca w stałym powolnym ruchu- także pod wpływem ludzi, w ten sposób powstała dialektyczna współzależność miedzy poszczególnymi działaniami ludzi i wytworami kultury

ORALNOŚĆ

- kultura w znacznej mierze oparta o przekazy ustne i pokazy praktyczne

-jako narzędzie transmisji ,również trwalsze w postaci np. przysłowia(ułatwiały orientacje w świecie przyrody i społeczności, także regulując ja)

- forma wierszowana także w formułach magicznych

- spotkania towarzyskie jako ważne narzędzie utrzymywania się kultury

Funkcje społeczne opowiadań

- narzędzie umacniania starego, mistyczno magicznego poglądu na świat,

- niosły praktyczne wskazówki

- miały sens moralny- umacniały wskazania moralne

AUTORYTET TRADYCJI- AUTORYTET STAROŚCI, KONFORMIZM

Autorytet urządzeń (=tradycji)

Wytworzył się przez wzrost znaczenia działań bez pogłębionej refleksji intelektualnej, oparte na biernym odbieraniu urządzeń kulturalnych i na silnym przywiązaniu emocjonalnym.

Istota autorytetu:

Uznanie określonego wytworu pozbawione w zasadzie krytycznej analizy , połączone z silna wiara w jego wartość, czasem nawet z czcią

Autorytet ludzi

W ścisłym związku z autorytetem kultury, którego byli nosicielami i przekazicielami

Autorytet ludzi starych:

• Bo posiadali największy zasób wiadomości

• Najbogatsze doświadczenia i obserwacji własne w toku praktyki produkcyjnej i społecznej

• Z braku wiedzy pisanej stanowili główne źródło wiedzy o pracy, Świecie i życiu, czerpią z tego młode pokolenia

• Znaczenia starych ludzi- również ze względu na to, że część wiedzy była traktowana jako tajemnice, przekazywane tylko wybranym np. w kowalstwie, cechach rzemieślniczych

STANISŁAW VINCENZ „MALA ITAKA”

FOLKLOR = kultura wsi

• Spontaniczna osobowosc folkloru

• Nie ma doktryny ideologii, wiedzy naczelnej

• Zachowuje „prawdę starowiekow”, wlasciwie nie dopuszcza niczego nowego

• Zakorzeniona w sposobie życia

• Skromna, regionalna, nie chce narzucać nic innym regionom

• Opiera się na zbiorowości

• Jest w pewnym sensie uniwersalny, przenika się mimo, ze nie posługuje się propaganda

• Nie posługuje się pismem - rozprzestrzenia się dzięki pamięci (gminy, rodziny)

PAMIĘĆ GMINY

• Specyficzna pamięć, dla której „pożytecznym” jest to, co jest niezbędne do utrzymania życia i jego stylu

• Cały kanon wiedzy jest zachowywany w pamięci i dzięki temu uznaje się ze jest on zabezpieczony

• Pamięć o świętach służy do oznaczania pór i nazywania por roku, okresów czasu, tworzą różne granice i terminy życia i pracy

• Rodzinne święta jak chrzest, pogrzeb właściwie przekraczają zakres rodzinny z powodu udziału w nich większej ilości ludzi. Hucznie obchodzone zapisują się w pamięci gminy jako daty chronologiczne (zamiast dat historycznych). Przy okazji staja się teatrem obyczaju i praktycznymi okazjami do uczenia się dla pamięci tradycjonalnej i ludzi (np. pieśni, recytacje, zwyczaje, zabawy)

PAMIĘĆ RODZINNA

• Przedłużenie pamięci przede wszystkim w dzieciństwie, pośród rodziny

• Najliczniejsze treści tej pamięci wdrażają się w dzieciństwie z cala atmosferą i tłem- przygotowania do świątecznych obyczajów, nauka pieśni i rytuałów (niektóre informacje przekazywanie tylko wybranym przez mistrza na łożu śmierci)

• Niektóre zwyczaje praktykują juz tylko dzieci ponieważ dorosłym „nie uchodzi” i nie traktują juz tych zwyczajów poważnie

WARTOŚĆ „STAREJ PRAWDY” I TRADYCJI AUTOCHTONICZNEJ

„Stara prawda” praojców, która z drzew i skal mówiła do ludzi jak najważniejsza prawda.. Jej jadrem był „pożytek” dla całości życia

„wspólnota nieba i ziemi, bogów i ludzi” i jej typ powracający od tysiącleci ma skłonności do iluzji autochtoni. (Mimo ze żadna „rasa autochtoniczna” nie istnieje) Mimo to wizja taka powraca jako umiłowanie dziedzictwa duchowego.

CHARLES HORTON COOLEY GRUPY PIERWOTNE

Grupy pierwotne to grupy charakteryzujące się zażyłością i bezpośrednim (twarzą w twarz) obcowaniem i współdziałaniem. Ich podstawową rolą jest kształtowanie społecznej natury i ideałów jednostki. Rezultatem tej zażyłości jest stopienie się jaźni członków grupy w „my”. „My” to wspólne życie i cele grupy, to utożsamianie się z członkami grupy. Wszystkie indywidualne ambicje są podporządkowane celom grupy. Grupa pierwotna daje poczucie społecznej jedności. Jest źródłem bardziej konkretnych relacji i instytucji społecznych.

Przykłady grupy pierwotnej:

Rodzina: instytucja rodziny jest bardzo podobna na całym świecie. Dawniejsza nauka podkreślała jej różnice w kulturach, przez co nie postrzegaliśmy jej jako instytucji uniwersalnej.

Dziecięca grupa zabawowa: dzieci koło dwunastego roku życia często silniej angażują się w przyjaźń niż w rodzinę. Łatwiej znoszą niesprawiedliwość w grupie zabawowej niż w rodzinie. Jest to również grupa uniwersalna. W niej młodzi ludzie uczą się postępować zgodnie ze swymi własnymi postanowieniami.

Grupa sąsiedzka: od czasu założenia pierwszych osad do powstania miast przemysłowych odgrywała ona główną rolę w życiu uczuciowym ludzi. Była sferą sympatii i wzajemnej pomocy. Dziś człowiek ma już większą sieć kontaktów i sąsiedzi to często obcy ludzie.

Poza tymi uniwersalnymi grupami istnieją inne rodzaje grup pierwotnych: gangi, towarzystwa i kluby… Wspólne poglądy i wspólna aktywność sprzyjaj powstaniu zażyłości.

Natura ludzka jest właśnie naturą grupową. Jest pierwotną fazą rozwoju społeczeństwa, a nie czymś indywidualnym. Człowiek nie ma jej od urodzenia, dostaje ją poprzez obcowanie z ludźmi. A gdy człowiek żyje w izolacji, to ona może zaniknąć. Stąd społeczeństwo i jednostka są fazami jednej całości. A każdemu faktowi jednostkowemu będzie towarzyszył fakt społeczny. Wszystkie grupy pierwotne mają podobne doświadczenia. A z tych doświadczeń biorą się społeczne ideały. Ideały te są realizacją celów płynących z doświadczenia. Pojęcia miłości, wolności i sprawiedliwości to przeniesienia doświadczeń z rodziny (czy grupy zabawowej) na instytucje społeczne. Ten proces nie przebiega jednolicie. Są społeczeństwa w dobie upadku i rozwoju. Zależą od rasy, stanu cywilizacji i typu instytucji społecznych. Ideały społeczne to część natury ludzkiej. Wzrastają one, gdy w naszych umysłach widzimy odczucia innych ludzi. Tak rodzą się ideały na przykład moralności. Każdy dąży do harmonijnego „my”.

Jedność moralna: członkowie grupy stapiają się w jedność, każdy żyje w kontakcie z umysłami innych, odczuwa czyjeś uczucia. Występuje tu jedność, ale bez jednolitości. Jak w grze w piłkę. Silna jednostka wyznacza taktykę i stawi cel. Reszta stapia się w zespole w jedność. Przyjmuje ten cel i czuje tą taktykę. Zawodnik lojalnie przyczynia się do gry zespołu, a zespół staje się częścią jego świadomości.

Ferdynand Tönnies Wspólnota i stowarzyszenie

Relacje między wolą ludzi są wzajemnym oddziaływaniem: czynienie - doznawanie i dawanie - odbieranie. Prowadzą one do zachowania (afirmacji), bądź zniszczenia (negacji) cudzej woli i ciała. Artykuł bada afirmację.

Związek to grupa ludzi utworzona przez odwzajemniane akty woli, takie jak: popieranie, wspomaganie, ułatwianie. Rozumienie tego związku jako realnego organizmu odpowiada pojęciu wspólnoty. Rozumienie go jako mechanistycznego i idealnego - pojęciu stowarzyszenia. Są to pojęcia przeciwstawne.

Wspólnota to życie poufałe, emocjonalne, zażyłość i trwałe poczucie więzi, na dobre i złe. To przeżywanie, które ma niewymierny wpływ na naszą psychikę. Wspólnotę się odczuwa. Mówimy: wspólnota ludzka, religijna, pola, języka itd. Stowarzyszenie to życie publiczne, światowe, spotkanie się niezależnych osób, przejściowe stosunki towarzyskie, które mogą być złe lub dobre. Mówimy: towarzystwo naukowe, spółka akcyjna, towarzystwo handlowe, czy stowarzyszenie zarobkowe.

Stowarzyszenie to grupa ludzi, którzy mieszkają razem w pokoju ( tak jak członkowie wspólnoty) ale nie są ze sobą związani, są rozdzieleni. Ludzie we wspólnocie pozostają złączeni mimo rozłąki. Wspólnota jest cechą charakterystyczną dla wsi. Stowarzyszenie jest organem wspólnych potrzeb i poglądów mieszczaństwa. W stowarzyszeniu ludzie pozostają tak długo jak długo przynosi im to korzyści. Ludzie we wspólnocie należą wzajemnie do siebie, użytkują wspólne dobra i wyrażają wspólną wolę niszczenia wobec wspólnych wrogów.

Rodzaje wspólnoty:

Najwyższy rodzaj wspólnoty - wspólnota ludzka jest tworzona przez trzy rodzaje wspólnoty: krwi (pokrewieństwo), terytorium (sąsiedztwo) i ducha (przyjaźń). Pierwsza ukonkretnia się w drugiej, z nich rodzi się trzecia. Są one względnie niezależne, ale są najściślej ze sobą związane w czasie i przestrzeni, w dziejach ludzkości.

1. pokrewieństwo - jego źródłem jest dom; wspólne posiłki, użytkowanie rzeczy, czczenie zmarłych. Nie jest jednak uzależnione od domu. Może dawać poczucie bliskości także w oddaleniu. Zwyczajny człowiek czuje się „u siebie” tylko w rodzinnym gronie. Pokrewieństwo to miłość, równowaga i fizyczna bliskość.

W stosunkach pokrewieństwa autorytet naturalny koncentruje się w osobie ojca. Źródłem tego jest biologiczne ojcostwo i wiek, z którym jest związana funkcja sędziego. Ojciec z dystansem i bez emocji wymierza sprawiedliwość.

2. sąsiedztwo - charakterystyczne dla wspólnoty na wsi, gdzie jest dużo okazji do styczności. To powoduje wzajemne przyzwyczajenie i intymną znajomość. Zmusza do wspólnej pracy, rządów i modlitw do bogów. W sąsiedztwie autorytet przysługuje księciu (wodzowi). Źródłem jest tu władza.

3. przyjaźń - jest warunkiem i skutkiem zgodnej pracy i jednolitego sposobu myślenia, czy wiary. Duch wspólnoty jest wtedy w sumieniach ludzi, a nie w terytorium. Przyjaźń jest natury intelektualnej (ten związek nie jest organiczny i konieczny; jest dziełem wyboru lub przypadku). Stosunki takie są mniej trwałe od pozostałych. Występują tam często zatargi. Przyjaźń jest wspólnotą, jeżeli w związku występuje więcej afirmacji niż negacji. W przyjaźni autorytet wyraża się w osobie mistrza zawodu lub sztuki, wtedy gdy jest t przyjaźń pochodząca z wspólnego uprawiania zawodu. Nad wszystkimi autorytetami góruje autorytet kapłana, przez którego Bóg stępuje na ziemie by pomóc zagrożonym niebezpieczeństwem. Kapłan ma atrybut mądrości, objaśniania woli Boga. On klaruje przyszłość.

Parabola małżeństwa: Jeżeli związek małżonków, to wspólnota sąsiedzka( wzajemne upodobanie), to związek matki z dzieckiem będzie pokrewieństwem (wzajemne upodobanie + wzajemne przyzwyczajenie), a stosunki między dziećmi, to przyjaźń.

ROZDZIAŁ: KULTURA RYCERSKA, KULTURA SZLACHECKA

Marc Bloch - Społeczeństwo feudalne

Jean Flori - Szlachta i rycerstwo

Maria Ossowska - Rycerz w średniowieczu

Powstanie feudalizmu europejskiego

Osobista więź międzyludzka w społeczeństwie feudalnym: rola lenna i wasalstwa

Idea umowy a rycerstwo i szlachectwo

Hołd lenny i pasowanie na rycerza - symbolika więzi feudalnych

Bycie rycerzem jako zawód i bycie szlachcicem jako wyznacznik pozycji społecznej

Przekształcenie rycerstwa w szlachtę

Rycerstwo jako instytucja i rycerstwo jako mit

Sakralizacja rycerstwa - narodziny ideału

Honor jako najwyższa wartość etosu rycerskiego

Miłość dworna jako inicjacja

Rycerskość dzisiaj

Powstanie feudalizmu europejskiego ( Podstawowe cechy feudalizmu europejskiego)

- więzy krwi okazywały się niewystarczające

- f. zbiegł się w czasie z wielkim osłabieniem państwa, zwłaszcza w zakresie jego funkcji opiekuńczej

-> dlatego społeczeństwo feudalnie różniło się od społeczeństwa opartego na pokrewieństwie i od społeczeństwa zdominowanego przez siłę państwa (pojawiło się po tamtych typach społeczeństw i nosiło ich piętna)

-> f. jest rezultatem rozpadu starszych od niego społeczeństw

- przyniósł ze sobą znaczne osłabienie stosunków między ludźmi, obieg pieniądza był tak wątły, że uniemożliwiał utworzenie systemu urzędów wynagradzanych

Społeczeństwo raczej nierówne niż zhierarchizowane, społeczeństwo raczej zwierzchników niż szlachetnie urodzonych; niewolnych , a nie niewolników.

Zakładał ścisłą zależność ekonomiczną mnóstwa skromnych ludzi od paru możnych. Rozszerzył on i umocnił sposoby eksploatacji człowieka przez człowieka.

Więzią ludzką była zależność podwładnego od bliskiego zwierzchnika. Ziemia właśnie dlatego wydawała się tak cennym bogactwem, że jej posiadacze dzięki niej mogli, za wynagrodzeniem, zapewnić sobie ”ludzi”.

Osobista więź międzyludzka w społeczeństwie feudalnym: rola lenna i wasalstwa

Utworzono odpowiedni system praw gruntowych, które umożliwiały nagradzanie usług i których czas trwania kształtowałby się zależnie od czasu trwania tejże więzi.

Wasal dostawał lenno w zasadzie dożywotnio.

Stosunki zależności przybrały z początku formę dobrowolnych umów bezpośrednio pomiędzy dwojgiem ludzi, stojącymi twarzą w twarz. Konieczność osobistego kontaktu zawsze stanowiła właśnie najcenniejszy element moralny tych umów. Wzajemna przysięga była przeciwieństwem przysięgi na posłuszeństwo.

Idea umowy a rycerstwo i szlachectwo

Hołd wasalny był prawdziwą umową, i to dwustronną. Senior, jeżeli nie dotrzymywał zobowiązania, tracił swoje prawa. Wasal miał prawo opuścić „złego” seniora.

Szlachta odziedziczyła po rycerstwie dumę ze swojego zawodu wojskowego, którego wyrazem było prawo do noszenia miecza. Szlachta trzymała się tego zwodu ze szczególną siłą ze względu na korzyści podatkowe, ponieważ zmuszona jest narażać swoje ciało i mienie na wojnie.

Bycie rycerzem jako zawód i bycie szlachcicem jako wyznacznik pozycji społecznej

Milites

Ze swego dawnego znaczenia, jakiego nabrał pod koniec cesarstwa rzymskiego, jeszcze w X i XI w. wyraz ten zachował sens „służby publicznej”, władzy politycznej, o której również decydowała służba wojskowa; od samego początku i przez całe średniowiecze miano militia, rycerstwo, szlachta oraz prawo do noszenia broni i rządzenia przysługiwały tej samej grupie ludzi. W łacinie słowo miles oznaczało początkowo żołnierza, piechura lub jeźdźca, elitarnego wojownika na koniu zaczęło nazywać dopiero w XIw., kiedy to zaczęło się pojawiać w dokumentach z możliwą konotacją społeczną, wynikającą z faktu, że przedstawiciele arystokracji sami zaczęli się tak określać.

Przedstawiciele arystokracji walczyli na czele swych uzbrojonych wojowników, jeździli wraz z nimi konno, tak samo wyposażeni, choć jakość ich ekwipunku była prawdopodobnie wyższa; byli więc postrzegani jako rycerze, także z racji tego, że byli książętami, hrabiami czy feudałami. W przypadku osób tej rangi nie używano jednak samego tylko określenia prawnego. Dodawano do niego przymiotniki, często w stopniu najwyższym: „najszlachetniejszy”, „najznakomitszy”, „najgroźniejszy” itd. Zatem używane w odniesieniu do osób o wysokiej pozycji słowom miles nie miało wymowy społecznej. Było natomiast wyrazem swego rodzaju ideologicznego awansu całego rycerstwa oraz nowej wartości, jaką zyskało samo to słowo, którego w poprzednich wiekach w stosunku do wielmożów starano by się unikać.

Nie należy jednak „uszlachetniać” całego rycerstwa. Chociaż w ich szeregach znajdowało się wiele wysoko postawionych osób, nie oznaczało to wcale, że każdy wstępujący do rycerstwa zyskiwał natychmiast wysoką pozycję społeczną.

Byli rycerze mający pochodzenie chłopskie. Jeśli z jakichś powodów (wiek, choroba, utrata ekwipunku) nie mogli go dłużej wykonywać, automatycznie przestawali być milites i na powrót stawali się chłopami. Oznaczało to, że ich status był związany z pełnioną przez nich funkcją wojskową.

Zachodnie rycerstwo cechowała duża różnorodność pochodzenia i pozycji społecznej.

Szlachetny, szlachectwo

1. na początku Xw.: szlachectwo nie miało wyraźnie określonego statusu prawego (jak np. wolność czy niewola), można było wyróżnić różne stopnie szlachectwa „mniej” lub „bardziej” szlachetny, nie łączyło się również bezpośrednio z wolnością i bogactwem

2. przed XIIIw.: szlachetny był synonimem szacunku i prestiżu, od arystokracji oczekiwano wzorcowej moralności, nienagannej postawy, hojnych darowizn i skutecznej ochrony; szlachectwo było więc naturalną i właściwie wrodzoną wartością moralną arystokracji

3. pod koniec XIIIw.: szlachetnym był ten, kogo w ten sposób postrzegała opinia publiczna; szlachta stanowiła stosunkowo otwartą warstwę społeczną; styl życia, bogactwo, posiadanie dóbr ziemskich, sprawowanie władzy, a nawet wykonywanie zawodu żołnierskiego mogły zapewnić szlachectwo lub przynajmniej stworzyć warunki, które w przyszłości umożliwiłyby wejście do tej warstwy

4. szlachectwo było dziedziczne, przekazywano je przez urodzenie, najczęściej szlachetnym człowiek się nie stawał, lecz rodził

Przekształcenie rycerstwa w szlachtę

Liczebność szlachty w XI i XII w wzrosła znacznie. Wytłumaczyć to można następującym zjawiskiem: mężczyznom wywodzącym się z niższych warstw, zwłaszcza z chłopów będących niezależnymi właścicielami dóbr alodialnych, udało się dzięki pełnieniu służby wojskowej przejść d niższych warstw arystokracji i w ten sposób mogli piąć się wyżej po szczeblach drabiny społecznej. Wzrost znaczenia rycerstwa był zatem odzwierciedleniem społecznego awansu klasy lub przynajmniej grupy społeczno-zawodowej.

Pomimo awansu, większość milites usytuowała się jednak na poziomie drugorzędnej arystokracji, znacznie niżej od szlachty, do której aspirowała. Należy unikać pułapki, jaką są kategoryczne stwierdzenia statusu społecznego rycerstwa. Ani w XI ani w XII w nigdzie, nie utożsamiono by go ze szlachtą, z wolnością, ze sprawowaniem władzy publicznej, z bogactwem. Trudno uważać rycerstwo za klasę społeczną o prawnym statusie czy stan, chyba że będzie to stan wojowników, w odróżnieniu od stanu chłopów, mnichów i duchownych.

Czym więc było rycerstwo w XI i XII w ??

Zaszczytną profesją elitarnych wojowników, w której rozkazy wydawali seniorzy i książęta, a wykonywali je zwykli milites.

Rycerstwo jako instytucja i rycerstwo jako mit

Do końca XII w. jedynie względy materialne ograniczały dostęp do militia. Aby zostać rycerzem, należało oczywiście mieć odpowiednie warunki fizycznie ( co wykluczało słabych, kalekich, dzieci i kobiety), ale również środki finansowe: koszty ekwipunku oraz wolny czas, jakiego wymagały ćwiczenia decydujące o jego skuteczności ( lub po prostu o jego szansach na przeżycie). W XIII w. rycerstwo zaczęło się zamykać przed nieszlachcicami. Arystokracja zastrzegła dla swoich synów tę funkcję elitarnych wojowników, która na skutek różnorakiej „ideologicznej promocji” stała się bardziej niż kiedykolwiek zaszczytem. Od połowy XIII w. można było zostać rycerzem wyłącznie z racji urodzenia albo dzięki królewskiej lub książęcej prerogatywie. Odtąd pasowanie na rycerza było zarezerwowane wyłącznie dla synów szlacheckich, co dowodzi, że rycerstwo stało się synonimem szlachectwa.

Rycerstwo, będące w XI i XII w. korporacją elitarnych wojowników, w XIII w. przekształciło się w korporację szlacheckich wojowników.

Po 1300r. ta tendencja się nasiliła. Liczba rycerzy malała, ponieważ pasowanie było kosztowną, wystawną ceremonią, a sprostanie ciążącym na rycerzach zobowiązaniom wojskowym stawało się coraz trudniejsze, jako że korzystna do tej pory dla rycerzy wysokość żołdu została zrównana dla wszystkich zbrojnych mężów.

Pod koniec średniowiecza rycerstwo nie było już, jak w XII w. korporacją elitarnych wojowników na koniach; nie było również , jak w XIII w. , elitarna korporacją rycerzy-szlachciców; przekształciło się w elitarny :klub szlachecki”, stowarzyszenie szlachciców pasowanych na rycerzy.

Aspekty kulturowe i ideowe przeważyły nad aspektami funkcjonalnymi. Zakony rycerskie, zastąpiwszy „zwykłe” rycerstwo, które uważały za nieudolne, jeszcze bardziej to uwydatniły.

Rycerstwo stało się instytucją, a wkrótce potem - mitem.

Sakralizacja rycerstwa - narodziny ideału

Rycerz miał promieniować urodą i wdziękiem. Urodę te podnosił zwykle stój świadczący o zamiłowaniu do złota i drogich kamieni. Siła była niezbędna do dźwigania zbroi, która ważyła 60-80 kilo.

Żaden rycerz nie słucha spokojnie o cudzych sukcesach. Sprowadza się to do pecking order, czyli współzawodnictwo w ustalaniu swego prestiżu, co prowadzi do stratyfikacji w ramach wojującej elity (aczkolwiek w zasadzie wszyscy rycerze maja być sobie równi, co w legendach związanych z królem Arturem symbolizowane jest, jak wiadomo, przez siadanie dookoła okrągłego stołu.

Obawa przed posądzeniem o tchórzostwo prowadzi do łamania podstawowych zasad strategii.

Podczas gdy odwaga służyła rycerzowi w wykonywaniu jego zawodu, hojność, której się po nim spodziewano i którą uważano za nierozłączny atrybut szlachetnego urodzenia, służyła ludziom od niego zależnym, a przede wszystkim tym, którzy na dworach sławili wielkie czyny rycerskie, spodziewając się dobrego poczęstunku i należytego obradowania na dalszą drogę.

Kto chciał należeć do rycerzy, musiał rozpocząć nowe życie. Modlić się, unikać grzechu, pychy i podłości, bronić kościoła, wdowy i sieroty , a także opiekować się ludnością, musi być waleczny, lojalny i nie pozbawiać nikogo jego własności, obowiązuje go wojna w słusznej tylko sprawie, musi być wielkim podróżnikiem szukającym udziału w turniejach i walczącym dla damy swego serca, musi wszędzie szukać wyróżnienia, unikając wszelkiej skazy, musi kochać swego pana i pilnować jego własności, być hojnym i sprawiedliwym, szukać towarzystwa walecznych i uczyć się od nich, jak dokonywać czynów wielkich.

Honor jako najwyższa wartość etosu rycerskiego

O chwale rycerza decydowało nie tyle zwycięstwo, ale to jak walczył. Walka mogła kończyć się klęską i śmiercią. Śmierć na polu walki była nawet dobrym zakończeniem jego biografii, bo trudno było dopuścić do życia w starczym niedołęstwie.

Fair play obowiązujący w walce dyktowany był, przez szacunek dla przeciwnika, dumę, postawę zabawową. To prowadziło do ubiegania się w walce o równe szanse. Jeżeli rycerz spadł z konia (a w zbroi nie mógł podnieść się o własnych silach), ten, kto go strącił , sam także zsiadał z konia , żeby wyrównać szanse.

Zabijanie wroga nie uzbrojonego okrywało rycerza hańbą.

Nie wolno było zabijać wroga godząc w niego z tyłu.

W zbroi nie wolno było się cofać.

Miłość dworna jako inicjacja

Być zakochanym należało do obowiązku rycerza. Opiekuńczość i adoracja mogły dotyczyć tylko damy ze swojej klasy, często wyższej rangi w ramach tej klasy.

Na ogół jest to miłość w pełni skonsumowana, zwykle z cudzą żoną.

Miłość musiała być absolutnie wierna, przezwyciężająca nie byle trudności i długotrwałe rozstania.

Wszystko zaczyna się od kunsztownych werbalnych zalotów, od wyszukanej z obu stron retoryki, mającej różne odcienie w zależności od pozycji klasowej partnerów.

Niektórzy wiążą ową adorację czy galanterie z poprawą sytuacji kobiety w XII w. Żona seniora miała jakoby w tym czasie uzyskać prawo do zarządzania majątkiem w nieobecności męża oraz prawo do składania hołdu lennego.

Kobiety mają pewną moc nad mężczyznami, ale przyznaną im przez mężczyzn z przymrużeniem oka. Nie wolno przeciwstawiać się z pozoru jakimkolwiek ich życzeniom, ale wolno je oszukiwać.

Rycerskość dzisiaj

Ideały rycerskie, realizowane czy nie, odegrały wielką role w kulturze europejskiej aż do czasów nam współczesnych.

Nawiązywanie do wątków rycerskich: bohater od pierwszego wejrzenia zakochuje się z wzajemnością w pięknej pannie. Losy ich na długo rozdzielają, przy czym obie strony trwają wiernie przy swoich uczuciach. Ona napastowana jest w tym czasie przez jakiś czarny charakter, z którego rąk on ja wybawi.

ROZDZIAŁ: XIV

Stanisław Brzozowski „Istota kultury”

• Wynik filozofii krytycznej: świat, w którym żyje człowiek sprowadzony być może do naszych zadań.

• Rzeczywistość to suma rozwiązanych przez ludność zadań lub usiłowanie rozwiązania ich i dopełnienia.

• Możliwość filozofii krytycznej opiera się na tym, że zawsze i wszędzie mamy do czynienia z działaniem własnym, z pracą.

Nie znamy rzeczywistości samej w sobie, nie znamy, danego nam jako wzór, dobra czy piękna.

Prawda, dobro, piękno są dla nas zadaniami, nad dopełnieniem których mamy pracować.

• Dlatego wszelkie prawidła i normy poznania są zawsze zamknięte w granicach poznanego dotychczas świata; wszelkie zasady moralne są wydedukowane z istniejących już form życia; wszelkie prawidła estetyczne opierają się na stworzonym dotychczas pięknie.

• Wartość ich polega wyłącznie na stosunku do dopełnionej już pracy ludzkości.

• Przekonanie, że takie prawidła mogą być uznane za raz na zawsze obowiązujące, znaczyłoby, że twórczość ludzka zatrzymała się.

• Świat, w którym żyje ludzkość jest stworzonym przez twórczość ludzkości. Twórczość nie ma świata, ale nieustannie go czyni. Wszystko, co ludzie uważają za niezależną od nich daną rzeczywistość, jest dziełem ich twórczości.

Wilhelm Dilthey „Rozumienie kultury”

• Historyczna świadomość budowana jest na założeniu, że wtórne rozumienie czegoś pojedynczego można podnosić do rangi obiektywności.

• Proces, w którym na podst. znaków z zewnątrz dostarczanych przez zmysły poznajemy sferę wewnętrzną, nazywamy ROZUMIENIEM. To proces, w których na podst. zmysłowo danych znaków rozpoznajemy coś psychicznego, czego są one przejawem.

np. „Nie rozumiem jak mogłem tak postępować”.

• Istnieją różne stopnie rozumienia. Uwarunkowane są przez zainteresowanie- jeśli ograniczone jest zainteresowanie, rozumienie również.

• Ale nawet najsilniejsza uwaga może tylko wtedy stać się procesem zgodnym z regułami, w którym uzyskuje się kontrolowany stopień obiektywności, jeśli uzewnętrznienie życia zostanie utrwalone i możemy do niego wciąż powracać.

• Tego rodzaju zgodne z regułami rozumienie utrwalonych uzewnętrznień życie nazywamy wykładnią, czyli INTERPRETACJĄ.

• Przedmiotami sztuki wykładni są np. rzeźby i malowidła.

Max Weber „Narzędzie rozumienia: typ idealny”

• Typy idealne to pomocne w rozumieniu rzeczywistości modele pojęciowe i analityczne.

• W świecie rzeczywistym występują rzadko lub wcale; często dają się wyróżnić tylko ich niektóre cechy.

• Typy idealne służą za stałe punkty odniesienia- każdą sytuację w świecie rzeczywistym można próbować zrozumieć przez porównanie z typem idealnym.

• Typu idealnego nie należy rozumieć jako sytuacji doskonałej czy pożądanej; odnosi się on do „czystej” formy danego zjawiska.

• Jeżeli ma być podjęta próba genetycznej definicji treści pojęcia, pozostaje jedynie forma typu idealnego. Stanowi on obraz myślowy, który nie jest rzeczywistością historyczną czy „właściwą”, który tym bardziej więc nie nadaje się do tego by służyć jako schemat, któremu rzeczywistość byłaby podporządkowana jako egzemplaryczna konkretyzacja, lecz taki obraz myślowy, który ma znaczenie czysto idealnego POJĘCIA GRANICZNEGO, do którego „przykłada” się rzeczywistość, by uwyraźnić znaczące części składowe jej empirycznej zawartości, i z którym ją się porównuje.

• Pojęcia takie są tworami, za pomocą których przez zastosowanie kategorii obiektywnej możliwości, budujemy konteksty, które nasze skierowania ku rzeczywistości i wyćwiczone fantazje ocenia jako adekwatne.

• W tej funkcji typ idealny jest próbą ujęcia indywiduów historycznych, bądź też ich pojedynczych składników, za pomocą pojęć genetycznych.

np. pojęcie „kościół” i „sekta”

1. za pomocą czystej klasyfikacji można je rozłożyć na kompleksy cech, przy czym płynna musi pozostać granica między dwoma pojęciami

2. jeśli chcemy ująć pojęcie „sekty” genetycznie np. w odniesieniu do znaczeń kulturowych, które miał dla kultury nowoczesnej „duch sekciarski”, wówczas pewne cechy obu pojęć stają się istotne, gdyż pozostają w adekwatnym stosunku przyczynowym do określonych skutków.

Florian Znaniecki „Narzędzie rozumienia: współczynnik humanistyczny”

• współczynnik humanistyczny przedmiotów i fatów- cecha mówiąca, że badane przedmioty i fakty są „czyjeś”, czyli że istnieją w działaniu i doświadczeniu pewnych ludzi i posiadają te właściwości, które im owi działający i doświadczający ludzie nadają w swych czynnościach i doznaniach

• np. „język francuski” istnieje w działaniu i doświadczeniu tych ludzi, którzy się nimi posługują

• usuńmy to wszystko czym jest j. francuski dla posługujących się nim ludzi, a zniknie to wszystko, czym ten język jest dla filologa- badacza tego języka

• na współczynnik humanistyczny składa się ludzkie działanie i doświadczenie

np. obraz istnieje tak, jak został namalowany oraz jak przedstawia się w doświadczeniu tych, którzy go widzą

• ten sam fakt, ten sam przedmiot posiada rozmaite właściwości zależnie od tego z czyjego punktu widzenia go rozpatrujemy

• dla humanisty z różnych podmiotowych punktów widzenia najważniejszy jest ten, gdzie oba składniki współczynnika humanistycznego występują w nierozerwalnym związku: punkt widzenia podmiotu, działającego a zarazem doświadczającego przedmioty i fakty, którymi w swym działaniu operuje

np. przy badaniu zdania mowy najważniejszy jest punkt widzenia człowieka, który tworząc, czyli wypowiadając zdanie, współrzędnie doświadcza własne narządy mowy, ruchy tych narządów w procesie mówienia, dźwięki i znaczenia wypowiadanych wyrazów oraz sens zdania jako ogólny a zamierzony wynik wypowiadania wyrazów

• obiektywna rzeczywistość dla humanisty istnieje niezależnie od doświadczeń i czynności każdego poszczególnego człowieka (skoro dla każdego z nich tak istnieje). np. język, sztuka, religia to obiektywnie istniejące dziedziny, ale zawdzięczające całą swą realność czynnościom wszystkich ludzi, którzy w nich aktywnie uczestniczyli i uczestniczą.

Ale nie istnieje ona niezależnie od doświadczeń i czynności wszystkich tych ludzi razem, którzy ja doświadczają i w niej działają; jest ona wspólnym ich wytworem np. język, sztuka, religia to obiektywnie istniejące dziedziny, ale zawdzięczające całą swą realność czynnościom wszystkich ludzi, którzy w nich aktywnie uczestniczyli i uczestniczą.

• obraz, który działający przedmiot postrzega w ciągu działania, jest tylko częścią obszerniejszego obrazu postrzeganego przez badacza; badacz wznosi się ponad ograniczoność punktu widzenia działającego na stanowisko obiektywnej rzeczywistości humanistycznej; ujęcie „badacza nie jest bezstronne”, lecz „wszechstronne”

Ruth Benedict „Wzory kultur”

• Dziedzictwo kulturowe człowieka nie jest przekazywane biologicznie

• na kulturalną ciągłość cywilizacji największy wpływ ma rola kulturowego procesu przekazywania tradycji

• tym co wiąże ludzi ze sobą jest typ ich kultury- wspólne idee i sposób życia

• odruchy uwarunkowane kulturowo stanowią większą część naszego sposobu automatycznych sposobów zachowania. Dlatego najbardziej konkretny materiał do dyskusji o formach i procesach kultury stanowią dane odnoszące się do społeczeństw posiadających możliwie najmniej historycznych związków z naszym społeczeństwem.

• kultury pierwotne są więc jedynym źródłem, do którego możemy się zwrócić

• badania społeczeństw pierwotnych mają dziś duże znaczenie, bo dostarczają faktograficznego materiału do badań nad formami i procesami kulturowymi; pomagają wprowadzić rozróżnienie między reakcjami specyficznymi dla lokalnych typów kulturowych, wspólnym dla całej ludzkości

• rozpatrzenie zjawiska relatywizmu kulturowego jest obecnie najważniejszym zadaniem myśli społecznej

• nieuchronne opóźnienie kulturowe każe nam upierać się, że to co stare, trzeba ponownie odkryć w tym co nowe; nie ma innego wyjścia jak odnaleźć dawną pewność i stałość w nowej plastyczności

• relatywizm kulturowy rzuca wyzwanie tradycyjnym opiniom, wzbudza pesymizm, bo powoduje zamieszanie w starych zasadach, a nie dlatego, że tkwi w nim coś istotnie trudnego

• kiedy tylko nowy pogląd zostanie zaakceptowany jako tradycyjne przekonanie- zdobędziemy bardziej realistyczną wiarę społeczną, uznając za podstawę nadziei i tolerancji współistniejące i równie ważne wzory życia, które ludzkość stworzyła sobie z surowca bytu.

Claude Levi- Strauss „J. J. Rousseau- twórca nauk humanistycznych”

• Rousseau jako twórca etnologii

reguła metodologiczna: „aby odkryć właściwości, należy naprzód wyśledzić różnice”

• w całym dziele Rousseau metodyczne pragnienie etnologa utożsamienia się z innymi idzie w parze z odmową identyfikacji z sobą

• będąc w terenie etnolog za każdym razem widzi, że powierzył się światu, gdzie wszystko jest mu obce, często nieprzyjazne. Prowadzić poszukiwania może tylko dzięki owemu „ja”, ale jest to „ja” fizycznie i moralnie udręczone przez zmęczenie, niewygody, wywrócenie nawyków; w doświadczeniu etnograficznym obserwator zagania siebie jako własny przyrząd obserwacyjny

• musi nauczyć się poznawać siebie samego, uzyskiwać od jaźni, objawiającej się jako coś innego niż „ja” które się nią posługuje, ocenę stanowiącą nieodłączną część obserwacji innych jaźni, żeby dojść do uznania siebie w innych- trzeba najpierw odrzucić siebie w sobie

• wg Rousseau człowiek posiada swoistą właściwość jaką jest litość płynąca z utożsamienia się z innymi; poczucie identyczności ze wszystkimi swymi bliźnimi jako pierwotne doświadczenie- pomoże przystosować się do rozmaitych środowisk

• myśl Rousseau rozwija się wychodząc od podwójnej zasady: identyfikacji (np. identyfikacji jednostki z funkcją społeczną, którą kultura usiłuje jej narzucić)

• kultura czy jednostka domaga się prawa do nieskrępowanej identyfikacji ze wszystkim co żyje (wykraczając poza granice człowieka); jeśli społeczeństwo uparło się by człowieka ciemiężyć, to człowiek może przynajmniej szukać znów społeczeństwa natury, gdzie „ja” i inny są wolni od antagonizmu

• stan idealny to „wtopienie się w cały system istnień, utożsamienie się z całą naturą”

• identyfikacja więc jest nie tylko zasadą nauk humanistycznych, ale też jedyną możliwą podstawą etyki

Zestaw 1:

-kultura masowa wg mc donalda

-3 przemiany ducha u nietsche

-cos o rousseau

-dlaczego ludy euroazjatyckie podbily swiat

Zestaw 3:

-sposoby posługiwania się ciałem
-akademicki i jakiś tam inny sposób pojmowania kultury
-moralność pasterska a etyka protestancka
-ironiczność u Rorty'ego

Zestaw 4:

-polemika postmodernistów i Habermasa o kulturę światowa
-związek ducha kapitalizmu z etyką protestancką
-opisz 3 dowolnie pojęcia kultur
-społeczeństwo a charakter Fromma z antropologii

Zestaw 5:

-Relatywizm kulturowy, a stałość natury ludzkiej
-Jak protestantyzm wpływa na kapitalizm (Weber) -> chodziło głównie o to by opisać te 3 idee -predystynacji, ascezy wewnątrz świata i miłosierdzia
-Etyka komunikacji Habermasa
-Id i ego - Freud

Zestaw 6:
-pojęcie kultury i jego etapy
-myślenie w chwili pojawienia się filozofii
-Dyskurs polityczny- Mill
-dlaczego ksiazka R.Benedict nosi tytuł "wzory kultury"

Zestaw 7:
- sens (znaczenie; intencja) kulturowy - istota i funkcje
- na czym polega "prestiż" filozofów w starożytnej Grecji
- postępowanie moralne i niemoralne u Kant`a
- wspólnota u Tonnies`a

Zestaw 8:

-Mill i etyka odpowiedzialności
-rycerz w średniowieczu
-Europa przed 1 odczarowaniem
-cechy wspólne wszystkich pojęć kultury

Zestaw 9:

-funkcje kultury
-omów 2 odmiany i odczarowania w europie
-dlaczego etyka Kanta jest etyka odpowiedzialności
-małżeństwo i pokrewieństwo Malinowski

34

def. kultury:

całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społ, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie

def. kultury:

regularności w zachowaniu wew. i zew. członków społ., wyjąwszy te regularności, których geneza jest na pewno dziedziczna

---