PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE
Prawo m-n publiczne: reguluje stosunki międzynarodowe pomiędzy podmiotami prawa międzynarodowego (m.in. państwami i organizacjami międzynarodowymi) oraz uczestnikami mającymi zdolność do działania (węziej: reguluje obrót pomiędzy podmiotami).
Celem niektórych norm prawa m-n jest określenie ukształtowania stosunków wewnętrznych w państwach.
Prawo m-n prywatne: zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego - własnego lub obcego państwa - właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej, w zasadzie jest to wewnętrzne prawo danego państwa
ius gentium- prawo narodów= Law of Nations, prawo międzynarodowe ius inter gentes
Merytorycznie najważniejsze zadania stojące przed prawem m-n:
utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
zapewnienie pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno-politycznych
zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym swiecie
przyspieszenie rozwoju gospodarczego (przyczynienie się do wyrównania dysproporcji między państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się)
Trzy czynniki w stosunkach międzynarodowych:
uczestniczą podmioty międzynarodowe (aktorzy)
ze względu na rangę (prawa człowieka)
z istoty międzynarodowe (np. zanieczyszczenie środowiska).
- reguluje stosunki państw w procesie rywalizacji i współpracy
Prawo międzynarodowe reguluje stosunki zewnętrzne państw, tzn:
określa sytuację państwa w społeczności m-n- prawo zasadnicze państwa, przysługuje państwom od momentu powstania
ustala ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stosunkach: zasada nieagresji
reguluje konkretne ( zindywidualizowane ) stosunki między państwami : udzielenie pomocy gospodarczej, wojskowej, neutralność
ustala formy wzajemnych stosunków (prawo dyplomatyczne, konsularne)
reguluje sprawy zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw: ustalanie granic państwowych, regulowanie stosunków granicznych
ustala reguły postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej suwerenności ( morze , przestrzeń kosmiczna, celne ?)
ustala zasady postępowania państw w stosunku do obywateli innych państw i do własnych obywateli.
oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw: kwestia cudzoziemców, dyplomatów, poszanowanie praw człowieka
w dziedzinie łączności, komunikacji morskiej i lotniczej, ochrony środowiska
Stosunki m-n - stosunki społeczne ( międzyludzkie ) , które przekraczają granice jednego państwa.
Wyróżniamy dwie kategorie ich uczestników
państwa oraz inne organizacje m-n. , niepodlegające żadnej władzy państwowej ( stolica apostolska)
osoby fizyczne oraz organizacje , stowarzyszenia i przedsiębiorstwa, które posiadają określoną przynależność państwową zostały powołane zgodnie z prawem jakiegoś państwa lub działają za jego przyzwoleniem i podlegają jego władzy i prawu
Karta Narodów Zjednoczonych: jest normą o charakterze tak jakby konstytucyjnym
zachowanie pokoju i bezpieczeństwa
Rozwój przyjaznych stosunków (z poszanowaniem równości, suwerenności i prawa do samostanowienia)
Postęp gospodarczy, społeczny i kulturowy
Ochrona praw człowieka (równość, godność)- reakcja na holokaust
Realizacja zrównoważonego rozwoju (nowe- 2 połowa lat 60-tych)
Cechy prawa międzynarodowego:
brak ustawodawcy- prawo m-n. jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami.
brak przymusu (prawo a literatura)- obecnie instytucją m-n. dysponującą prawem stosowania przymusu ( sankcji) jest ONZ
- na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa w celu obrony pokoju lub jego przywrócenia).
brak obowiązkowego sądownictwa- obecnie głównym stałym sądem m-n. jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze.
Sądy m-n. nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową, ich kompetencja opierać się musi na zgodzie państw.
Dylematy- czy prawo międzynarodowe nadal jest prawem?
Prawo m-n. jest prawem miedzy innymi dlatego , że wszystkie państwa uznają jego istnienie i moc wiążącą.
sankcje:
psychologiczne- potępienie ze strony społeczności międzynarodowej, światowej opinii publicznej, na forum ONZ
również wewnętrzne- kara ze strony wyborców- Korea Północna, Kuba , Białoruś
odwetowe- w konsekwencji naruszenia prawa- stosowane przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw
retorsyjne- takie same kroki albo analogiczne - legalne, ale nieprzyjazne działania spotykające się z odpowiedzią ze strony drugiego państwa- (np. demonstracja pod ambasadą, persona non grata)
represalia- warunkiem tego jest złamanie prawa przez państwo. A w sposób nielegalny wyrządza szkody państwu B i państwo B może podjąć sankcje, które wcześniej były nielegalne, ale obecnie stają się legalnymi, np. odwet za agresję zbrojną,
proporcjonalne do rodzaju naruszenia i wyrządzonej szkody, konieczne aby wymusić realizację obowiązku
brak satysfakcji ze strony państwa naruszającego prawo międzynarodowe
zorganizowane (polityczne, gospodarcze, zbrojne)- stosowane przez właściwe organy m-n, nie przez pokrzywdzonego
- np. możliwość usunięcia z organizacji państwa, które łamie normy prawa międzynarodowego
ONZ- środki zapobiegawcze i przymusu
Normy prawa m-n o charakterze:
powszechnym: obowiązują wszystkie państwa (charakter zwyczajowy)
partykularnym: wielostronne, obowiązują określona grupę państw (umowne), wiążą tylko państwa będące stronami konkretnej umowy
dwustronnym : bilateralnym: np. umowy handlowe, konsularne - obowiązują wyłącznie w stosunkach miedzy dwoma państwami.
Mimo braku hierarchii źródeł w prawie międzynarodowym istnieje hierarchia norm:
Ius cogens: żadne państwo nie może się uchylić od obowiązywania tej normy. Jest to bezwzględnie obowiązująca norma powszechnego prawa m-n, przyjęta przez m-n wspólnotę państw jako całość, może być uchylona tylko późniejszą normą o tym samym charakterze.
Konwencja wiedeńska z 1969: zakaz agresji, interwencji, prawo narodów do samostanowienia
normy o charakterze humanitarnym: zakaz ludobójstwa, mordowania jeńców wojennych
Karta Narodów Zjednoczonych jest normą nadrzędną: Art. 103 KNZ - jeżeli zachodzi kolizja między zobowiązaniami z Karty, a zobowiązaniami z innych źródeł, prymat mają te wynikające z Karty.
lex specialis derogat legi generali = p. szczególne uchyla p. ogólne
lex posterior derogat priori = prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze
Katalog zasad- art. z Karty Narodów Zjednoczonych.
zasada równości- wzajemność, prawo do samostanowienia
zakaz użycia siły lub jej groźby- nakaz pokojowego załatwiania spraw
zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, dyskryminacji rasowej
poszanowanie zobowiązań- pacta sunt servanta- umowy zobowiązują
Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne- poglądy.
dualizm: prawo wew. i międzynarodowe są odrębnymi, niezależnymi systemami prawnymi, by prawo m-n mogło być zastosowane wewnątrz państwa musi ulec przekształceniu w prawo wewnętrzne,
(praktyka pokazuje jednak możliwość stosowania prawa m-n wewnątrz państwa, pozostaje ono prawem m-n)
monizm: prawo m-n i wewnętrzne tworzą jeden system prawny, wewnętrzne jest jednak hierarchicznie podporządkowane międzynarodowemu
(moniści: prymat prawa wewnętrznego. Jeżeli konflikt, wybiera się prawo krajowe. Po 2 wojnie światowej prymat prawa m-n.)
Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 1969- państwo nie może powoływać się na prawo wew. by uzasadnić niewykonania umowy.
komplementarność prawa międzynarodowego i krajowego: prawo m-n i wewnętrzne uzupełniają się wzajemnie.
Prawo m-n może przenikać do wewnętrznego, ale i prawo wewnętrzne może odgrywać określoną rolę w regulacji stosunków m-n.
Prawo m-n określa ogólne zasady, prawo wewnętrzne w ramach tych zasad ustala szczegółowe rozwiązania
Prawo m-n jest niekompletne, więc musi często posiłkować się prawem wewnętrznym.
Wymóg stosowania przez państwa dostosowania prawa
państwa mają w zasadzie swobodę wyboru sposobu dostosowania porządku wewn. do swoich zobowiązań m-n.- decyduje o tym konstytucja.
Ratyfikowana umowa po jej ogłoszeniu w dzienniku ustaw RP staje się częścią prawa krajowego, chyba że jej stosowanie uzależnione jest od wydania ustawy. Na takich samych zasadach stosuje się prawo stanowione przez organizację m-n, której Polska jest członkiem.
Jeżeli państwo dobrowolnie decyduje się na podpisanie umowy m-n i jej ratyfikację, to musi tak ukształtować swój system prawny by móc jej przestrzegać- nawet konstytucję.
Stosowanie prawa m-n w porządku krajowym (wymaga transformacji)
generalna ( bezpośrednia inkorporacja)- prawo m-n od razu częścią prawa krajowego; w systemie common law od XVII w. prawo międzynarodowe jest częścią prawa krajowego (blackstone), konstytucja weimarska, włoska, niemiecka
transformacja zwykła (recepcja normy międzynarodowej do porządku krajowego)
odesłanie (konsulowie mogą dokonywać czynności notarialnych o ile są upoważnieni przez prawo swojego kraju.)
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO
Termin źródeł prawa m-n używany jest w różnych znaczeniach: materialne, formalne i poznawcze.
materialne - zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa m-n: współpraca, współzawodnictwo, walka państw (prawo międzynarodowe- wola państw, prawo wewnętrzne - wola podmiotu władzy publicznej (np. naród),)
motywy powstawania prawa, wartości w społeczeństwie, układ polityczny
formalne - formy w jakich tworzone są normy prawa m-n (przejawia się wola państw- umowa międzynarodowa, zwyczaj m-n).
poznawcze -zbiory dokumentów, skąd których czerpie się znajomość prawa międzynarodowego:
(krajowe: Dziennik Ustaw i Monitor Polski, m-n: np. ONZ wydaje United Nations Treaty Series, gdzie znajdują się umowy m-n.)
Znaczenie materialne:
Socjologiczne podstawy powstawania prawa- (jest to kategoria pozaprawna). Prawnicy międzynarodowi boją się socjologicznych metod powstawania prawa, a jednak prawo międzynarodowe z jakiegoś powodu powstaje. O pewnych normach możemy powiedzieć, że istnieją, bo są dobre. Niektóre normy natomiast są dobre, bo obowiązują- ruch prawostronny. W prawie międzynarodowym występują oba rodzaje.
Dwie grupy teorii źródeł prawa m-n:
pozytywistyczna: woluntarystyczna: podstawą prawa m-n jest uzgodniona wola państw, wyrażona w sposób wyraźny albo dorozumiany - prawem jest to na co zgodziły się podmioty prawa (Anzilotti)
naturalistyczna: obiektywistyczna: normy prawa m-n pochodzą od czynników niezależnych od woli państw,
źródłem prawa są pewne wartości (przyrodzony porządek, nakaz rozumu, solidarność społeczna), które mogą mieć charakter naturalny, wynikać z woli stwórcy. (Scelle- rozum człowieka decyduje o powstaniu normy prawnej. Zdaniem Scelli źródłem prawa m-n jest solidarność z drugą istotą, uzgodniona wola państw tylko te wartości instytucjonalizuje.)
W prawie międzynarodowym istnieje zarówno poziom pozytywistyczny jak i naturalistyczny.
Np. prawo środowiskowe- zanieczyszczający płaci- aby ze skąpstwa nie brudzić a w razie czego mieć za co sprzątać- wszyscy zgadzają się że to słuszne ale ta norma nie obowiązuje bo państwa nie zgadzają się podpisać danej umowy.
Znaczenie poznawcze: źródło wiedzy o prawie- zbiory dokumentów i orzeczeń. Historyka interesują dawne źródła prawa.
Prawo międzynarodowe u swoich początków to były prywatne transakcje między władcami- prywatne sprawy monarchy.
Niejawność prawa międzynarodowego wywoływała niepokój, utrudniała rozwój poprzez utrudnianie wytworzenia standardów.
Martens- doradca cara Rosji, Niemiec, stwierdził, że trzeba zerwać z zasadą tajności, bo jest ona szkodliwa. Postanowił wydawać prywatny zbiór traktatów, wiele zgodzono się publikować. Koncepcja ta spotkała się z uznaniem społeczeństwa m-n i wzmocnieniem politycznym.
(I wojna wybuchła między innymi z powodu tajnej dyplomacji.)
Pod koniec I wojny Wilson i Lenin równolegle wyszli z projektem zerwania z tajną dyplomacją. Ten postulat był wzmocniony tym, że w układzie państw niedemokratycznych stosunki międzynarodowe były wyłączną domeną władcy i on przed nikim się z tego nie tłumaczył.
W państwie demokratycznym tłumaczył się przed parlamentem i wyborcami.
Jawność wobec sąsiada i jawność dyplomacji została wprowadzona po raz pierwszy do paktu Ligi Narodów. Każda umowa podpisana przez państwa powinna być przekazana sekretarzowi LN w celu opublikowania. Wprowadzono obowiązek rejestracji i sankcje- niezarejestrowana umowa była nieważna.
Mimo iż uznano że ta norma jest słuszna, praktyka była inna, więc po II wojnie w Karcie Narodów Zjednoczonych zachowano zakaz, ale złagodzono sankcje. Jeżeli umowa nie była zarejestrowana, nie można się na nią powoływać w celach dowodowych.
Generalnie państwa rejestrują umowy i akty jednostronne (np. oświadczenie o nacjonalizacji kanału Sueskiego)
Efekt końcowy konferencji w Helsinkach podpisano nie w formie umowy, przekazując że chcą to rozpowszechnić, ale nie zarejestrować.
Kontynuacja praktyki Martensa jest wydawany zbiór traktatów międzynarodowych: LNTS, UNTS
Duża grupa państw prywatnie kontynuuje dzieło Martensa, publikując zbiory aktów międzynarodowych
W Polsce: od 1936 wydawany jest zbiór dokumentów, sponsorowany przez MSZ. (analogiczne wydawnictwo istnieje w USA)
Przynosił on do Polski wiedzę o prawie międzynarodowym- np. opublikowanie w bloku wschodnim karty praw człowieka.
Publikuje się również polskie ważne wypowiedzi polityczne i informacje praktyczne o stosowaniu prawa międzynarodowego w Polsce.
Z punktu widzenia źródeł poznawczych prawo m-n osiągnęło pewien standard, chociaż w wielu materiach jest pokusa nieujawniania prawa (np. rurociąg jamajski- bzdura bo tajność nie dotyczy transakcji z pieniędzy publicznych). Jawność to kwestia demokratycznej kontroli.
Znacznie formalne: techniki/ formy tworzenia prawa- wynik: forma nadana wytworzonemu prawu.
Dąży się do tego by źródła prawa były katalogami zamkniętymi. Postulat ten w prawie międzynarodowym nie jest realizowany- nie ma konstytucji, która mówiłaby co jest źródłem prawa międzynarodowego.
Wypowiada się na ten temat w preambule karta Narodów Zjednoczonych- umowy i inne źródła → otwarty katalog prawa m-n.
Art. 38 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, którego funkcją jest rozstrzyganie sporów między państwami,
wymienia źródła wyrokowania sądów m-n:
umowy międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy,
ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego.
(nie mogą być uznane za źródła, gdyż nie są formami wyrażania woli państw).
Źródła prawa są szersze niż podstawy orzecznictwa: podstawą orzecznictwa jest zamknięty katalog nie wszystkich źródeł prawa m-n.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości jest formułą pochodną sądu arbitrażowego, występuje też trudność stwierdzenia prawa.
Można orzekać również na podstawie słuszności (equity), ale nie jest ona źródłem prawa. Jest podstawą wyrokowania przez MTS, gdy strony się na to zgodzą.
Umowy międzynarodowe:
Ulega zmianie znaczenie- przez wiele lat podstawowym źródłem był zwyczaj, potem nastąpił etap pisma i lekceważenie zwyczajów.
Kiedy pojawiły się trudności w zawieraniu umów pojawiła się myśl o tym, że może odejść od tego źródła i stosować miękkie prawo.
Art. 2 Konwencji Wiedeńskiej- prawa traktatów- definicja na potrzeby konwencji.
Umowa międzynarodowa: wspólne, zgodne oświadczenie woli podmiotów prawa międzynarodowego, które wywołuje skutki prawne (tworzy prawa i obowiązki) w zakresie prawa międzynarodowego.
Umowa m-n ma przewagę nad innymi źródłami, bo jest z reguły precyzyjna i jasna, łatwiej ją stosować i powstaje przy tym mniej sporów.
Zwyczaj natomiast w przeciwieństwie do umowy obowiązuje wszystkie państwa. Większość norm prawa m-n to normy zwyczajowe.
Przez wiele lat reguły zawierania i przestrzegania umów międzynarodowych obowiązywały jako prawo zwyczajowe. W 1969 podpisano Konwencję Wiedeńską o prawie traktatów, w której skodyfikowano całość prawa regulującego umowy międzynarodowe.
Budowa umowy: prawo m-n nie zawiera żadnych wytycznych względem formy i budowy umowy m-n. Klasyczna budowa umowy:
tytuł- powinien być precyzyjny (nazwa: karta, umowa, porozumienie, układ, pakt- zależy od zawierających)
karta, statut - dotyczą organizacji międzynarodowych, konkordat - umów zawieranych przez państwo i Stolicę Apostolską.
preambuła (motywy, arenga, opis okoliczności powstawania- narracja, dawniej inwokacja, intytulacja- nazywanie stron umowy)
dawnej silnie zmotywowany, dziś preambuła to wskazanie motywu i przebiegu okoliczności. Często w preambule znajdują się ważne postanowienia. Jeżeli są w niej zawarte normy postępowania, ma charakter wiążący.
dyspozycje
data, pieczęcie, podpisy składane w kolejności wg reguł:
alternatu: (umowy dwustronne: są dwa identyczne egzemplarze z różną kolejnością podpisu)
alfabetu- zwyczajowo w umowach wielostronnych- w kolejności oficjalnych nazw państwa (w różnych językach może być różnie)
pele-mele: reguła przypadkowości
Forma umów:
Prawo m-n zostawia kwestię formy stronom, forma pisemną wprowadzono by zerwać z tajną dyplomacją i dla celów dowodowych.
Art. 3. Konwencji Wiedeńskiej zastrzega jednak, że konwencja reguluje wyłącznie umowy pisemne oraz z wymogu rejestracji umów wynika wymóg formy pisemnej dla celów dowodowych.
Nie oznacza to, że umowy nie są zawierane w formie ustnej, zdarza się to najczęściej, by nie poddawać ich kontroli demokratycznej.
Języki- dawnej łacina, teraz francuski, angielski, hiszpański, rosyjski, chiński- języki Karty NZ.
Narody Zjednoczone: umowy wielostronne są sporządzane w językach oficjalnych narodów zjednoczonych (5).
Dziś umowy dwustronne w językach stron- oba teksty mają identyczną moc wiążącą. Czasem jeszcze w trzecim języku- pomostowym- UE: Spory przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości toczą się po angielsku lub francusku.
Każdy kraj określa jaki jest jego roboczy język MSZ (nasz- angielsko-francuski).
Konsekwencje językowe bywają kwestią bardzo poważną (np. polsko-niemiecka umowa o popieraniu inwestycji zagranicznych, przyjęto w niej niemieckie rozumienie wywłaszczenia).
Zawieranie umów międzynarodowych:
ius contrahendi - prawo do zawierania umów międzynarodowych jest jednym z podstawowych przymiotów państwowości
Kto może zawierać umowy międzynarodowe w imieniu państwa? Teoria:
kompetencji - niezależnie od postanowień prawa m-n- pewne osoby są zawsze upoważnione do zawierania umów w imieniu państwa
konstytucyjna- o tym kto może skutecznie związać umową m-n decyduje prawo wewnętrzne danego państwa (teoria ta stabilizuje obrót międzynarodowy)
Konwencja Wiedeńska przyjmuje teorię kompetencji z pewnymi zastrzeżeniami. Do zawierania umowy z innymi państwami upoważnia się trzy osoby: głowę państwa, szefa rządu oraz ministra spraw zagranicznych, którzy mogą zawierać je bez pełnomocnictw.
Klasyfikacja umów- kryteria:
materialne: treści- przyjmuje się że wszystkie umowy są źródłem prawa m-n.
umowy -ustawy: regulują kwestie abstrakcyjne, generalne, nieskończona ilość przypadków i adresatów- np. umowa o dobrym sąsiedztwie.
umowy-kontrakty: np. polsko niemiecka umowa o współpracy w wypadku katastrof, często są to aktu wykonawcze do umów ustaw.
ogólne i szczegółowe
formalne:
uwagi na liczbę kontrahentów : • umowy dwustronne ( bilateralne ), • umowy wielostronne ( multilateralne )
rodzaje stron (państwa, organizacje)
możliwość przystąpienia (zamknięte, półotwarte, otwarte)
• wielostronne otwarte - zawierają klauzulę dopuszczającą przystąpienie innych państw bez uzyskiwania zgody dotychczasowych kontrahentów, zazwyczaj wystarcza jednostronne oświadczenie państwa przystępującego.
Niekiedy umowy są otwarte tylko dla określonej kategorii państw ( np. dla wszystkich państw regionu) oraz tylko dla państw, które spełniają określone warunki ( Karta NZ). Umowy te są czasem nazywane półotwartymi -otwartymi warunkowo.
tryb zawarcia (prosty- bez ratyfikacji lub złożony- wymagający zatwierdzenia )
organ występujący w imieniu państwa (państwowe- gdy w imieniu państwa występuje głowa państwa, rządowe, resortowe)
treść (np. polityczne, gospodarcze i administracyjne, )
relacje pomiędzy umowami (główne, wykonawcze)
równoprawne, nierównoprawne: tworzą obowiązki tylko względem jednej ze stron
Etapy zawierania umowy
negocjacje
wyrażenie zgody przez państwo
powiadomienie stron- notyfikacja
rejestracja (art. 18 LN, 102 KNZ)
wejście w życie umowy
Negocjacje prowadzą do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania jej tekstu. Etapy negocjacji:
Poufny kontakt nieformalny- dyskretne wystąpienie z inicjatywą, etap wstępnego porozumienia o rozpoczęciu negocjacji
Przygotowanie bardziej konkretnej koncepcji co będziemy negocjować
Etap formalny- upoważnienia do negocjacji itd.
Przygotowanie tzw. non-paper- dokument, możliwie precyzyjnie przedstawiający propozycję, ale nie opatrzony podpisami. Wskazuje podstawy płaszczyzny rozmów. Druga strona to aprobuje albo nie. Dopiero wtedy rusza etap decyzji o formalnych negocjacjach
Istotą negocjacji jest uczciwość- bo wcześniej, na etapie non-paper nastąpiło zobowiązanie do zawarcia umowy.
W sm nie można, a nawet nie powinno się dążyć do osiągnięcia wszystkiego, nie licytuje się tak ostro jak w biznesie, nie można stawiać nikogo pod ścianą ani zostawiać z poczuciem wykorzystania, gdyż strony są skazane na dalsze wzajemne stosunki.
W sm pokazujemy partnerowi swoje słabe strony, bo to uzasadnia nasze domaganie się ustępstw- merytoryczne uzasadnienie.
Reguła absolutnej rzetelności informacji- nie kłamie się, bo wiarygodność jest niezwykle istotna. Zasada możliwie pełnego uzasadniania wniosków.
Uświadomienie sobie jaki jest cel negocjacji, a nie narzędzia.
Jak w każdych negocjacjach, wyznaczamy do czego dążymy i określamy, z czego nie zrezygnujemy.
Second best line,
no back position- linia, za którą nie można się wycofać.
Techniki negocjacji (należy je uzgodnić na początku):
etapowe- zamykamy etapy negocjacyjne, co uzgodniliśmy w poprzednim etapie nie podlega ponownym negocjacjom
całościowe- przechodząc do kolejnych kwestii zgadzamy się na kompromisy, ale nic nie jest uzgodnione póki wszystko nie jest uzgodnione.
Przygotowany w negocjacjach tekst umowy nie jest wiążący, dopiero potem następuje formalna decyzja tak lub nie (bardzo rzadko nie).
Umocowanie tekstu umowy następuje przez podpisanie lub parafowanie przez pełnomocników. Oznacza to jedynie że tekst został przygotowany do podpisania
Konsekwencje umocowania tekstu umowy:
• nie można wprowadzać zmian, chyba że wszyscy się zgodzą
• niektóre przepisy traktatu wchodzą w życie od razu
• jeżeli państwo podpisze tekst umowy ma obowiązek powstrzymać się od czynności mogących udaremnić przedmiot i cel traktatu
Wyrażenie zgody na związanie się traktatem- czy tryb prosty, czy złożony przewiduje sama umowa, wola stron
tryb prosty - do skuteczności zawarcia umowy konieczne jest jedno oświadczenie woli ze strony państwa
tryb złożony - dwukrotne oświadczenie woli (np. Konkordat)
ratyfikacja- zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy.
W Polsce ratyfikacja umów m-n należy do prezydenta. Dodatkowo wymagana jest zgoda Sejmu jeśli umowa dotyczy:
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych
członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych
znacznego obciążenia Polski pod względem finansowym
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich wyrażonych w Konstytucji
spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
Ostatnio zamiast ratyfikacji zaczęto stosować zatwierdzanie umów. Dokonuje tego rząd, premier lub minister z pominięciem prezydenta.
Następny etap to formalne związanie się umową ( gdy zakończy się ew. proces ratyfikacji)
O tym strony się zawiadamiają (notyfikacja)- wymiana (umowy dwu stronne) lub złożenie na ręce dyspozytariusza (wielostronne) dokumentów ratyfikacyjnych.
Umowa wielostronna: gdy państwo dotychczas nie uczestniczące chce przystąpić, powiadamia o tym Sekretarza Generalnego, a on powiadamia o tym wszystkie państwa.
Rejestracja: wprowadziła ją Liga Narodów. Umowy rejestruje się Sekretariacie Generalnym ONZ. Jeżeli państwa tego nie zrobią umowa jest ważna, ale nie można się na nią powoływać przed jakimkolwiek organem ONZ. Umowy powinny być zarejestrowane po wejściu w życie. ONZ publikuje zarejestrowane umowy w United Nations Treaty Series.
Zakres umowy:
podmiotowy: umowy wiążą wyłącznie ich strony- nie mogą być źródłem ani obowiązków ani korzyści dla strony trzeciej. Wyjątki:
na korzyść strony trzeciej (domniemanie zgody) -pacta in favorem tertii-
(nie może dochodzić jeśli mu ich nie przekazano, jeśli wykorzystało już uprawnienia to bez jego zgody nie można ich cofnąć)
na niekorzyść państwa trzeciego- dopuszczane wyjątkowo, musi być zgoda pisemna państwa, nie dotyczy wojny (przypadek agresora nie wymaga zgody)- pacta in detrinentum tertii
2. terytorialny: w zasadzie całe terytorium, rzadziej wyraźnie określona część
klauzula kolonialna: umowy obowiązywały wyłącznie na terytorium metropolii , rozciągnięcie ich na kolonie było w gestii imperiów
Zakres rzeczowy- z zasady umowa obowiązuje w całości.
Wyjątek- zastrzeżenie (jednostronne oświadczenie) złożone przez państwo przed ostatecznym związaniem się umową, zmierzające do uchylenia lub zmian niektórych jej postanowień wobec składającego.
Możliwe reakcje na zastrzeżenie-
Sprzeciw zwykły (umowa obowiązuje) lub kwalifikowany (umowa nie obowiązuje).
Zastrzeżenie nie może dotyczyć spraw podstawowych. Nie może być też stosowane w umowie dwustronnej.
prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne, dotyczy wszystkich statków (Konwencja z Montego Bay) - można zastrzec, że nie mogą to być lotniskowce
deklaracja (zastrzeżenie interpretacyjne) - państwo mówi, że określony przepis będzie rozumiało w określony sposób
Zastrzeżenia demokratyzują obrót międzynarodowy. Zastrzeżenia można składać razem z dokumentami ratyfikacyjnymi. Jeżeli złożymy dokumenty bez zastrzeżenia nie ma możliwości złożenia ich później
Wejście w życie: albo natychmiast, albo w terminie oznaczonym samą umową.
W prawie wewnętrznym jest vacatio legis- spoczywanie umowy, okres przejściowy, aby zdążyły się z nią zapoznać i dostosować się zainteresowane strony. Prawo m-n publiczne adresowane jest generalnie do państw, więc nie jest wymagane vacatio legis, ale czasem zdarzają się sytuacje że jest to konieczne.
umowy nie wymagające ratyfikacji wchodzą w życie z momentem podpisania lub po odpowiednim vacacio legis
umowy wymagające ratyfikacji wchodzą w życie po wymianie dokumentów ratyfikacyjnych ( umowy dwustronne)
umowy wielostronne po złożeniu określonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych
Karta Narodów Zjednoczonych - umowa międzynarodowa wchodzi w życie, gdy dokumenty złożą określone państwa
(5 członków Rady Bezpieczeństwa i 22 państwa członkowskie z 49)
Umowy związane z UE wchodzą w życie w l miesiąc po ratyfikacji przez wszystkie państwa.
Konwencja Wiedeńska: jeśli państwa nic nie postanowiły umowa wchodzi w życie, gdy złożone zostaną wszystkie dokumenty ratyfikacyjne.
Obowiązywanie umowy
Podstawą jest zgoda- przesłanką obowiązywania umowy w stosunku do jakiegoś państwa jest jego zgoda.
pacta sunt servanta= świętość umów- zawarta w deklaracji londyńskiej.
Ważność umowy: umowa by obowiązywać musi być zgodna z ius cogens, przedmiot umowy musi być zgodny z prawem ius cogens, decyzja musi być podjęta i wyrażona w sposób prawidłowy.
Nieważność- przyczyny:
naruszenie prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego kompetencji do zawierania umów
wady oświadczenia woli- 6- (Konwencja Wiedeńska- przekroczenie kompetencji, błąd, podstęp, przekupstwo,
przymus wobec przedstawiciela państwa, przymus wobec państwa).
(dyskwalifikuje tylko przymus siłowy, nie dotyczy to przymusu ekonomicznego, bo nie sposób go ocenić).
Różnica skutku między przymusem a innymi wadami oświadczenia woli: inne- od momentu podniesienia zarzutu, wada może być naprawialna (sanacja, konwalidacja)- państwo oświadcza, że nie zgadza się z metodą, ale samą umowę może zaakceptować.
Przymus powoduje nieważność umowy od samego początku.
niezgodność z ius cogens
Nieważność- w przypadku naruszenia prawa- podstawowych, powszechnie znanych norm prawa konstytucyjnego (ustawowym obowiązkiem jest dostosowywanie prawa krajowego do międzynarodowego)
zawieszenie stosowania: w wyjątkowych okolicznościach, umowa nie wygasa, może być ponownie stosowana gdy ustanie przyczyna zawieszenia
Przyczyny wygaśnięcia umowy przewidziane w umowie
(upływ czasu na jaki została zawarta, spełnienie warunku rozwiązującego, wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami)
nieprzewidziane w umowie-
uchylenie za zgodną wolą stron
utrata podmiotowości przez jedną ze stron (np. organizacja przestaje istnieć)
jednostronne pogwałcenie umowy przez kontrahenta- możliwość jednostronnego wycofania się, ma związek z pacta sunt servanta
istotna zmiana okoliczności-rebus sic stantibus- państwa unikają z korzystania z tej furtki
niemożność wykonania umowy
wybuch wojny: (umowy regulujące stosunki pokojowe mogą zostać zawieszone lub wygasnąć w czasie wojny)
powstanie nowej normy bezwzględnie obowiązującej (ius cogens) sprzecznej z umową
Obowiązywanie w czasie
Umowa zawarta na czas określony obowiązuje w czasie wyznaczonym, na czas nieokreślony do czasu wygaśnięcia umowy.
Wykładnia: ogół czynności zmierzających do ustalenia treści normy (umowy).
Kto interpretuje: w prawie m-n brakuje podmiotu dokonującego wykładni, organem jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, ale dopiero w momencie rozstrzygania sporu.
interpretacji doktrynalnej mogą dokonać teoretycy prawa, zaś urzędowej :
W przypadkach dotyczących Karty Narodów Zjednoczonych wykładni może dokonać Zgromadzenie Ogólne.
Sądy międzynarodowe, organizacje międzynarodowe (zwłaszcza jeśli chodzi o ich statuty)
Wszystkie strony umowy wspólnie (interpretacja autentyczna) lub poszczególne strony umowy
Interpretacja quasi-autentyczna- uzualna: wynika ze zgodnego postępowania (praktyki) wszystkich stron umowy.
Zasady: traktat interpretuje się
w dobrej wierze - konsekwencja zasady pacta sunt servanta
zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów - interpretacja dosłowna, literalna
w jego kontekście - wykładnia systemowa - interpretacja uznana
zgodnie z celem i przedmiotem traktatu - wykładnia w prawie międzynarodowym jest wykładnią celowościową- taka interpretacja, aby osiągnąć rezultat do którego dążono i zrealizować przedmiot umowy (ujawniony np. w preambule.)
w wyjątkowych sytuacjach można odwołać się do prac przygotowawczych nad traktatem.
Aspekt historyczny w prawie międzynarodowym- można się cofnąć do stenogramów lub prac przygotowawczych , sprawdzić okoliczności zawarcia umowy, żeby sprawdzić o co chodziło- jeśli normalnymi metodami nie da się osiągnąć rozsądnych i logicznych wyników.
Interpretacja obejmuje treść całego traktatu, wszystkie protokoły i aneksy - forma pisemna
Za kontekst uważa się każdą praktykę stosowania traktatu, ustanawiająca porozumienia stron dotyczących jego interpretacji - wykładnia quasi autentyczna (uzualna). Jasne nie podlega wykładni.
Normy międzynarodowe trudniej zmienić, dlatego lepiej, jeśli nie są przesadnie szczegółowe.
Zwyczaj międzynarodowy: norma powstała w wyniku zgodnej praktyki prawotwórczej.
Elementy definicji wg Hudsona:
obiektywne: (uzus)-
zgodna praktyka- praktyka spójna, stała, jednolita i powszechna
ciągłość lub powtarzalność praktyki w znaczącym czasie
subiektywne- przeświadczenie, że ta praktyka tworzy prawo- opinio iuris sive necessitatis-.
- powszechna milcząca akceptacja praktyki przez inne państwa (acquiscence),
- pogląd, że praktyka jest wymagana lub zgodna z prawem międzynarodowym (opinio iuris)
Tworzenie:
dowody istnienia praktyki- ustawodawstwo wewnętrzne, umowy międzynarodowe, oświadczenia, przyzwolenie, milcząca akceptacja
Przeszkody - protest
1948- amerykańska regulacja szelfu, 1958- konwencja genewska prawa morza
Prawo zwyczajowe a nowe państwa:
Część prawników twierdzi, że zwyczaj to umowa niepisana. Istnienie nowych państw trochę to komplikuje- one nie uczestniczyły w powstawaniu tych zwyczajów. Czasem społeczność międzynarodowa wymusza przestrzeganie takiego zwyczaju, ale zwyczaj to nie tylko zgoda, ale zgoda motywowana wartościami.
Zwyczajem związane są też państwa nowe, które nie brały udziału w jego tworzeniu, ponieważ wyrażają chęć wejścia do społeczności m-n.
Zwyczaje międzynarodowe mogą być
powszechne- prawo traktatów, prawo dyplomatyczne i konsularne
regionalne (grupowe)
bilateralne
Przykładem zwyczaju grupowego w kręgu kulturalnym krajów katolickich jest to, że dziekanem korpusu dyplomatycznego jest nuncjusz papieski, nie grozi to prestiżowi żadnego państwa. W innych przypadkach dziekanem jest najstarszy stażem ambasador- (np. w USA nuncjusz papieski jako dziekan jest dopuszczany jako wyjątek od tej zasady).
Zwyczajem krajów Ameryki środkowej i południowej jest azyl dyplomatyczny.
Azyl terytorialny- jeśli obywatel polski czuje się represjonowany z powodów polityczno-wyznaniowo- kulturowych, może prosić w bezpiecznym państwie o prawo pobytu i schronienie. Musi jednak w tym celu fizycznie znaleźć się w tym kraju.
W Ameryce środkowej można też poprosić o azyl w placówce dyplomatycznej innego państwa. Powód takiego azylu musi mieć charakter gwałtownego wydarzenia (np. wybory nie są taką okolicznością).
Instytucja ta powstała na początku XIX w. z powodu licznych zamachów stanów- jako instytucja humanitarna. Azyl terytorialny obowiązuje tylko w tamtym regionie, ale udzielają go także placówki państw spoza tego regionu- (np. ambasada USA.)
Przewrót Pinocheta- ludzie schronili się w ambasadach, potem Chile udzieliło listu żelaznego na wyjazd- za azylem dyplomatycznym szedł terytorialny.
W tamtym regionie funkcjonuje to bardzo dobrze, ale inne państwa nie chcą przyjąć tego gdzie indziej.
Zwyczaje nie zawsze są pozytywne (np. niewolnictwo, dyskryminacja kobiet).
Niemcy w czasie II w .św. uważały że Konwencja Genewska obowiązuje tylko w stosunku do oficerów państw, które ją podpisały, ale np. Rosjan już nie. Trybunał Norynberski uznał, że na podstawie zwyczaju prawem stała się szersza interpretacja i oskarżyła Niemców o łamanie konwencji wobec Rosjan.
Grzeczność m-n: jej reguły sa stosowane przez państwa dla ułatwienia stosunków m-n, ale nie ma opinio iuris i nie są prawnie wiążące.
Gdy kształtuje się norma prawa międzynarodowego istnieje pojęcie persistant objector (trwający sprzeciw), oznacza to, że państwo protestuje przeciwko powstaniu normy m-n. Gdy państwo stale protestuje w danym przypadku, nie może być tą normą związane.
Milczenie może być traktowane jak opinio iuris - państwo miało możliwość protestu, ale milczało więc domniemuje się wyrażenie zgody.
Subsequent obiector - państwo, zaczyna protestować już po ukształtowaniu się normy prawa zwyczajowego. Jest ono zobowiązane tą normą i może być z niej zwolnione tylko za zgodą zainteresowanych państw.
Akt jednostronny: wyrażenie woli jednego państwa z zamiarem wywołania skutków prawnych w stosunku do jednego lub więcej państw lub organizacji międzynarodowych. Taki akt woli może być nieważny, jeśli nie zostały spełnione pewne warunki.
Istotą aktu jednostronnego jest jego autonomia- wydanie takiego aktu leży w wyłącznej kompetencji państwa podejmującego akt, jedynym jego źródłem jest suwerenna wola państwa, a skuteczność aktu nie zależy od woli i zachowania innych podmiotów prawa m-n.
W tym sensie akt prawny jest samowystarczalny.
Katalog aktów jednostronnych:
uznanie (recognition)
przyrzeczenie (promise): jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów prawa m-n
protest (acquiescence): państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji, roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem m-n
zrzeczenie (waiver)-: państwo z własnej woli, dobrowolnie rezygnuje z pewnych praw, roszczeń
zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych.
Formy wyrażania woli mogą być bardzo różne:
nota dyplomatyczna, konferencja prasowa, przemówienie na forum organizacji międzynarodowej (np. ONZ)
Do aktów jednostronnych stosuje się pomocniczo reguły dotyczące umów, w zakresie w jakim są możliwe do zastosowania.
Np.- opublikowanie stanowiska Egiptu, dopuszczającego żeglugę wszystkich bander po kanale Sueskim po jego nacjonalizacji,
Problem rezygnacji z odszkodowań niemieckich przez Polskę po II wojnie pod wpływem przymusu ekonomicznego
ogólne zasady prawa: - część osób uważa, że są to prawa natury, inni, że są to ogólne zasady prawa międzynarodowego
Spory wokół treści normatywnej i art. 38 statutu MTS
Czy są to zasady prawa międzynarodowego, czy istnieją zasady wspólne dla wszystkich systemów
zasada suwerenności terytorialnej
zasada wolności mórz pełnych - określona w umowie międzynarodowej
zakaz interwencji, zakaz agresji - Karta Narodów Zjednoczonych
zakaz użycia siły - prawo zwyczajowe i Karta Narodów Zjednoczonych
Owe ogólne prawa zawarte są w umowach międzynarodowych i zwyczajach. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane są to cechy wspólne wszystkich najważniejszych systemów prawnych.
non liquet - brak normy prawnej na podstawie której można rozstrzygać spór.
Funkcje ogólnych zasad prawa- gdy brakuje umowy m-n i zwyczaju, rozstrzyga się na podstawie ogólnych zasad.
zasady wspólne:
nemo iudex in causa sua - nikt nie może być sędzią we własnym sporze
nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż posiada
kto milczy - wyraża zgodę, jeśli powinien był mówić, np. spór o granicę miedzy Kambodżą i Tajlandią. Gdy Kambodża udowadniała że świątynia leżąca na granicy należy do nich, Tajlandia milczała.
inne zasady to reguły kolizyjne - lex specjalis derogat lex generalis
Art. 38- ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane.
Descamp zaproponował je jako jedno ze źródeł prawa. „normy prawno- naturalne motywowane rozum.
Wygrało stanowisko USA i WB- ogólne zasady prawa wspólne dla każdego państwa cywilizowanego- że one są również normami prawa.
Sformułowanie narody cywilizowane jest dość niezręczne i budziło kontrowersje, poczucie dyskryminacji.
Instytucje prawne nie są wspólne dla wszystkich cywilizacji, np. Grecy nie mieli prawa w naszym rozumieniu.
W Europie mamy tylko kilka systemów prawa- angielskie, niemiecki, francuski, a i te trzy możemy zredukować do pnia prawa rzymskiego, z którego się w jakimś stopniu wywodzą. Inne państwa wzięły sobie za wzór któryś z tych systemów, np. Polska model prawa szwajcarskiego, wzorowany na niemieckim.
Jedyne odstępstwo to tzw kraje komunistyczne- Kuba i Korea Północna, do jakiegoś czasu także kraje socjalistyczne.
Wspólne zasady istnieją na zasadzie pewnej grzeczności.
Zasady bez których nie może funkcjonować żaden system prawny:
Kazus- fabryka chorzowska- naruszenie zobowiązania powoduje obowiązek odszkodowania. Trybunał uznał, że Polska, mimo braku umowy polsko-niemieckiej i braku zwyczaju w tej kwestii powinna wypłacić odszkodowanie.
Zasady prawa proceduralnego, materialnego, wywodzące się spoza systemu prawa międzynarodowego.
Nie każda jednak wspólna zasada prawa krajowego jest przenoszona do prawa m-n: np. w prawie m-n nie funkcjonuje domniemanie niewinności (bo nie ma prawa karnego).
Uważa się, że ogólne zasady prawa są dobre i nie podlegają ewolucji na przestrzeni dziejów. Sędziowie powołują się na nie, gdyż dają poczucie pewności.
Uchwały organizacji m-n to formalny akt woli organizacji m-n wydany przez statutowo upoważniony organ tworzący nowy porządek prawny obowiązujący w stosunkach pomiędzy lub wewnątrz państw.
procedura tworzenia uchwał prawotwórczych
uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw
tzw. system contracting out = wyłączenie się z umowy, nie jest ona dla nich wiążąca
uchwały podejmowane większością głosów, z mocą wiążącą dla wszystkich państw- WE
Przedmiot regulacji:
pro foro interno, regulujące wewnętrzne sprawy organizacji, np. uchwała budżetowa organizacji- obowiązują państwa tylko w zakresie ich działalności w danej organizacji
pro foro externo, regulujące materię kompetencyjną organizacji, adresowane do członków- rzadko statuty pozwalają tworzyć organizacjom uchwały prawotwórcze, częściej stosuje się rady, apele, zalecenia, oceny- wyrażenie poglądu.
Nadzieje i obawy: wiele spraw może pozostać nie załatwionych, bo jedno państwo się sprzeciwiło. Z tego powodu powstała koncepcja- drugi nurt- prawo tworzy większość, jak w parlamencie (≠umowy międzynarodowe). Społeczność m-n nie jest jednak na tyle spójna.
Żadna z organizacji m-n nie jest parlamentem światowym, w skali światowej uchwały organizacji nie zastąpią innych źródeł prawa. Organizacje międzynarodowe mają jednak prawo do tworzenia źródeł prawa.
Rodzaje uchwał organizacji międzynarodowych:
uchwały ustawy, abstrakcyjno-generalne, regulujące wiele przypadków, np. zwalczenie epidemii (właściwie tylko UE ma prawo)
uchwały indywidualno-konkretne, które służą wprowadzaniu w życie prawa, ale prawa nie tworzą.
Uchwały trzeba sprawdzać:
czy jest treść normatywna, czy jest moc wiążąca
czy organizacja może, czy organ wydający miał takie prawo
czy materia mieści się w kompetencjach wydającego
czy procedura podjęcia była właściwa.
Aby uchwały były źródłem prawa m-n muszą być prawnie wiążące i tworzyć nowe normy prawne- mieć charakter prawotwórczy.
Soft law- wszystkie państwa (Zgromadzenie Ogólne ONZ) podejmując decyzje jednogłośnie przedstawiają rezolucję, to chociaż nie jest to wiążące trzeba poważnie traktować ich słowa. Nie tworzy to zobowiązania dla państw, ale to upoważnia innych do pytania o to.
Podmiotowość międzynarodowa oznacza zdolność bycia adresatem uprawnień i obowiązków i zdolność do uczestniczenia w obrocie m-n poprzez działania i czynności wywołujące skutki międzynarodowe.
(MTS w sprawie Bernardotte`a uznał, że jest nią zdolność roszczeniowa). To pojmowanie zmieniło się.
Inne poglądy: podmiotem prawa międzynarodowego jest adresat normy prawnej. (Wieloryb ma prawa, ale nie jest podmiotem).
Verdross- podmiotem prawa m-n są wszyscy, których stosunki regulowane są prawem m-n, a zarazem nie są jego przedmiotami (Berezowski)
Klasyfikacja podmiotów (wg Berezowskiego)
zorganizowane
terytorialne
- suwerenne (państwa)
- niesuwerenne (trwałe- w założeniu mają istnieć bezterminowo (Monako) lub czasowe- np. naród walczący o niepodległość)
bezterytorialne
niezorganizowane (jednostki)
uznanie, że człowiek to podmiot prawa m-n, bo ma prawa i obowiązki wynikające z prawa m-n; (wieloryb to przedmiot prawa)
Scelle „jednostka jest jedynym podmiotem prawa, państwa są agentem prawnym osób”
Katalog podmiotów prawa m-n:
państwa- podmiotowość pierwotna, jedyne podmioty pełne, suwerenne i pierwotne-już z chwilą powstania staje się podmiotem
Stolica apostolska
organizacje międzynarodowe- podmiotowość nadana
jednostki, narody, powstańcy, strona wojująca
Atrybuty podmiotowości:
prawo do utrzymywania stosunków międzynarodowych
zdolność traktatowa- zdolność do tworzenia norm prawa-
państwa, organizacje międzynarodowe i organizacje pozarządowe w zakresie ich misji i uznania przez państwa
prawo legacji- czynne - do wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych, i bierne- do przyjmowania
państwa i niektóre organizacje, bardzo rzadko organizacje międzyrządowe (Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża)
(w organizacjach zamiast ambasadorów są przedstawiciele, wyłączeni ze kolejni do statusu dziekana )
zdolność deliktowa: domaganie się, i ponoszenie odpowiedzialności za złamanie prawa międzynarodowego,
państwa, organizacje międzypaństwowe
zdolność procesowa: bycia stroną przed sadami i trybunałem Międzynarodowym-
zależy od podmiotu, ale i od statusu sądu lub trybunału- w MTS zdolność procesową mają tylko państwa, w ramach sądowych WTO jest inaczej
immunitet- nie podleganie niczyjej jurysdykcji- przysługuje państwom, stolicy apostolskiej, organizacjom międzynarodowym,
w pewnym zakresie humanitarnym organizacjom międzynarodowym takim jak Czerwony Krzyż.
zdolność do samoobrony wobec aktu agresji- przysługuje tylko jednostkom terytorialnym
(NATO pomaga członkom bronić się samodzielnie)
obowiązek zapewnienia pokoju (tylko ONZ)- żadne państwo nie jest żandarmem świata
Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego
Elementy konieczne i wystarczające państwa- ludność, terytorium, suwerenna władza najwyższa (Mieszany Trybunał Rozjemczy w 1929 r.)
+ zdolność do utrzymywania stosunków z innymi podmiotami (konwencja o prawach i obowiązkach państwa- Montevideo 1933- państwa południowo amerykańskie).
Prawa zasadnicze państwa (karta NZ)- przysługują państwo od momentu powstania przez cały czas jego istnienia
prawo do istnienia
niezawisłości- niezależność suwerenność, prawo władzy państwowej do wykonywania władztwa na określonym terenie, wszystko tam nie podlega niczyjej innej władzy (nie oznacza to że nie ma prawa które jest nad tą władzą)
równości- jednakowa zdolność do wykonywania praw, równe prawa i obowiązki, zakaz dyskryminacji
utrzymywania stosunków m-n (obrotu)- nikt nie ma prawa zamknąć państwa w klatce
czci- prawo do dobrego imienia, bycia szanowanym- to umożliwia utrzymywanie stosunków międzynarodowych
Prawa nabyte państw wynikają przede wszystkim z umów m-n.
Kiedyś państwo to był władca, mieszkańcy nie byli obywatelami, a poddanymi króla. Nowoczesne państwo powstało 4 wieki temu.
Suwerenność: możność decydowania swobodnie i wg własnego uznania we wszystkich sprawach należących do kompetencji własnej państwa.
Pojęcie „suwerennej równości” (art. 2 ust 1 karty NZ) obejmuje m.in. równość prawną (równe prawa i obowiązki i jednakowa zdolność do wykonywania praw), pełną suwerenność (ale to nie jest suwerenność absolutna), prawo do poszanowania osobowości, prawo do integralności terytorialnej i politycznej niezależności (jednak nie uznajemy prawa do wyboru innego niż demokracja)
(zasada nieinterwencji- doktryna Calve Drago z 1902 r. poszerzony o prawo do swobodnego wyboru ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego obowiązku wypełniania w dobrej wierze zobowiązań i pokojowego współżycia (deklaracja zasad prawa m-n z 1970)
Immunitet jurysdykcyjny państwa- żadne państwo nie może sądzić innego państwa, - zasada ta ma charakter zwyczajowy.
O istnieniu nowego państwa decyduje pierwszy przejaw władzy nowych organów państwowych.
Sposoby powstania państwa:
utworzenie na terytorium niczyim (tera nullius)
oderwanie części terytorium i utworzenie własnego niezależnego państwa- powstanie w 1993 Erytrei po odłączeniu od Etiopii
rozpad państwa na kilka nowych- ZSRR, powstanie w 1993 r. Czech i Słowacji z rozpadu Czechosłowacji
połączenie kilku państw (powstanie w 1964 r. Tanzanii z połączenia Tanganiki, Republiki Zanzibaru i Pemby)
stworzenie państwa na podstawie umów m-n - Liberia i Urugwaj.
Upadek państwa: gdy zanika suwerenna władza państwowa na określonym terytorium i nad określoną ludnością
inkorporacja (włączenie całego terytorium do inne państwa lub państw)
rozpad na kilka części składowych- (SFRJ- 1991/2) `
połączenie kilku w jedno
państwo upadłe- Somalia, powstaje próżnia bez władzy, nie wiadomo co z tym zrobić.
W sytuacjach takich jak: rewolucyjna zmiana rządu, ewentualnie także ustroju społeczno-politycznego,
czasowa okupacja całego terytorium państwa (a nawet bezprawna aneksja), istotne zmiany granic państwowych
powstaje pytanie, czy państwo istniejące po tych zmianach jest z punktu widzenia prawa m-n tym samym podmiotem prawa m-n.
W zasadzie tego typu przypadki nie mają wpływu na ciągłość podmiotowości.
Zagadnienie sukcesji - w jakim stopniu zostają przeniesiona prawa i obowiązki?
Sukcesja- w odniesieniu do m.in.:
traktatów: cztery główne teorie:
tabula rasa- nowe państwo nie jest związane dawnymi umowami
prawo wyboru- może dokonać wyboru i notyfikować, które z dawnych umów chce utrzymać w mocy
kontynuacja z prawem do wypowiedzenia- zachodzi sukcesja generalna, ale państwo ma prawo wypowiedzenia umowy
prawo do namysłu- model pośredni- tymczasowo utrzymuje się w mocy wszystkie umowy dwustronne w celu negocjacji o ich przedłużenie lub zmianę, umowy wielostronne uznaje się za wiążące na zasadzie wzajemności.
tzw. doktryna Nyerere (Tanganika- deklaracja z 1961, Uganda, Kenia, Lesoto)
długów
( inne zasady stosuje się do umów ustalających granice i umów zlokalizowanych).
Sukcesja wiąże się z ustaniem jakiegoś państwa. Nowopowstałe państwa wcześniej akceptowały społeczność międzynarodową i aspirowały do bycia jej częścią- (np. Polska nigdy nie powiedziała, że zabory były bezprawne) nowo powstałe państwa akceptowały prawo m-n.
Dlaczego sukcesorem Imperium Otomańskiego miała być akurat Turcja, ciężko powiedzieć.
Problem z sukcesja pojawił się wraz z powstaniem Związku Sowieckiego, który uznawał prawo m-n za coś, co je krępuje.
założenie, że państwo rodzi się jak niemowlę, wolne od wszystkich wad.
Jednak nie bardzo państwo ma szansę na odrzucenie wzorów w stosunkach m-n.
Po 2 w.św. teoria tabula rasa przemawiała do nowopowstających państw, bo po dekolonizacji wyszły one z dużym poczuciem krzywdy. Pojawiła się koncepcja tabula rasa- nie jesteśmy związani traktatami, których nie podpisywaliśmy, wszystko negocjujemy.
Okazało się to nie do końca korzystne- prawo m-n powstało w negocjacjach silnych z silnymi, te nowe państwa nie miały dobrej pozycji negocjacyjnej.
Nowa koncepcja- tablica jest czysta, ale nie do końca.
nie obowiązują nieuczciwe umowy zawarte przed uzyskaniem niepodległości (np. Iran vs Wielka Brytania)
Konwencja ONZ wybrała model nie automatyczny wiązania, ale po 1990 uznaje się, że państwa powstające po 1990 są sukcesorami innych, a więc i ustalonych norm.
Np. warunkiem uznania Ukrainy po rozpadzie ZSRR jest uznanie przez nią że jest związana prawem o nierozpowszechnianiu broni jądrowej (Polska uznała Ukrainę przed tą deklaracją, co spowodowało awanturę). Ukraina zgodziła się na te warunki.
Od powstających państw bałtyckich wymagano poszanowania praw mniejszości.
Wróciliśmy więc do stanu sprzed rozpadu Imperium , nowo powstałe państwa nie mają czystej tablicy, pod presją nie uznania państwa, braku współpracy, braku pomocy międzynarodowej. Sukcesji podlega wszystko z wyjątkiem umów szczegółowych.
Sukcesja w odniesieniu do długów, praw i obowiązków.
Jeśli sukcesja ma charakter pokojowy, państwa same decydują jak się dzielą prawami i obowiązkami, np. Rosja podjęła wszystkie zobowiązania ZSRR.
W przypadku rozpadów nienegocjowanych albo naturalna kontynuacja jakiegoś bytu państwowego.
uznanie międzynarodowe - stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych.
Odnosi się ono zazwyczaj do nowo powstałego państwa, niekonstytucyjnego rządu, powstańców i strony wojującej, ale może się też odnosić do innych zagadnień, np. zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego.
Żadnego państwa nie można zmusić do uznania innego państwa lub rządu. Jednak brak uznania może być poczytany za akt nieprzyjazny i sprzeczny z celami ONZ.
Charakter prawny uznania:
deklaratywne - gdy istnienie tego co się uznaje nie zależy od aktu uznania (uznanie państwa, uznanie rządu),
konstytutywne- tworzy nową sytuację prawną lub nowy podmiot prawa, który bez aktu uznania nie istniałby (powstańców lub strony wojującej).
Formy uznania:
wyraźne - gdy państwo oświadcza, że uznaje dany podmiot,
milczące - wynika z zachowania państwa uznającego, które może sugerować, że państwo uznało taką lub inną organizację.
Uznanie de iure - pełne i ostateczne. Udzielane gdy uznawana organizacja (państwo, rząd) spełnia wszelkie warunki niezbędne do jej uznania.
Uznanie de facto - niepełne i prowizoryczne, może być w każdej chwili cofnięte.
Odpowiedzialność w prawie m-n: bez odpowiedzialności nie ma prawa
Czyn zakazany przez prawo m-n: każde naruszenie prawa m-n (partykularnego lub powszechnego), niezależnie od charakteru i wagi tego naruszenia, oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie czy zaniechanie.
Zasada odpowiedzialności
„Jest zasadą prawa m-n , że naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek odszkodowania w odpowiedniej formie (STSM w sprawie fabryki w Chorzowie -1927)
„Odpowiedzialność jest koniecznym następstwem istnienia prawa”- Sędzia Huver w sprawie Sahara Hiszpańska vs Maroko
Podmioty odpowiedzialności:
państwo- nie chciały się na to zgodzić
jednostka- z tytułu naruszenia prawa londyńskiego (zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, przeciw ludzkości) -Trybunał Norymberski i Tokijski, MTK
organizacje międzynarodowe- godzą się ze swoją odpowiedzialnością
Jednostki- pierwszym etapem było stwierdzenie, że istnieją zbrodnie prawa międzynarodowego bez względu na obywatelstwo jednostki (np. piractwo w XIX w.) Kolejną taką zbrodnią było niewolnictwo, łamanie prawa humanitarnego i pokojowego.
Już po II wojnie światowej chciano sądzić na tej podstawie, ale nie miano pewności.
Gdy amerykanie włączyli się do II w.św., od razu powiedzieli, że będą ścigali zbrodniarzy wojennych.
wiara w to, że pewność kary powstrzyma przestępców, zakaz wszczynania wojen, wyrzynania grup etnicznych- ludobójstwa. Zbrodnie wojenne- naruszenie prawa Haskiego i Genewskiego,
Prezydent odpowiada inie tylko przed Bogiem i historią, ale też przed społecznością m-n. Tak samo odpowiadają organy państwa.
Przesłanki odpowiedzialności państwa: (nie jest potrzebne pojecie winy)
istnienie prawa
możliwość przypisania państwu naruszenie tego prawa: działania lub zaniechania
powstanie szkody (materialna, moralna, prawna)
Jeśli zobowiązania zostaną naruszone, odpowiedzialność ponosi podmiot, któremu naruszenie to można przypisać. Ma on obowiązek naprawienia szkody w taki sposób, aby usunąć wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan jaki prawdopodobnie by istniał, gdyby do naruszenia nie doszło.
Tytuł odpowiedzialności:
odpowiedzialność za czyny zabronione
z tytułu naruszenia prawa (responsibility)
zbrodnia: naruszenie państwowych interesów społeczności międzynarodowej (np. naruszenie zakazu wojny, ludobójstwa)
delikt- działalność zgodna z prawem, lecz powodująca szkodę (państwo nie może odpowiadać karnie ani cywilnie)
odpowiedzialność nie wynikająca z naruszenia prawa (liability), za działalność człowieka na terytorium państwa która powoduje lub może powodować szkodę lub stratę dla osób na terytorium danego państwa np. z tytułu zanieczyszczenia morza w wyniku katastrofy tankowca
możliwość przypisania odpowiedzialności
odpowiedzialność obiektywna - decyduje skutek
odpowiedzialność subiektywna- możliwość przypisania winy (trudno badać, decyduje skutek w prawie m-n.
Formy realizacji odpowiedzialności
restytucja: przywrócenie stanu poprzedniego (np. oddanie rzeczy)
reparacja; wynagrodzenie szkody, powstałej straty i nieosiągniętych korzyści (wypłata odszkodowania)
zadośćuczynienie- wynagrodzenie szkód niematerialnych (np. wyrażenie ubolewania i przeprosiny)
odpowiedzialność prawno-karna (nie podlega państwo, lecz jednostka) za naruszenie prawa m-n
Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w wyniku ustaleń na drodze dyplomatycznej, w efekcie postępowania arbitrażowego lub sądowego, a nawet w wyniku zastosowania środków odwetowych i sankcji.
5