BARBARZYŃCY - EUROPEJSKIE GENY

Barbarzyństwo - każdy etap rozwoju społecznego, który nie osiągnął wyższej, stałej organizacji państwowej, miejskiej i terytorialnej.

Barbarzyństwo - kultura plemienna przeciwstawna do kultury miasta

Barbarzyństwo - społeczeństwo oparte na zasadzie pokrewieństwa a nie na zasadzie obywatelstwa czy absolutnego autorytetu państwa;

Wspólne cechy ludów barbarzyńskich:

• człowiek jako część swojej macierzystej wspólnoty: krewniaczej, sąsiedzkiej, plemiennej

• brak indywidualizacji pojęć winy i moralności

• instytucje wiecowe

• całkowity brak władzy królewskiej

• brak administracyjnych środków przymusu - istnienie przymusu kolektywnego (zemsta znieważonej wspólnoty na „czarnej owcy”)

• zemsta (spalenie domu - wykluczenie ze społeczności) musiała być proklamowana jednomyślnie by uniknąć łańcucha wzajemnych gwałtów

I. Plemiona indoeuropejskie, które ukształtowały Europę

1. Celtowie

• stanowili awangardę Indoeuropejczyków na równinie północnej

• przypisuje się im zasługę rozpowszechnienia technik obróbki żelaza

• posiadanie żelaznej broni pozwoliło im na potężną ekspansję

• podbili wszystkie ludy zamieszkałe między Atlantykiem i Morzem Czarnym

• zakładali najdalej wysunięte osiedla w sercu Azji Mniejszej i na Ukrainie; cała Europa środkowa (dolina Renu, Rodanu, górnej Łaby, Padu i Dniestru) była w ich posiadaniu przed pokonaniem ich przez Cesarstwo Rzymskie

• w VIII w. p.n.e. zakończyli inwazję przybrzeżnych wysp, która dała początek powstaniu Wysp „Brytyjskich”

• założyli trwałe twierdze na dalekim północnym zachodzie: na tzw. celtyckim obrzeżu Brytanii - w Irlandii, zachodniej Szkocji, Walii i Kornwalii

• za czasów panowania Celtów (V-IV w. p.n.e.) po raz pierwszy w historii większą część Europy kontynentalnej jednoczy wspólna kultura (kultura lateńska): występowała jedna rasa panująca, mówiąca tym samym językiem, reprezentująca ten sam typ organizacji społecznej, te same obyczaje i sposób życia

• kultura celtycka nie wpływała głębiej na życie poddanych ludów; nie zastąpiła również w sposób całkowity dawniejszych lokalnych tradycji kulturowych; była jedynie kulturą wodzów i wojowników

• wyjątek: krańce zachodnie (Irlandia), gdzie Celtowie mieli woje trwałe twierdze i posiadłości nie niepokojone przez najeźdźców - ich kultura przeniknęła całe społeczeństwo

• wywarli jednak wpływ na język Germanów (sfera gospodarki, prawo-społeczna)

• ludy europejskie zawdzięczają Celtom wejście w epokę żelaza, poznanie hutnictwa i kowalstwa, udoskonalenie garncarstwa i wprowadzenie żaren obrotowych.

2. Germanowie

• stanowili najliczniejszy element wśród barbarzyńców epoki rzymskiej

• zamieszkiwali tereny Skandynawii, Jutlandii i części Niemiec;

• dzielą się na trzy grupy:

1. grupa skandynawska - z niej wywodzą się późniejsi Duńczycy, Szwedzi, Norwegowie i Islandczycy

2. grupa zachodniogermańska - przodkowie późniejszych Holendrów, Flamandów, Anglików, nizinnych Szkotów i po części Francuzów

3. grupa wschodniogermańska - zamieszkiwała tereny położone na wschód od Łaby

• od czasów epoki brązu prowadzili handel ze światem śródziemnomorskim;

• przejmowali od rzymian metody rolnictwa (z uprawą winorośli łącznie)

• klany były łączone więzami pokrewieństwa, a rządy sprawowano, opierając się na demokratycznych zgromadzeniach wojowników; we wczesnym średniowieczu zaczęto wybierać wojskowych naczelników wywodzących się z najznakomitszego rodu (stanowisko nie było dziedziczne; wódz sprawował władzę dożywotnio)

3. Słowianie

• ich prehistoria jest słabiej udokumentowana, ponieważ mieli mniej kontaktów z cesarstwem

• przypisuje się im zasługę stworzenia charakterystycznej instytucji społecznej zwanej ZADRUGĄ, czyli wspólnoty rodzinnej, w której wszyscy krewni głowy rodu żyli pod jednym dachem, w surowej patriarchalnej dyscyplinie

• wiele słów związanych z religią (bóg, raj) - wyrazy pochodzenia sarmacko-irańskiego;

• hipotezy dotyczące pochodzenia nazwy Słowianie:

1. według Aleksa Donskiego określenie Słowianie jest słowem pochodzenia rdzennie słowiańskiego i wzięło się od słowackiego słowa słoboda (wolność)

2. według kolejnej określenie Słowianie jest słowem pochodzenia rdzennie słowiańskiego i wzięło się od “słowa”. Słowianie - byliby to zatem ludzie „znający słowa", potrafiący mówić, w odróżnieniu od innych ludów, z którymi Słowianie się zetknęli, a którzy posługiwali się niezrozumiałym dla nich językiem (por. Niemcy - „niemi”, ludzie, którzy nie mówią (zrozumiałym językiem)). Potwierdza to tezę, że ukształtowanie się etnicznej świadomości Słowian nastąpiło w momencie zetknięcia się ich z innymi ludami

3. wywód od "słowa" zdecydowanie odrzucił Aleksander Brückner twierdząc, że źródłem są gr. sklavenoi i łac. sclavus, przy czym nazwą tą obejmowano tylko te plemiona słowiańskie, które graniczyły z ziemiami cesarstwa rzymskiego, co później objęło całą Słowiańszczyznę. Wtórnie nazwa ta (ze względu na dużą liczbę słowiańskich brańców w Rzymie) została utożsamiona ze słowem „niewolnik”. Teorii tej przeczy fakt, że Słowianie pojawili się na kartach historii w momencie, kiedy łacina klasyczna zniknęła z użycia, a łacina średniowieczna, która była w użyciu słowem "Slavus" określała pańszczyźnianego chłopa

4. kolejna teoria mówi o obcej etymologii tego wyrazu, prawdopodobnie celtyckiego lub germańskiego pochodzenia. Badacze J. Peisker i H. Łowmiański określali pochodzenie nazwy Słowian od “slovy” - czyli błota. Tłumaczyli to upodobaniem naszych przodków do wilgotnych terenów. W tej kwestii nie ma jednak jednoznacznego wyjaśnienia

4. Ludy bałtyckie (Bałtowie)

• żyły jeszcze w większej izolacji od Słowian

• należały do nich: plemiona pruskie mieszkające na wschód od delty Wisły; Litwini w dolinie Niemna, Łotysze mieszkający w zachodniej części dorzecza Dźwiny

• rozkwit cywilizacji Bałtów nastąpił w okresie II-IV w. dzięki rozwojowi handlu z Cesarstwem Rzymskim; upadek cesarstwa i przejęcie handlu morskiego przez Wikingów przyczynił się do kryzysu i spadku znaczenia Bałtów

II. Wędrówki ludów

• stanowiły potężny proces historyczny, który z perspektywy cesarstwa rzymskiego nazywany był „inwazją barbarzyńców”

• objęły przeważającą część Półwyspu Europejskiego; trwały przez całe pierwsze tysiąclecie nowej ery

• podstawowe fakty na temat tego procesu pochodzą jedynie ze źródeł rzymskich;

• uczestniczyły w niej trzy podstawowe typy ludności:

1. osiadli mieszkańcy miast i wiejskich posiadłości imperium rzymskiego

2. plemiona barbarzyńskie utrzymujące się z prymitywnego rolnictwa i pasterstwa

3. nomadzi

• większość ludności żyjącej poza granicami imperium była w ciągłym ruchu

• poszczególne plemiona i federacje plemion, małe i duże, nieprzerwanie poszukiwały lepszych terytoriów

• tempo migracji zwiększały nieurodzaj i głód albo gwałtowna inwazja podróżujących konno nomadów (ludów koczowniczych); w tym ostatnim przypadku plemiona, które od dziesięcioleci lub nawet stuleci zamieszkiwały te same tereny, nagle przenosiły się w inne miejsce

• ten ciągły ruch wpływał na płynny charakter układów plemiennych wśród wędrujących ludów oraz chaotyczny charakter migracji

• barbarzyńcy nie przemieszczali się w poszukiwaniu przyjemności i przygody - szukali miejsca, w którym mogliby zapuścić korzenie

• wywarły głęboki wpływ na etniczną i językową strukturę półwyspu: w kilku krajach całkowicie zmienił się skład etniczny ludności a na niektórych obszarach ludność wzbogaciła się o zupełnie nowe elementy; w roku 600/700, w odróżnieniu od roku 400 w którym mieszkańcy półwyspu dzielili się wyraźnie na „Rzymian” i „barbarzyńców”, zamieszkiwała go już o wiele bardziej złożona mieszanina na wpół zbarbaryzowanych byłych Rzymian i na wpół zromanizowanych byłych barbarzyńców

1. Przyczyny:

• zmiany klimatyczne (wielka susza) w Azji oraz przegrana w walkach z Chinami pchnęła plemiona Hunów do wędrówki na Zachód, na tereny Europy; w poszukiwaniu odpowiednich terenów do wypasu zwierząt

• terenami tymi była Nizina Europejska, otwarta od wschodu w sposób naturalny na inwazję

• plemiona europejskie uciekając przed ich inwazją i okrucieństwem przesuwały się w kierunku cesarskiego limes napierając na jego granice

• wewnętrzna słabość Cesarstwa Rzymskiego

2. Przebieg:

• rok 375, nad Morzem czarnym Hunowie poskromili Ostrogotów, z kolei Wizygotów zmusili do osiedlenia się w bezpiecznych granicach Imperium Rzymskiego

• rok 378, Wizygoci po splądrowaniu posiadłości Półwyspu Bałkańskiego, pokonali nad Adrianopolem legiony armii rzymskiej

• rok 406, początek zasiedlania przez plemiona germańskie (Wandalów, Burgundów, Sasów, Franków itd.), a później także przez plemiona słowiańskie, granic rzymskiego cesarstwa

• kontynuacja procesu: Wandalowie, Swebowie i Alanowie zasiedlają Hiszpanię

• rok 410, zdobycie Rzymu przez Wizygotów, spustoszenie i splądrowanie miasta, powstanie państwa wizygockiego na terenie Galii Południowej, a po zajęciu wspomnianych terenów przez Franków w początkach VI stulecia, przeniesienie ośrodka dyspozycyjnego plemienia Wizygotów do Hiszpanii

• połowa V stulecia, Brytania zostaje podporządkowana plemionom Anglów, Sasów oraz Jutów

• koniec V wieku, Italia staje się własnością Ostrogotów, a następnie Longobardów

• VI-VII stulecie, w Europie pojawiają się azjatyccy Awarowie, wkraczają oni do Cesarstwa Bizantyjskiego, a tym samym umożliwiają plemionom słowiańskim kolonizację Bałkanów

• powstrzymanie interwencji węgierskiej w X wieku, przez państwo niemieckie, uchodzi za ostatnią w dziejach wędrówkę ludów

3. Skutki:

• upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

• powstanie nowych państw na gruzach cesarstwa; niektóre z nich stały się kolebką nowoczesnych państw narodowych

• Ostrogoci - Italia

• Wizygoci - Hiszpania

• Frankowe - Galia

• Anglowie i Sasi - Brytania

• Wandalowie - Afryka Północna

• umocnienienie się feudalizmu jako dominującego ustroju politycznego w nowych państwach

• umocnienie chrześcijaństwa jako ośrodka i krzewiciela kultury klasycznej

• zapoczątkowanie kulturalnego i rasowego przemieszania barbarzyńców, w szczególności Germanów z jednej strony, a społeczeństwa cesarstwa rzymskiego z drugiej, co spowodowało, że kultura wszystkich zachodnich ludów stawała się, w różnym stopniu, rzymsko-germańska

• wzrost znaczenia cesarstwa wschodniego i zwiększenie jego cywilizacyjnego oddziaływania

• spadek statusu miasta

III. Ludy koczownicze (nomadzi) w Europie

1. Charakterystyka:

• nie trudnili się rolnictwem

• korzystali z zasobów ziemi do całkowitego ich wyczerpania, następnie zwijali obozowiska i szukali lepszych warunków

• bardzo ruchliwi, co dawało im przewagę nad osiadłymi ludami rolniczymi

• potrafili utrzymać dużą liczbę ludzi i koni

• brak poczucia przywiązania do ziemi, czego skutkiem było niewykształcenie się pojęcia własności

2. Najazdy Nomadów na Europę

• 3500 p.n.e. - Praindoeuropejczycy

• 500 p.n.e. - Scytowie (ludy pochodzenia irańskiego, zamieszkujące tereny nad Morzem Czarnym. Od I w.n.e. nazywani przez Greków Sarmatami. Grecy nazywali Słowian scytyjskimi rolnikami)

• 300 p.n.e. - Sarmaci (ludy pochodzenia irańskiego, zasiedlający początkowo tereny nad dolną Wołgą. Spychani przez Hunów od IV w. n.e. przesuwali się na zachód aż po Wisłę, wypierając Scytów. Osiedlili się ostatecznie w Chorwacji i zeslawizowali), Alanowie (lud pochodzenia irańskiego zamieszkujący tereny między Wołgą, Donem i Kaukazem. Zepchnięcie przez Hunów do Europy Środkowej)

• 300 n.e. - Hunowie (lud pochodzenia tureckiego dotarł do Azji na równiny czarnomorskie. Atakując osiadłych tam Gotów, stali się bezpośrednimi sprawcami wędrówek ludów, które rozbiły Zachodnie Cesarstwo Rzymskie)

• 600 n.e. - Awarowie (lud pochodzenia turecko-ałtajskiego, przybyły z Azji. Podbili Słowian w Panonii i założyli państwo na terenach słowiańskich. Atakowali wespół ze Słowianami Europę Zachodnią i Bizancjum)

• 800 n.e. - Madziarowie (lud ugrofiński, przybyły z terenów między Uralem a Wołgą; w Polsce zwany Węgrami), Chazarowie (prawdopodobnie pochodzenia tureckiego; w II w. p.n.e. pojawili się w rejonie Kubania, później osiadli na stepie aż do Dniepru. W VIII w. n.e. kagan Chazarów przyjął judaizm. Naród Chazarów „zniknął”, pokonany i zasymilowany przez Ruś

• 1000 n.e. - Pieczyngowie (ludy pochodzenia tureckiego, osiadłe na stepach nad Morzem Czarnym (najazdy na Ruś, Węgry i Bizancjum), rozbici przez Rusinów w 1036 r. „zniknęli”

• 1100 n.e. - Połowcy (ludy tureckie, przybyłe z zachodniej Syberii na stepy południowej Rusi, „zniknęły”

• 1200 n.e. - Mongołowie, Tatarzy (ludy tureckie i tunguskie podbiły trwale wielkie połacie Eurazji od Chin na wschodzie po Ruś Kijowską na zachodzie oraz Indie na południu)

• XI-XV w. n.e. - Turcy (ludy pochodzące pierwotnie z Azji północno-wschodniej podbiły Anatolię oraz Bałkany; przejęły schedę po Bizancjum)

3. Przyczyny pojawienia się w Europie:

• ukształtowanie terenu na wschód od Łaby: otwarte przestrzenie Niziny Europejskiej nie miały naturalnych barier, dlatego też stąd bezpośrednio wychodziły wszystkie wielkie inwazje;

• teren Niziny Europejskiej sprzyjał utrzymaniu zdobytego terytorium przez nomadów ze względu na tereny nadające się na pastwiska mogące wyżywić wielką liczbę koni i innych zwierząt hodowlanych

4. Skutki

• przejęcie sposobów walki, przede wszystkim wykorzystanie jazdy

• dominacja grupy krwi B (grupa koczowników) wśród mieszkańców dzisiejszej Europy Środkowej i Wschodniej; dominacja ta zaczyna się na wschód od Łaby

Sarmatyzm - formacja kulturowa w Polsce od schyłku XVI do połowy XVIII w., wrażający się w ideologii opartej na mitotwórczej koncepcji utożsamiającej szlachtę, później katolików z Sarmatami (Encyklopedia PWN, Warszawa 1999); wykpiwany pogląd polskiej szlachty, że pochodzi ona od nomadów z czarnomorskich stepów, którzy zagrażali swoją wojowniczością, zarówno greckim polis, jak i rzymskim władzom imperialnym

IV. Argumenty za sarmackimi wpływami w Polsce

• brak tradycji morskich, natomiast wielkie tradycje kawaleryjskie, które z reguły wiążą się z tradycją narodów stepowych (stąd poddawanie w wątpliwość „zachodniość” szlachty Pierwszej Rzeczpospolitej) [N. Acheson]

• słabość do koni wierzchowych, nie zaś do wielkich koni pociągowych (konie arabskie nigdy nie nadawały się do orki, natomiast potrafiły przenieść uzbrojonego jeźdźcem ważącego sto kilogramów na odległość stu kilometrów dziennie, odżywiając się przy tym znacznie skromniej niż koń pociągowy) [T. Sulimirski]

• w Polsce, podobnie jak wśród nomadów jedzenie koniny uchodzi za barbarzyństwo [Tenże]

• szarmanckość wobec kobiet :) - najbardziej arystokratyczny szczep Sarmatów, Alanowie, żyli w matriarchacie (system dziedziczenia w linii żeńskiej)

• wschodnie stroje szlachty: kontusz, zakrzywiona szabla typu wschodniego

• koczownicze pochodzenie „demokracji szlacheckiej” - elekcyjny wybór króla jako kalka zgromadzeń konnych wojowników wybierających swojego przywódcę [N. Acheson]

• wspólne sarmacko-irańskie słownictwo religijne [N. Davies]

• uderzające podobieństwo między wojennymi tamgami (znaki plemienne, rodowe) konnej elity Sarmatów a najwcześniejszymi herbami polskiego rycerstwa stanowiącego podporę monarchii piastowskiej [T. Sulimirski, N. Davies]

1

---