K a r o l i n a S t o p a
M A G I A I S Z T U K A W ZW I E C I E P R Z E D S T A W I O N Y M J . R . R . T O L K I E N A
S Bo w o ( l o g o s ) j e s t , t w r c z e : p r z e d s t a w i a , b d c p r z e d r z e c z y w i s t o [c i , " j e s t a k t e m ,
p o s t a w , s t a w i a n i e m s i n a w e z w a n i e , w y k o n y w a n i e m m o c y " 1 . W y p o w i a d a j c y j e z a w s z e
b u d z i j a k [ u [p i o n m o c . " D a l e k o n a m " - p i s z e G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , " d o u m i e j t n o [c i
d o k Ba d n e g o r o z r |n i e n i a s Bo w a b o |e g o i l u d z k i e g o . S Bo w o m o c y j e s t p o t |n e i w u s t a c h
c z Bo w i e k a , i w u s t a c h b o g a " 2 .
W m i c i e - j a k m w i C a s s i r e r - i n a c z e j n i | w m y [l i t e o r e t y c z n e j , f o r m a w y r a z u m a s w j
k o n k r e t n y b y t . N i e m a m y d o c z y n i e n i a z e z w y k By m w s k a z y w a n i e m , c z y z n a c z e n i e m , l e c z
k a |d e s Bo w o j e s t z a r a z e m t r e [c i p r z e z s i e b i e o k r e [l a n , z l e w a s i z n i Zw i a d o m o [ n i e
p r z e c i w s t a w i a s i t r e [c i , n i e d z i e l i j e j i n i e w Bc z a d o w i k s z y c h s y s t e m w . B r a k j e s z c z e
r |n i c y m i d z y " z n a k i e m " i " o z n a c z a n i e m " , m i d z y " o b r a z e m " i " r z e c z " . S Bo w o w m i c i e j e s t
h i p o s t a z o w a n e , s t a n o w i b y t i s i B s u b s t a n c j a l n . W i z m i d z y n i m i r o z l u zn i a s i d o p i e r o z
c z a s e m , j z y k s t a j e s i s t o p n i o w o z n a k i e m p o j c i o w y m . Z a c h o w u j e w p r a w d z i e Bc z n o [ z
m i t e m , l e c z j u | n a i n n e j , e s t e t y c z n e j , w y |s z e j p Ba s z c z y zn i e - c h t n i e n a w i z u j e d o m i t u , a l e
u w a l n i a s i o d p i e r w o t n e g o s k r p o w a n i a n a o c z n o [c i 3 .
M w i e n i e - m y [l e n i e t y p u c z y s t o m a g i c z n e g o c h a r a k t e r y z u j e " s w o i s t y s y n k r e t y z m
p o l e g a j c y n a t y m , |e m o w a m a g i c z n a z a r w n o s y m b o l i z u j e t o , d o c z e g o s i s e m a n t y c z n i e
o d n o s i , j a k r w n i e | p o z o s t a j e d o s y m b o l i z o w a n e g o s t a n u r z e c z y w s t o s u n k u p r z e d m i o t o w o
m e t o n i m i c z n y m - w p By w a n a D p r z y c z y n o w o l u b j e s t j e g o c z [c i ( w s e n s i e f i z y c z n y m ) " 4 . U
p o d s t a w m a g i i j z y k o w e j l e |y b o w i e m i d e n t y f i k a c j a w y r a z u z n a z y w a n p r z e z e D r z e c z , z
c z e g o w y p By w a p r z e [w i a d c z e n i e o s i l e s p r a w c z e j s Bo w a . " Zw i a t p i e r w o t n y i a n t y c z n y , w
o g l e [w i a t r e l i g i j n y , n i e w i e , c o t o ' p u s t e s Bo w a ' ; n i g d y n i e m w i : ' d o [ j u | s B w , p r z y s t p m y
w r e s z c i e d o c z y n u ' . ( . . . ) N i e b i e r z e s i t o z m n i e j s z e g o p o c z u c i a r e a l n o [c i [w i a t a ; p r z e c i w n i e ;
t o m y s z t u c z n i e u c z y n i l i [m y s Bo w a p u s t y m i " 5 . M i t y c z n a [w i a d o m o [ j z y k o w a o z n a c z a
p o [r e d n i o n i e t y l k o i s t o t r z e c z y , l e c z i o b e c n o [ s a m e j r z e c z y w s Bo w i e , d l a t e g o t e | m o |n a
n a n i e o d d z i a By w a l u b c h r o n i s i p r z e d j e g o w p By w e m .
Z a z w y c z a j z a k l c i a s a k t a m i w i |c y m i s i [c i [l e z p o j c i e m m a g i i . S a m o t o p o j c i e j e s t
w z g l d n e . O b s e r w a t o r s t o s u j e j e w z a l e |n o [c i o d s w o j e j w i e d z y , p r z e k o n a D, c z y w i a r y . W
z a l e |n o [c i o d t e g o , c z y d a n e z d a r z e n i e j e s t z g o d n e z j e g o o b r a z e m [w i a t a , c z y t e | n i e , u z n a j e
j e z a o c z y w i s t e b d z n i e p r a w d o p o d o b n e c z y c u d o w n e , p r z y j m u j c j e d n o c z e [n i e , |e j e s t o n o
n i e z a l e |n e o d c z Bo w i e k a . M a g i a j e s t k a t e g o r i o p i s o w , r e l a c j o n u j c , p r z y n a l e |n d o j z y k a
o b s e r w a t o r w , a n i e w y k o n a w c w c z y n n o [c i . O k r e [l e n i e " m a g i c z n y " o z n a c z a Bo b y f a k t y ,
s p o w o d o w a n e p r z e z c z Bo w i e k a , z d a r z e n i a z a l e |n e o d j e g o w o l i i u m i e j t n o [c i o r a z
o d z n a c z a j c e s i w Ba s n , w e w n t r z n l o g i k .
C z y w L e g e n d a r i u m m a m y d o c z y n i e n i a z t a k r o z u m i a n m a g i , c z y r a c z e j z e
s c h e m a t y c z n y m j e j w y o b r a |e n i e m , j a k o w i e d z y t a j e m n e j , o p e r u j c e j s p e c j a l n y m i f o r m u Ba m i ,
r y t u a Ba m i , c a B o t o c z k o b r z d w , z m a g i j a k o r o d z a j e m n a u k i ? A m o |e j e s t t o r a c z e j
r o z u m i e n i e i s t o t y [w i a t a ?
D l a s a m e g o T o l k i e n a m a g i a j e s t " m a c h i n " , p r z e z c o r o z u m i e w s z e l k i e " u |y c i e
z e w n t r z n y c h p l a n w c z y u r z d z e D ( a p a r a t u r y ) w m i e j s c e w r o d z o n y c h w e w n t r z n y c h m o c y
c z y t a l e n t w - l u b n a w e t w y k o r z y s t a n i e t y c h t a l e n t w z h a n i e b n c h c i d o m i n a c j i :
z a s t r a s z e n i a r z e c z y w i s t e g o [w i a t a l u b Ba m a n i a w o l i i n n y c h o s b " 6 . N i e j e s t s z t u k , l e c z
t e c h n i k ; r o d z i s i z |d z y p a n o w a n i a n a d [w i a t e m o r a z d o m i n a c j i n a d w o l i m a t e r i . T y m
t e r m i n e m n a l e |a Bo b y b a r d z i e j o k r e [l i d z i a Ba n i a Z By c h M o c y , a n i |e l i e l f w , k t r y c h " m a g i a "
j e s t " s z t u k 7 w y z w o l o n z w i e l u j e j l u d z k i c h o g r a n i c z e D: j e s t m n i e j w y s i l o n a , |y w s z a ,
1
p e Bn i e j s z a ( n i e s k a |o n a n i c z y m z g o d n o [ w i z j i i w y t w o r u ) . J e j c e l e m j e s t s z t u k a , a n i e
W Ba d z a ; W t r - s t w a r z a n i e , a n i e d o m i n a c j a i t y r a Ds k i e p r z e k s z t a Bc a n i e d z i e Ba S t w o r z e n i a " 8 .
S a m i P i e r w o r o d n i n i e r o z u m i e j t e r m i n u m a g i a , u |y w a n e g o w y Bc z n i e p r z e z o b s e r w a t o r w
z e w n t r z n y c h , j a k n p . h o b b i t w . W D r u |y n i e P i e r [c i e n i a P i p p i n , o g l d a j c p o d a r u n k i e l f w ,
z w r a c a u w a g n a o f i a r o w y w a n e p Ba s z c z e " z l e k k i e g o , a m i m o t o c i e p Be g o j e d w a b i u " , k t r e j
b a r w a " w y d a w a Ba s i s z a r a j a k z m i e r z c h p o d d r z e w a m i , a l e p r z y p o r u s z e n i u l u b z m i a n i e
[w i a t Ba s t a w a Ba s i z i e l o n a j a k l i [c i e w c i e n i u . . . " , p y t a j c , c z y s c z a r o d z i e j s k i e . " N i e w i e m ,
c o m a s z n a m y [l i " - o d p o w i a d a p r z y w d c a e l f w " T o p i k n e p Ba s z c z e , z d o b r e j , b o
s p o r z d z o n e j w n a s z y m k r a j u t k a n i n y , p r a w d z i w e u b r a n i e e l f w , j e [l i o t o c i c h o d z i " 9 .
W c z e [n i e j k r l o w a G a l a d r i e l a p r z y Z w i e r c i a d l e z w r a c a u w a g S a m o w i : " t u w c h o d z i w g r
t o , c o t w o j e p l e m i n a z y w a m a g i , c h o c i a | j a n i e z u p e Bn i e p o j m u j , c o r o z u m i e c i e p r z e z t o
o k r e [l e n i e : z d a j e s i , |e t y m s a m y m s Bo w e m o k r e [l a c i e p o d s t p n e s Bo w a N i e p r z y j a c i e l a " 1 0 .
" M a g i a " - m w i T o l k i e n - " p o w i n n a o z n a c z a j e d y n i e c z y n n o [c i C z a r o w n i k a " 1 1 . W p r o w a d z a
o n a , l u b u d a j e , |e t o c z y n i , z m i a n y w p i e r w o t n y m [w i e c i e , i j a k o t a k a j e s t d o m e n
N i e p r z y j a c i e l a .
W L e g e n d a r i u m S a u r o n , n a j p o t |n i e j s z y z e s Bu g M o r g o t h a , j e d e n z d u c h w , k t r y p r z y s t a B
d o N i e p r z y j a c i e l a j e s z c z e w c z a s a c h j e g o [w i e t n o [c i , o k r e [l a n y j e s t m i a n e m " c z a r n o k s i |n i k a
o s t r a s z l i w e j m o c y " 1 2 . O k r e [l a n y j e s t o n t a k |e j a k o N e c r o m a n c e r ( w t Bu m a c z e n i u p o l s k i m -
C z a r n o k s i |n i k ) 1 3 , j a k o , |e j e s t " p a n e m c i e n i i w i d z i a d e B" i m i s t r z e m w n i e g o d z i w y c h
p r a k t y k a c h p r z y w o By w a n i a i z n i e w a l a n i a d u c h w z m a r By c h 1 4 .
T o l k i e n u |y w a t e g o s Bo w a z g o d n i e z j e g o e t y m o l o g i i z n a c z e n i e m , w y w o d z c y m s i o d
n e k r o m a n c j i , z g r e c k i e g o n e k r o s " u m a r By " i m a n t e i a " p r z e p o w i a d a n i e " , p r z e z c o G r e c y
r o z u m i e l i s z t u k p r z y w o By w a n i a z m a r By c h w c e l a c h w r |e b n y c h . J e j p r z y k Ba d m a m y w
O d y s e i , g d z i e O d y s e u s z p r z y w o Bu j e d u c h a T e r e j z j a s z a . D z i a Ba n i e t o , a s z c z e g l n i e j e g o
i n t e n c j e n i e m a j t a m w y d zw i k u p e j o r a t y w n e g o . W L e g e n d a r i u m c z a r n o k s i |n i k a m i
( n e c r o m a n c r e s ) n a z y w a s i t e | s Bu g i S a u r o n a , p r b u j c e z n i e w o l i i z a p a n o w a n a d
b e z d o m n y m i d u c h a m i t y c h e l f w , k t r e p o [m i e r c i o d r z u c i By w e z w a n i e d o H a l M a n d o s a i n i e
m o g c o d z y s k a c i a B a n i o p u [c i g r a n i c [w i a t a , b Bk a j s i w o k B m i e j s c , k t r e z a m i e s z k i w a By
z a |y c i a 1 5 . D o m o r g u l , c z a r n e j s z t u k i , k t r e j n a u c z y c i e l e m b y B M o r g o t h 1 6 , z a l i c z a j s i
w s z e l k i e p r a k t y k i , w y k o r z y s t u j c e w Ba d z n a d d u c h e m i m a t e r i w c e l u z n i e w a l a n i a i n n y c h
i s t o t . B d t o z a r w n o p r a k t y k i c z a r n o k s i s k i e , j a k i t e c h n i k a , c z y w y k o r z y s t y w a n i e m o c y
s B w . P r z y k Ba d e m m o g b y n i e p r z y t o c z o n e w t e k [c i e W Ba d c y P i e r [c i e n i z n a k i ( p i s m a ? )
w y r y t e n a r k o j e [c i n o |a , k t r y m k r l N a z g u l i , U p i o r w P i e r [c i e n i a , r a n i F r o d a . G l o r f i n d e l ,
b i o r c j d o r k i " z a d r |a B ( . . . ) - S t r a s z n e z n a k i w y r y t e s n a t e j r k o j e [c i - r z e k B - c h o c i a |
n i e w i d z i a l n e m o |e d l a w a s z y c h o c z u " 1 7 . N | M o r g u l u m i a B d o s i g n s e r c a F r o d a , a " g d y b y
t o s i u d a Bo " - m w i G a n d a l f d o h o b b i t a - " s t a Bb y [ s i d o n i c h p o d o b n y , l e c z s Ba b s z y i p o d l e g By
i c h w o l i . B y Bb y [ u p i o r e m n a s Bu |b i e C z a r n e g o W Ba d c y " 1 8 . Z a t e m m o c t e g o n o |a , j a k w o l n o
s d z i - z w i z a n a z e z n a k a m i n a r k o j e [c i - m i a Ba p r z e m i e n i |y w , w o l n i s t o t w b e z w o l n e
w i d m o , b y t p r z e c i w n y p o r z d k o w i [w i a t a .
P o d c z a s o b l |e n i a M i n a s T i r i t h i a t a k u n a B r a m G o n d o r u " C z a r n y W d z s t a n B w
s t r z e m i o n a c h i s t r a s z l i w y m g Bo s e m k r z y k n B w j a k i m [ z a p o m n i a n y m j z y k u s Bo w a w Ba d c z e i
g r o zn e , b u r z c e s e r c a i k a m i e n i e " 1 9 . S f o r m u Bo w a n i e " w j a k i m [ z a p o m n i a n y m j z y k u "
w s k a z u j e n a u |y c i e s B w n a c e c h o w a n y c h m o c n i e z a l e |n i e o d i c h z a w a r t o [c i s e m a n t y c z n e j ;
m y [l e n i e b o w i e m n i e z a u t o n o m i z o w a Bo s i w n i m j e s z c z e i n i e o d d z i e l i Bo o d d z i a Ba n i a .
J e d n a k b y Bb y t o j e d y n y t e g o t y p u p r z y p a d e k w d z i e l e T o l k i e n a .
J a k w i d a j u | n a t y m p r z y k Ba d z i e , s Bo w a m o g b y u |y w a n e w c e l u z m u s z e n i a r z e c z y , b d z
o s o b y d o p o d d a n i a s i w o l i w y p o w i a d a j c e g o , b d z z a k l i n a j c e g o . C i , c o u |y w a j m o r g u l ,
b d s i n i m i p o s Bu g i w a w c e l u n a g i c i a w o l i i n n y c h i z d o b y c i a n a d n i m i w Ba d z y . Z t a k
p r b w y m u s z e n i a p o s Bu s z e Ds t w a , c h o c i a | m n i e j w y r a zn , b o p o Bc z o n z n i e w e r b a l n y m i
[r o d k a m i o d d z i a By w a n i a ( " p o t |n w o l " ) m a m y d o c z y n i e n i a w s c e n i e u b r o d u B r u i n e n ,
2
g d z i e u p i o r y r o z k a z u j F r o d o w i z a w r c i . " Z a w r a c a j ! Z a w r a c a j ! - w o Ba l i - D o M o r d o r u
p o w i e d z i e m y c i z s o b ! ( . . . ) P i e r [c i e D! P i e r [c i e D! - w r z a s n l i t a m c i m o r d e r c z y m i
g Bo s a m i " 2 0 .
C i , k t r z y n i e p r a g n d o m i n a c j i , s t a r a j s i u |y w a s z t u k i t y l k o w n a g l c e j p o t r z e b i e . D o
r o z p a l e n i a o g n i a G a n d a l f u |y w a " s B w r o z k a z u " ( w o r d s o f c o m a n d s ) , i t o " b a r d z o
n i e c h t n i e " 2 1 . " P o d n i s Bs z y w i z k c h r u s t u t r z y m a B j a c h w i l w g r z e , a p o t e m w e t k n B w n i
k o n i e c s w o j e j r |d |k i w y m a w i a j c r o z k a z u j c e s Bo w a : ' N a u r a n e d r a i t h a m m e n ' " 2 2 . T e s Bo w a ,
p o d o b n i e j a k u |y t y p r z e d b r a m M o r i i r o z k a z " A n n o n e d h e l l e n , e d r o h i a m m e n ! F e n n a s
n o g o t h r i m l a s t o b e t h l a m m e n ! " 2 3 , s s i n d a r i Ds k i m i r o z k a zn i k a m i i z n a c z , o d p o w i e d n i o :
" o g n i u r o z p a l s i ! " o r a z " B r a m o e l f i j s k a o t w r z s i ! D r z w i k r a s n o l u d w s Bu c h a j c i e s B w
m e g o j z y k a ! " 2 4 .
P o d o b n i e w p i e r w s z y m s t a r c i u z B a l r o g i e m w p o d z i e m i a c h M o r i i , C z a r o d z i e j u |y w a " s Bo w a
R o z k a z u " ( w o r d o f C o m m a n d ) . C o c i e k a w e , w t e j s c e n i e , p o d o b n i e j a k p r z e d w r o t a m i M o r i i ,
p o r a z p i e r w s z y i j e d y n y p o j a w i a s i o k r e [l e n i e s p e l l , s p e l l s , " z a k l c i e " 2 5 . W p i e r w s z y m
p r z y p a d k u : " t o c o [ c h w y c i Bo z a |e l a z n y p i e r [c i e D i w w c z a s s p o s t r z e g Bo m n i e i m o j e z a k l c i e
( . . . ) p r z e c i w z a k l c i e b y Bo s t r a s z l i w e " 2 6 . J e d n a k |e z a r a z p o t e m j e s t m o w a o u |y c i u " s Bo w a
R o z k a z u " ; d u |a l i t e r a w s k a z u j e n a t o , |e G a n d a l f u |y B j a k i e j [ s z c z e g l n e j f o r m u By . P r z e d
w r o t a m i M o r i i G a n d a l f s t w i e r d z a : " n i e g d y [ z n a Be m z a k l c i a w e w s z y s t k i c h j z y k a c h e l f w ,
l u d z i i o r k w , u |y w a n e w p o d o b n y c h p r z y p a d k a c h " 2 7 . P zn i e j p r b u j e " i n n y c h z a k l " . J a k
s d z , m o |n a t o w y t Bu m a c z y b d z s p e c y f i c z n s y t u a c j , w y m a g a j c o d C z a r o d z i e j a
u j a w n i e n i a j e g o m o c y w k o n f r o n t a c j i z i n n ( s t a r c i e z B a l r o g i e m ) , b d z p r b d o s t o s o w a n i a
j z y k a d o p o s t r z e g a n i a i r o z u m i e n i a o b s e r w a t o r w ( s Bo w a p r z e d d r z w i a m i M o r i i , s k i e r o w a n e
d o h o b b i t w ) . S Bo w o s p e l l u |y t e j e s t t a k |e w p r o r o c z e j w i z j i s e n n e j D e n e t h o r a i j e g o s y n w ;
M o r g u l - s p e l l s , z a k l c i a M o r g u l u , c z a r n e j s z t u k i u |y w a n e s j e d n o z n a c z n i e d o o k r e [l e n i a
c z y n n o [c i z Be j m o c y 2 8 .
N i e c h G a n d a l f a d o o k a z y w a n i a s w o j e j m o c y w i |e s i z t y p e m p o s Ba n n i c t w a , j a k i e m u
z l e c o n o " n i e w o l n o m u b y Bo u k a z y w a s i w c a By m m a j e s t a c i e a n i d |y d o o w Ba d n i c i a w o l
l u d z i c z y e l f w p r z e z o b j a w i e n i e s w e j m o c y , l e c z ( . . . ) d o r a d z a i s k Ba n i a l u d z i i e l f y k u
d o b r u , o r a z s t a r a s i z j e d n o c z y w z a j e m n y m z r o z u m i e n i e m i m i Bo [c i " 2 9 . M a m y t u d o
c z y n i e n i a z c i e k a w r z e c z , a m i a n o w i c i e z p o w i z a n i e m m a g i i ( o i l e m o |n a s i t u t a j
p o s Bu g i w a t y m t e r m i n e m ) , z t r a n s c e n d e n c j . I s t o t y p o s Bu g u j c e s i w e r b a l n y m i , b d z
n i e w e r b a l n y m i [r o d k a m i p o w o d o w a n i a d z i a Ba n i a ( m a g i ) , n i e s l u d zm i ; z r e g u By i c h s t a t u s
o n t o l o g i c z n y j e s t w y |s z y o d l u d z k i e g o ( G a n d a l f , N a z g u l e , S a u r o n , M o r g o t h ) , j e [l i z a [ j e s t
r w n y ( e l f y ) , s z c z e g l n e z d o l n o [c i w i | s i [c i [l e z d a r a m i u d z i e l o n y m i i m p r z e z I l u v a t a r a i
s z t u k , r o z w i n i t w B Bo g o s Ba w i o n y m K r l e s t w i e , p o d o p i e k i d z i k i k o n t a k t o m z V a l a r a m i .
" P o w i e d z i a n e j e s t w Q u e n t a S i l m a r i l l i o n , |e c i z e l f w , k t r z y p r z e b y w a l i w A m a n i e i
p a t r z y l i n a M o c e , p r z e w y |s z a l i w e w s z y s t k i m C i e m n e E l f y o t y l e , o i l e o n e p r z e w y |s z a By l u d
[m i e r t e l n i k w " 3 0 .
S z t u k a j e s t w e d l e A r y s t o t e l e s a n a [l a d o w a n i e m n a t u r y ; t a k z d e f i n i o w a B o n p o j c i e t e c h n e ,
k t r e G r e c y r o z u m i e l i j a k o u m i e j t n o [ c z Bo w i e k a , p o w o d u j c r e a l n e s k u t k i . P i e r w o t n i e b y By
t o b i e g Bo [c i i z r c z n o [c i u m o |l i w i a j c e o k r e [l o n e u s Bu g i o r a z w y t w a r z a n i e o k r e [l o n y c h
p r o d u k t w i k t r y c h m o |n a s i b y Bo w y u c z y , p o d p a t r u j c i n a [l a d u j c . J e d n a k , j a k z a u w a |a
B l u m e n b e r g , c h o d z i s i a j " m o |n a z n a s i n a r z e c z y n i e r o z u m i e j c r z e c z y s a m e j i n i e
u m i e j c o b j a [n i k o n i e c z n e g o c h a r a k t e r u c z y n n o [c i i s t o t t e j r z e c z y , t o j e d n a k k i e d y [
t r a d y c j a w y u c z a n i a i n a [l a d o w a n i a m u s i a Ba s i g a d o t e g o , c o b i e g Bo [ o p a n o w a Ba r a z n a
z a w s z e d z i k i w g l d o w i , o c z y m j a k o o d p o w i e d n i m d l a d a n e j r z e c z y d o w i e d z i a Ba s i r z e c z t
p o z n a j c , t a k , |e t e c h n i k a i w i e d z a , b i e g Bo [ i w g l d s p l a t a By s i z e s o b u k o r z e n i i w g r u n c i e
r z e c z y b y By j e d n y m i t y m s a m y m " 3 1 . S z t u k a e l f w , z r o d z o n a w Zw i e t l e V a l i n o r u ,
B Bo g o s Ba w i o n e g o K r l e s t w a , j e s t t a k w Ba [n i e s z t u k , n i e o d d z i e l o n o d r o z u m u ,
p o s t r z e g a j c a r z e c z y z a r w n o n a u k o w o ( c z y t e | f i l o z o f i c z n i e ) , j a k i w t r - s t w r c z o , p r z y
3
p o m o c y w y o b r a zn i , m w i c o r z e c z a c h , i | s d o b r e , g d y | s p i k n e 3 2 . T a w t r - s t w r c z a
m o c z o s t a Ba i m d a n a p r z e z B o g a ; u c z y n i B o n e l f w n a j p i k n i e j s z y m i z e w s z y s t k i c h z i e m s k i c h
i s t o t , d a B i m t e | m o c u r z e c z y w i s t n i a n i a i t w o r z e n i a P i k n a 3 3 .
T a s w o i s t a c e c h a e l f i c h u m i e j t n o [c i w z i Ba s i r w n i e | z w Ba [c i w o [c i s a m e g o Zw i a t Ba
A m a n u , b i o r c e g o s w j p o c z t e k o d I l u v a t a r a . N i e p o d l e g a o n o s k a |o n e j m a t e r i i z i e m s k i e j ,
a n i u p By w o w i c z a s u , w p r z e c i w i e Ds t w i e d o [w i a t Ba s Bo Dc a c z y k s i |y c a , z r o d z o n y c h z D r z e w
V a l i n o r u , j u | p o z a t r u c i u i c h p r z e z U n g o l i a n t . D l a t e g o t e | [w i a t p o d S Bo Dc e m , o b r a z
z a m c o n e j , n i e d o s k o n a Be j p i e r w o t n e j W i z j i , z m i e n i a s i s z y b c i e j i s z t u k a s a m y c h e l f w ,
c z e r p i c a z e [w i a t Ba , p o w o l i b l a k n i e . Z i e l o n y k l e j n o t o f i a r o w a n y p r z e z G a l a d r i e l
A r a g o r n o w i , b y B " b a r d z i e j s u b t e l n y i p r z e j r z y s t y o d k l e j n o t u E n e r d h i l a , a l e j e g o b l a s k m i a B
m n i e j s z m o c . P r a c E n e r d h i l a o [w i e t l a Bo s Bo Dc e w s w e j m Bo d o [c i , a w i e l e l a t p zn i e j ( . . . )
n i g d z i e j u | w Zr d z i e m i u n i e b y Bo t a k j a s n o j a k d a w n i e j , b o ( . . . ) o d l e g By c i e D M o r g o t h a k Ba d B
s i n a w s z y s t k i m " 3 4 . N a j w i k s z y m o s i g n i c i e m s z t u k i e l f w b y Bo s t w o r z e n i e S i l m a r i l w ,
k l e j n o t w , p r z e c h o w u j c y c h w s o b i e [w i a t Bo D w u D r z e w . M o t y w s k a |e n i a Zw i a t e B
n i e b i e s k i c h , s z c z e g l n i e S Bo Dc a , j e s t o b e c n y t a k |e w p zn y c h i o s t a t e c z n i e z a r z u c o n y c h M y t h
T r a n s f o r m e d 3 5 , g d z i e T o l k i e n u s i Bo w a B d o s t o s o w a L e g e n d a r i u m d o w s p Bc z e s n e j w i e d z y
a s t r o n o m i c z n e j .
S y t u a c j a l u d z i w [w i e c i e L e g e n d a r i u m j e s t w y j t k o w a . Z a j m u j o n i s z c z e g l n p o z y c j
w [r d B o |y c h s t w o r z e D, p r z e d e w s z y s t k i m d z i k i t e m u , |e m o g k s z t a Bt o w a s w j l o s ,
w y k r a c z a j c p o z a n i e u n i k n i o n e d l a i n n y c h i s t o t p r z e z n a c z e n i e , n i e s t e | z w i z a n i z e [w i a t e m
i p r z y k u c i , j a k e l f o w i e i V a l a r o w i e d o j e g o k r g w 3 6 . W Q u e n t a S i l m a r i l l i o n p o w i e d z i a n e
j e s t , |e I l u v a t a r u d z i e l i B l u d z i o m o s o b l i w y c h d a r w . " Z r z d z i B o n , |e s e r c a c z Bo w i e c z e s z u k a
b d n a d z i e i i n i e z n a j d w n i m s p o c z y n k u , d a B i m t e | m o c k s z t a Bt o w a n i a - p o [r d p o t g i
p r z y p a d k w [w i a t a - w Ba s n e g o |y c i a , w s p o s b , n i e w y z n a c z o n y p r z e z M u z y k A i n u r w ,
k t r a j e s t l o s e m w s z y s t k i c h i n n y c h i s t o t " , a t a k |e , |e " d z i e c i L u d z i k r t k i c z a s t y l k o |y j n a
t y m [w i e c i e i n i e s d o D p r z y k u t e , l e c z p o k r t k i m c z a s i e o p u s z c z a j g o " 3 7 . D l a t e g o e l f o w i e
n a z y w a j l u d z i " G o [m i " , a l b o " O b c y m i " 3 8 . L u d z i e c z s t o b u n t o w a l i s i p r z e c i w s w e m u
l o s o w i , z w Ba s z c z a z a [ p r z e c i w [m i e r c i ; n i e z n a j c c e l u a n i p r z y c z y n y s w o j e g o i s t n i e n i a i
p r z e z n a c z e n i a , z a z d r o [c i l i E l d a r o m n i e [m i e r t e l n o [c i i i n n y c h d a r w . K o n s e k w e n c j t e j
n i e z g o d y b y B b u n t N u m e n o r e j c z y k w i k a t a s t r o f a j a k z a s o b p o c i g n B; z m i a n a o b l i c z a i
k s z t a Bt u Z i e m i , z p Ba s k i e j n a k u l i s t i p o n o w n e z n i w e c z e n i e p i e r w o t n e g o Z a m i a r u .
T o z a g u b i e n i e c z Bo w i e k a n i e j e s t n i c z y m n o w y m . K o s m o s j e s t k s z t a Bt o w a n y p r z e z i d e e i
k o p i u j e [w i a t z j a w i s k , a , j a k z a u w a |a B l u m e n b e r g " c z Bo w i e k , n a w e t c i e s z c y s i
u p r z y w i l e j o w a n p o z y c j w i d z a w c e n t r u m c a Bo [c i , n i e j e s t ( . . . ) c z y s t y m p r z y p a d k i e m
s z c z e g l n y m , l e c z r a c z e j p u n k t e m p r z e c i c i a z e w n t r z n y c h w o b e c n i e g o r e a l n o [c i , j e s t
k o m p o z y c j ( . . . ) . M y [l c z Bo w i e k a m o |e b y t a k |e m y [l B o s k , a t y m , c o g o w p r a w i a w r u c h
- t o , c o w p r a w i a w r u c h s f e r y n i e b i e s k i e l u b z w i e r z t a . " 3 9 . J z y k j e s t s p e c y f i c z n c e c h
c z Bo w i e k a , a w r e t o r y c e , " f u n k c j s p e c y f i c z n i e n i e w y g o d n e j s y t u a c j i c z Bo w i e k a " . N i e n a l e |y
o n d o t e g o k o s m o s u " i t o n i e z p o w o d u t r a n s c e n d e n t a l n e g o n a d m i a r u , l e c z z p o w o d u
i m m a n e n t n e g o b r a k u : b r a k u u p r z e d n i o d a n y c h , p r z y g o t o w a n y c h s t r u k t u r p r z y s t o s o w a w c z y c h
o r a z r e g u l a c j i w z g l d e m u k Ba d u , k t r y n a z w a n o k o s m o s e m i w e w n t r z k t r e g o c o [ w o l n o b y
n a z w a c z [c i k o s m o s u . R w n i e | w n o w o c z e s n e j a n t r o p o l o g i i b i o l o g i c z n e j c z Bo w i e k j e s t
i s t o t , k t r a w y Ba m a Ba s i z o r d y n k u d o k o n a D p r z y r o d y , k t r e j d z i a Ba n i a m u s z z a s t p i t e
r e g u l a c j e , j a k i c h j e j b r a k " 4 0 .
L u d z i e s a m i z s i e b i e n i e m a j m o c y p o s Bu g i w a n i a s i m a g i ; z n a m i e n n y j e s t b r a k p o s t a c i
w r | w , c z a r o w n i k w c z y s z a m a n w , c o z w r a c a s z c z e g l n u w a g w p r z y p a d k u
R o h i r r i m w , w z o r o w a n y c h , c h o w b a r d z o o g l n y s p o s b i g B w n i e l i n g w i s t y c z n i e n a
A n g l o s a s a c h 4 1 . W i |e s i t o , j a k s d z , z z a m i e r z o n y m b r a k i e m w o b r a z i e [w i a t a
p r z e d s t a w i o n e g o W Ba d c y P i e r [c i e n i s f e r y r e l i g i j n e j ( z w Ba s z c z a p r a k t y c z n y b r a k w z m i a n e k o
4
k u l c i e p u b l i c z n y m ) , j a k r w n i e | z p o d z i e l a n y m p r z e z T o l k i e n a c h r z e [c i j a Ds k i m p o g l d e m n a
m a g i , j a k o s f e r p o w i z a n z s i Ba m i d e m o n i c z n y m i .
L u d z i e , t a c y j a k U p i o r y P i e r [c i e n i a , " d u m n i , m o |n i l u d z i e , k t r z y d a w n o t e m u u l e g l i
W Ba d c y J e d y n e g o P i e r [c i e n i a i s t a l i s i u p i o r a m i , c i e n i a m i W i e l k i e g o C i e n i a , j e g o
n a j o k r u t n i e j s z y m i s Bu g a m i " 4 2 , c z y R z e c z n i k S a u r o n a , z d o b y w a j s w o j e u m i e j t n o [c i d z i k i
C z a r n e j S z t u c e . S Bo w o , k t r y m p o s Bu g u j e s i t a S z t u k a , n i e j e s t l o g o s e m , a l e j e g o
p r z e c i w i e Ds t w e m . C z a r n a S z t u k a o b e j m o w a Ba r w n i e |, j a k m o |n a s i d o m y [l a , u m i e j t n o [
w y k u w a n i a P i e r [c i e n i W Ba d z y , p r z e k a z a n p r z e z S a u r o n a e l f o m z E r e g i o n u . T s k n i c d o
V a l i n o r u , a l e z a r a z e m k o c h a j c Zr d z i e m i e , z a p r a g n l i o n i u c z y n i j e t a k n i e z m i e n n y m i
p i k n y m j a k B Bo g o s Ba w i o n e K r l e s t w o , c z e m u s p r z y j a By p o d s z e p t y N i e p r z y j a c i e l a . B y B t o
k o l e j n y , p o u p a d k u F e a n o r a , w t r - s t w r c z y u p a d e k E l d a r w . J e d n a k |e r z e c z y w y k o n a n e i c h
r k , t a k j a k T r z y P i e r [c i e n i e , w y k u t e b e z u d z i a Bu S a u r o n a , b y By w y r a z e m i c h s z t u k i , d o b r e j ,
b o p i k n e j . V i l y a , N e n y a i N a r y a n i e m i a By m o c y d o m i n a c j i i p a n o w a n i a , a l e l e c z e n i a r a n ,
s z t u k i t w r c z e j , z a c h o w y w a n i a w s z e l k i c h r z e c z y o d s k a z y 4 3 i b r o n i e n i a s i p r z e d z n u |e n i e m
[w i a t e m . M o c N e n y i p o z w a l a Ba G a l a d r i e l i c h r o n i L o r i e n p r z e d n i s z c z c y m d z i a Ba n i e m c z a s u
i z m i a n , t w o r z c j a k g d y b y " o d b i c i e " p i k n a V a l i n o r u , o r a z p r z e d m o c S a u r o n a . M o g Ba o n a ,
d z i k i t e m u k l e j n o t o w i , p r z e n i k a z a m y s By N i e p r z y j a c i e l a d o t y c z c e e l f w , s a m a p o z o s t a j c
w u k r y c i u , d o p k i n i e m i a B o n w r k u P i e r [c i e n i a R z d z c e g o 4 4 .
T a k z a t e m , r e a s u m u j c , d z i a Ba n i a , t a k s Bo w n e j a k i n i e w e r b a l n e , p o w o d u j c e f i z y c z n e s k u t k i
w [w i e c i e m a t e r i a l n y m , n i e s d o m e n l u d z i . B r a k w [w i e c i e T o l k i e n a k a s t y , c z y
s p o Be c z n o [c i c z a r o d z i e j w ( m a g w ) , w y k o r z y s t u j c y c h s i By n a t u r y d o p r z e t w a r z a n i a , b d z
s t w a r z a n i a r z e c z y w i s t o [c i , c z y t o [r o d k a m i w e r b a l n y m i , c z y n i e w e r b a l n y m i . H e r e n I s t a r i o n ,
" Z a k o n C z a r o d z i e j w " " n i e m i a B n i c w s p l n e g o z c z a r o d z i e j a m i i m a g a m i z p zn i e j s z y c h
l e g e n d . J e g o c z Bo n k o w i e p e Bn i l i s w m i s j t y l k o w T r z e c i e j E r z e , a k i e d y p r z e m i n Ba ,
o d e s z l i " 4 5 . S a m o s Bo w o w i z a r d , j a k s t w i e r d z i B T o l k i e n , n i e j e s t n a j s z c z [l i w s z y m p r z e k Ba d e m
e l f i c k i e g o i s t a r , " c h o j e g o z w i z k i z a n g i e l s k i m s Bo w e m w i s e ( m d r y , w s z y s t k o w i e d z c y ) i
i n n y m i s t a r o d a w n y m i o k r e [l e n i a m i w i e d z y o d p o w i a d a j p o d o b n y m r e l a c j o m z n a c z e n i o w y m
q u e n e j s k i e g o w y r a z u i s t a r ( s i n d a r i Ds k i e g o i t h r o n ) " 4 6 .
T w r c z a m o c s Bo w a
M o c t w r c z , c z y l i k r e u j c r z e c z y w i s t o [ p o z a w e r b a l n , b d | k s z t a Bt u j c j w e d l e , b d z
w b r e w w o l i m w i c e g o m a j r y t u a By s Bo w n e , c z y l i a k t y w e r b a l n o - f i z y c z n e o m o c y k r e a c y j n e j
i w i |c e j , w k t r y c h k o n t a k t c z Bo w i e k a z e s f e r s a c r u m d o k o n u j e s i p r z e d e w s z y s t k i m p r z e z
w y p o w i a d a n i e , " b o w i e m z n a k j z y k o w y , d z i k i s w o j e j s t r u k t u r z e b i n a r n e j , p o [r e d n i c z y
m i d z y s a c r u m a p r o f a n u m " 4 7 .
" S Bo w o j e s t m o c d e c y d u j c " 4 8 . J e g o m o c i o d d z i a By w a n i e m o |n a w z m a g a w p r z e r |n y
s p o s b , z m i e n i a j c b d z p r z e k s z t a Bc a j c j e g o f o r m , p o n o s z c g Bo s , a k c e n t , r y t m . T a k
w z n i o s Bo [, j a k i g r o z a o b e j m u j e , j a k m o |e m y s i d o m y [l a , w s z y s t k i e p o z i o m y a n a l i z y
m o w y 4 9 . G Bo s U p i o r a P i e r [c i e n i a m u s i b y " s t r a s z l i w y " , " o b c y i n i e p r z y j e m n y " , " d z i k i " ,
" n i e s a m o w i t y " , " m o r d e r c z y " , " w y s o k i i g r o zn y " 5 0 , s t w a r z a j c o b r a z i s t o t g r o zn y c h , o b c y c h ,
w y w o Bu j c y c h p r z e r a |e n i e , o n i k c z e m n y c h z a m i a r a c h . O p i s y w a n y j e s t o n t e | j a k o " p r z e c i g By
s k o w y t , j a k b y k r z y k j a k i e g o [ z Bo [l i w e g o i s a m o t n e g o s t w o r z e n i a " 5 1 , j a k o " u p i o r n y k r z y k " 5 2 ,
o d y n a m i c z n e j ( w z b i j a j c e j s i i o p a d a j c e j ) , o s t r e j i d y s h a r m o n i c z n e j ( z a k o Dc z o n e j o s t r ,
p r z e n i k l i w n u t ) i n t o n a c j i 5 3 . " R o z d z i e r a B u s z y , p o t |n i a B z k a |d c h w i l , b y w z n i e [ s i k u
p r z e r a zl i w e j n a j w y |s z e j n u c i e , j u | n i e d o s t p n e j s Bu c h o w i [m i e r t e l n i k w " 5 4 . Z n a m i e n n e , |e
r z a d k o j e s t t o z w y k Ba m o w a , a l e k r z y k , b d z s y k , " d o b y w a j c y s i z p i e r s i j a k z g n i a z d a
|m i j " 5 5 . K o n t r a s t o w a i n t o n a c j a d o d a t k o w o w z m a c n i a n a p i c i e , j a k i e t o w a r z y s z y j u | s a m e m u
p o j a w i e n i u s i U l a i r i c h . P e j o r a t y z a c j i p o d d a n a j e s t t e | i c h w y m o w a . D z i a d u n i o G a m g e e
z a u w a |a , |e C z a r n y J e zd z i e c " m w i B t e | j a k o [ [m i e s z n i e " , a w e d Bu g f a r m e r a M a g g o t a
5
" w y m a w i a B s Bo w a p o w o l i i t w a r d o " 5 6 . G Bo s i n n y c h s Bu g N i e p r z y j a c i e l a t a k |e n i e j e s t m i By
u s z o m . G Bo s S z a g r a t a , d o w d c y o r k w n a C i r i t h U n g o l j e s t " o s t r y , b r u t a l n y i z i m n y " 5 7 ,
U g l u k m w i " z g r z y t l i w y m b a s e m " 5 8 . O r k o w i e o b j a w i a j r a d o [ " b e Bk o t e m i w r z a s k i e m " 5 9 ,
i c h m o w a z d a j e s i " z g r z y t a z Bo [c i i n i e n a w i [c i " 6 0 .
W p r z e c i w i e Ds t w i e d o n i c h g Bo s y e l f w " b r z m i a By m e l o d i o j a k i e j g Bo s |a d n e g o
[m i e r t e l n i k a d z i [ n i e m o |e d a w y o b r a |e n i a " 6 1 . S t o s u j c e s i d o n i c h e p i t e t y , t o :
" c z a r o d z i e j s k i " , " j a s n y " , " p i k n y " 6 2 . P i e r w s z e p o j a w i e n i e s i e l f w w e W Ba d c y P i e r [c i e n i ,
o p i s y w a n e j e s t j a k o " g w a r , j a k b y [p i e w i [m i e c h j e d n o c z e [n i e " 6 3 , p o d c z a s g d y p o j a w i e n i u
s i o r k w t o w a r z y s z y " d z i k i w r z a s k " o r a z " z g i e Bk i w r z a w a " 6 4 .
E l f o m c z s t o t o w a r z y s z y m u z y k a , s a m z r e s z t d zw i k i c h g Bo s w p o r w n y w a n y j e s t w
t a k i m s a m y m s t o p n i u d o [w i a t Ba , j a k d o m u z y k i 6 5 , p r z y w o Bu j c s k o j a r z e n i a z e Zw i a t Be m
A m a n u i I l u v a t a r a o r a z M u z y k A i n u r w , z k t r e j p o w s t a B [w i a t . M o w a e l f w j e s t s Bo d k a i
s m u t n a z a r a z e m 6 6 . W y w o d z c s i o d p i e r w o t n e g o S Bo w a B o g a , j e s t o n a w r w n y m s t o p n i u
a k t e m w t r - s t w r c z y m , c o d z i e Ba i c h r k , w y w o Bu j e " u r z e c z e n i e " , " z a c z a r o w a n i e " , z g o d n i e
z r e s z t z p o s t u l a t a m i s a m e g o T o l k i e n a .
F r o d o w S a l i K o m i n k o w e j R i v e n d e l l " s t a B j a k u r z e c z o n y , a s Bo d k i e s y l a b y p i e [n i e l f w
d z w o n i By n i b y k l e j n o t y , s t w o r z o n e z h a r m o n i i s B w i m e l o d i i " 6 7 . P o r w n a n i e d o k l e j n o t w
w y w o Bu j e w r a |e n i e [w i e t l i s t o [c i , c z y s t o [c i , a t a k |e w s p a n i a Bo [c i , s p o t g o w a n e d o d a t k o w o
w c z e [n i e j s z y m p o d k r e [l e n i e m b a r w y g Bo s u [p i e w a j c e g o ( " c z y s t y g Bo s w Ba [n i e p o d j B
p i e [D" 6 8 ) i s a m y m i s Bo w a m i h y m n u k u c z c i E l b e r e t h , p r z e d s t a w i a j c e g o j j a k o [w i e t l i s t ,
j a s n p o s t a , s t o j c n a T a n i q u e t i l u i w s Bu c h a n w b Ba g a n i a m i e s z k a Dc w Zr d z i e m i a . E p i t e t
F a n u i l o s o z n a c z a [w i e t l i s t , a n i e l s k p o s t a , w i e c z n i e b i a B j a k [n i e g . T o s Bo w o w j z y k u
q u e n e y s k i m o z n a c z a Bo " z a s Bo n " c z y " p o s t a " j a k a p r z y b i e r a l i V a l a r o w i e . Z w r o t S i l i v r e n
p e n n a m i r i e l / o m e n e l a g l a r e l e n a t h , p o r w n u j e g w i a z d y d o s k r z c y c h s i k l e j n o t w , p e Bn y c h
[w i a t Ba ; p r z y m i o t n i k s i l i v r e n p r z y w o d z i t e | n a m y [l p o c h o d z c y o d D w c h D r z e w b l a s k
S i l m a r i l i , u t w o r z o n y c h z t w a r d s z e j o d d i a m e n t u s u b s t a n c j i , s i l i m y 6 9 .
W a r t o z a u w a |y , |e t a m o d l i t w a p o j a w i a s i w t e k [c i e j e s z c z e d w u k r o t n i e : w e
w s p o m n i e n i u S a m a , p o m a g a j c m u z e b r a o d w a g w s t a r c i u z S z e l o b n a C i r i t h U n g o l , o r a z
j a k o [p i e w t o w a r z y s z c y u k a z a n i u s i o d c h o d z c y c h z e Zr d z i e m i a E l f w W y s o k i e g o R o d u .
W t e j o s t a t n i e j s y t u a c j i s t a j e s i j a k b y r a m , z a m y k a j c i s t o t n c z [ o p o w i e [c i , h i s t o r i i
E l d a r w i z a r a z e m c z [ h i s t o r i i F r o d a - o d j e g o w y p r a w y z P i e r [c i e n i e m , p o o d e j [c i e z a
M o r z e r a z e m z T r z e m a p o z o s t a By m i
B l a s k o g n i a , r o z [w i e t l a j c y t w a r z E l r o n d a , " j a k l e t n i e s Bo Dc e o z Ba c a k o r o n y d r z e w " 7 0 ,
p r z e n o s i s Bu c h a j c e g o z p o w r o t e m w [w i a t b a r d z i e j p r z y m i o n e g o , b l e d s z e g o i z i e m s k i e g o ,
a l e w c i | [w i a t Ba , s t w a r z a j c w r a |e n i e p r z e c h o w y w a n i a w R i v e n d e l l " p a m i c i o r z e c z a c h
s t a r o |y t n y c h " , k t r e w L o r i e n |y j p r a w d z i w i e i n a j a w i e 7 1 . B y Bo b y t o p i e r w o t n e m i m e s i s ,
n i e k o p i o w a n i e , t y l k o n a [l a d o w a n i e p o p r z e z m u z y k , t a n i e c i [p i e w . M u z y k a m o g Ba
o d d z i a By w a n a d u s z e , d z i k i p o k r e w i e Ds t w u m i d z y d zw i k a m i i r u c h a m i a u c z u c i a m i .
M i n s t r e l e e l f w m a j d a r w y c z a r o w y w a n i a p r z e d o c z y m a s Bu c h a c z y t e g o , o c z y m m w i i c h
p i e [n i 7 2 , t w o r z c d o s k o n a Be i l u z j e o b e c n o [c i p r z e d m i o t w . F r o d o , c h o n i e w i e l e r o z u m i a B z
m o w y e l f w , w s Bu c h u j c s i w " m u z y k g Bo s w i i n s t r u m e n t w ( . . . ) m i a B w r a |e n i e , |e s Bo w a
w c i e l a j s i w |y w e p o s t a c i e , |e o t w i e r a j s i p r z e d n i m w i z j e d a l e k i c h k r a j w i p i k n y c h
r z e c z y , n i e z n a n y c h d o t y c h c z a s n a w e t w m a r z e n i u . B l a s k o g n i a z m i e n i B s i w z Bo t m g B
r o z s n u t n a d m o r z e m p i a n y , f a l u j c y m u g r a n i c [w i a t a " 7 3 .
M u z y k a s p r o w a d z a s e n p e Be n b o g a c t w a i p r z e p y c h u , p r z e z w y w o By w a n i e w r a |e n i a
p r z e p By w u b e z b r z e |n e j r z e k i p e Bn e j z Bo t a i s r e b r a ; m o |e t o t e | b y o d w o Ba n i e d o h i s t o r i i
S i l m a r i l a i z a t o p i e n i a s k a r b w D o r i a t h u w r z e c e R a t h l o r i e l ( Z Bo t e Ao |e ) 7 4 ; w r a |e n i e t o
p o t g u j e j e s z c z e n a s t p u j c a p o t e j s c e n i e p i e [D B i l b a o E a r e n d i l u . P o r w n a n i e m u z y k i d o
m i g o t l i w e j f a l i i u [p i e n i a w w o d z i e p r z e n o s i m u z y k i t o w a r z y s z c e j e j s Bo w o w o b s z a r
d z i a Ba n i a M o c y . " W w o d z i e p r z e t r w a Bo e c h o p i e r w o t n e j m u z y k i A i n u r w , d l a t e g o t e | w i e l u
6
d z i e c i o m I l u v a t a r a n i e p r z y k r z s i g Bo s y m o r z a " 7 5 . C z a r t e n j e s t j e d n a k o s t r y i w z n i o s By ,
o b c y [m i e r t e l n i k o m 7 6 , p o d o b n i e j a k o b c e j e s t n i e p r z e z n a c z o n e d l a n i c h Zw i a t Bo A m a n u .
R y t m e l f i e j m u z y k i , p o d o b n i e j a k d a w n y r y t m g r e c k i , j e s t z w i z a n y z e s Bo w e m . M u z y k a
g r e c k a z w i z a n a b y Ba z r y t m e m s B w , a n i e z d z i s i e j s z y m , p u s t y m r y t m e m , o p a r t y m n a
a b s t r a k c y j n y m s c h e m a c i e , t w o r z o n y m n i e z a l e |n i e o d j z y k a . G r e c k i e p o c z u c i e r y t m u
w y w o d z i Bo s i z m o w y , l o g o s u . M u z y k z r o d z i Bo s Bo w o , s k Ba d a j c e s i z p o d s t a w o w e j
k r t k i e j s y l a b y i j e j r o z d w o j e n i a . A k c e n t m u z y c z n y , i n t o n a c j a s y l a b y p o l e g a j c a n a j e j
m o d u l a c j i m e l o d y c z n e j i p r o z o d i a , u s t a l a j c a w z a j e m n e s t o s u n k i s y l a b d Bu g i c h i k r t k i c h ,
s p r a w i a By , |e k a |d a r e a l i z a c j a b r z m i e n i o w a d y s k u r s u s Bo w n e g o n o s i Ba w s o b i e m u z y k , k t r
m e l o p o i o s m u s i a B t y l k o w y d o b y n a z e w n t r z . R |n a d Bu g o [ s a m o g Bo s e k i r |n a w y s o k o [
t o n u c z y n i Ba z p o e z j i g r e c k i e j n i e p r z e r w a n y s t r u m i e D m u z y c z n y . N o r m a i n t o n a c y j n a p o e z j i
e l f i c k i e j , j e s t p o d o b n i e j a k n o r m a i n t o n a c y j n a d a w n y c h G r e k w , z w i z a n a z l o g o s e m i j e g o
w a l o r a m i r y t m i c z n y m i , s t a j c s i e t y m s a m y m p a r t y t u r m u z y c z n 7 7 .
W d o m u E l r o n d a s z t u k a s Bo w a , n a t u r a l n y d a r e l f w , w s p o m a g a n a m o c V i l y i , p r z y w o Bu j e w
w y o b r a zn i p a m i o p r z e s z Bo [c i i c z a s a c h d a w n o j u | m i n i o n y c h , w L o r i e n s t a j e s i
u r z e c z y w i s t n i o n w i z j . F r o d o w i , s t o j c e m u n a C e r i n A m r o t h , w y d a w a Bo s i , |e " w y j r z a B n a
d a w n y , z a g i n i o n y [w i a t . N i e z n a j d o w a B w h o b b i c k i e j m o w i e n a z w y d l a [w i a t Ba , k t r e s i t u
r o z t a c z a Bo . ( . . . ) N a n i c z y m , c o r o s Bo n a t e j z i e m i , n i e d o s t r z e g a B z n a m i o n u w i d u , c h o r o b y c z y
s k a r l e n i a . K r a i n a L o r i e n n i e z n a Ba s k a z y . " 7 8 . Z w i z e k t e j p r z e s Bo [c i z t e r a zn i e j s z o [c i w i d a
d o b r z e w p i e [n i - z a k l c i u G a l a d r i e l i , c z y r a c z e j w s p o m n i e n i u P i e [n i - z a k l c i a :
" Zp i e w a Ba m l i [c i e , l i [c i e z Bo t e , i z Bo t o l i [c i e r o s By ;
Zp i e w a Ba m w i a t r i w i a t r p r z y c h o d z i B i p o g a Bz i a c h b Bd z i B.
H e n z a k s i |y c e m , h e n z a s Bo Dc e m , g d z i e p i a n y l [n i n a M o r z u ,
N a b Bo g i c h s t o k a c h I l m a r i n u , t a m Z Bo t e D r z e w o r o s Bo .
G d z i e E l d a m a r u w i e c z n y z m i e r z c h , [w i e c i Bo p o d g w i a z d a m i
T a m , z a m u r a m i T i r i o n u , w z i e l e n i E l a d a m a r u .
R o s By t a m d Bu g o , w l a t p r z e s t r z e n i a c h n i e z m i e n n i e z Bo t e l i [c i e ,
G d y d z i [ z a m o r z e m r o z d z i e l e n i a Bz y e l f w p By n t y l k o .
O L o r i e n ! B e z l i s t n y d z i e D, z i m o w y c z a s n a d c h o d z i ,
P a d a j l i [c i e w b y s t r y n u r t , w d a l r z e k a j e u n o s i .
O L o r i e n ! Z b y t d Bu g o j u | m i e s z k a Ba m n a T y m B r z e g u
W p l a t a j c e l a n o r u k w i a t w w i e Dc e , c o s z y b k o w i d n .
L e c z j e [l i s t a t e k [p i e w a c h c - c | t o z a s t a t e k b d z i e ,
B y m n i e z p o w r o t e m z a b r a m g B p r z e z M o r z e t a k r o z l e g Be ? " 7 9
W y p o w i e d z l i r y c z n a i m p l i k u j e m o c t w r c z s Bo w a , s p r a w i a j c e g o f i z y c z n y a k t w z r a s t a n i a
d r z e w L o r i e n , p r z y w o d z c y c h w w y o b r a zn i o b r a z Z Bo t e g o D r z e w a V a l i n o r u , b l i s k o
z w i z a n e g o z s a m G a l a d r i e l . J e j i m i , A l a t a r i e l , " D z i e w c z z w i e Dc z o n e p r o m i e n n
g i r l a n d " o d n o s i s i d o j e j w Bo s w , o k t r y c h " E l d a r o w i e p o w i a d a l i , |e s c h w y t a By b l a s k
D w c h D r z e w , L a u r e l i n a i T e l p e r i o n a , a w i e l u s d z i Bo , i | t o w Ba [n i e n a p r o w a d z i Bo F e a n o r a n a
m y [l o u w i z i e n i u i z m i e s z a n i u [w i a t Ba o b u D r z e w , k t r a p zn i e j p r z y b r a Ba w j e g o r k a c h
k s z t a Bt S i l m a r i l w " 8 0 . J e d n a k c z a s , w k t r y m m o g Ba " [p i e w a l i [c i e i w i a t r " i b u d o w a n a
z i e m i o b r a z E l d a m a r u , z a k t r y m t s k n i Ba , p o w o l i p r z e m i j a ( w y r a |a t o m e t a f o r a z m i a n p r
r o k u i z b l i |a n i a s i z i m y ) , t a k j a k i o d c h o d z i j z y k i n s p i r o w a n y [w i a t Be m , z a t r z y m u j c y j e i
s t w a r z a j c y z n i e g o r z e c z y w i s t o [.
S Bo w a m a j m o c p r z y w o By w a n i a n i e t y l k o o b r a z w , a l e s a m y c h z j a w i s k i r z e c z y , j a k
r w n i e | s o d b i c i e m P r a w d y . D o b r y m p r z y k Ba d e m b d z i e t u t a j p o j e d y n e k n a p i e [n i m i d z y
S a u r o n e m a F i n r o d e m F e l a g u n d e m . S a u r o n " [p i e w a p i e [D c z a r n o k s i s k " 8 1 , p i e [D n i e t y l k o o
c z a r n o k s i s t w i e , a l e p r z e d e w s z y s t k i m c z a r n o k s i s k , u t k a n z C z a r n e j S z t u k i . P r b u j e o n
7
p r z e n i k n t o |s a m o [ B e r e n a i F e l a g u n d a , o k t r y c h w i e j e d y n i e , |e n i e s o r k a m i , z a j a k i c h
s i p o d a j . O b r o n n a p i e [D F i n r o d a j e s t p i e [n i z a t a j a n i a . W s k a z u j n a t o u |y w a n e w n i e j
s Bo w a . S a u r o n [p i e w a " p i e [D o t w i e r a n i a , p r z e b i j a n i a , z d r a d z a n i a , / o d s Ba n i a n i a , d e m a s k o w a n i a
( o d s Ba n i a n i a ) , w y d a w a n i a " . W y r a z y t e u k Ba d a j s i w p a r y s y n o n i m i c z n e : o t w i e r a n i e -
o d s Ba n i a n i e , p r z e b i j a n i e - d e m a s k o w a n i e ( o d s Ba n i a n i e ) , z d r a d z a n i e - w y d a w a n i e , w s k a z u j c
n a u s i l n e s t a r a n i e o d s Bo n i c i a c z e g o [, w y k r y c i a t o |s a m o [c i .
F e l a g u n d o d p o w i a d a p i e [n i " w y t r w a n i a , o p o r u , w a l c z e n i a p r z e c i w m o c y , d o t r z y m a n y c h
t a j e m n i c , m o c y r w n e j w i e |o m , n i e z Bo m n e j u f n o [c i , w o l n o [c i , u c i e c z k i , p r z e m i e n i a n i a i
o d m i e n i a n i a k s z t a Bt u , w y m y k a n i a s i z s i d e B, r o z b i j a n i a p u Ba p e k , o t w i e r a n i a w i z i e D,
p k a j c y c h Ba Dc u c h a c h " . T a p i e [D j e s t o w i e l e b o g a t s z a o d m o n o t o n n e j p i e [n i S a u r o n a ,
p r z y p o m i n a j c e j s y n o n i m i c z n f o r m z a k l c i a ( w k t r y m r z e c z b a r d z o i s t o t n j e s t
p o w t a r z a n i e s B w ) i b d c n i m w i s t o c i e . J e g o p i e [D n i e m o |e b y i n n a , g d y | j e s t o n s Bu g
M o r g o t h a , a d y s o n a n s e , w p r o w a d z o n e p r z e z e D ( j e s z c z e j a k o M e l k o r a ) d o M u z y k i A i n u r w
" m i a By j a k [ w Ba s n a s p j n o [, l e c z b y By h a Ba [l i w e , p r |n e , i p o w t a r z a By s w e m o t y w y w
n i e s k o Dc z o n o [" 8 2 .
F e l a g u n d p r z e c i w s t a w i a j c r o s n c e j p i e [n i S a u r o n a s w w Ba s n , p r z y w o By w a B c a By c z a r
( m a g i ) E l f i n e s s e ( k r a j u e l f w ) . S Bo w a p r z e z n i e g o w y [p i e w y w a n e p r z y w o Bu j r e a l n o [:
w s z y s c y o b e c n i " s By s z w e m g l e p t a k i , [p i e w a j c e d a l e k o , w N a r g o t h r o n d z i e , i w e s t c h n i e n i a
z z a o d l e g By c h m r z i s p o z a n i c h , n a p l a |a c h , n a p e r Bo w y m p i a s k u K r a i n y E l f w . . . " . T o j e d n a k
p r z y n o s i m u z g u b : " . . . T a m m r o k s i z e b r a B; r o [n i e c i e m n o [ w V a l i n o r z e , c z e r w o n a k r e w
p By n i e z a m o r z e m , t a m g d z i e N o l d o r o w i e p o m o r d o w a l i M o r s k i c h J e zd zc w ( . . . ) W y j e w i c h e r ,
s k o w y c z w i l k i . L e c k r u k i . ( . . . ) F i n r o d u p a d a p r z e d t r o n e m " .
Z a t e m m o |n a w n i o s k o w a , |e s Bo w a p i e [n i F e l a g u n d a s i g n By c i e m n o [c i r o z s n u t e j w o k B
A m a n u i o b r c i By s i p r z e c i w n i e m u s a m e m u . U w i k Ba n y j e s t b o w i e m w c i |c n a d
N o l d o r a m i Z g u b . J a k z a u w a |a M e l i a n a o s y n a c h F i n a r f i n a " c i e D M a n d o s a p a d a t a k |e n a
w a s " 8 3 . F i n r o d , c h o n i e b r a B u d z i a Bu w B r a t o b j s t w i e w A l q u a l o n d e , n i e u c z y n i B n i c , b y m u
z a p o b i e c ; n i e z a w r c i B r w n i e |, j a k j e g o o j c i e c , d o A m a n u i n i e u k o r z y B s i . D l a t e g o w t y m
s t a r c i u s k a z a n y j e s t n a p r z e g r a n . A n i o n , a n i |a d e n z N o l d o r w n i e j e s t w s t a n i e z a [p i e w a
P i e [n i , k t r a b y Ba b y n i e s k a |o n a . B o w i e m p i e [D j e s t w L e g e n d a r i u m o d b i c i e m p i e r w o t n e j
P i e [n i ( M u z y k i ) A i n u r w , a t y m s a m y m - o d b i c i e m P r a w d y , o b i e k t y w n e j , n i e s t r o n n i c z e j ,
p o n i e w a | n a j w i k s z m o c p o s i a d a j s Bo w a w t e d y , k i e d y u k Ba d a j s i w f o r m u B, " w e f r a z
o k r e [l o n b r z m i e n i e m s B w , d zw i k i e m i r y t m e m " 8 4 . P a n o w a n a d n i m o |e j e d y n i e i s t o t a o
c z y s t y m s e r c u .
D l a t e g o t e | j e d y n o s o b , m o g c e f e k t y w n i e p r z e c i w s t a w i s i N i e p r z y j a c i e l o w i i j e g o
s Bu g o m , j e s t L u t h i e n . N i e t y l k o z p o w o d u p By n c e j w j e j |y Ba c h k r w i M a j a r w , a l e r w n i e |
d l a t e g o , |e n i e c i |y n a n i e j k l t w a M a n d o s a . J e s t t o t y m w y r a zn i e j s z e , |e w k o l e j n e j p i e [n i
D z i e j w B e r e n a i L u t h i e n o p i s a n y j e s t [p i e w L u t h i e n p o s z u k u j c e j B e r e n a , a z a r a z e m
r z u c a j c e j w y z w a n i e S a u r o n o w i . P i e [D t a p r z y r w n a n a j e s t d o k a w a Bk w s r e b r a ; g w i a z d y
l [n i n a n i e b i e i s Bo w i k i [p i e w a j w b l a s k u k s i |y c a w [r d d r z e w . D z i k i n i e j B e r e n m a w i z j
s i e b i e s a m e g o , w s t a j c e g o i [p i e w a j c e g o w o d p o w i e d z i p i e [D o b i t w i e n a p Bn o c y i o S i e r p i e
V a l a r w , z a w i e s z o n y m n a n i e b o s k Bo n i e n a z n a k o s t a t n i e j b i t w y i u p a d k u M o r g o t h a , " [w i a t Ba
w c i e m n o [c i a c h , n a d z i e i w n i e d o l i " 8 5 .
S Bo w a p i e [n i t a k F i n r o d a , j a k i L u t h i e n , p r z y w o Bu j c e o p i e w a n e r z e c z y , n i e s p r z y t o c z o n e .
M a m y j e d y n i e i c h o p i s . P o w s t a j e p y t a n i e , c z y j e s t t a k z p o w o d u n i e p r z e d s t a w i a l n o [c i s a m e g o
p r z e d m i o t u , c z y t e | d l a u w y p u k l e n i a p e w n y c h j e g o w Ba [c i w o [c i . S d z , |e r a c z e j t o d r u g i e ;
d l a s a m e j a k c j i i s t o t n y j e s t n i e p r z e d m i o t s a m w s o b i e , a l e r e z u l t a t j e g o z a s t o s o w a n i a .
P r z e m i l c z e n i e p o z w a l a s k u p i s i n a n a j i s t o t n i e j s z y m p r o b l e m i e i b u d u j e n a p i c i e .
W p r o w a d z e n i e d o d a t k o w o s a m y c h s B w m i j a Bo b y s i z c e l e m . P o d o b n i e j e s t w e w s p o m n i a n e j
w y |e j p i e [n i G a l a d r i e l i , c h o t u r w n o c z e [n i e s k u t k i d z i a Ba n i a s Bo w a z o s t a j w y e l i m i n o w a n e
z r z e c z y w i s t o [c i . P i e [D u t r z y m a n a j e s t w c z a s i e p r z e s z By m , c o s u g e r u j e d a w n o [, p r z e s z Bo [
8
s a m e g o s k u t k u a k t u [p i e w u . C z y n n o [ m i a Ba , b d z b d z i e m i e m i e j s c e w p r z y s z Bo [c i , c h o
t e g o n i e w i a d o m o ; p y t a n i e k o Dc o w e j s t r o f y j e s t p y t a n i e m r e t o r y c z n y m . W t e r a zn i e j s z o [c i j e s t
t y l k o c z a s , w k t r y m b r a k m i e j s c a n a w p r a w i a n i e w r u c h m o c y ; c z a r s p a j a j c y k r a i n L o r i e n
p r z e s t a j e d z i a Ba .
P r z y t o c z o n e p i e [n i z a k l c i a n i e m a j z a z a d a n i e t w o r z e n i a r z e c z y w i s t o [c i , a l e j e j
p r z y w o By w a n i e d l a o k r e [l o n y c h c e l w . W p r z y p a d k u G a l a d r i e l i b d z i e t o p r b a o d t w o r z e n i a
B Bo g o s Ba w i o n e g o K r l e s t w a , s k a z a n a w o s t a t e c z n o [c i n a n i e p o w o d z e n i e , g d y | m o c j e j
P i e r [c i e n i a , z w i z a n a j e s t z P i e r [c i e n i e m J e d y n y m i t a k c z y i n a c z e j m u s i w k r t c e p r z e m i n .
J z y k e l f w m a t a k |e , d z i k i s w e j w t r - s t w r c z e j n a t u r z e , m o c i n s p i r o w a n i a u m y s B w .
K i e d y F r o d o s Bu c h a g o w L o r i e n , m y [l i j e g o p r z y b i e r a j m i m o w o l i k s z t a Bt p i e [n i , c h o c i a |
d o t d w o l a B, n a w e t w R i v e n d e l l , s Bu c h a n i | [p i e w a 8 6 . M o w a t a m a t a k i c z a r , |e p o z o s t a j e w
p a m i c i 8 7 . Zm i e r t e l n i , n a w e t j e [l i n i e r o z u m i e j s B w t e j m o w y , p o j m u j j , k a |d y n a m i a r
s w e g o u m y s Bu . K i e d y F i n r o d [p i e w a p i e r w s z y m l u d z i o m w B e l e r i a n d z i e p i e [D o P o c z t k a c h
[w i a t a i V a l i n o r z e , l u d z i e w i d z w y r a zn i e , t o o c z y m m w i , b o " k a |d y n a m i a r w Ba s n e g o
u m y s Bu p o j m o w a B j z y k e l f a " 8 8 . P i e [D, k t r a p Bo s z y C z a r n e g o J e zd zc a , u k Ba d a s i w m y [l a c h
h o b b i t w w " s Bo w a , n a p B t y l k o z r o z u m i a Be " 8 9 , a j e d n a k m o w a t a m a t a k i c z a r , |e j e j s Bo w a
p o z o s t a j w p a m i c i , a b y p o j a w i s i w i s t o t n y m m o m e n c i e 9 0 .
M o w a e l f w n a p e Bn i a s Bu c h a c z y w z n i o s Bo [c i i o d s t r a s z a z Be m o c e , d z i k i p r z y w o By w a n i u
i m i o n i n a z w m o c y a n i e l s k i c h . I m i e n i a E l b e r e t h n i e w y m w i |a d e n z o r k w 9 1 , d z i a Ba t e | o n o
o d s t r a s z a j c o n a s Bu g i N i e p r z y j a c i e l a - n p . w s t a r c i u z U p i o r a m i P i e r [c i e n i a , z a r w n o n a
W i c h r o w y m C z u b i e , j a k i u b r o d u B r u i n e n . P o d o b n i e d z i e j e s i p r z y u c i e c z c e F r o d a i S a m a z
w i e |y n a C i r i t h U n g o l . W y m w i o n e p r z e z S a m a w e r s y z a c h o w a n e j w p a m i c i i n w o k a c j i , w
p o Bc z e n i u z b l a s k i e m f l a k o n i k u G a l a d r i e l i i o k r z y k i e m F r o d a : A i y a e l e n i o n a n c a l i m a ! ,
p o z w a l a j h o b b i t o m n i e t y l k o p r z e j [ p o m i d z y p o t w o r n y m i W a r t o w n i k a m i , a l e t e |
p o w o d u j r o z s y p a n i e s i b r a m y 9 2 . M a m y t u d o c z y n i e n i a z w e z w a n i e m , p r z y w o Ba n i e m
p o s t a c i K r l o w e j V a l a r w , f o r m p o [r e d n i m i d z y z a k l c i e m a m o d l i t w , m a j c y m b a r d z i e j
c h a r a k t e r s p o n t a n i c z n y n i | f o r m u Ba , i b d c y m c z y m [ w r o d z a j u p r z y w o Ba n i a p o m o c y .
P o d o b n i e p o s t p u j |o Bn i e r z e F a r a m i r a w I t h i l i e n , p o d c z a s s t a r c i a z P o Bu d n i o w c a m i z H a r a d u ,
a l e w y p o w i e d z i a n a p r z e z n i c h f r a z a " o b y i c h V a l a r o w i e o d p d z i l i w b o k " 9 3 m a c h a r a k t e r
|y c z e n i o w y , w y r a |a j c y b a r d z i e j p r a g n i e n i e , n i | r z e c z y w i s t y f a k t .
W p r z e c i w i e Ds t w i e d o j z y k a e l f w , C z a r n a M o w a , w y m y [l o n a p r z e z S a u r o n a , w p r o w a d z a
m r o k i s t r a c h . W y m w i e n i e p r z e z G a n d a l f a o r y g i n a l n e j i n s k r y p c j i w y r y t e j n a P i e r [c i e n i u ,
p o w o d u j e n i e t y l k o z d u m i e w a j c z m i a n w g Bo s i e C z a r o d z i e j a : " z a b r z m i a B o n n a g l e g r o zn i e ,
p o t |n i e , t w a r d o j a k k a m i e D" , a l e t e | p o w o d u j e , |e : " j a k g d y b y c i e D p r z e s u n B s i p r z e z t a r c z
s Bo n e c z n , c a By g a n e k n a m g n i e n i e o k a z a l e g Ba c i e m n o [. W s z y s t k i c h d r e s z c z w s t r z s n B9 4 " .
G Bo s U p i o r w P i e r [c i e n i a r w n i e | w y w o Bu j e u c z u c i e g r o z y i s t r a c h u . M r o z i k r e w w |y Ba c h ,
s Bu c h a c z e z a s t y g a j j a k l o d e m [c i c i , " c i a r k i p r z e c h o d z i m p o k r z y |a c h " 9 5 .
G Bo s S a r u m a n a b y B n i s k i i m e l o d y j n y , s a m o j e g o b r z m i e n i e r z u c a Bo c z a r 9 6 . S a m d zw i k
j e g o g Bo s u u j a r z m i a B s Bu c h a c z y , c h o r e a g o w a l i o n i r |n i e ; n i e k t r z y w y z w a l a l i s i s p o d
c z a r u , k i e d y t y l k o c z a r o d z i e j z w r a c a B s i d o k o g o [ i n n e g o i n n i j e s z c z e d Bu g o s By s z e l i " j e g o
s Bo d k i e p o d s z e p t y i n a t r t n e p o l e c e n i a " 9 7 . J e g o p r z e m o w a z w i e |y O r t h a n k u j e s t d o b r y m
p r z y k Ba d e m w y k o r z y s t a n i a s z t u k i w y m o w y w s Bu |b i e z Ba . T e n a s p e k t w y m o w y n i e b u d z i B
s p e c j a l n e g o z a i n t e r e s o w a n i a g r e c k i c h i r z y m s k i c h r e t o r w , g B w n i e d l a t e g o , |e n i e c h c i e l i o n i
p o d w a |a p e d a g o g i c z n e g o s e n s u w Ba s n y c h w y k Ba d w , p o n a d t o e t y c z n e s k u t k i w y m o w y
u z a l e |n i l i o d i n t e n c j i m w c y . Z n i k a Bo w t e d y p y t a n i e , c z y m o |n a w s k a z a k o n k r e t n e
w y z n a c z n i k i z Ba w s a m e j m o w i e i a n a l i z o w a , t a k |e r e t o r y c z n i e , n i e t y l k o e t y c z n i e n p .
k Ba m s t w o , c z y p o c h l e b s t w o .
W c h r z e [c i j a Ds k i e j p e r s p e k t y w i e " a n i m w c a a n i j e g o a u d y t o r i u m , n a l e |c y d o u p a d Be g o
[w i a t a n i e m o g r o [c i s o b i e p r e t e n s j i d o a b s o l u t n e j c n o t y " 9 8 . M o w a s t a Ba s i n a r z d z i e m
s z a t a n a , a s Bo w o j e d n y m z i n s t r u m e n t w k u s z e n i a . C h r z e [c i j a Ds t w o w p r o w a d z i Bo d o
9
[w i a d o m o [c i l u d z k i e j i d e a b s o l u t n e g o z Ba o b d a r z o n e g o b i e g By m , d i a l e k t y c z n y m u m y s Be m i
z d o l n o [c i p e r f e k c y j n e j w y m o w y 9 9 . P i e r w s z y m k u s i c i e l e m w L e g e n d a r i u m j e s t M e l k o r .
Z w o d z i N o l d o r w , s Bo w a m i , " w k t r y c h n i e w i e l e b y Bo p r a w d y " 1 0 0 , d o p r o w a d z a j c d o
p o w s t a n i a m i d z y n i m i z a w i [c i , g n i e w u , a | d o b u n t u F e a n o r a . O n s a m n a z y w a n y b y B
" m i s t r z e m s B w " , a j e g o j z y k m i a B o g r o m n w Ba d z n a d u m y s Ba m i s Bu c h a c z y , j e [l i t y l k o
c h c i a B g o d o t e g o c e l u u |y 1 0 1 . W i e l e z p r z e m o w y F e a n o r a n a T u n i e o p i e r a s i n a
k Ba m s t w a c h M e l k o r a . P o d o b n y m p r z y k Ba d e m u p a d k u z p y c h y , a t a k |e p r a g n i e n i a w Ba d z y j e s t
S a r u m a n .
I m i o n a
N a d a w a n i e i m i o n w i |e s i z c h c i n a d a n i a p r z e |y c i u w i |c e m u s i z o k r e [l o n a m o c
f o r m y i o d d z i e l e n i u g o o d i n n y c h p r z e |y . I m i n i e j e s t o k r e [l e n i e m , a l e " d a n i e m s Bo w n e g o
w y r a z u j a k i e j [ i s t o c i e " 1 0 2 . Z a d a n i e m s z t u k i n a z y w a n i a n i e j e s t o d w z o r o w y w a n i e
d o z n a w a n y c h z m y s Bo w o j a k o [c i r z e c z y , p o s z c z e g l n y c h d zw i k w , b a r w , c z y k s z t a Bt w , l e c z
i c h s t a Be j n a t u r y . W i m i o n a c h o d z w i e r c i e d l a s i d o [w i a d c z o n a w o l a , i m o c . J a k z a u w a |y B
U s e n e r , n a j p i e r w i s t n i e j w Ba [c i w o [c i b s t w a , a d o p i e r o p o t e m o n o s a m o 1 0 3 . A i n u r o w i e s
u p o s t a c i o w a n y m i m y [l a m i , a w Ba [c i w i e c e c h a m i J e d y n e g o .
W y p o w i e d z e n i a i m i e n i a w p r a w i a w r u c h m o c , j e n o s z c . " Z By c h s i B n i e n a l e |y w y w o By w a
p o i m i e n i u " - m w i G a n d a l f 1 0 4 . G o n d o r c z y c y r z a d k o w y m i e n i a j n a z w M o r d o r u 1 0 5 , z a [
S a u r o n a n a z y w a j " B e z i m i e n n y m " , b d z " N i e n a z w a n y m " 1 0 6 . U |y w a n e w L e g e n d a r i u m ,
z a r w n o w o d n i e s i e n i u d o M o r g o t h a j a k i d o S a u r o n a o k r e [l e n i e " C z a r n y W Ba d c a " ,
" N i e p r z y j a c i e l " , " C z a r n y N i e p r z y j a c i e l " , s t a k |e e u f e m i z m a m i . T o F e a n o r , d o w i e d z i a w s z y
s i o z a m o r d o w a n i u s w e g o o j c a i k r a d z i e |y S i l m a r i l w , p r z e k l i n a M e l k o r a , n a z y w a j c g o
M o r g o t h e m , " C z a r n y m N i e p r z y j a c i e l e m " 1 0 7 . N a z w y i i m i o n a w L e g e n d a r i u m s z n a c z c e i
c z s t o o k r e [l a j c h a r a k t e r b d z l o s o s b , j e n o s z c y c h 1 0 8 . D o t y c z y t o z w Ba s z c z a i m i o n
E l d a r w , c z s t o k r o p r o r o c z y c h ( w y r o c z n y c h ) 1 0 9 .
Z a t e m g d y m a g i a w p r o w a d z a z m i a n y w r z e c z y w i s t o [c i ( a l b o u d a j e , |e t o c z y n i ) , s z t u k a
e l f w , k t r T o l k i e n z b r a k u l e p s z e g o t e r m i n u n a z w a B " z a c z a r o w a n i e m " , t w o r z y , a n i e
z m i e n i a . C z y m o |n a o t e j s z t u c e p o w i e d z i e s Bo w a m i A r y s t o t e l e s a , |e " c z [c i o w o u z u p e Bn i a
t o , c z e g o n a t u r a n i e m o |e u r z e c z y w i s t n i a c z [c i o w o j n a [l a d u j e " 1 1 0 ? T a k a d e f i n i c j a w i |e
s i z p o d w j n i n t e r p r e t a c j " n a t u r y " , j a k o k s z t a Bt u j c e j z a s a d y i j a k o w y t w o r z o n e g o k s z t a Bt u .
N a t u r a i s z t u k a m a j d l a A r y s t o t e l e s a t s a m s t r u k t u r , t r a d y c j a p r z e k a z a Ba j e g o d e f i n i c j w
u p r o s z c z o n e j f o r m i e a r s i m i t a t u r n a t u r a m . D l a e l f w j e d n a k s z t u k a n i e j e s t t y l k o i m i t a c j
n a t u r y ; a n i j e j d o p e Bn i e n i e m , j e s t t a k |e t w o r z e n i e m z u p e Bn i e n o w y c h j a k o [c i , k t r y c h s a m a
n a t u r a n i e u c z y n i Ba b y . W i c h p r z y p a d k u b r a k m i e j s c a d l a a r y s t o t e l e s o w s k i e g o n i e i s t n i e n i a
m o m e n t u , w k t r y m c o [ m u s i z o s t a w y m y [l o n e i p r z e n i e s i o n e w r e a l n r z e c z y w i s t o [ z
w y o b r a |e n i a . D o p o p r z e d n i c h j a k o [c i d o Bc z a s i n o w a u m i e j t n o [, w t r - s t w a r z a n i a ,
w i d o c z n a p r z e d e w s z y s t k i m w j z y k u . T e c h n e o t r z y m u j e z g o Ba r e l i g i j n s a n k c j , j e d n a k |e
p o d s t a w n i e j e s t t u n a t u r a s a m a w s o b i e , l e c z r e l a c j a p o m i d z y n a t u r j a k o d z i e Be m B o |y m , a
s z t u k , j a k o d z i e Be m j e g o s t w o r z e n i a .
" J z y k i e m s a c r u m ( w j e g o k o m u n i k a c y j n y m r o z u m i e n i u ) m o |n a o k r e [l i j z y k
c h a r a k t e r y s t y c z n y d l a w y p o w i e d z i , k t r y m i p o s z c z e g l n i l u d z i e a l b o c a Be s p o Be c z n o [c i d a j
w y r a z s w o j e m u k o n t a k t o w i z S a c r u m , k o n t a k t o w i , w k t r y m o g b y z a a n g a |o w a n e z a r w n o
u c z u c i a , j a k t e | r o z u m , i n t u i c j a i w o l a i k t r y w i |e s i z r o |n i e p r z e |y w a n y m s t o s u n k i e m
c z Bo w i e k a d o j e g o S a c r u m " 1 1 1 .
P r z y s i g a i k l t w a
1 0
W d o t y c h c z a s o w y c h r o z w a |a n i a c h n a c i s k k Ba d l i [m y n a j z y k t r a n s c e n d e n c j i ; t e r a z ,
r o z w a |a j c s Bo w o w i |c e , b d z i e m y o p i s y w a g B w n i e s p o s b p o r o z u m i e w a n i a s i
c z Bo w i e k a z M o c , b d z M o c y z c z Bo w i e k i e m . D o s Bo w a w i |c e g o z a l i c z a j s i k l t w y ,
p r z y s i g i ( b d z o b i e t n i c e ) o r a z b Bo g o s Ba w i e Ds t w a ; o s o b n k w e s t i s t a n o w i p r o r o c t w a , j a k o
a k t y n a p o g r a n i c z u s Bo w a s t w r c z e g o i w i |c e g o . N i e i m p l i k u j o n e n a t y c h m i a s t o w e g o
p o w s t a n i a s k u t k w f i z y c z n y c h , a z a r a z e m i c h s k u t e c z n o [ j e s t u z a l e |n i o n a o d d z i a Ba n i a
c z y n n i k w z e w n t r z n y c h . " C |, p i e [n i , t a k s a m o , j a k d r z e w a , d a j o w o c e d o p i e r o w t e d y , g d y
s i i c h c z a s w y p e Bn i , i n a s w j s p o s b , a b y w a , |e z w i d n p r z e d w c z e [n i e " m w i
D r z e w i e c 1 1 2 .
K l t w a j e s t d z i a Ba n i e m m o c y n i e p o t r z e b u j c e j w y k o n u j c y c h j d u c h w , c z y b s t w ; n i e
o d n o s i s i t o j e d n a k d o L e g e n d a r i u m . P r z y k l a d e m j e s t K l t w a U p i o r a K u r h a n u .
" Z i m n a n i e c h b d z i e k o [, s e r c e i r a m i ,
z i m n y n i e c h b d z i e s e n p o d c i |k i m g Ba z e m ,
n i g d y n i e c h s i n i e z b u d z n a Bo |u z k a m i e n i a ,
p k i s Bo Dc e n i e z g a [n i e , n i e p r z e p a d n i e k s i |y c .
W c z a r n e j w i c h u r z e w s z y s t k i e z g a s n g w i a z d y ,
a o n i n a d a l s p a b d w [r d s k a r b w ,
n i m C z a r n y W Ba d c a n i e w z n i e s i e s w e j r k i
n a d m a r t w y m m o r z e m , s p u s t o s z o n z i e m i . " 1 1 3
N i e z a k l a s y f i k o w a Ba m j e j j a k o z a k l c i a , g d y | n i e j e s t t o c z y s t e z a k l c i e . Z a k l c i e m b d z i e
w t y m w y p a d k u r a c z e j " b e z k s z t a Bt n y s t r u m i e D d zw i k w s m u t n y c h i p r z e r a zl i w y c h "
u k Ba d a j c y c h s i " o d c z a s u d o c z a s u w j a k i e [ s Bo w a , a w s z y s t k i e p o n u r e , t w a r d e , z i m n e ,
b e z l i t o s n e i p e Bn e b l u . N o c z Bo r z e c z y Ba p o r a n k o w i , k t r y j o s i e r o c i B, m r z p r z e k l i n a B c i e p Bo ,
k t r e g o Ba k n B. ( . . . ) p o c h w i l i p i e [D z a b r z m i a Ba w y r a zn i e j i h o b b i t z r o z u m i a B, |e [p i e w
p r z e s z e d B w z a k l c i e " 1 1 4 .
W p r a w d z i e u |y t y w o r y g i n a l e t e r m i n i n c a n t a t i o n o z n a c z a f o r m u B s Bo w n , m w i o n l u b
[p i e w a n w c e l a c h c z a r n o k s i s k i c h ( m a g i c z n y c h ) , j e d n a k |e o m a w i a n y t e k s t z a w i e r a t e |
e l e m e n t y k l t w y i p r o r o c t w a ( u k a z a n a w o s t a t n i c h s t r o f a c h z a p o w i e d z p o w r o t u M o r g o t h a i
t o w a r z y s z c y c h t e m u o z n a k ) . N a a k t k l t w y , w y r a |a j c y n i e r o z k a z , a l e |y c z e n i e " s t a n i a s i
k o m u [ c z e g o [" w o k r e [l o n y m c z a s i e , w s k a z u j e u |y c i e f r a z y |y c z e n i o w e j ( p a r t y k u Ba
o p t a t y w n a " n i e c h " ) i b r a k r o z k a zn i k w . T r e [c i z a w a r t e w t e j f o r m u l e d a j s i z a m k n w p o l u
s e m a n t y c z n y m [m i e r c i , n i e - |y c i a ; j a s n o w y r a |o n e j e s t |y c z e n i e w i e c z n e g o s n u w
n i e o k r e [l o n y m s t a n i e , b y t o w a n i a j a k o w i d m a , p o d o b n e u p i o r o w i K u r h a n u , a | d o k o Dc a
[w i a t a . M a m y t u d o c z y n i e n i a z s y t u a c j p o d o b n d o w s p o m n i a n e j j u | w c z e [n i e j p r z e c i w n e j
p o r z d k o w i [w i a t a p r b y z m i a n y s t a t u s u o n t o l o g i c z n e g o p r z e d m i o t u a k t u ; p r z y w o d z i j e d n a k
o n a n a m y [l b a r d z i e j l o s M a r t w y c h z D u n h a r r o w .
P o d o b n i e j a k w s p o m n i a n a w p o p r z e d n i m r o z d z i a l e p i e [D- z a k l c i e S a u r o n a , [p i e w U p i o r a
K u r h a n u n i e m a z a z a d a n i e t w o r z e n i a , b d z p r z y w o Ba n i a r z e c z y w i s t o [c i , a l e j e j z m i a n ,
d e s t r u k c j u s t a l o n e g o p i e r w o t n i e Ba d u ; d e s t r u k c j a z a w a r t a j e s t t e | w s a m e j p i e [n i , w o p i s i e
z n i s z c z e n i a s Bo Dc a , k s i |y c a i g w i a z d p r z e z p o w r a c a j c e g o z B e z c z a s o w e j P u s t k i
N i e p r z y j a c i e l a , s p u s t o s z e n i a z i e m i i m o r z a . P i e [D n i e j e s t s k i e r o w a n a d o F r o d a , a
p r z y n a j m n i e j n i e u l e g a o n m o c y U p i o r a . K i e d y b u d z i s i u w i z i o n y p o d k u r h a n e m , j e g o
t o w a r z y s z e j u | s s p t a n i z By m c z a r e m . N i e s j e d n a k m a r t w i , o c z y m [w i a d c z y t o , |e n a i c h
s z y j a c h l e |y o b n a |o n y m i e c z , a r k a U p i o r a p e Bz n i e w i c h k i e r u n k u i s i g a p o r k o j e [, a
t a k |e s Bo w a M e r r y ' e g o p o p r z e b u d z e n i u : " O c z y w i [c i e p a m i t a m ( . . . ) N o c d o p a d l i n a s i
p o k o n a l i l u d z i e z C a r n D u m . A c h t o o s t r z e w m o i m s e r c u ! ( . . . ) A l e c o j a m w i ? Zn i Be m
w i d o c z n i e " . Zp i e w , " z i m n y , [p i e w n y s z e p t " , U p i o r a K u r h a n u , t o p o d n o s z c y s i , t o
o p a d a j c y , c h w i l a m i b r z m i c y w y s o k i m t o n e m , c h w i l a m i j c z c y g Bu c h o s p o d z i e m i , j a k
1 1
g d y b y p r z e n i s B h o b b i t w w d a w n o m i n i o n y c z a s 1 1 5 . M o |e t e | n a t o w s k a z y w a
p o d k r e [l e n i e f a k t u , |e d o c h o d z i B o n " j a k b y z b a r d z o d a l e k a " 1 1 6 , z g Bb i c z a s u , w k t r e j , j a k
o p o w i a d a B T o m B o m b a d i l , " w z n o s i By s i t w i e r d z e , k r l o w i e m a By c h p a Ds t e w e k w a l c z y l i z e
s o b , b y By z w y c i s t w a i k l s k i ( . . . ) z Bo t o p i t r z y Bo s i n a t r u m n a c h z m a r By c h k r l w i
k r l o w y c h , k u r h a n y k r y By j e w s w o i m w n t r z u z a z a t r z a [n i t y m i k a m i e n n y m i d r z w i a m i " 1 1 7 .
" O d n a l e zl i [c i e s i e b i e " - m w i T o m d o o c a l o n y c h s p o d k u r h a n u h o b b i t w - " w r c i l i [c i e z
w i e l k i c h g Bb i " 1 1 8 .
S k i e r o w a n e d o B o m b a d i l a ( i p r z e z e D p o d p o w i e d z i a n e ) w e z w a n i e F r o d a m a j u | c h a r a k t e r
z a k l i n a n i a , n a c o w s k a z u j z w r o t y " n a w o d , l a s i w z g r z e , n a s i t o w i e i w i e r z b , n a o g i e D,
s Bo Dc e i k s i |y c " 1 1 9 . D o d a t k o w m o c n a d a j t e j f o r m u l e k o Dc o w e p o w t r z e n i a - w e z w a n i a ,
p r z y w o Ba n i a : " u s By s z n a s i w y s Bu c h a j " i " P r z y b d z, T o m i e B o m b a d i l , b o [m y w p i l n e j
p o t r z e b i e " 1 2 0 . B y Bo b y t o r w n o c z e [n i e w e z w a n i e s i l n i e j s z e j m o c y , p o d o b n e j a k w p r z y p a d k u
i m i e n i a E l b e r e t h . S k u t k i s p o d o b n e : " l e d w i e w y m w i B t o i m i [ B o m b a d i l a ] g Bo s m u
z m |n i a B, n a b r a B p e Bn i t o n u i s i By , a | c i e m n a k o m o r a r o z b r z m i a Ba e c h e m n i b y g r a n i e m t r b i
w e r b l e m b b n w " 1 2 1 .
T o m z j a w i a s i n a t o w e z w a n i e n i e z w Bo c z n i e , o s o b i [c i e , a j e g o p i o s e n k a i p r z e c i w s t a w i e n i e
a u t o r y t e t u w Ba s n e j o s o b y z Be m u u r o k o w i U p i o r a n i w e c z y z B s z t u k . N a o z n a j m i e n i e p r z e z
T o m a s w e g o p r z y b y c i a " r o z l e g B s i r u m o r , j a k g d y b y k a m i e n i e g d z i e [ b l i s k o t o c z y By s i i
w a l i By , a p o t e m n a g l e w c i e m n o [ s p By n B s t r u m i e D [w i a t B, p r a w d z i w e g o z w y k Be g o [w i a t Ba
d z i e n n e g o " 1 2 2 . A n a s Bo w a T o m a :
" W y n o [ s i w i d m o s t a r e ! N a s Bo Dc u s i r o z w i e j !
I d z Bk a p o m i d z y w i a t r y , w y s c h n i j j a k m g Ba c h Bo d n a ,
H e n , n a z i e m i e j a Bo w e i d z, a | p o z a g r y !
N i e [m i e j n i g d y t u w r c i ! K u r h a n z o s t a w p u s t y !
P r z e p a d n i j w z a p o m n i e n i u , o d m r o k u c i e m n i e j s z y m ,
G d z i e b r a m y s z a w a r t e , n i m [w i a t s i u l e c z y .
O d p o w i e d z i a B m u k r z y k i c z [ p i e c z a r y w g Bb i z a p a d Ba s i z Bo s k o t e m . P r z e c i g By w r z a s k
z a m a r B, o d d a l a j c s i w n i e o d g a d n i o n e c z e l u [c i e i w s z y s t k o u c i c h Bo " 1 2 3 .
W y s t a r c z a w e z w a n i e F r o d a , a b y p r z e s z k o d z i d z i a Ba n i u p i e [n i U p i o r a , a w k r o c z e n i e T o m a ,
|e b y o b u d z i u [p i o n y c h p r z e z n i h o b b i t w . " D o [w i a d c z a n e p r z e z s Bu c h a c z y c h a o s i g r o z a ,
j a k i e o w e w i e r s z e w p r o w a d z a j w [w i a t , s n i e t r w a Be ( . . . ) a s p e k t r z e c z y w i s t o [c i p r z e z n i e
u a k t y w n i a n y t o n i e j e d y n y i t r w a By p o r z d e k , l e c z j e d y n i e j e g o o k r e s o w e z a k B c e n i e . " 1 2 4 .
P o d o b n i e d z i e j e s i w p r z y p a d k u k l t w y P i e r [c i e n i a , [c i [l e j - d w u w i e r s z a z a p i s a n e g o n a
n i m w C z a r n e j M o w i e . " J e d e n P i e r [c i e D, b y w s z y s t k i m i r z d z i , J e d e n , b y w s z y s t k i e
o d n a l e z, J e d e n , b y w s z y s t k i e z g r o m a d z i i w C i e m n o [c i z w i z a " 1 2 5 . S Bo w a t e s
w y r a |e n i e m p r z e z n a c z e n i a i m o c y P i e r [c i e n i a ; w y p o w i e d z i a n e w s p o m a g a j j d o d a t k o w o .
S a u r o n w y p o w i e d z i a B j e w c h w i l i g d y w k Ba d a B n a p a l e c t e n k l e j n o t " z a w i e r a j c y j e g o
p r z e w r o t n m o c " 1 2 6 i p o z w a l a j c y p r z e n i k a s e r c a i m y [l i p o w i e r n i k w i n n y c h P i e r [c i e n i .
J e d n a k |e " C i e D j e s t c z y m [ m a By m i p r z e m i j a j c y m ; i s t n i e j e [w i a t Bo i p i k n o , k t r e g o n i g d y
n i e d o s i g n i e " 1 2 7 , d l a t e g o t e | s Bo w a z a p i s a n e n a P i e r [c i e n i u m a j w i |c m o c d o p t y ,
d o p k i t e n k l e j n o t i s t n i e j e .
N a w e t o b i e t n i c e z Bo |o n e n a P i e r [c i e D p t a j r w n i e m o c n o j a k p r z y s i g a . G o l l u m
p i e r w o t n i e c h c e p r z y s i c n a P i e r [c i e D, s w j S k a r b . F r o d o o d w o d z i g o o d t e g o : " N a s k a r b ?
C z y |b y [ s i o [m i e l i B? ( . . . ) P o m y [l ! J e d e n b y w s z y s t k i m i r z d z i i w c i e m n o [c i z w i z a . C z y
z e c h c e s z s i w o b e c z o b o w i z a w o b e c t y c h s B w , S m e a g o l u ? O n e c i z w i |. A l e o n j e s t
b a r d z i e j j e s z c z e n i zl i t y z d r a d z i e c k i . M o |e p r z e k r c i t w o j e s Bo w a . S t r z e | s i . " . G o l l u m
o d p o w i a d a : " S m e a g o l p r z y s i g n i e , |e n i g d y , n i g d y n i e d o p u [c i , |e b y T a m t e n g o d o s t a B.
1 2
N i g d y . A l e m u s i p r z y s i c n a S k a r b " , n a c o s By s z y o d F r o d a : " N i e ! N i e n a P i e r [c i e D. ( . . . )
P r z y s i g a j w j e g o o b e c n o [c i , j e [l i c h c e s z , n i e k Ba d c n a n i m r k i . " 1 2 8 , p o c z y m k a |e
S m e a g o l o w i u k l k n i m w i : " T e r a z z B | p r z y r z e c z e n i e . " 1 2 9 . O s t a t e c z n i e w i c G o l l u m n i e
s k Ba d a p r z y s i g i ( o a t h ) , l e c z o b i e t n i c , p r z y r z e c z e n i e ( p r o m i s e ) .
P zn i e j F r o d o p o w i e d o G o l l u m a : " Z Bo |y Be [ p r z y r z e c z e n i e n a t o , c o n a z y w a s z s w o i m
S k a r b e m . ( . . . ) T o c i z n i m w i |e i , a l e o n b d z i e s t a r a B s i n a s w j p r z e w r o t n y s p o s b z w i e [
c i , k u t w e j z g u b i e . ( . . . ) P o w i a d a m c i : n i e o d z y s k a s z g o n i g d y . ( . . . ) W o s t a t e c z n e j p o t r z e b i e
w Bo | S k a r b n a p a l e c , S m e a g o l u , t e n S k a r b , k t r y t a k d Bu g o w Ba d a B t o b . I g d y m a j c g o n a
p a l c u , w y d a m c i r o z k a z , p o s Bu c h a s z m n i e , c h o b y [ m i a B s k o c z y w p r z e p a [ a l b o r z u c i s i w
o g i e D. A t a k i d a m r o z k a z . " 1 3 0 .
S Bo w a t e s n i e t y l k o o s t r z e |e n i e m , a l e t e | p r z e p o w i e d n i , k t r a s p e Bn i a s i d o s Bo w n i e n a
G r z e P r z e z n a c z e n i a : " G o l l u m , w i r u j c w s z a l e Dc z y m t a Dc u t r z y m a B w e w z n i e s i o n e j r c e
P i e r [c i e D r a z e m z p a l c e m F r o d a t k w i c e j j e s z c z e w o b r c z c e . P i e r [c i e D l [n i B, j a k b y n a p r a w d e
b y B w y k u t y z |y w e g o o g n i a ( . . . ) T a k k r z y c z c , w p a t r z o n y c h c i w i e w s w o j z d o b y c z , z r o b i B o
j e d e n k r o k z a w i e l e , p o t k n B s i , p r z e z c h w i l c h w i a B s i n a k r a w d z i , p o t e m z p r z e r a zl i w y m
w r z a s k i e m r u n B w o g n i s t c z e l u [. " 1 3 1 . G o l l u m n i e p o t k n B s i p r z y p a d k i e m , l e c z w y p e Bn i B
r o z k a z F r o d a w y p o w i e d z i a n y w c z e [n i e j ; c y t o w a n e w y |e j s Bo w a h o b b i t a s j u | t y m r o z k a z e m ,
a k t u a l i z u j c y m s i n i e t y l k o w c h w i l i , g d y G o l l u m s i g n B p o P i e r [c i e D, a l e t e | - c o c h y b a n i e
j e s t p r z y p a d k i e m - w m i e j s c u , g d z i e m o c P i e r [c i e n i a j e s t n a j w i k s z a . S Bo w a F r o d a o k a z u j a s i
w i c t a k |e k l t w .
" P r z y s i g a j e s t d z i a Ba j c y m a u t o m a t y c z n i e s Bo w e m m o c y , p o [w i c a j c y m p r z y s i g a j c e g o t e j
m o c y j e |e l i j e g o w y p o w i e d z s i n i e p o t w i e r d z i " . M a o n a s i B, k t r a c z y n i c o [ p r a w d z i w y m
l u b n i e . M o |n a j d o d a t k o w o w z m o c n i n i e t y l k o p r z e z t o w a r z y s z c e j e j o b r z d y , a l e r w n i e |
p r z e z p o m o c n i k w w p r z y s i d z e , w s p Bp r z y s i g a j c y c h , c o j e s t n a j d o b i t n i e j s z y m d o w o d e m ,
n a t o , i | p r z y s i g a n i e j e s t w y p o w i e d z i o r z e c z y w i s t o [c i , a l e s Bo w e m m o c y 1 3 2 . W
L e g e n d a r i u m m a m y d o c z y n i e n i a z d w o m a r o d z a j a m i p r z y s i g . P i e r w s z y m b d z i e " p r z y s i g a
s o j u s z n i c z a " , n p . w z a j e m n e p r z y s i g i C i r i o n a i E o r l a , t w o r z c a p r z y m i e r z e m i d z y G o n d o r e m
a l u d e m E o r l a , c z y p r z y s i g a z Bo |o n a p r z e z K r l a G r I s i l d u r o w i z o b o w i z u j c a g r a l i d o
w a l k i z S a u r o n e m . D r u g i m r o d z a j e m j e s t p r z y s i g a s k Ba d a n a p r z e z p o j e d y n c z e o s o b y w c e l u
z a d o [u c z y n i e n i a b d z d o k o n a n i a z e m s t y z a w y r z d z o n k r z y w d ( n p . p r z y s i g a F e a n o r a ) ,
b d z o d w d z i c z e n i a s i z a w y [w i a d c z o n e d o b r o d z i e j s t w o ( p r z y s i g a F i n r o d a ) .
Z Ba m a n i e p r z y s i g i p i e r w s z e g o t y p u p o c i g a z a s o b f a t a l n e s k u t k i ; w d r u g i m p r z y p a d k u zl e
k o Dc z y s i r w n i e | z Bo |e n i e [l u b o w a n i a , n i e z a l e |n i e o d t e g o , c z y z o s t a n i e o n o w y p e Bn i o n e ,
c z y t e | n i e . N a p i s a n o b o w i e m " A J a w a m p o w i a d a m : W c a l e n i e p r z y s i g a j c i e , a n i n a n i e b o ,
b o j e s t t r o n e m B o |y m , a n i n a z i e m i , b o j e s t p o d n |k i e m s t p J e g o , a n i n a J e r o z o l i m , b o j e s t
m i a s t e m w i e l k i e g o K r l a . A n i n a s w o j g Bo w n i e p r z y s i g j , b o n i e m o |e s z n a w e t j e d n e g o
w Bo s a u c z y n i b i a By m l u b c z a r n y m . " 1 3 3 .
P r z y s i g a F e a n o r a i j e g o s i e d m i u s y n w , z Bo |o n a p r z y o b n a |o n y c h m i e c z a c h , l [n i c y c h
k r w a w o w b l a s k u p o c h o d n i 1 3 4 , p o c i g a z a s o b s t r a s z l i w e s k u t k i i d o p r o w a d z a d o z g u b y i c h
w s z y s t k i c h .
" N i e c h b d z i e w r o g i e m a l b o w i e r n y m d r u h e m
w s z e t e c z n y m b d z t e | c z y s t y m ,
P Bo d e m M o r g o t h a a l b o p i k n y m V a l ,
E l d l u b M a i a l b o t e | N a s t p c ,
Zm i e r t e l n y m , c o s i z b u d z i t a m w Zr d z i e m i u ,
N i |a d n e p r a w o , m i Bo [, n i m i e c z y u m o w a ,
n i s t r a c h , n i [m i a Bo [, n i p r z e z n a c z e n i e s a m o ,
n i e o b r o n i p r z e d F e a n o r e m i F e a n o r a r o d e m
t e g o , c o u k r y j e a l b o t e | p r z e t r z y m a , c z y d o r k i w e zm i e ,
1 3
z n a l a z Bs z y z a t r z y m a a l b o w d a l w y r z u c i
S i l m a r i l a . T o w s z y s c y p r z y s i g a m y s o l e n n i e :
[m i e r m u z a d a m y n i m D z i e D s i z a k o Dc z y ,
b l d o k o Dc a [w i a t a ! O u s By s z n a s z e s Bo w o
E r u W s z e c h o j c z e ! K u n i e s k o Dc z o n y m
C i e m n o [c i o m p r z e z n a c z n a s , j e [l i p r z y s i g z Ba m i e m y .
N a [w i t e j g r z e u s By s z c i e [w i a d k o w i e
i s p a m i t a j c i e n a s z e [l u b y [w i t e , M a n w e i V a r d o ! " 1 3 5
P r z y s i g a F e a n o r a j e s t t a k |e a u t o k l t w ; k l t w w f u n k c j i z w r o t n e j . W s k a z y w a Bb y n a t o
z w r o t " O u s By s z n a s z e s Bo w o E r u W s z e c h o j c z e ! K u n i e s k o Dc z o n y m C i e m n o [c i o m p r z e z n a c z
n a s , j e [l i p r z y s i g z Ba m i e m y . " . P r z y s i g a i t n i e j e n a w s z y s t k i c h p o z i o m a c h ; w c z a s i e
m i t y c z n y m , d o d a t k o w o w z m o c n i o n a p r z e z g e s t y i w s p Bp r z y s i g a j c y c h ( o b n a |o n e m i e c z e ) .
T a a u t o k l t w a o b c i |a i s a m e S i l m a r i l e . " S i l m a r i l e s p r z e k l t e k l t w n i e n a w i [c i " - m w i
F i n r o d d o B e r e n a 1 3 6 . S t d b i e r z e s i z g u b n a m o c t y c h k l e j n o t w ; k a |d y , k t o i c h d o t y k a ,
p r a g n i e " c o r a z g o r c e j z a t r z y m a g o n a z a w s z e w s w o i m r k u " 1 3 7 . {d z a p o s i a d a n i a
S i l m a r i l a s p r o w a d z a n a T h i n g o l a z g u b , a n a D o r i a t h r u i n . P o [r e d n i m w y n i k i e m j e j d z i a Ba n i a
j e s t [m i e r F i n r o d a . W s z y s t k i e z d a r z e n i a r o z g r y w a j c e s i w B e l e r i a n d z i e d o c z a s u o b a l e n i a
M o r g o t h a i w y r z u c e n i a g o w P u s t k s o b c i |o n e K l t w i Z g u b , a w s z e l k i e s p r a w c z e s Bo w a
w y p o w i a d a n e p r z e z N o l d o r w ( j a k w s p o m n i a n e j u | p o p r z e d n i o p r z y s i g a F i n r o d a i j e g o
p i e [D- z a k l c i e ) o r a z i c h d z i a Ba n i a , o b r a c a j s i p r z e c i w n i m s a m y m .
F e a n o r u m i e r a z r a n , o d n i e s i o n y c h w s t a r c i u z B a l r o g a m i n a p r z e Bc z y M i t h r i m u , a
u m i e r a j c r a z j e s z c z e " t r z y k r o t n i e p r z e k l B i m i M o r g o t h a i n a Bo |y B n a s w y c h s y n w c i |a r
d o t r z y m a n i a w s p l n e j p r z y s i g i " 1 3 8 . J e g o s y n o w i e g i n w b r a t o b j c z y c h w a l k a c h w D o r i a t h
i P r z y s t a n i a c h S i r i o n u , g d y p r b u j o d z y s k a S i l m a r i l w y j t y z {e l a z n e j K o r o n y p r z e z B e r e n a
i L u t h i e n . P o o b a l e n i u M o r g o t h a p r z e z w o j s k a V a l a r w i z n i s z c z e n i u j e g o t w i e r d z y E o n w e ,
h e r o l d M a n w e g o , m w i p o z o s t a By m p r z y |y c i u s y n o m F e a n o r a , M a g l o r o w i i M a e d h r o s o w i ,
|e p o p r z e z s w o j e c z y n y u t r a c i l i p r a w o d o t y c h k l e j n o t w . P r z y s i g a p o p y c h a i c h o b u d o
m o r d e r s t w a i k r a d z i e |y d w c h p o z o s t a By c h S i l m a r i l w . P r z e k o n u j s i w t e d y , |e p r z y s i g a
o b r c i Ba s i p r z e c i w n i m i |e r z e c z y w i [c i e " o d j Ba i m t e w Ba [n i e s k a r b y , k t r e [l u b o w a l i
o d z y s k a " 1 3 9 . S i l m a r i l p a l i r k M a e d h r o s a i z a d a j e m u b l , w i c e l f r z u c a s i z n i m d o
o g n i s t e j p r z e p a [c i ; M a g l o r c i s k a s w j k l e j n o t d o m o r z a i b Bk a s i p o w y b r z e |u d o k o Dc a
s w y c h d n i , " [p i e w a j c f a l o m p i e [n i p e Bn e b l u i |a l u " 1 4 0 .
W c z e [n i e j M a g l o r u s i Bu j c p r z e k o n a b r a t a d o z a n i e c h a n i a p r b y w y p e Bn i e n i a p r z y s i g i ,
p o w o Bu j e s i n a w e z w a n e M o c e , m a j c e s i B p r z e s z k o d z e n i a w j e j s p e Bn i e n i u : " J e |e l i M a n w e i
V a r d a , k t r y c h w e z w a l i [m y n a [w i a d k w , s a m i o d m a w i a j n a m m o |n o [c i w y p e Bn i e n i a
p r z y s i g i , t o c z y | n i e s t a j e s i o n a n i e w a |n a ? " M a e d h r o s r i p o s t u j e : " A l e j a k g Bo s n a s z
d o s i g n i e I l u v a t a r a p o z a o b r b e m [w i a t a ? A n a j e g o i m i p r z y s i g l i [m y w n a s z y m
s z a l e Ds t w i e , i w e z w a l i [m y W i e c z n e C i e m n o [c i , a b y n a s p o c h Bo n By . K t o m o |e n a s u w o l n i ?
( . . . ) J e [l i n i k t n i e m o |e n a s z n i e j z w o l n i - r z e d B M a g l o r - t o z a p r a w d p r z e z n a c z o n e s n a m
W i e c z n e C i e m n o [c i , a l e m n i e j z Ba w y r z d z i m y Ba m i c t p r z y s i g " 1 4 1 . D o o d w o Ba n i a
k l t w y n i e w y s t a r c z s a m e s Bo w a , t r z e b a z w r c i s i d o s i l n i e j s z e j m o c y , a i w t e d y n i e m a
p e w n o [c i , c z y b d z i e c a Bk o w i c i e c o f n i t a . S y n o w i e F e a n o r a g r z e s z b r a k i e m w i a r y i p o k o r y ,
o d r z u c a j c w e z w a n i e E o n w e g o , a b y p o d d a l i s i s d o w i V a l a r w . J e s t j e d n a k s p o r o p r a w d y w
t w i e r d z e n i u M a e d h r o s a , |e i w V a l i n o r z e p r z y s i g a n a d a l b d z i e i c h o b o w i z y w a Ba , t y l e , |e
s t r a c w s z e l k n a d z i e j n a j e j s p e Bn i e n i e .
Z k o l e i F i n r o d " z a p r z y s i g B B a r a h i r o w i i j e g o l u d o w i p r z y j a zD i p o m o c w k a |d e j p o t r z e b i e ,
a n a z n a k s w e g o [l u b u d a B B a r a h i r o w i s w j p i e r [c i e D" 1 4 2 i w k o n s e k w e n c j i p o n o s i [m i e r ,
r a t u j c |y c i e B e r e n a . O d p o c z t k u p r z e c z u w a o n , |e p r z y s i g a t a p r z y n i e s i e m u z g u b .
1 4
Z n a m i e n n y j e s t f a k t n i e z Bo |e n i a p r z e z c z Bo n k w D r u |y n y P i e r [c i e n i a p r z y s i g i . E l r o n d
m w i : " N i e w i |e w a s p r z y s i g a a n i z o b o w i z a n i e , n i e j e s t e [c i e o b o w i z a n i i [ d a l e j , n i |
z e c h c e c i e . N i e z m i e r z y l i [c i e b o w i e m j e s z c z e m s t w a s w o i c h s e r c i n i e m o |e c i e p r z e w i d z i e ,
c o k a |d e g o z w a s s p o t k a p o d r o d z e . ( . . . ) N i e c h n i e [l u b u j e p r z e b r n p r z e z c i e m n o [c i n o c y ,
k t o n i e w i d z i a B j e s z c z e n a w e t z m r o k u " . Z d a n i e m G i m l e g o " p r z y s i g a u t w i e r d z i Ba b y c h w i e j n e
s e r c a " , j e d n a k E l r o n d w i e , |e m o g Ba b y j e z Ba m a 1 4 3 . P r z y s i g a b o w i e m w i |e
p r z y s i g a j c e g o w s p o s b , n a d k t r y m t e n n i e w p e Bn i p a n u j e i z w e z w a n y m i m o c a m i , n a d
k t r y m i n i e p a n u j e w c a l e .
P r z y s i g a C i r i o n a i E o r l a n a l e |y d o p r z y s i g s o j u s z n i c z y c h . J e s t o n a o p i s a n a w r a z z c a By m
t o w a r z y s z c y m j e j r y t u a Be m . E o r l b i e r z e o d g i e r m k a w B c z n i , w b i j a j w z i e m i , d o b y w a
m i e c z a , p o d r z u c a g o w n i e b o , c h w y t a w l o c i e i o p i e r a o s t r z e m o k o p i e c , p o c z y m m w i :
" S Bu c h a j c i e w s z y s t k i e l u d y , k t r e n i e k Ba n i a j s i C i e n i o w i n a w s c h o d z i e ! N a m o c y d a r u
w Ba d c y M u n d b u r g a z a m i e s z k a m y w k r a j u n a z y w a n y m p r z e z n i e g o C a l e n a r d h o n e m . D l a t e g o
t e | p r z y s i g a m w i m i e n i u w Ba s n y m o r a z E o t h e o d w z P Bn o c y , |e m i d z y n a m i i W i e l k i m
L u d e m z Z a c h o d u n a z a w s z e b d z i e i s t n i a Ba p r z y j a zD: i c h w r o g o w i e b d n a s z y m i w r o g a m i ,
i c h p o t r z e b a b d z i e n a s z a p o t r z e b , a j e [l i z a g r o z i i m j a k i e k o l w i e k z Bo , n i e b e z p i e c z e Ds t w o l u b
a t a k , p o s p i e s z y m y i m z p o m o c a | d o o s t a t n i c h n a s z y c h s i B. P r z y s i g a t a o b e j m u j e m o i c h
s p a d k o b i e r c w i t y c h w s z y s t k i c h , k t r z y n a s t a n p o m n i e n a n a s z e j n o w e j z i e m i . N i e c h
n i e z Bo m n i e d o c h o w a j j e j w i a r y , b y n i e p a d B n a n i c h C i e D i b y n i e s t a l i s i p r z e k l c i . "
W o d p o w i e d z i C i r i o n k Ba d z i e l e w r k n a g r o b o w c u , w p r a w e j t r z y m a j c u n i e s i o n b i a B
l a s k N a m i e s t n i k w i w y p o w i a d a " s Bo w a , k t r y c h w y s Bu c h a n o z e c z c i . ( . . . ) p Bo n c e s Bo Dc e
z n i |y Bo s i n a z a c h o d z i e i j e g o b i a Ba s z a t a w y g l d a Ba , j a k b y o g a r n By j p Bo m i e n i e . A k i e d y
p r z y s i g B, |e G o n d o r b d z i e z w i z a n y p o d o b n a p r z y j a zn i i o b o w i z k i e m p o m o c y ( . . . )
p o d n i s B g Bo s i w y r z e k B s Bo w a w j z y k u q u e n y a : V a n d a s i n a t e r m a r u v a E l e n n a n o r e o a l c a r
e n y a l i e n a r E l e n d i l V o r o n d o v o r o n w e . N a i t i r u v a n t e s i h a r a r m a h a l m a s s e n m i N u m e n a r i E r u
i o r i l y e m a h a l m a r e a t e n n o i o , p o c z y m p o w t r z y B w e W s p l n e j M o w i e : P r z y s i g a t a b d z i e
t r w a Ba n a p a m i t k c h w a By K r a j u G w i a z d y i w i e r n o [c i E l e n d i l a W i e r n e g o , z a [w i a d c z o n a
p r z e z t y c h , c o z a s i a d a j n a t r o n a c h Z a c h o d u i p r z e z J e d y n e g o , k t r y j e s t p o n a d w s z y s t k i m i
t r o n a m i n a w i e c z n o [. ( . . . ) T a k i e j p r z y s i g i n i e s By s z a n o w Zr d z i e m i u o d c z a s u , g d y s a m
E l e n d i l p r z y r z e k B s o j u s z z G i l - G a l a d e m . " 1 4 4 . Z a r w n o p r z y s i g a E o r l a , j a k i P i p p i n a
z Bo |o n a N a m i e s t n i k o w i D e n e t h o r o w i 1 4 5 n i e m a n e g a t y w n y c h k o n o t a c j i a n i k o n s e k w e n c j i ,
p r z e c i w n i e - o b i e p r z y n o s z d o b r o : o c a l e n i e p r z e z R o h i r r i m w M i n a s T i r i t h i F a r a m i r a p r z e d
s z a l e Ds t w e m o j c a .
N a w e t n i e u m y [l n e z Ba m a n i e p r z y s i g i j e s t k r z y w o p r z y s i s t w e m i z a w s z e p o c i g a z a s o b
f a t a l n e s k u t k i . W i d a t o j u | w o s t a t n i c h s Bo w a c h p r z y s i g i E o r l a : k t o n i e w y w i |e s i z n i e j ,
b d z i e p r z e k l t y . K r l G r p r z y s i g B I s i l d u r o w i s Bu |b , a k i e d y p o p o w r o c i e S a u r o n a o d m w i B
w y p e Bn i e n i a p r z y s i g i , I s i l d u r p r z e k l B g r a l i : " B d z i e s z o s t a t n i m k r l e m . J e [l i Z a c h d o k a |e
s i p o t |n i e j s z y o d C z a r n e g o W Ba d c y , t a k i e p r z e k l e Ds t w o n a k Ba d a m n a t w j l u d : n i g d y n i e
z a z n a c i e s p o c z y n k u , p k i n i e w y p e Bn i c i e p r z y s i g i . W o j n a b o w i e m p o t r w a p r z e z n i e z l i c z o n e
w i e k i a n i m s i z a k o Dc z y , b d z i e c i e r a z j e s z c z e w e z w a n i d o w a l k i " 1 4 6 . W a r t o z w r c i
u w a g , |e k l t w a t a j e s t w a r u n k o w a , u z a l e |n i o n a o d p r z y s z Be g o w y d a r z e n i a , n i e z a l e |n e g o a n i
o d p r z e k l i n a j c e g o , a n i p r z e k l t e g o ; n i e c o p o d o b n i e j e s t z p r o r o c t w e m - k l t w F r o d a ,
n a Bo |o n n a G o l l u m a ( p a t r z w y |e j ) , z t y m , |e j e j a k t u a l i z a c j a j e s t u z a l e |n i o n e o d d z i a Ba n i a
o s o b y p r z e k l t e j . W i a r o Bo m s t w o s k a z u j e M a r t w y c h z D u n h a r r o w 1 4 7 n a u w i z i e n i e p o
c i e l e s n e j [m i e r c i , w K r g a c h Zw i a t a i w e g e t o w a n i e n a n i m j a k o w i d m a . K l t w a r z u c o n a p r z e z
I s i l d u r a p o d a j e r w n o c z e [n i e s p o s b j e j z n i w e c z e n i a ; k t r e g o g o d z i n a j e s t j e d n a k n i e z n a n a .
P o d o b i e Ds t w o d o k o n t r a k t u n i e r a c j o n a l i z u j e p r z y s i g i a n i [l u b o w a n i a ; s a m k o n t r a k t n i e j e s t
t u d z i a Ba n i e m r a c j o n a l n y m , a l e s Bo w e m u [w i c a j c y m , w f o r m i e : s Bo w o z a s Bo w o . T r a k t a t
z w a B s i u R z y m i a n c a r m e n . W d z i a Ba n i u p r a w n y m w y s t p u j t r z y e l e m e n t y r e l i g i j n e g o
u [w i c e n i a : l e g o m e n a , d r o m e n a i d e i k n y m e n a . P r a w o z o s t a j e w y p o w i e d z i a n e ( i u s d i c e r e ) ,
1 5
s Bo w o u [w i c a j c e Bc z y w i c z j a w i s k a r e l i g i j n e z p r a w n y m i . S Bo w e m u [w i c a j c y m j e s t
[l u b o w a n i e , w k t r y m b s t w o w s p Bd z i a Ba z c z Bo w i e k i e m ( r z y m s k i e v o t u m ) 1 4 8 . P o d o b n i e
w i |c m o c m a o b i e t n i c a d a n a T h i n g o l o w i p r z e z B e r e n a : " I k i e d y z n w s i s p o t k a m y , m o j a
r k a b d z i e t r z y m a S i l m a r i l z {e l a z n e j K o r o n y " 1 4 9 . S p e Bn i a s i o n a d o s Bo w n i e . U B r a m
A n g b a n d u C a r c h a r o t h o d g r y z a s y n o w i B a r a h i r a r k z S i l m a r i l e m i B e r e n s t a j c p r z e d t r o n e m
k r l a D o r i a t h u o d p o w i a d a , i | w y p e Bn i B p r z y r z e c z e n i e i " w t e j c h w i l i S i l m a r i l j e s t w j e g o
r c e " , p o c z y m w y c i g a p r a w e r a m i , p o z b a w i o n e d Bo n i 1 5 0 . K l e j n o t n a d a l z n a j d u j e s i w j e g o
r c e , t y l e , |e w e w n t r z n o [c i a c h w i l k a . P o z a b i c i u b e s t i i , g d y M a b l u n g r o z c i n a z a b i t e j b e s t i i
b r z u c h , u k a z u j m u s i " w n t r z n o [c i s c z e r n i a Be , j a k b y s t r a w i o n e p r z e z o g i e D i n i e t k n i t a d Bo D
B e r e n a , z a c i [n i t a n a k l e j n o c i e " 1 5 1 . J a k w i d a n a p o d a n y c h p r z y k Ba d a c h , s Bo w n e a k t y
w i |c e n i e s u T o l k i e n a j e d n o r o d n e . T a k j e s t t e | w p r z y p a d k u K l t w y M a n d o s a , b d c e j
z a r a z e m p r z e p o w i e d n i i Z g u b ( a l e r w n i e | L o s e m N o l d o r w ) . " W i e l e b y Bo
p r z e p o w i e d z i a n e w t y c h m r o c z n y c h s Bo w a c h , k t r y c h N o l d o r o w i e n i e z r o z u m i e l i , d o p k i n i e
s p a d By n a n i c h t e n i e s z c z [c i a " 1 5 2 . W a r t o p r z y t o c z y j w c a Bo [c i :
" W y l e j e c i e Bz y n i e p r z e l i c z o n e . V a l a r o w i e o g r o d z V a l i n o r p r z e d w a m i i z a m k n w a s n a
z e w n t r z , t a k , |e n a w e t e c h o w a s z e g o l a m e n t u n i e p r z e j d z i e p o n a d g r a m i . G n i e w V a l a r w
z a c i |y n a R o d z i e F e a n o r a o d W s c h o d u a | p o n a j d a l s z y Z a c h d , a t a k |e n a w s z y s t k i c h ,
k t r z y z a n i m p j d . P r z y s i g a , k t r z Bo |y l i z w i e d z i e i c h , z d r a d z i i c h i o d e j m i e i m t e w Ba [n i e
s k a r b y , k t r e [l u b o w a l i o d z y s k a . Z By b d z i e k o n i e c w s z y s t k i e g o , c o d o b r z e r o z p o c z n , a
s t a n i e s i t o p r z e z z d r a d k r e w n i a k w i p r z e z s t r a c h p r z e d z d r a d . N a z a w s z e b d
W y d z i e d z i c z o n y m i .
N i e s Bu s z n i e r o z l a l i [c i e k r e w s w y c h w s p Bp l e m i e Dc w i s k a z i l i [c i e z i e m i A m a n u . K r e w t
s p Ba c i c i e k r w i i |y b d z i e c i e p o z a A m a n e m w c i e n i u Zm i e r c i . B o c h o E r u w y b r a B w a ,
b y [c i e n i e u m i e r a l i w E a , i b y l i w o l n i o d w s z e l k i c h c h o r b , t o m o |e c i e z o s t a z a b i c i , i
z o s t a n i e c i e z a b i c i : p r z e z o r |, p r z e z m k i p r z e z s m u t e k , a w a s z e b e z d o m n e d u c h y p r z y j d
d o M a n d o s a . D Bu g o b d z i e c i e t a m p r z e b y w a , t s k n i c z a s w o i m i c i a Ba m i , a l e n i e z n a j d z i e c i e
l i t o [c i , c h o b y n a w e t p o m o r d o w a n i p r z e z w a s w s t a w i a l i s i z a w a m i . C i z a [, k t r z y
p r z e t r w a j w Zr d z i e m i u i n i e p r z y j d d o M a n d o s a , z n u | s i [w i a t e m , j a k w i e l k i m
b r z e m i e n i e m , i u w i d n , i s t a n j a k b y c i e n i a m i |a l u w o b e c m Bo d s z e g o p l e m i e n i a , k t r e
n a d e j d z i e p zn i e j . T a k r z e k l i V a l a r o w i e . " 1 5 3 .
K l t w a t a j e s t b e z p o [r e d n i m s k u t k i e m B r a t o b j s t w a w A l q u a l o n d e , t o j e d n a k b y Bo s k u t k i e m
P r z y s i g i F e a n o r a ( k t r a s a m a b y Ba p r z e k l e Ds t w e m ) . W s z y s t k i e z a w a r t e w n i e j p r o r o c t w a
s p e Bn i a j s i z a s p r a w z a [l e p i e n i a N o l d o r w t p r z y s i g , d o t y k a j c r w n i e | t y c h , c o j e j n i e
z Bo |y l i . J e d y n i e V a l a r o w i e , k t r z y r z u c i l i k l t w , m o g l i b y j c o f n . Z a r w n o w t e j k l t w i e ,
j a k i w p r z e k l e Ds t w i e r z u c o n y m p r z e z M o r g o t h a n a H u r i n a , M o r w e n i i c h p o t o m s t w o , b r a k
p e r f o r m a t y w u " p r z e k l i n a m " . T a d r u g a n i e j e s t p r z y t o c z o n a ; w i e m y j e d y n i e , |e z o s t a Ba
r z u c o n a 1 5 4 , t a k |e z e s B w s a m e g o M o r g o t h a : " C i e D m e g o z a m y s Bu w i s i n a d A r d ( . . . ) N a d
t y m i , k t r y c h m i Bu j e s z m y [l m o j a b d z i e c i |y j a k c h m u r a z a g Ba d y , a | o g a r n i e i c h c i e m n o [
i r o z p a c z . D o k d k o l w i e k p j d , p r z y n i o s z Bo . K i e d y k o l w i e k s i o d e z w , i c h s Bo w a b d z B
r a d . C o k o l w i e k u c z y n i , o b r c i s i t o p r z e c i w n i m . U m r b e z n a d z i e i , p r z e k l i n a j c i |y c i e i
[m i e r . " 1 5 5 . T e s Bo w a t a k |e s p e Bn i a j s i c o d o j o t y .
Z a r w n o w w e r s j a c h p r o z a t o r s k i c h , j a k i w w e r s j i p o e t y c k i e j D z i e j w D z i e c i H u r i n a
p r z y t o c z o n e s o p i s y r o z m o w y M o r g o t h a z H u r i n e m o r a z k o Dc o w e s Bo w a t e g o p i e r w s z e g o ,
z w r c o n e d o w i zn i a : " S i e d z t u i p a t r z n a k r a i n y , w k t r y c h z Bo i r o z p a c z z a w Ba d n t y m i ,
k t r y c h m i w y d a Be [. ( . . . ) B d z i e s z z a t e m w i d z i a B m o i m i o c z y m a i s By s z a B m o i m i u s z a m i , a n i c
n i e z o s t a n i e p r z e d t o b z a k r y t e . " 1 5 6 . W a l k a z t k l t w j e s t d a r e m n a i d z i e c i H u r i n a j
p r z e g r y w a j . O T u r i n i e m o |n a b y p o w i e d z i e s Bo w a m i g r e c k i e g o p o e t y : " z d o b r e g o j e s t e [
r o d u , t o s i w i d z i ; / t y l k o n i e s p r z y j a c i d a j m o n " 1 5 7 .
1 6
T a o p o w i e [, p o d o b n i e j a k h i s t o r i a E d y p a , d o k t r e g o o d n o s z s i p o w y |s z e s Bo w a ,
p o k a z u j e j a k p r z e z n a c z e n i e i w o l n a w o l a m o g s i p o Bc z y , j a k w o l n a w o l a j e s t m o d u s
o p e r a n d i p r z e z n a c z e n i a . G d y b y E d y p a n i e p o r z u c o n o p o u s By s z e n i u w y r o c z n i w g r a c h
K i t a j r o n u , p r a w d o p o d o b n i e n i e z a b i Bb y s w e g o o j c a i n i e p o [l u b i Bb y w Ba s n e j m a t k i ; g d y b y
M o r w e n a p r z y j Ba z a p r o s z e n i e M e l i a n y i u d a Ba s i z N i e n o r d o D o r i a t h t u | p o p r z y b y c i u t a m
T u r i n a , n i e d o s z Bo b y d o w i e l u n i e s z c z [.
B Bo g o s Ba w i e Ds t w o
P r z e c i w i e Ds t w e m k l t w y j e s t b Bo g o s Ba w i e Ds t w o , b d c e u d z i e l e n i e m d b r z a p o m o c s Bo w a .
" B Bo g o s Ba w i m o |e t y l k o t e n , k t o m a w Ba d z , t y l k o t e n , k t o m o |e s t w o r z y . b Bo g o s Ba w i m o |e
t y l k o B g . A l b o w i e m b Bo g o s Ba w i - t o z n a c z y r z d z i t y m , c o j e s t i c o d z i a Ba . . . T y l k o B g
m o |e b Bo g o s Ba w i . M y z a [ w i s t o c i e p r o s i m y . " 1 5 8 .
W L e g e n d a r i u m m o g b Bo g o s Ba w i M o c e . V a l a r o w i e b Bo g o s Ba w i s t a t e k E a r e n d i l a p r z e d
w y n i e s i e n i e m g o n a n i e b o s k Bo n 1 5 9 , a l e c z y n i t o w i m i E r u . Z n a m i e n n y j e s t b r a k w z y w a n i a
M o c y , c z y i m i e n i a B o |e g o , p r z y p o |e g n a n i u D r u |y n y w R i v e n d e l l . " N i e c h b Bo g o s Ba w i e Ds t w o
e l f w , l u d z i i w s z y s t k i c h W o l n y c h P l e m i o n b d z i e w c i | z w a m i . O b y g w i a z d y [w i e c i By w a m
w t w a r z e ! " 1 6 0 - m w i E l r o n d . W y n i k a Bo b y t o n i e t y l k o z b a r d z o r z a d k i e g o p r z y w o By w a n i a
p r z e z E l d a r w i m i e n i a E r u 1 6 1 , a l e t e | z z a w i e s z e n i a o n t o l o g i c z n e g o [w i a t a W Ba d c y
P i e r [c i e n i , z k t r e g o o d e s z l i s t a r z y b o g o w i e , a n i k t n i e z a j B i c h m i e j s c a .
J a k m w i G a l a d r i e l a : " p o j e d n e j s t r o n i e c z y h a j c i e m n o [c i , p o d r u g i e j j e s t t y l k o
n a d z i e j a " 1 6 2 . O n a s a m a , o f i a r o w u j c S a m o w i w d a r z e s k r z y n k , w k t r e j z n a j d u j e s i z i e m i a
z j e j s a d u , o f i a r o w u j e w r a z z n i " b Bo g o s Ba w i e Ds t w o , j a k i e j e s z c z e d a m o |e G a l a d r i e l a . T e n
d a r n i e w e s p r z e c i w d r o d z e a n i n i e o b r o n i o d n i e b e z p i e c z e Ds t w , l e c z j e [l i g o z a c h o w a s z i
w r c i s z z n i m k i e d y [ w r e s z c i e d o d o m u , m o |e b d z i e s z m i a B z n i e g o p o c i e c h . C h o b y [
z a s t a B k r a j z n i s z c z o n y i s p u s t o s z o n y , n i e w i e l e o g r o d w Zr d z i e m i a r o z k w i t n i e t a k , j a k t w j ,
j e [l i r o z s y p i e s z w n i m t z i e m i . " 1 6 3 . S Bo w a j e j w y p e Bn i a j s i , g d y S a m u m i e s z c z a o b o k
d r z e w w H o b b i t o n i e , p o s a d z o n y c h n a m i e j s c e z n i s z c z o n y c h p r z e z z By c h l u d z i , p o j e d n y m
c e n n y m p y Bk u z L o r i e n : " D r z e w a p u s z c z a By p d y i r o s By t a k g w a Bt o w n i e , j a k b y c z a s
p r z y s p i e s z y B b i e g u " . Z e s r e b r n e g o o r z e s z k a u m i e s z c z o n e g o w [r d s z a r e g o p y Bk u " n a
u r o d z i n o w y m t r a w n i k u w y s t r z e l i Bo z z i e m i m Bo d z i u t k i e d r z e w k o ; k o r m i a Bo s r e b r n , l i [c i e
p o d Bu |n e , a w k w i e t n i u o k r y Bo s i z Bo t y m i k w i a t a m i . B y B t o p r a w d z i w y m a l l o r n ( . . . )
p i k n i e j s z e g o n i e z n a l a z Bo b y s i n a c a By m [w i e c i e . " 1 6 4 .
P r o r o c t w o , p r z e p o w i e d n i a .
P r z e p o w i e d n i a j e s t c z y m [ w i c e j n i | c z y s t y m z a s p o k o j e n i e m c i e k a w o [c i . " P y t a n i e d o t y c z y
j e d n a k p r z e d e w s z y s t k i m s t a n u m o c y , o k a z j i , s p o s o b n o [c i . C z Bo w i e k , n i e p e w i e n j a k d r o g
m a k r o c z y , p r b u j e p o z n a s p o s o b n o [. S Bo w o , j e |e l i z n a j d z i e z a s t o s o w a n i e w e w r |b a c h
n i e j e s t s Bo w e m z r o z u m i a By m , u k a z u j e j e d y n i e o k a z j . W y r o c z n i a o t r z y m u j e w Ba [c i w y
k i e r u n e k d o p i e r o p o p r z e z i n t e r p r e t a c j . " 1 6 5 .
W L e g e n d a r i u m b r a k m i e j s c a n a w r |b y . P r b y p r z e n i k n i c i a p r z y s z Bo [c i , j a k i
d o p o m o |e n i a w s p e Bn i e n i u s i p r z e p o w i e d n i , s p o d o b n i e j a k p r b y z a p o b i e |e n i a k l t w i e ,
s k a z a n e n a p r z e g r a n . D e n e t h o r z a g l d a j c w p a l a n t i r p o p e Bn i a t e n s a m b Bd , c o M a k b e t
s Bu c h a j c W i e d zm . W i d z i b o w i e m t y l k o t e o b r a z y , k t r e p o d s u w a m u N i e p r z y j a c i e l ,
p r a w d z i w e , l e c z s t a r a n n i e w y s e l e k c j o n o w a n e . G a l a d r i e l a m w i o s w y m Z w i e r c i a d l e , |e m o |e
o n o u k a z y w a " o b r a z y , o k t r e j e n i k t n i e p r o s i B. ( . . . ) P o k a z u j e o n o c z a s e m d z i e D d z i s i e j s z y
a l b o t o , c o b y Bo , a l b o t o , c o s i m o |e d o p i e r o w y d a r z y . L e c z n a w e t n a j w i k s z y m d r z e c n i e
z a w s z e j e s t t e g o p e w i e n . ( . . . ) . P o k a z u j e r |n e r z e c z y i n i e w s z y s t k i e m u s z a s i z d a r z y .
1 7
N i e k t r e n i g d y s i n i e u r z e c z y w i s t n i , j e |e l i t e n , k o m u s i z j a w i By , n i e z b o c z y z e s w e j
[c i e |k i , b y i m z a p o b i e c . Z w i e r c i a d Bo j e s t n i e b e z p i e c z n y m p r z e w o d n i k i e m . " 1 6 6 .
C z y m i n n y m s p r o r o c t w a . D a r j a s n o w i d z e n i a w Ba [c i w y j e s t V a l a r o m i M a j a r o m , c z a s e m
E l d a r o m i n i e k t r y m l u d z i o m , g B w n i e t y m z k r l e w s k i e j l i n i i D u n e d a i n w , p o c h o d z c e j o d
L u t h i e n i M e l i a n y z M a j a r w . O k r e [l a n y j e s t j a k o p r z y w i l e j , d a r 1 6 7 . W e W Ba d c y P i e r [c i e n i
m a m y t y l k o j e d e n p r z y p a d e k p r o r o k a 1 6 8 c z y t e | w i e s z c z a ; t h e s e e r z n a c z y d o s Bo w n i e
" w i d z c y ( p r z y s z Bo [) " . w ( o w a ? ) M a l b e t h w y p o w i a d a w i e s z c z b d o t y c z c M a r t w y c h z
D u n h a r r o w :
" O t o n a d k r a j e m c i e D z a l e g B o g r o m n y ,
s k r z y d Ba c i e m n o [c i s i g a j n a z a c h d .
Z a d r |a Ba W i e |a : z a g Ba d a p o d p e Bz a
k u g r o b o m K r l w . Z b u d z i l i s i m a r t w i ,
b o t o g o d z i n a j e s t k r z y w o p r z y s i z c w ,
b o s t a n m a j z n w u g Ba z u E r e c h
i r g u s By s z e p o [r d w z g r z d z w o n i c y .
C z y j r g t o b d z i e ? K t o i c h t a m p r z y w o Ba
z s z a r y c h p Bm r o k w , l u d w z a p o m n i a n y ?
D z i e d z i c t a m t e g o , k t r e m u p r z y s i g l i :
p r z y j d z i e z p Bn o c y i w w i e l k i e j p o t r z e b i e
n a [c i e |k i M a r t w y c h w e j d z i e , D r z w i p r z e k r o c z y . " 1 6 9
M a l b e t h p r z e p o w i e d z i a B t a k |e l o s A r v e d u i , o s t a t n i e g o k r l a F o r n o s t u : " D a s z m u n a i m i
A r v e d u i , b o o n b d z i e o s t a t n i m w Ba d c A r t h e d a i n . B d z i e w p r a w d z i e d a n y D u n e d a i n o m
w y b r , a j e [l i w y b i o r d r o g p o z o r n i e b a r d z i e j b e z n a d z i e j n , s y n t w j z m i e n i i m i i z o s t a n i e
k r l e m w i e l k i e g o k r l e s t w a . W p r z e c i w n y m r a z i e c z e k a i c h w i e l e t r o s k i t r u d w i d u |o
p o k o l e D l u d z k i c h p r z e m i n i e , z a n i m D u n e d a i n o w i e z n w s i d zw i g n i z j e d n o c z . " 1 7 0 .
D a r j a s n o w i d z e n i a m a j r w n i e | E l d a r o w i e . G l o r f i n d e l m w i E a r n u r o w i p r a g n c e m u
r u s z y w p o [c i g z a K r l e m A n g m a r u : " N i e [c i g a j g o ! N i g d y j u | n i e w r c i d o t e j k r a i n y .
Z g u b a d o s i g n i e g o d a l e k o s t d , n i e p r d k o i n i e z r k i m |a . " 1 7 1 . T a k t e | s i s t a j e ; W d z
U p i o r w g i n i e k i l k a s e t l a t p zn i e j w b i t w i e n a P o l a c h P e l e n n o r u , z r k i E o w i n y i h o b b i t a
M e r r y ' e g o . F e l a g u n d z k o l e i m w i : " J a t a k |e z Bo | p r z y s i g i m u s z b y w o l n y , b y j
w y p e Bn i i p j [ w c i e m n o [. N i e o s t a n i e s i n i c z m e g o k r l e s t w a , c o m g Bb y o d z i e d z i c z y
s y n . " 1 7 2 .
C z a s e m n i e j e s t o k r e [l o n e w t e k s t a c h L e g e n d a r i u m , z c z y i c h u s t p o c h o d z p r z e p o w i e d n i e .
M o |n a s i j e d y n i e d o m y [l a , |e p o c h o d z o d V a l a r w , j a k n p . w p r z y p a d k u p r z e p o w i e d n i o
l o s i e H u a n a , p s a z V a l i n o r u . P o [r d n i c h , z w o l i J e d y n e g o , M a n d o s , j e s t t y m , k t r y " n i c z e g o
n i e z a p o m i n a i w i e o w s z y s t k i m , c o s i m a w y d a r z y , o p r c z t e g o , c o w c i | z a l e |y o d w o l n e j
d e c y z j i I l u v a t a r a " 1 7 3 . O d n i e g o p o c h o d z i p r o r o c t w o o k o Dc u [w i a t a , p o w r o c i e M o r g o t h a i
O s t a t n i e j B i t w i e ( w i d a w n i m w p By w m i t u o R a g n a r o k u , u k s z t a Bt o w a n y m z r e s z t p o d
w p By w e m c h r z e [c i j a Ds t w a ) j a k i o o d n o w i e n i u [w i a t a . T o t p r z e p o w i e d n i m a n a m y [l i
D r z e w i e c , m w i c o n a d z i e i E n t w n a o d n a l e z i e n i e z a g i n i o n y c h |o n : " p r z e p o w i e d z i a n o , |e
s t a n i e s i t a k d o p i e r o w w c z a s , g d y i m y , i o n e , u t r a c i m y w s z y s t k o , c o d a w n i e j
p o s i a d a l i [m y . " 1 7 4 .
W c z a s a c h , w k t r y c h r o z g r y w a s i a k c j a W Ba d c y P i e r [c i e n i , n i k t j u | n i e [m i e
p r z e p o w i a d a . G a l a d r i e l a m w i d o G i m l e g o : " T e s Bo w a w e z z d a r e m . N i e p r z e p o w i a d a m , b o
w s z e l k i e p r z e p o w i e d n i e s t e r a z d a r e m n e : p o j e d n e j s t r o n i e c z y h a j c i e m n o [c i , p o d r u g i e j j e s t
t y l k o n a d z i e j a . L e c z j e [l i n a d z i e j a n i e z a w i e d z i e , p o w i a d a m c i , G i m l i , s y n u G l o i n a , |e
b d z i e s z m i a B r c e p e Bn e z Bo t a , a m i m o t o z Bo t o n i g d y n i e z d o b d z i e n a d t o b w Ba d z y " 1 7 5 .
S Bo w a p r z y n i e s i o n e o d n i e j p r z e z G a n d a l f a 1 7 6 n i e s p r z e p o w i e d n i , a l e r a c z e j i n f o r m a c j o
1 8
p e w n y c h w y d a r z e n i a c h i p r z y p o m n i e n i e m d a w n y c h p r z e p o w i e d n i . P o p r z y b y c i u S z a r e j
D r u |y n y , G i m l i w r o z m o w i e z M e r r y m m w i , |e w R i v e d e l l o t r z y m a n o w i a d o m o [, i |
A r a g o r n p o t r z e b u j e w s p a r c i a s w o i c h k r e w n i a k w i z a s t a n a w i a s i , c z y t a w i e [ n i e n a d e s z Ba
o d G a n d a l f a . L e g o l a s j e d n a k |e o d p o w i a d a , |e r a c z e j p r z y s Ba Ba j G a l a d r i e l a , " u m i e j c a
z g a d y w a p r a g n i e n i a i c z y t a w s e r c a c h " i p o w i a d a m i a j c a z a p o [r e d n i c t w e m G a n d a l f a o
j e zd z i e S z a r e j K o m p a n i i z P Bn o c y 1 7 7 .
Z a r w n o s Bo w a p r z e z n a c z o n e p r z e z n i d l a A r a g o r n a j a k t e | d l a L e g o l a s a o r a z G i m l e g o , s
w i e [c i a m i . P i e r w s z e j e s t p r z e s Ba n i e m o s p i e s z c e j p o m o c y i p r z y p o m n i e n i e m o Zc i e |c e
M a r t w y c h , d r u g i e p r z e s t r o g , j a k m w i p zn i e j s a m e l f , w s p o m i n a j c g Bo s m e w u s By s z a n y w
P e l a r g i r z e " C z y | p i k n a P a n i z L o r i e n n i e o s t r z e g a Ba m n i e p r z e d n i m ? " 1 7 8 . S t e |
w e z w a n i e m i r a d , p o d o b n i e j a k s Bo w a , u s By s z a n e w e [n i e p r z e z s y n w D e n e t h o r a 1 7 9 . D l a
s a m y c h [n i c y c h s o n e n i e z r o z u m i a Be , p o d o b n e s Bo w o m P y t i i ; n i e s p r z e p o w i e d n i l e c z
w y r o c z n i , r a d i w s k a z w k u d z i e l o n p r z e z O p a t r z n o [ G o n d o r c z y k o m . N i k t n i e p o d a j e i c h
w w t p l i w o [ i n i e s u z n a n e z a d z i a Ba n i e N i e p r z y j a c i e l a . " W i e r s z e - p r o r o c t w a z a w s z e
t r a k t o w a n e s p r z e z s w y c h a d r e s a t w j a k o w y p o w i e d z i , k t r e n i e m o g p r z e k Ba m a
r z e c z y w i s t o [c i " 1 8 0 . I c h a u t o r y t a t y w n a p r a w d z i w o [, p o d o b n i e j a k i p r a w d z i w o [ i n n y c h
p o d o b n y c h w i e r s z y n i e m o |n a t Bu m a c z y j e d y n i e p r z y n a l e |n o [c i i c h d o u t w o r w
a r t y s t y c z n y c h . P o e t y c k o [, m o w a w i z a n a j e s t j e d y n i e c z y n n i k i e m w z m a c n i a j c y m d z i a Ba n i e
d a n e g o p r o r o c t w a i b a r d z i e j d o w o d e m j e g o p r a w d z i w o [c i , n i | j e j p r z y c z y n .
P r z e p o w i e d n i a F r o d a , d o t y c z c a S a m a , j e s t m o |l i w a d z i k i s z c z e g l n e j s y t u a c j i : o d e j [c i a
P o w i e r n i k w z a M o r z e , p r z e j [c i a w i n n s f e r b y t u , n a j p i e r w w t r a n s c e n d e n t a l n y
o d p o c z y n e k , a p o t e m w [m i e r . J e s t t e | o n a p o c i e s z e n i e m i p r z e d s t a w i e n i e m h o b b i t o w i
p r z y c z y n , z p o w o d u k t r y c h m u s i p o z o s t a . " P o z a t y m m a s z R | i E l a n o r , a z c z a s e m z j a w i
s i m a By F r o d o , i m a Ba R |y c z k a , i M e r r y , i Z Bo t o g B w k a , i P i p p i n . M o |e j e s z c z e i n n i , k t r y c h
n i e w i d z w t e j c h w i l i . ( . . . ) Z o s t a n i e s z o c z y w i [c i e b u r m i s t r z e m , b d z i e s z t g o d n o [
p i a s t o w a B t a k d Bu g o j a k z e c h c e s z i z a s By n i e s z j a k o n a j l e p s z y w d z i e j a c h S h i r e ' u o g r o d n i k .
B d z i e s z o d c z y t y w a B C z e r w o n K s i g i p o d t r z y m y w a B w [r d h o b b i t w w s p o m n i e n i e
m i n i o n e g o w i e k u ( . . . ) . B d z i e s z m i a B t y l e p r a c y i t y l e s z c z [c i a , i l e m o |n a m i e w
Zr d z i e m i u ; p r z y n a j m n i e j t w j r o z d z i a B w h i s t o r i i b d z i e d o k o Dc a r a d o s n y ! " 1 8 1 .
Z a r w n o b Bo g o s Ba w i e Ds t w a , j a k i p r z e p o w i e d n i e s s Bo w a m i p o c h o d z c y m i o d I l u v a t a r a i
n i e w p r o w a d z a j , j a k o s o b i s t e p r z y s i g i o r a z k l t w y z m i a n w r z e c z y w i s t o [c i [w i a t a
p r z e d s t a w i o n e g o . N i e p r z y w o Bu j j e d n a k r z e c z y w i s t o [c i r e a l n e j , l e c z t y l k o m o |l i w , o r a z j a k
w p r z y p a d k u w y r o c z n i o d w o Bu j s i , p o p r z e z s w o j z a g a d k o w o [ d o j u | i s t n i e j c e j
r z e c z y w i s t o [c i p o z a t e k s t o w e j , j a k w p r z y p a d k u w i e [c i o d G a l a d r i e l i , c z y z a g a d k i z e s Ba n e j w e
[n i e B o r o m i r o w i . R o z w i z a n i e t e j o s t a t n i e j n i e w y m a g a i n t e r p r e t a c j i j e j t e k s t u , a l e p o d j c i a
k o n k r e t n y c h d z i a Ba D - d o t a r c i a d o R i v e n d e l l , g d z i e k r y j e s i r o z w i z a n i e d a l s z y c h z a g a d e k .
T a k j a k i w y r o c z n i e , p r o r o c t w a s w y p o w i e d z i a m i d o m a g a j c y m i s i u z u p e Bn i e n i a b d z
z e s t a w i e n i a z k o n k r e t n s y t u a c j ; n a b i e r a j j e d n a k m o c y d o p i e r o w d z i a Ba n i u , n i e z a [ d z i a Ba j
s a m e p r z e z s i e b i e . M o g z a i s t n i e r e a l n i e o t y l e , o i l e p o d e j m i e s i d z i a Ba n i a d |c e d o i c h
s p e Bn i e n i a . N i e w p r o w a d z a j j e d n a k , t a k j a k p r z y s i g i z m i a n w [w i e c i e p r z e d s t a w i o n y m , l e c z
u z u p e Bn i a j j e g o o b r a z i w s k a z u j w Ba [c i w y s p o s b d z i a Ba n i a , z g o d n y z w o l M o c y , b d z
O p a t r z n o [c i . P r z y s i g i , t a k i e j a k p r z y s i g a F e a n o r a , b d c a e f e k t e m n i e p o s Bu s z e Ds t w a i
p y c h y , d | d o n a g i n a n i a r z e c z y w i s t o [c i i p r z e k s z t a Bc a n i a j e j w e d Bu g w o l i p r z y s i g a j c e g o ,
b e z z w r a c a n i a u w a g i , c z y s z g o d n e z z a m i a r a m i T r a n s c e n d e n c j i , c z y n i e . B y By b y , w i c p o d
t y m w z g l d e m , b l i s k i e d z i a Ba n i o m w e r b a l n y m c z a r n e j s z t u k i .
K a r o l i n a S t o p a
1 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t . , s . 3 5 6 .
2 i b i d e m , s . 3 7 0 .
1 9
3 B o l e s Ba w A n d r z e j e w s k i , o p . c i t , s . 1 4 1 .
4 W o j c i e c h J . B u r s z t a , M o w a m a g i c z n a j a k o p r z e j a w s y n k r e t y z m u k u l t u r y [ w : ] J z y k a k u l t u r a , o p . c i t . , s . 9 7 .
5 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t , s . 3 5 5 .
6 J . R . R . T o l k i e n , L i s t y , o p . c i t . , s . 2 1 9 - 2 2 0 .
7 W y r |n i e n i e m o j e [ p r z y p . a u t o r k i ]
8 i b i d e m , s . 2 2 0 .
9 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e [c i e n i a , o p . c i t . , s . 4 8 6 .
1 0 i b i d e m , s . 4 7 5 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 1 J . R . R . T o l k i e n , O b a [n i a c h [ w : ] o p . c i t . , s . 1 8 4 - 1 8 5 ; w o r y g i n a l e w y s t p u j e t e r m i n m a g i c i a n .
1 2 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 8 7 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y , w o r y g i n a l e s o r c e r e r o f d r e a d f u l p o w e r .
1 3 W j z y k u p o l s k i m t r u d n o o d d a r |n i c m i d z y s o r c e r e r , n e k r o m a n c e r i w i z a r d ; t Bu m a c z e n i e M a r i i S k i b n i e w s k i e j , t a k H o b b i t a , j a k i
W Ba d c y P i e r [c i e n i o r a z S i l m a r i l l i o n u o d d a j e t o p i e r w s z e j a k o " c z a r n o k s i |n i k " , c o n i e o d d a j e w p e Bn i p o n u r e g o i m r o c z n e g o o d c i e n i a
n e c r o m a n c e r . P a u l i n a B r a i t e r w s w y m t Bu m a c z e n i u H o b b i t a i d z i e z a S k i b n i e w s k , n a t o m i a s t J e r z y Ao z i Ds k i w t Bu m a c z e n i u W Ba d c y P i e r [c i e n i
p i s z e o " C z a r n y m M a g u " . W a r t o m o |e w s p o m n i , |e S t a n i s Ba w B a r a Dc z a k u |y B o k r e [l e n i a " c z a r n o k s i |n i k " j a k o e k w i w a l e n t u a n g i e l s k i e g o
w i z a r d ( U r s u l a K . L e G u i n , C z a r n o k s i |n i k z A r c h i p e l a g u , W y d . L i t e r a c k i e K r a k w 1 9 8 3 ) .
1 4 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 8 7 .
1 5 J . R . R . T o l k i e n , M o r g o t h ' s R i n g , o p . c i t . , s . 2 2 4 .
1 6 J . R . R . T o l k i e n , T h e W a r o f T h e J e w e l s , o p . c i t . , s . 4 0 9 .
1 7 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 2 8 2 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y ; w o r y g i n a l e e v i l t h i n g s , d o s Bo w n i e " r z e c z y " .
1 8 i b i d e m , s . 2 9 5 .
1 9 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 1 2 3 ; t Bu m a c z e n i e s k o r y g o w a n e ; w o r y g i n a l e n i e m a m o w y o z a k l c i a c h - C z a r n y W d z
w y p o w i a d a n i e z r o z u m i a Be , a l e n i e k o n i e c z n i e m a g i c z n e w p o t o c z n y m s e n s i e s Bo w a ( s p e a k i n g i n s o m e f o r g o t t e n t o n g u e w o r d s o f p o w e r a n d
t e r r o r t o r e n d b o t h h e a r t a n d s t o n e ) .
2 0 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 2 8 7 .
2 1 i b i d e m , s . 3 8 5 , g d z i e t a k |e n i e m a m o w y o " z a k l i n a n i u " .
2 2 i b i d e m , s . 3 8 5 .
2 3 i b i d e m , s . 4 0 5 .
2 4 J . R . R . T o l k i e n , T h e T r e a s o n o f I s e n g a r d , H a r p e r C o l l i n s P u b l i s h e r s , L o n d o n 1 9 9 3 , s . 1 7 5 ; R y s z a r d D e r d z i Ds k i , S i n d a r i n , j z y k E l f w
S z a r y c h [ w : ] S i m b e l m y n e , n r s p e c j a l n y , l a t o 1 9 9 7 , s . 5 2 .
2 6 i b i d e m , s . 4 3 0 ; t Bu m a c z e n i e s k o r y g o w a n e .
2 7 i b i d e m , s . 4 0 5 .
2 8 i b i d e m s . 3 2 6 .
2 9 J . R . R . T o l k i e n , N i e d o k o Dc z o n e O p o w i e [c i , o p . c i t . , s . 3 0 8 .
3 0 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 2 4 .
3 1 H a n s B l u m e n b e r g , o p . c i t . , s . 1 3 .
3 2 J . R . R . T o l k i e n , L i s t y , o p . c i t . , s . 2 2 3 .
3 3 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 4 3 .
3 4 J . R . R . T o l k i e n , N i e d o k o Dc z o n e O p o w i e [c i , o p . c i t . , s . 1 9 6 .
3 5 J . R . R . T o l k i e n , M o r g o t h ' s R i n g , o p . c i t . , s . 3 6 7 - 4 3 1 .
3 6 P o r . s Bo w a A r a g o r n a d o A r w e n y w O p o w i e [c i o A r a g o r n i e i A r w e n i e : " N i e n a z a w s z e p r z y k u c i j e s t e [m y d o k r g w [w i a t a , a p o z a n i m i
i s t n i e j e c o [ w i c e j n i | w s p o m n i e n i e " ( J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 4 3 8 ) .
3 7 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 4 3 ; t Bu m a c z e n i e s k o r y g o w a n e .
3 8 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 4 4 , g d z i e S t r a n g e r s o d d a n o n i e t r a f n i e j a k o " P r z e c h o d n i w " .
3 9 H a n s B l u m e n b e r g , o p . c i t . , s . 1 0 1 .
4 0 i b i d e m , s . 1 0 2 .
4 1 S z e r z e j n a t e n t e m a t p a t r z : J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 5 5 0 , a t a k |e : T o m S h i p p e y , T h e R o a d t o M i d d l e - E a r t h , G r a f t o n ,
L o n d y n 1 9 9 2 , s . 1 8 , 1 0 6 , 1 1 1 n .
4 2 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 8 0 .
4 3 i b i d e m , s . 3 5 6 .
4 4 i b i d e m , s . 4 7 8 .
4 5 J . R . R . T o l k i e n , N i e d o k o Dc z o n e O p o w i e [c i , o p . c i t . , s . 3 0 7 .
4 6 i b i d e m , s . 3 0 7 .
4 7 P a t r z : A n n a E n g e l k i n g , M a g i c z n a m o c s Bo w a w k u l t u r z e l u d o w e j [ w : ] J z y k a k u l t u r a , o p . c i t . s . 2 6 3 .
4 8 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t . , s . 3 5 7 .
4 9 T j . w e d Bu g S a p i r a : g Bo s , j e g o d y n a m i k , w y m o w , s Bo w n i c t w o i s t y l ; E d w a r d S a p i r , o p . c i t . , s . 7 2 n .
5 0 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , o d p o w i e d n i o s s . 1 0 3 , 3 2 0 , 1 3 4 , 2 6 7 i 2 3 9 .
5 1 i b i d e m , s . 1 2 9 .
5 2 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 2 3 9 .
5 3 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 1 2 9 .
5 4 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 3 9 0 ; p a t r z t a k |e : D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 1 2 9 .
5 5 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , s . 1 0 3 , 3 2 0 .
5 6 i b i d e m , s . 1 1 0 , 1 3 3 .
5 7 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 2 2 6 .
5 8 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 5 4 , 5 5 .
5 9 i b i d e m , s . 4 2 9 .
6 0 i b i d e m , s . 5 4 .
6 1 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 5 5 2 .
6 2 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , o d p o w i e d n i o s s . 1 7 2 , 1 1 4 , 2 8 1 .
6 3 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 1 1 4 .
6 4 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 5 0 7 , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 4 2 7 .
6 5 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 3 0 1 .
6 6 i b i d e m , s . 4 7 1 .
6 7 i b i d e m , s . 3 1 5 .
6 8 i b i d e m s . 3 1 5 .
6 9 J . R . R . T o l k i e n , A E l b e r e t h G i l t h o n i e l [ w : ] T h e R o a d G o e s E v e r O n : A S o n g C y c l e , B a l l a n t i n e B o o k s , N e w Y o r k , 1 9 6 9 , s . 6 5 - 6 6 .
7 0 i b i d e m s . 3 1 5 .
2 0
7 1 i b i d e m s . 4 5 0 .
7 2 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 4 3 0 .
7 3 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a o p . c i t . , s . 3 1 0 .
7 4 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 2 8 8 .
7 5 i b i d e m , s . 1 5 .
7 6 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 1 7 2 .
7 7 R y s z a r d P r z y b y l s k i , T o j e s t k l a s y c y z m , C z y t e l n i k , W a r s z a w a , 1 9 7 8 , s . 5 6 .
7 8 i b i d e m , s . 4 6 0 .
7 9 i b i d e m , s . 4 8 9 .
8 0 J . R . R . T o l k i e n , N i e d o k o Dc z o n e O p o w i e [c i , o p . c i t . , s . 1 8 0 .
8 1 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 2 0 5 ; w o r y g i n a l e a s o n g o f w i z a r d r y . Z e w z g l d u n a n i e d o k Ba d n o [c i p r z e k Ba d u M a r i i S k i b n i e w s k i e j
p o s Bu g u j s i t u w Ba s n y m , p r o z a t o r s k i m t Bu m a c z e n i e m t e j p i e [n i .
8 2 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 3 .
8 3 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 5 5 .
8 4 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t , s . 3 5 7 .
8 5 J . R . R . T o l k i e n , T h e L a y s o f B e l e r i a n d , G r a f t o n 1 9 9 2 , s . 2 5 1 .
8 6 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 4 7 1 .
8 7 i b i d e m , s . 4 9 6 .
8 8 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 6 9 .
8 9 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 1 1 5 .
9 0 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t k r l a , o p . c i t . , s . 2 3 8 .
9 1 i b i d e m , s . 2 3 5 .
9 2 i b i d e m , s . 2 3 9 .
9 3 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 3 3 1 .
9 4 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 3 3 7 .
9 5 i b i d e m , s . 1 2 9 , 1 3 4 .
9 6 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , s . 2 2 5 .
9 7 i b i d e m , s . 2 2 5 .
9 8 D o r o t a G o s t y Ds k a , R e t o r y k a z p i e k Ba r o d e m , [ w : ] R e t o r y k a a n t y c z n a i j e j d z i e d z i c t w o , P o l s k i e T o w a r z y s t w o F i l o l o g i c z n e , W a r s z a w a
1 9 9 6 , s . 1 4 7 .
9 9 i b i d e m , s . 1 4 8 .
1 0 0 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 7 6 .
1 0 1 i b i d e m , s . 9 4 .
1 0 2 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t , s . 1 3 2 .
1 0 3 i b i d e m , s . 1 3 9 .
1 0 4 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 3 0 0 .
1 0 5 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 3 8 .
1 0 6 i b i d e m , s . 1 1 4 , J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 3 5 3 .
1 0 7 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 9 0 .
1 0 8 J . R . R . T o l k i e n , T h e n a m e s o f S o n s o f F e a n o r w i t h t h e l e g e n d o f t h e f a t e o f A m r o d , [ w : ] T h e P e o p l e s o f M i d d l e - e a r t h ,
H a r p e r C o l l i n s P u b l i s h e r s , 1 9 9 6 , s . 3 5 3 n .
1 0 9 J . R . R . T o l k i e n M o r g o t h ' s R i n g , o p . c i t . , s . 2 1 4 n .
1 1 0 A r y s t o t e l e s , F i z y k a , I I , 8 , 1 9 9 a , p r z e B. K a z i m i e r z L e [n i a k , [ w : ] D z i e Ba w s z y s t k i e , t . 2 , P W N , W a r s z a w a 1 9 9 0 , s . 6 0 .
1 1 1 J a d w i g a P u z y n i n a , o p . c i t , s . 2 5 .
1 1 2 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 1 0 8 .
1 1 3 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 1 9 3 .
1 1 4 i b i d e m , s . 1 9 3 .
1 1 5 i b i d e m , s . 1 9 3 .
1 1 6 i b i d e m , s . 1 9 3 .
1 1 7 i b i d e m , s . 1 8 0 .
1 1 8 i b i d e m , s . 1 9 7 .
1 1 9 i b i d e m , s . 1 9 4 , t Bu m a c z e n i e d o s Bo w n e . B y o r y g i n a Bu m o |n a o d d a j a k o " n a " l u b j a k o " p r z e z " . W z m i a n k a o w i e r z b i e m o |e b y
o d w o Ba n i e m d o p o p r z e d n i e j o p r e s j i z e S t a r W i e r z b , z k t r e j w y b a w i B h o b b i t w T o m .
1 2 0 i b i d e m , s . 1 9 4 ; w o r y g i n a l e h a r k e n n o w a n d h e a r u s i . . . f o r o u r n e e d i s n e a r u s , z w z m a c n i a j c a a l i t e r a c j .
1 2 1 i b i d e m , s . 1 9 4 .
1 2 2 i b i d e m , s . 1 9 5 .
1 2 3 i b i d e m , s . 1 9 5 .
1 2 4 J o a n n a K o k o t , F u n k c j e k u l t u r o w e w y p o w i e d z i a r t y s t y c z n y c h w T h e L o r d o f t h e R i n g s [ w : ] J . R . R . T o l k i e n . R e c e p c j a p o l s k a , r e d . J a k u b Z .
L i c h a Ds k i , W y d a w n i c t w a U n i w e r s y t e t u W a r s z a w s k i e g o , W a r s z a w a 1 9 9 6 , s . 9 1 .
1 2 5 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 7 8 .
1 2 6 i b i d e m , s . 3 3 7 .
1 2 7 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 2 4 8 .
1 2 8 W o r y g i n a l e p r z y s i g a o n i t i b y i t , t j . w b e z p o [r e d n i m k o n t a k c i e z p r z e d m i o t e m , o b d a r z o n y m m o c l u b g w a r a n t u j c y m p r z y s i g ( p o r .
o b y c z a j k Ba d z e n i a r k i n a m i e c z u l u b k r z y |u ) i b e z t a k i e g o k o n t a k t u .
1 2 9 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 2 7 6 - 2 7 7 , p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 3 0 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 3 0 4 , p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 3 1 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 2 8 0 , p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 3 2 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t . s . 3 6 1 .
1 3 3 M a t . 5 , 3 4 - 3 7 ; d o m y s B, |e t e s Bo w a P i s m a Zw i t e g o w y z n a c z a j s t o s u n e k T o l k i e n a d o p r z y s i g , t a k |e w [w i e c i e p r z e d s t a w i o n y m j e g o
d z i e Ba , j e s t b a r d z o p r a w d o p o d o b n y .
1 3 4 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 9 5 .
1 3 5 J . R . R . T o l k i e n , M o r g o t h ' s R i n g , o p . c i t . , s . 1 1 2 , t Bu m . R y s z a r d D e r d z i Ds k i , [ w : ] S i m b e l m y n e n r 2 z 1 9 9 8 r .
1 3 6 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 2 0 3 .
1 3 7 i b i d e m , s . 2 2 9 .
1 3 8 i b i d e m , s . 1 2 7 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 3 9 i b i d e m , s . 1 0 2 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
2 1
1 4 0 i b i d e m , s . 3 1 0 .
1 4 1 i b i d e m , s . 3 0 9 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 4 2 i b i d e m , s . 1 8 2 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 4 3 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 3 7 3 .
1 4 4 J . R . R . T o l k i e n , N i e d o k o Dc z o n e O p o w i e [c i , o p . c i t . , s . 2 3 8 - 2 3 9 .
1 4 5 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 2 7 .
1 4 6 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , s . 6 1 - 6 2 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y ; z a g u b i o n y w p o l s k i m t Bu m a c z e n i u f a k t , |e I s i l d u r n a k Ba d a k l t w w Ba s n
m o c , j e s t b a r d z o i s t o t n y .
1 4 7 W o r y g i n a l e D e a d , c o l e p i e j o d d a j e i c h s y t u a c j i s t a t u s o n t o l o g i c z n y , n i | " U m a r l i " : n i e |y j , a l e n i e d o p e Bn i l i s w e g o l o s u , t j . n i e o d e s z l i
p o z a g r a n i c e [w i a t a .
1 4 8 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t , s . 3 6 0 .
1 4 9 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 2 0 1 , g d z i e w y r a zn y b Bd p r z e k Ba d u .
1 5 0 i b i d e m , s . 2 2 3 .
1 5 1 i b i d e m , s . 2 2 5 .
1 5 2 i b i d e m , s . 1 0 1 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 5 3 i b i d e m , s . 1 0 1 - 1 0 2 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 5 4 i b i d e m , s . 2 3 9 , 2 5 5 .
1 5 5 J . R . R . T o l k i e n , N i e d o k o Dc z o n e O p o w i e [c i , o p . c i t . , s . 5 8 .
1 5 6 i b i d e m , s . 5 9 .
1 5 7 Z a : Z y g m u n t K u b i a k , M i t o l o g i a G r e k w i R z y m i a n , B e r t e l s m a n n M e d i a , W a r s z a w a 1 9 9 7 , s . 3 8 2 .
1 5 8 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t . , s . 3 6 0 .
1 5 9 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 3 0 5 .
1 6 0 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 3 7 3 .
1 6 1 O p r c z b Bo g o s Ba w i e Ds t w a [l u b n e g o i t p ; p o r . J . R . R . T o l k i e n , M o r g o t h ' s R i n g , o p . c i t . , s . 2 0 9 n .
1 6 2 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 4 9 4 .
1 6 3 i b i d e m , s . 4 9 3 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 6 4 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 3 7 8 .
1 6 5 G e r a r d u s v a n d e r L e e u w , o p . c i t . , s . 3 3 9 .
1 6 6 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 4 7 4 , 4 7 5 , 4 7 6 , p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 6 7 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 4 2 2 - 4 2 3 .
1 6 8 L u b p r o r o k i n i ; t e k s t o r y g i n a l n y n i e u m o |l i w i a s t w i e r d z e n i a r o d z a j u .
1 6 9 J . R . R . T o l k i e n , W Ba d c a P i e r [c i e n i . W i e r s z e , p r z e B. T a d e u s z A . O l s z a Ds k i , A m b e r , W a r s z a w a 1 9 9 8 , s . 3 2 .
1 7 0 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 4 1 8 .
1 7 1 i b i d e m , s . 4 2 0 .
1 7 2 J . R . R . T o l k i e n , S i l m a r i l l i o n , o p . c i t . , s . 1 5 6 .
1 7 3 i b i d e m , s . 2 6 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 7 4 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 9 4 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 7 5 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 4 9 4 ; p r z e k Ba d s k o r y g o w a n y .
1 7 6 J . R . R . T o l k i e n , D w i e w i e |e , o p . c i t . , s . 1 3 0 .
1 7 7 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t K r l a , o p . c i t . , s . 5 4 .
1 7 8 i b i d e m , s . 1 8 8 .
1 7 9 J . R . R . T o l k i e n , D r u |y n a P i e r [c i e n i a , o p . c i t . , s . 3 2 6 .
1 8 0 J o a n n a K o k o t , o p . c i t , s . 8 2 .
1 8 1 J . R . R . T o l k i e n , P o w r t k r l a , o p . c i t . , s . 3 8 6 .
T e k s t z o s t a B w y g Bo s z o n y j a k o r e f e r a t n a k o n f e r e n c j i p o [w i c o n e j l i t e r a t u r z e f a n t a s t y c z n e j w W a r s z a w i e w m a j u
2 0 0 0 r o k u .
2 2
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
wychowanie jest sztuką Wychowanie w przedszkolu 2008 nr 9przedszkolak w swiecie mediowplona ogniska w swiecieSztuka wojnyRok PrzedszkolakaZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTWA Z DNIA 26 MARZEC 2011 WYKŁAD NR 3Swieci w Dziejach Narodu Polskiego6Magia hunywięcej podobnych podstron