R O Z D Z I A A D R U G I
Z M I E R Z C H Z A C H O D U ?
P R O B L E M C Y W I L I Z A C J I N A P R Z E S T R Z E N I
W I E K W
L u c y n a K u l i Ds k a
P o r a z p i e r w s z y w h i s t o r i i p o l i t y k a g l o b a l n a s t a Ba s i w i e l o b i e g u n o w a , a j e d n o c z e [n i e
j e j p o d m i o t a m i j e s t w i e l e c y w i l i z a c j i . P r z e z d Bu |s z y o k r e s d z i e j w l u d z k o [c i k o n t a k t y
m i d z y c y w i l i z a c j a m i b y By s p o r a d y c z n e l u b n i e b y Bo i c h w o g l e . Z p o c z t k i e m e r y n o w o -
|y t n e j , o k . r o k u 1 5 0 0 n . e . , p o l i t y k a g l o b a l n a p r z y b r a Ba d w a w y m i a r y . P r z e z p o n a d 4 0 0 l a t
p a Ds t w a n a r o d o w e z a c h o d n i e g o k r g u k u l t u r o w e g o , t j . W i e l k a B r y t a n i a , F r a n c j a , H i s z p a -
n i a , A u s t r i a , P r u s y , N i e m c y , S t a n y Z j e d n o c z o n e i i n n e , t w o r z y By w i e l o b i e g u n o w y u k Ba d
m i d z y n a r o d o w y w z a j e m n i e n a s i e b i e o d d z i a Bu j c , r y w a l i z u j c i t o c z c w o j n y m i d z y
s o b . J e d n o c z e [n i e p a Ds t w a z a c h o d n i e d o k o n y w a By e k s p a n s j i , p o d b i j a By i k o l o n i z o w a By
i n n e c y w i l i z a c j e l u b d e c y d o w a By o i c h l o s a c h .
W o k r e s i e z i m n e j w o j n y p o l i t y k a g l o b a l n a s t a Ba s i d w u b i e g u n o w a , a [w i a t p o d z i e l i B
s i n a t r z y c z [c i . P o d k o n i e c l a t o s i e m d z i e s i t y c h s y s t e m k o m u n i s t y c z n y s i z a Ba m a B.
W i e l e l u d w i n a r o d w s t a n Bo p r z e d k o n i e c z n o [c i p o n o w n e g o o k r e [l e n i a s w e g o p o Bo -
|e n i a n a p o l i t y c z n e j m a p i e [w i a t a .
N a j w a |n i e j s z y m i u g r u p o w a n i a m i p a Ds t w s t a Bo s i o b e c n i e o s i e m g B w n y c h c y w i l i z a -
c j i [w i a t a :
1 ) z a c h o d n i a ,
2 ) p r a w o s Ba w n a ,
3 ) i s l a m s k a ,
4 ) c h i Ds k a ,
5 ) h i n d u i s t y c z n a ,
6 ) a f r y k a Ds k a ,
7 ) j a p o Ds k a ,
8 ) l a t y n o a m e r y k a Ds k a .
S p o Be c z e Ds t w a z j e d n o c z o n e p r z e z i d e o l o g i , o k o l i c z n o [c i h i s t o r y c z n e , l e c z c y w i l i z a -
c y j n i e p o d z i e l o n e , j a k Z w i z e k R a d z i e c k i c z y J u g o s Ba w i a , r o z p a d a j s i , z a [ k r a j e o w s p l -
n o c i e k u l t u r o w e j i c y w i l i z a c y j n e j d | d o z j e d n o c z e n i a , j a k t o m a m i e j s c e w U n i i E u r o -
2 2
B G A G H
p e j s k i e j . C y w i l i z a c j a Z a c h o d u j e s t n a j p o t |n i e j s z a , a l e p o d Bu g i m o k r e s i e d o m i n a c j i s Ba b n i e
w m i a r , j a k i n n e c y w i l i z a c j e r o s n w s i B.
O m a w i a j c p r o b l e m p o z y c j i c y w i l i z a c j i z a c h o d n i e j w o b e c i n n y c h c y w i l i z a c j i , m o |e -
m y o d m a l o w a d w a o d m i e n n e o b r a z y . P i e r w s z y z n i c h , k t r y o k r e [l i m o |n a m i a n e m
t r i u m f a l i s t y c z n e g o , g Bo s i , |e p a Ds t w a z a c h o d n i e ( o r a z J a p o n i a ) :
k i e r u j i w Ba d a j m i d z y n a r o d o w y m s y s t e m e m b a n k o w y m i r y n k a m i k a p i t a Bo w y m i ,
k o n t r o l u j w s z y s t k i e m o c n e w a l u t y ,
d o s t a r c z a j w i k s z o [c i w y r o b w g o t o w y c h ,
d o m i n u j w d z i e d z i n i e b a d a D n a u k o w y c h i p o s i a d a j n a j b a r d z i e j r o z w i n i t e u c z e l n i e
t e c h n i c z n e ,
k o n t r o l u j d o s t p d o p r z e s t r z e n i k o s m i c z n e j i m a j g B w n p o z y c j w p r z e m y [l e
l o t n i c z y m i k o s m i c z n y m ,
z d o l n e s d o i n t e r w e n c j i z b r o j n e j n a w i e l k s k a l , p o s i a d a j c n i e z a g r o |o n p o z y c j
w p r z e m y [l e z b r o j e n i o w y m ,
k o n t r o l u j d r o g i m o r s k i e ,
s p r a w u j p r z y w d z t w o m o r a l n e w w i e l u s p o Be c z e Ds t w a c h .
M o |n a d o r z u c i j e s z c z e k i l k a i n n y c h a t r y b u t w t e j d o m i n a c j i .
D r u g i s p o s b p o s t r z e g a n i a [w i a t a t o o b r a z c y w i l i z a c j i s c h y Bk o w e j , k t r e j u d z i a B
w [w i a t o w e j p o t d z e p o l i t y c z n e j , g o s p o d a r c z e j i z b r o j n e j s t a l e m a l e j e . W t y m p o j c i u z w y -
c i s t w o Z a c h o d u w z i m n e j w o j n i e n i e b y Bo t r i u m f e m , l e c z p o w o d e m w y c z e r p a n i a , k t r e -
g o s y m p t o m a m i s : b e z r o b o c i e , o g r o m n e d e f i c y t y b u d |e t o w e , p o w o l n y w z r o s t g o s p o d a r c z y ,
z a n i k e t o s u p r a c y , s t a g n a c j a , a w E u r o p i e w i d o c z n y s p a d e k p o p u l a c j i . W w i e l u p a Ds t w a c h
d o c h o d z i d o t e g o d e z i n t e g r a c j a s p o Be c z n a , n a r k o m a n i a i p r z e s t p c z o [ o r a z z a n i k p e w n o [c i
s i e b i e i c h c i d o m i n o w a n i a p o l i t y c z n e g o c z y m i l i t a r n e g o n a d i n n y m i c y w i l i z a c j a m i . D o
g Bb o k i e j r e f l e k s j i p o w i n n y t e | s k Bo n i s p o Be c z e Ds t w a z a c h o d n i e : r o s n c a w s z y b k i m t e m -
p i e p o t g a e k o n o m i c z n a , p o l i t y c z n a i m i l i t a r n a A z j i W s c h o d n i e j , w e j [c i e I n d i i w f a z p r z y -
s p i e s z o n e g o r o z w o j u o r a z p o w i k s z a j c a s i w r o g o [ [w i a t a m u z u Bm a Ds k i e g o . N a n a s z y c h
o c z a c h z n i k a r w n i e | g o t o w o [ t y c h s p o Be c z e Ds t w d o p o d l e g Bo [c i n a c i s k o m Z a c h o d u .
K t r y z t y c h o b r a z w b a r d z i e j o d p o w i a d a r z e c z y w i s t o [c i ? A b y o d p o w i e d z i e n a t o
p y t a n i e , n a l e |y s i g n d o d a n y c h l i c z b o w y c h c y t o w a n y c h p r z e z a u t o r w z a c h o d n i c h .
T e r y t o r i u m i l u d n o [
U s z c z y t u t e r y t o r i a l n e j e k s p a n s j i ( w r o k u 1 9 2 0 ) p a Ds t w a Z a c h o d u s p r a w o w a By b e z -
p o [r e d n i w Ba d z n a o b s z a r z e o k . 6 6 m l n k m 2 , c z y l i p o Bo w i e p o w i e r z c h n i l d w [w i a t a . D o
r o k u 1 9 3 9 o b s z a r t e n z m a l a B o 5 0 % . Z a c h d w r c i B w i c d o s w e g o e u r o p e j s k i e g o c e n t r u m ,
p o w i k s z o n e g o o t e r y t o r i u m o s a d n i c t w a w U S A , A u s t r a l i i i N o w e j Z e l a n d i i . W t y m c z a s i e
t e r y t o r i a n i e p o d l e g By c h n a r o d w m u z u Bm a Ds k i c h z w i k s z y By s i z 4 , 6 m l n k m 2 d o p o n a d 2 8
m l n k m 2 .
2 3
B G A G H
W r o k u 1 9 0 0 l u d z i e k r g u k u l t u r y z a c h o d n i e j s t a n o w i l i 3 0 % p o p u l a c j i [w i a t a , a p a D-
s t w a z a c h o d n i e s p r a w o w a By w Ba d z n a d 4 5 % j e g o l u d n o [c i ( w r o k u 1 9 2 0 n a w e t n a d 4 8 % ) .
W 1 9 9 3 r o k u p a Ds t w a z a c h o d n i e w Ba d a By w y Bc z n i e l u d n o [c i z w Ba s n e g o k r g u k u l t u r o w e -
g o ( n i e l i c z c d r o b n y c h e n k l a w k o l o n i a l n y c h ) s t a n o w i c t r o c h p o n a d 1 3 % p o p u l a c j i
[w i a t a . W e d Bu g p r o g n o z l i c z b a t a n a p o c z t k u X X I w . s p a d n i e d o 1 1 % , a w 2 0 2 5 r o k u d o
1 0 % . P o d w z g l d e m i l o [c i o w y m l u d z i e Z a c h o d u s t a n o w i w i c n i e u s t a n n i e k u r c z c s i
m n i e j s z o [ [w i a t o w e j p o p u l a c j i . Z m i a n y t e d o t y c z j e d n a k n i e t y l k o i l o [c i , a l e i j a k o [c i .
P o p u l a c j e i n n y c h k r g w k u l t u r o w y c h s t a j s i c o r a z b a r d z i e j z d r o w e , w y k s z t a Bc o n e i z u r -
b a n i z o w a n e . W s k a zn i k i [m i e r t e l n o [c i n i e m o w l t , d Bu g o [c i |y c i a i i l o [c i a n a l f a b e t w u l e g a -
j z n a c z n y m z m i a n o m .
W c i g u 3 0 l a t [m i e r t e l n o [ n i e m o w l t w t y c h k r a j a c h r a d y k a l n i e s p a d Ba , d Bu g o [
|y c i a w z r o s Ba z n a c z n i e ( n a j m n i e j w A f r y c e , k t r a z a n i |a w s z y s t k i e t e s t a t y s t y k i o l a t 1 1 ,
a l e w A z j i a | o 2 3 l a t a ) . N a p o c z t k u l a t 6 0 . w w i k s z o [c i k r a j w t z w . T r z e c i e g o Zw i a t a
p o n i |e j 1 / 3 d o r o s Be j p o p u l a c j i u m i a Bo c z y t a i p i s a . N a p o c z t k u l a t 9 0 . ( p o z a A f r y k )
m a Bo b y Bo k r a j w , g d z i e l i c z b a a n a l f a b e t w p r z e k r a c z a Ba 5 0 % . S z c z e g l n i e w C h i n a c h o d -
n o t o w a n o z n a c z n y p o s t p d z i [ 7 5 % l u d n o [c i u m i e c z y t a i p i s a . N a p o c z t k u l a t 9 0 . w e
w s z y s t k i c h r e g i o n a c h [w i a t a ( z w y j t k i e m A f r y k i ) p r a w i e w s z y s t k i e d z i e c i w o d p o w i e d n i m
w i e k u b y By o b j t e n a u c z a n i e m p o d s t a w o w y m . T a k |e l i c z b a m Bo d z i e |y o b j t e j n a u c z a n i e m
n a s z c z e b l u s z k o By [r e d n i e j s t a l e w z r a s t a .
W k r a j a c h r o z w i j a j c y c h s i z n a c z c o w z r s B t e | o d s e t e k l u d n o [c i |y j c e j w m i a s t a c h .
D z i k i t y m p r z e m i a n o m i c h o b y w a t e l e s t a l i s i p o t e n c j a l n i e a k t y w n i s p o Be c z n i e i p o l i t y c z -
n i e , m a j c r w n i e | w i k s z e o c z e k i w a n i a . P r z y k Ba d e m m o |e b y t o , |e w r o k u 1 9 5 3 ( k i e d y
n i e s p e Bn a 1 5 % I r a Dc z y k w b y Bo p i [m i e n n y c h , a l u d n o [ m i a s t s t a n o w i Ba n i e c a Be 1 7 % )
K e r m i t R o o s e v e l t z g a r s t k a g e n t w C I A m g B Ba t w o s t Bu m i p o w s t a n i e i p r z y w r c i
s z a c h a I r a n u n a t r o n . W r o k u 1 9 7 9 ( k i e d y c z y t a i p i s a u m i a Bo 5 0 % I r a Dc z y k w , a 4 7 % |y Bo
w m i a s t a c h ) , |a d n a a m e r y k a Ds k a s i Ba m i l i t a r n a n i e b y Ba g o w s t a n i e n a t y m t r o n i e u t r z y m a .
P o t e n c j a B e k o n o m i c z n y
O d p o Bo w y X I X w . u d z i a B Z a c h o d u w [w i a t o w e j p r o d u k c j i r s B b a r d z o s z y b k o . S z c z y t
o s i g n B w r o k u 1 9 2 8 , k i e d y k r a j e t e g o k r g u k u l t u r o w e g o p r o d u k o w a By 8 4 , 2 % g o t o w y c h
w y r o b w , k o s z t e m d e z i n d u s t r i a l i z a c j i p o z o s t a By c h c y w i l i z a c j i . W r o k u 1 9 8 0 o d s e t e k t e n
s p a d B d o 5 7 , 8 % , z a [ w r o k u 2 0 1 3 w y n o s i m a z a l e d w i e 3 0 % . W 1 9 9 2 r o k u d o d z i e s i c i u
n a j w i k s z y c h g o s p o d a r e k [w i a t a z a l i c z y m o |n a b y Bo j u | p i k r a j w z i n n y c h k r g w
k u l t u r o w y c h , a p r o g n o z y n a r o k 2 0 2 0 p o d a j , |e k a |d a z p i e r w s z e j p i t k i g o s p o d a r e k
[w i a t a n a l e |e b d z i e d o i n n e g o k r g u c y w i l i z a c y j n e g o .
O g l n e l i c z b y z a c i e m n i a j n i e c o j a k o [c i o w p r z e w a g Z a c h o d u i J a p o n i i . R o z w i n i t e
t e c h n o l o g i e s z y b k o s i j e d n a k u p o w s z e c h n i a j , a k r a d z i e |e m y [l i t e c h n i c z n e j s n a p o r z d -
k u d z i e n n y m . P r z e z w i k s z c z [ h i s t o r i i [w i a t a n a j w i k s z p o t g e k o n o m i c z n b y By
C h i n y . Z a s p r a w p r z e p By w u t e c h n o l o g i i i r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o k r a j w n i e z a c h o d n i c h
p r o g n o z y n a w i e k X X I w s k a z u j , |e m o |e n a s t p i p o w r t d o t a m t e j s y t u a c j i .
2 4
B G A G H
P o t e n c j a B m i l i t a r n y
P o t e n c j a B m i l i t a r n y k a |d e g o k r a j u r o z p a t r y w a m o |n a w c z t e r e c h w y m i a r a c h :
1 ) i l o [c i o w y m l i c z b a |o Bn i e r z y , b r o n i , s p r z t u i z a s o b w ,
2 ) t e c h n i c z n y m s k u t e c z n o [ b r o n i i s p r z t u i j e g o n o w o c z e s n o [,
3 ) o r g a n i z a c y j n y m d y s c y p l i n a , w y s z k o l e n i e , s k u t e c z n o [ d o w o d z e n i a , m o r a l e |o B-
n i e r z a ,
4 ) s p o Be c z n y m z d o l n o [ i g o t o w o [ s p o Be c z e Ds t w a d o s k u t e c z n e g o s t o s o w a n i a s i By
z b r o j n e j .
W l a t a c h 2 0 . d e m o k r a t y c z n y Z a c h d g r o w a B n a d r e s z t [w i a t a p o d w s z y s t k i m i t y m i
w z g l d a m i . O d t a m t e g o c z a s u j e g o p o t g a m i l i t a r n a z a c z Ba j e d n a k b l e d n . K o n k u r e n t a m i
w l a t a c h 3 0 . b y By a r m i e T r z e c i e j R z e s z y , J a p o n i i i Z w i z k u R a d z i e c k i e g o .
W o k r e s i e z i m n e j w o j n y Z S R R p o s i a d a B j e d n z d w c h n a j s i l n i e j s z y c h a r m i i [w i a t a .
J e j z a k o Dc z e n i e s p o w o d o w a Bo d r a s t y c z n e o g r a n i c z e n i a w y d a t k w z b r o j e n i o w y c h . T y l k o
w U S A o 3 5 % z o k . 3 4 2 , 3 m l d U S D w r o k u 1 9 9 0 d o 2 2 2 m l d U S D w 1 9 9 8 r . P e r s o n e l
u l e g B r e d u k c j i z 2 , 1 m l n d o 1 , 4 m l n o s b w 1 9 9 8 . A n u l o w a n o i n a d a l a n u l u j e s i w i e l e
d u |y c h p r o g r a m w z b r o j e n i o w y c h . Z a k u p y g B w n y c h r o d z a j w b r o n i t a k |e m a l e j d r a s t y -
c z n i e . W i e l k a B r y t a n i a , N i e m c y ( w m n i e j s z y m s t o p n i u F r a n c j a ) z r e d u k o w a By w y d a t k i n a
o b r o n i p o t e n c j a B m i l i t a r n y .
T y m c z a s e m c a Bk i e m i n n e t e n d e n c j e p o j a w i By s i w k r a j a c h A z j i w s c h o d n i e j i w k r a -
j a c h i s l a m s k i c h . N a j s z y b s z e t e m p o n a r z u c i By C h i n y , a l e i i n n e k r a j e s z y b k o m o d e r n i z u j
s w o j e a r m i e . T y l k o w l a t a c h 1 9 8 5 1 9 9 5 w y d a t k i n a z b r o j e n i a w A z j i W s c h o d n i e j w z r o s By
o 5 0 % z o k . 9 0 d o 1 3 5 m l d U S D .
S z c z e g l n i e n i e p o k o j c e j e s t n i e k o n t r o l o w a n e r o z p r z e s t r z e n i a n i e s i b r o n i j d r o w e j .
W i e l e k r a j w n i e z a c h o d n i c h j e s t w j e j p o s i a d a n i u ( R o s j a , C h i n y , I n d i e , P a k i s t a n , K o r e a P Bn . ,
a t a k |e I z r a e l ) l u b j e s t t e g o b l i s k a ( I r a n , I r a k , L i b i a , p r a w d o p o d o b n i e A l g i e r i a ) . J a p o n i a n i e
p o s i a d a b r o n i j d r o w e j , a l e n i e j e s t t a j e m n i c , |e m o |e j z d o b y b e z p r o b l e m u , k i e d y u z n a
t o z a k o n i e c z n e .
A n a l i z u j c , j a k d u |e s i By m u s i a By p r z e r z u c i S t a n y Z j e d n o c z o n e , b y p o k o n a I r a k
( 7 5 % a k t y w n e g o l o t n i c t w a t a k t y c z n e g o , 4 2 % c z o Bg w , 4 6 % l o t n i s k o w c w , 3 7 % p e r s o n e l u
m a r y n a r k i w o j e n n e j ) , j e d n o c z e [n i e m u s i m y u [w i a d o m i s o b i e , |e w i e l e p a Ds t w a r a b s k i c h
z a c h o w a Bo w t y m k o n f l i k c i e n e u t r a l n o [ m i m o p r o t e s t w s w o i c h o b y w a t e l i . W p r z y s z Bo [c i ,
p r z y z n a c z n e j r e d u k c j i s i B z b r o j n y c h t r u d n o b d z i e k r a j o m Z a c h o d u p r z e p r o w a d z i n a w e t
j e d n i n t e r w e n c j p r z e c i w w i k s z y m p o t g o m m i l i t a r n y m p Bk u l i w s c h o d n i e j .
W 1 9 1 9 r o k u W o o d r o w W i l s o n , L l o y d G e o r g e i G e o r g e s C l e m e n c e a u r z d z i l i p r a k -
t y c z n i e c a By m [w i a t e m . P o d e j m u j c d e c y z j e w P a r y |u o k r e [l a l i , j a k i e k r a j e m a j i s t n i e ,
j a k i e b d i c h g r a n i c e , k t o b d z i e n i m i r z d z i B, j a k p o d z i e l i s i B l i s k i W s c h d , d e c y d o w a l i
o i n t e r w e n c j i z b r o j n e j w R o s j i , o k o n c e s j a c h i p o d z i a l e w p By w w w C h i n a c h . T e j s y t u a c j i
n i e d a s i j u | d z i [ p o w t r z y .
2 5
B G A G H
K u l t u r a
C h a r a k t e r y s t y c z n c e c h o s t a t n i c h d e k a d X X w i e k u j e s t p o w r t d o k o r z e n i i o d r a d z a -
n i e s i k u l t u r n i e z a c h o d n i c h . N a p r z e s t r z e n i d z i e j w e k s p a n s j i d a n e j c y w i l i z a c j i t o w a r z y -
s z y B r o z k w i t k u l t u r y i r o z s z e r z e n i e n a i n n e n a r o d y j e j w a r t o [c i , z w y c z a j w i i n s t y t u c j i .
P o t g a Z a c h o d u w p o s t a c i k o l o n i a l i z m u e u r o p e j s k i e g o w X I X w . i a m e r y k a Ds k i e j
h e g e m o n i i w w i e k u X X r o z p r z e s t r z e n i Ba z a c h o d n i k u l t u r n a p r a w i e c a By w c z e s n y [w i a t .
K o l o n i a l i z m e u r o p e j s k i s i s k o Dc z y B, a m e r y k a Ds k a d o m i n a c j a s Ba b n i e , p o s t p u j e t e | e r o z j a
z a c h o d n i e j k u l t u r y .
U p a d e k k o m u n i z m u u m o c n i B z n a c z n c z [ e l i t Z a c h o d u w p r z e k o n a n i u , |e i d e o l o g i a
d e m o k r a t y c z n e g o l i b e r a l i z m u o d n i o s Ba z w y c i s t w o w s k a l i g l o b a l n e j i n a d a j e s i d l a w s z y -
s t k i c h . Z w Ba s z c z a U S A , k t r e m i a By z a w s z e p o c z u c i e p o s Ba n n i c t w a , s p r z e k o n a n e , |e i n n e
n a r o d y p o w i n n y p r z y j z a c h o d n i e s t a n d a r d y d e m o k r a c j i , t a k i e j a k : w o l n y r y n e k , o g r a n i c z o n a
r o l a r z d u , p r a w a c z Bo w i e k a , i n d y w i d u a l i z m i p r a w o r z d n o [, i o p r z e n a n i c h s w o j e i n s t y t u c j e .
W a r t o [c i t e s j e d n a k p r z y j m o w a n e i p r o p a g o w a n e t y l k o p r z e z m n i e j s z o [ m i e s z -
k a Dc w i n n y c h c y w i l i z a c j i , a p r z e w a |a j p o s t a w y c a Bk i e m i n n e , o d r o z p o w s z e c h n i o n e g o
s c e p t y c y z m u p o z a c i e k By o p r . T o , c o d l a Z a c h o d u j a w i s i j a k o u n i w e r s a l i s t y c z n e , i n n y m
k o j a r z y s i z i m p e r i a l i z m e m .
S z c z e g l n i e p a Ds t w a i s l a m s k i e i C h i n y , p o s i a d a j c e s w o j e b o g a t e t r a d y c j e k u l t u r o w e ,
o d m i e n n e i w e w Ba s n y m m n i e m a n i u o w i e l e l e p s z e , l a n s u j s w j p o w r t d o k o r z e n i . I c h
l i b e r a l n i i p o c z t k o w o a r e l i g i j n i p r z y w d c y , c z s t o a b s o l w e n c i , a n a w e t p r y m u s i O x f o r d u ,
C a m b r i d g e i L i n c o l n s I n n , j a k : A l i J i n n a h , H a r r y L e e c z y S o l o m o n B a n d a r a n a i k e , s t a l i s i
p o p o w r o c i e d o s w o i c h k r a j w n a c j o n a l i s t a m i i k r z e w i c i e l a m i l o k a l n y c h w y z n a D.
J e [l i c h o d z i o A z j , n i e z a p r z e c z a l n y s u k c e s e k o n o m i c z n y , k t r e g o b y l i [m y [w i a d k a m i
w l a t a c h 8 0 . i 9 0 . , p r z y p i e c z t o w a n o t a m t w i e r d z e n i a m i , |e n a r o d y k r a j w a z j a t y c k i c h z a -
w d z i c z a j g o w y |s z o [c i s w e j k u l t u r y , g B w n i e k o n f u c j a Ds k i e j . P r z e c i w s t a w i a n o w i c p r o -
p a g a n d o w o p o r z d e k , k o l e k t y w i z m , c i |k p r a c , u m i a r o r a z o d p o w i e d z i a l n o [ z a r o d z i n
u t o |s a m i a n e m u z Z a c h o d e m l e n i s t w u , f o l g o w a n i u s w o i m z a c h c i a n k o m , i n d y w i d u a l i z m o w i ,
p r z e s t p c z o [c i , b r a k o w i s z a c u n k u d l a a u t o r y t e t w i u m y s Bo w e m u s k o s t n i e n i u . W a r t o [c i
n a j b a r d z i e j p o d k r e [l a n p r z e z A z j a t w j e s t w y |s z o [ g r u p y ( r o d z i n y , n a r o d u , s p o Be -
c z e Ds t w a ) n a d j e d n o s t k . K r a j e a z j a t y c k i e l a n s u j s w j m o d e l j a k o u n i w e r s a l n y d l a k r a j w
n i e z a c h o d n i c h .
P o d c z a s g d y A z j a c i z y s k i w a l i p e w n o [ s i e b i e d z i k i r o z w o j o w i e k o n o m i c z n e m u ,
m i e s z k a Dc y k r a j w a r a b s k i c h z w r c i l i s i k u i s l a m o w i . R u c h t e n o b j B z r e s z t w y z n a w c w
A l l a c h a n a c a By m [w i e c i e . P o b u d z e n i e p r a k t y k r e l i g i j n y c h , p r o g r a m y i p u b l i k a c j e r e l i g i j n e ,
i s l a m s k i e r z d y , o r g a n i z a c j e , b a n k i , p r a w a , o [w i a t a , r e g u By z a c h o w a n i a i t p . t o w s z y s t k o
f o r m y o b e c n o [c i i s l a m u w |y c i u p u b l i c z n y m . W l a t a c h 8 0 . i 9 0 . n a w i z y w a n i e d o r o d z i -
m y c h t r a d y c j i b y Bo z j a w i s k i e m c o d z i e n n y m w [w i e c i e n i e z a c h o d n i m . P o w r t d o i s l a m u ,
h i n d u i z m u , k o n f u c j a n i z m u , a t a k |e p r o c e s y z a c h o d z c e w R o s j i p o k a z u j t o w y r a zn i e .
O c z y w i [c i e , n a l e |y p o d k r e [l i r o l o d r o d z e n i a r e l i g i j n e g o i p o w r o t u d o s t a r y c h t r a d y -
c j i w y z n a n i o w y c h w t y c h s p o Be c z n o [c i a c h . O b s e r w u j e m y p o d k o n i e c s t u l e c i a o g r o m n y
2 6
B G A G H
p r z y p By w u c z u r e l i g i j n y c h . P r z y c z y n y t e g o z j a w i s k a , w y s t p u j c e g o j u | w s k a l i g l o b a l n e j ,
p r b u j e s i t Bu m a c z y r e a k c j n a p r o c e s y s p o Be c z n e j , e k o n o m i c z n e j i k u l t u r a l n e j m o d e r -
n i z a c j i , k t r e w I I p o Bo w i e X X w i e k u o b j By c a By [w i a t . T r a d y c y j n e p o d s t a w y o k r e [l e n i a
t o |s a m o [c i i a u t o r y t e t u z a c h w i a By s i w p o s a d a c h . L u d z i e z a c z l i m a s o w o m i g r o w a d o
m i a s t , o d r y w a s i o d s w y c h k o r z e n i . K o n t a k t u j c s i s t a l e z o b c y m i i w c h o d z c w n o w e
r e l a c j e p o t r z e b u j n o w y c h zr d e B t o |s a m o [c i , w s p l n o t y , n o w y c h n a k a z w m o r a l n y c h
i d r o g o w s k a z w , k t r e d a By b y i m p o c z u c i e s e n s u |y c i a i j e g o c e l o w o [c i . W Ba [n i e t e p o -
t r z e b y z a s p o k a j a r e l i g i a . R o z u m n i e w y s t a r c z a j u | l u d z i o m d o |y c i a . R e l i g i a j e s t o d p o w i e -
d z i n a n a p i c i a i a l i e n a c j e b d c e s k u t k i e m m o d e r n i z a c j i .
O k r e [l a j c t o i n a c z e j , o d r o d z e n i e r e l i g i j n e , j a k i e g o w i d o w n i s t a B s i c a By [w i a t , s t a n o -
w i r e a k c j n a s e k u l a r y z m , r e l a t y w i z m m o r a l n y , e g o i s t y c z n e p o b Ba |a n i e s o b i e . P o t w i e r d z a
t a k i e w a r t o [c i j a k : p o r z d e k , d y s c y p l i n a , p r a c a , p o m o c w z a j e m n a i l u d z k a s o l i d a r n o [. G r u p y
r e l i g i j n e z r e g u By z a s p o k a j a j s p o Be c z n e p o t r z e b y z a n i e d b a n e p r z e z p a Ds t w o w b i u r o k r a c j .
R e l i g i a w w i e l u k r a j a c h p r z e j m u j e w i c r o l i d e o l o g i i i o d r z u c a Z a c h d z j e g o
w e d Bu g f u n d a m e n t a l i s t w [w i e c k , r e l a t y w i s t y c z n i z d e g e n e r o w a n k u l t u r .
D e m o g r a f i a
M o |n a s p o t k a s i z t e z , |e o d r o d z e n i e i s l a m u t o r e z u l t a t s Ba b n i c i a p o t g i i p r e s t i |u
Z a c h o d u . P i e r w s z y m t e g o s y m p t o m e m b y B b o o m n a f t o w y l a t 7 0 . , z a s p r a w k t r e g o w i e l e
p a Ds t w m u z u Bm a Ds k i c h z n a c z n i e s i w z m o c n i Bo i w z b o g a c i Bo o d w r a c a j c s t o s u n e k d o m i n a -
c j i . G d y w r k a c h m u z u Bm a n w z n a l a z Bo s i b o g a c t w o , p r z e s t a l i s i f a s c y n o w a k u l t u r
z a c h o d n i . K i e d y w l a t a c h 8 0 . c e n y r o p y z a c z By s p a d a , n o w s i B n a p d o w i s l a m u s t a B
s i p r z y r o s t n a t u r a l n y . O i l e A z j a W s c h o d n i a z a w d z i c z a s w p o z y c j w z r o s t o w i g o s p o d a r -
c z e m u , o t y l e m o t o r e m o d r o d z e n i a i s l a m u j e s t r w n i e s p e k t a k u l a r n y p r z y r o s t l u d n o [c i .
W k r a j a c h m u z u Bm a Ds k i c h , z w Ba s z c z a n a B a Bk a n a c h , w A f r y c e P Bn o c n e j i w A z j i Zr o d k o -
w e j , b y B o n z n a c z n i e w y |s z y n i | w k r a j a c h s s i e d n i c h i w o g l e w y |s z y n i | g d z i e i n d z i e j .
O d r o k u 1 9 6 0 d o 1 9 9 0 l u d n o [ [w i a t a w z r o s Ba z 3 , 3 d o 5 , 3 m l d p r z y r o c z n y m w s k a zn i k u
p r z y r o s t u 1 , 8 5 % . W k r a j a c h m u z u Bm a Ds k i c h w s k a zn i k t e n p r a w i e z a w s z e p r z e w y |s z a B 2 % ,
c z s t o 2 , 5 % , a n i e k i e d y n a w e t 3 % . N a p r z y k Ba d l i c z b a l u d n o [c i k r a j w M a g h r e b u w z r a s t a Ba
o d 1 9 6 5 r . d o 1 9 9 0 r . w t e m p i e 2 , 6 5 % r o c z n i e z 2 9 , 8 d o 5 9 m l n , p r z y c z y m w A l g i e r i i
w s k a zn i k p r z y r o s t u w y n o s i B 3 % . W t y m s a m y m c z a s i e l i c z b a E g i p c j a n z w i k s z y Ba s i
z 2 9 , 4 m l n d o 5 2 , 4 m l n . W A z j i Zr o d k o w e j o d 1 9 7 0 d o 1 9 9 3 r o k u w s k a zn i k p r z y r o s t u
n a t u r a l n e g o w y n o s i B: 2 , 9 % w T a d |y k i s t a n i e , 2 , 6 % w U z b e k i s t a n i e , 2 , 5 % w T u r k m e n i i ,
1 , 9 % w K i r g i z j i , a l e t y l k o 1 , 1 % w K a z a c h s t a n i e , g d z i e p o Bo w l u d n o [c i s t a n o w i R o s j a n i e .
W P a k i s t a n i e i B a n g l a d e s z u w s k a zn i k t e n p r z e k r a c z a 2 , 5 % , a w I n d o n e z j i 2 % .
W p r a w d z i e w y d a j e s i , |e w k r a j a c h M a g h r e b u p r z y r o s t n a t u r a l n y o s i g n B a p o g e u m ,
a l e w l i c z b a c h b e z w z g l d n y c h n a d a l b d z i e o n d u |y , a j e g o s k u t k i d a d z s i o d c z u w p i e r -
w s z y c h d e k a d a c h X X I w . W n a j b l i |s z e j p r z y s z Bo [c i l u d n o [ k r a j w m u z u Bm a Ds k i c h b d z i e
b a r d z o m Bo d a . D o d a n a l e |y , |e p r z y t Ba c z a j c o d u |y o d s e t e k t e j g r u p y b d s t a n o w i l i m i e s z -
2 7
B G A G H
k a Dc y m i a s t z c o n a j m n i e j [r e d n i m w y k s z t a Bc e n i e m . M a t o d o n i o s Be k o n s e k w e n c j e , b o w i e m
l u d z i e m Bo d z i s p r o t a g o n i s t a m i p r o t e s t u , n i e s t a b i l n o [c i , r e f o r m i r e w o l u c j i . T o o n i d a j o s o b i e
z n a w r a m a c h o d r o d z e n i a i s l a m u , a s z c z e g l n i e w u g r u p o w a n i a c h f u n d a m e n t a l i s t y c z n y c h .
W i k s z a l i c z b a l u d n o [c i w y m a g a w i c e j z a s o b w , t a k w i c k r a j e g s t o z a l u d n i o n e
o r a z t a k i e , k t r y c h p o p u l a c j a s z y b k o r o [n i e , w y k a z u j s k Bo n n o [ d o p a r c i a n a z e w n t r z ,
z a j m o w a n i a t e r y t o r i u m i w y w i e r a n i a w p By w u n a n a r o d y m n i e j d y n a m i c z n e p o d w z g l d e m
d e m o g r a f i c z n y m . P r z y r o s t l u d n o [c i w k r a j a c h m u z u Bm a Ds k i c h s t a n o w i w i c w a |n y c z y n n i k
p o w o d u j c y k o n f l i k t y n a g r a n i c a c h [w i a t a i s l a m u . N a c i s k d e m o g r a f i c z n y w p o Bc z e n i u
z e k o n o m i c z n s t a g n a c j p r z y c z y n i a s i d o m u z u Bm a Ds k i e j m i g r a c j i d o k r a j w z a c h o d n i c h
i i n n y c h n i e m u z u Bm a Ds k i c h . G d y s z y b k o r o z w i j a j c a s i i l o [c i o w o p o p u l a c j a z j e d n e g o
k r g u k u l t u r o w e g o s t y k a s i z i n n , r o s n c w o l n i e j , l u b u s t a b i l i z o w a n , t w o r z s i n a c i s k i
e k o n o m i c z n e i p o l i t y c z n e . S c e n a r i u s z t e n n a j j a s k r a w i e j o b s e r w o w a m o |n a w b y By m
Z w i z k u R a d z i e c k i m c z y w p r z y p a d k u A l b a Dc z y k w w K o s o w i e . N i e m o |n a s i w i c d z i -
w i H i s z p a n o m , F r a n c u z o m c z y I z r a e l c z y k o m , k t r z y z o b a w p a t r z n a k r a j e M a g h r e b u
z p r z y r o s t e m d z i e s i c i o k r o t n i e w y |s z y m , a d o c h o d e m n a m i e s z k a Dc a d z i e s i r a z y n i |s z y m .
I m i g r a c j a
R u c h y l u d n o [c i s t a n o w i s i B n a p d o w w h i s t o r i i . W m i n i o n y m s t u l e c i u z r |n i c o -
w a n y p r z y r o s t n a t u r a l n y , w a r u n k i e k o n o m i c z n e i p o l i t y k a w Ba d z p r o w a d z i By d o m a s o w y c h
m i g r a c j i . N a j w i k s z e j e k s p a n s j i d e m o g r a f i c z n e j w d z i e j a c h d o k o n a l i d z i e w i t n a s t o w i e c z n i
E u r o p e j c z y c y . M i d z y r o k i e m 1 8 8 1 , a 1 9 2 4 o k o Bo 5 5 m l n w y e m i g r o w a Bo z a m o r z a , w t y m
3 4 m l n d o S t a n w Z j e d n o c z o n y c h . L u d z i e Z a c h o d u p o d b i j a l i , n i e k i e d y u n i c e s t w i a l i i n n e
l u d y , o d k r y w a l i i z a s i e d l a l i m n i e j z a l u d n i o n e t e r y t o r i a . B y Bo t o j e d n y m z p o w o d w r o z -
k w i t u Z a c h o d u .
P o d k o n i e c X X w . j e s t e [m y [w i a d k a m i i n n e j , w i k s z e j n a w e t , f a l i m i g r a c j i . W 1 9 9 0
r o k u l e g a l n y c h m i g r a n t w w s k a l i [w i a t a b y Bo 1 0 0 m l n , u c h o d zc w 1 9 m l n , m i g r a n t w
n i e l e g a l n y c h c o n a j m n i e j 1 0 m l n . R u c h y t e s s k u t k i e m d e k o l o n i z a c j i l a t 1 9 4 0 6 0 ( k t r e j
s p o Be c z n e i p o l i t y c z n e k o n s e k w e n c j e t r w a j d o d z i [) , p o w s t a w a n i a n o w y c h p a Ds t w , w o j e n ,
a t a k |e r o z w o j u t e c h n i c z n e g o i m o d e r n i z a c j i . U n o w o c z e [n i e n i e [r o d k w t r a n s p o r t u , p o s z u -
k i w a n i e n o w y c h zr d e B z a r o b k o w a n i a u Ba t w i a j t e n p r o c e s .
D o l a t 7 0 . k r a j e e u r o p e j s k i e b y By w z a s a d z i e n a s t a w i o n e p r z y c h y l n i e d o e m i g r a c j i ,
j e d n a k z k o Dc e m l a t 8 0 . w y s o k i e w s k a zn i k i b e z r o b o c i a , w z r a s t a j c a l i c z b a i m i g r a n t w i i c h
n i e e u r o p e j s k i c h a r a k t e r s p o w o d o w a By z a o s t r z e n i e p r z e p i s w z a r w n o w E u r o p i e , j a k
i w U S A . N o w i i m i g r a n c i p o c h o d z w z n a c z n e j m i e r z e z k r a j w n i e z a c h o d n i c h . W N i e m -
c z e c h p r o b l e m e m s t a Ba s i i m i g r a c j a t u r e c k a , w e W Bo s z e c h m a r o k a Ds k a , t u n e z y j s k a
i f i l i p i Ds k a . W p o Bo w i e l a t 9 0 . w e F r a n c j i m i e s z k a Bo b l i s k o 4 m l n m u z u Bm a n w , w c a Be j
E u r o p i e z a c h o d n i e j d o 1 3 m l n , s w i c j a k b y k o l e j n y m n a r o d e m W s p l n o t y E u r o p e j s k i e j .
W l a t a c h 5 0 . 2 / 3 i m i g r a n t w p r z y b y w a Bo d o U S A z E u r o p y i K a n a d y . W l a t a c h 9 0 .
l i c z b a t a s p a d Ba d o p o n i |e j 1 5 % . P r z y r o s t n a t u r a l n y w U S A j e s t n i s k i , w E u r o p i e p r a k -
2 8
B G A G H
t y c z n i e z e r o w y . S t o p a u r o d z e D w p o p u l a c j a c h i m i g r a n t w j e s t w y s o k a i t o w g B w n e j
m i e r z e z a d e c y d u j e , k t o b d z i e t w r c p r z y r o s t u l u d n o [c i Z a c h o d u .
S k u t e k j e s t t a k i , |e E u r o p e j c z y c y c o r a z b a r d z i e j o b a w i a j s i i n w a z j i d o k o n y w a n e j n i e
t y l e p r z e z a r m i e i c z o Bg i , c o p r z e z m a s l u d z k m w i c i n n y m i j z y k a m i , w y z n a j c
i n n y c h b o g w , n a l e |c y c h d o i n n y c h k u l t u r . O b a w i a j s i , |e i m i g r a n c i o d b i o r i m m i e j s c a
p r a c y , z a j m z i e m i , b d |y n a k o s z t i c h s y s t e m u o p i e k i s p o Be c z n e j i z a g r o | m i e j -
s c o w e m u s t y l o w i |y c i a . J e s t t o n i e p o k j o n a r o d o w t o |s a m o [. N i e w t p l i w i e n a j w i k s z e
o b a w y E u r o p e j c z y k w z w i z a n e s z i m i g r a c j m u z u Bm a n w . T o o n i w l a t a c h 9 0 . s t a n o w i l i
2 / 3 i m i g r a n t w |y j c y c h w E u r o p i e . S t e | n a j w i k s z y m z a g r o |e n i e m d e m o g r a f i c z n y m
( 1 0 % u r o d z e D w E u r o p i e Z a c h o d n i e j ) , a t a k |e k u l t u r o w y m . J e s t f a k t e m , |e d u |a c z [
s p o Be c z n o [c i m u z u Bm a Ds k i c h ( T u r c y w N i e m c z e c h , A l g i e r c z y c y w e F r a n c j i ) n i e c h c e s i
a s y m i l o w a z k u l t u r s w y c h n o w y c h o j c z y z n , a c o g o r s z a t w o r z y z w a r t s p o Be c z n o [ p o n a d
g r a n i c a m i p a Ds t w o w y m i . N a p r z y k Ba d w e F r a n c j i o w i e l e l e p i e j n i | A r a b w t o l e r u j e s i
c z a r n y c h A f r y k a n w , k t r z y b a r d z i e j s t a r a j s i a s y m i l o w a . S p o Be c z n y o p r p r z e c i w i m i -
g r a c j i i w r o g o [ z n a j d u j s k r a j n y w y r a z w a k t a c h p r z e m o c y p r z e c i w t y m s p o Be c z n o [c i o m ,
r z d y z a [ s t a r a j s i t a k z m i e n i a p r a w o , b y p o w s t r z y m a i m i g r a c j z k r a j w p o z a e u r o p e j s k i c h .
I d e o l o g i a p o l i t y c z n a k o Dc a X X w . z w a n a i s l a m i z m e m , k t r n i e k i e d y o k r e [l a s i i s -
l a m s k i m w y d a n i e m f a s z y z m u , j e s t n a j w i k s z y m z a g r o |e n i e m d l a E u r o p y i S t a n w Z j e d n o -
c z o n y c h . J e g o d o k t r y n j e s t w r o g o [ w o b e c Z a c h o d u , o s t e n t a c y j n y a n t y a m e r y k a n i z m b d z
a n t y e u r o p e i z m . I s l a m i [c i p o s i a d a j s w o j e o [r o d k i w E u r o p i e Z a c h o d n i e j . J e d e n z n i c h m i e -
[c i s i w M o n a c h i u m i w y d a j e p i s m o A l - I s l a m . U t r z y m u j e [c i s Be k o n t a k t y z e s By n n y m
c e n t r u m m u z u Bm a Ds k i m w A k w i z g r a n i e , b d c y m e u r o p e j s k c e n t r a l i s l a m i s t y c z n e j d z i a -
Ba l n o [c i . W p r a s i e a r a b s k i e j A k w i z g r a n ( A a c h e n ) j e s t s y n o n i m e m e k s t r e m i z m u . W i e l u a r a b -
s k i c h c z y t e l n i k w p i s m t a m d r u k o w a n y c h n i e m a p o j c i a , |e j e s t t o m i a s t o w N i e m c z e c h ,
w i e d z t y l k o , |e t o t w i e r d z a i s l a m i z m u . W o b u t y c h o [r o d k a c h g o [c i B M a h m u d A b u H a l i -
m a , j e d e n z t e r r o r y s t w i s l a m s k i c h o r a z i n n i , j e s z c z e g r o zn i e j s i o s o b n i c y . A r a b i a S a u d y j s k a
w s p Bf i n a n s u j e t e i n s t y t u c j e , o n e z a [ p r z e k a z u j f u n d u s z e t e r r o r y s t o m w s p i e r a n y m p r z e z I r a n .
J a k i s l a m s c y e k s t r e m i [c i w y o b r a |a j s o b i e [w i a t w n a d c h o d z c y m s t u l e c i u ? J a k i j e s t
i c h s t o s u n e k d o E u r o p y ? G B w n y m c e l e m p o l i t y k i i s l a m i s t w j e s t w s p o m a g a n i e t y c h ,
k t r z y l i c z n a u p a d e k U S A .
J e [l i m o g Ba z n i k n z d n i a n a d z i e D j e d n a s u p e r p o t g a , d l a c z e g o t o s a m o n i e m i a Bo b y
s p o t k a d r u g i e j ? K i e d y i t o s u p e r m o c a r s t w o p r z e s t a n i e i s t n i e , k t o o p r c z n a s m o |e r z d z i
[w i a t e m ? T y l k o m y j e s t e [m y w s t a n i e p r z e j k o n t r o l .
Z d u m i e w a m a r g i n a l n a r o l a E u r o p y w t e j w i z j i .
I s l a m i [c i u w a |a j , |e z a r w n o E u r o p e j c z y c y , j a k i A m e r y k a n i e , s s k a z a n y m i n a
u p a d e k d e k a d e n t a m i . W e d Bu g i s l a m i s t w b o g a c i E u r o p e j c z y c y z a t r a c i l i z d o l n o [ w a l k i .
G d y p r z y c h o d z i d o f i z y c z n e j k o n f r o n t a c j i , n i e u m i e j s t a w i c z o Ba z d e t e r m i n o w a n e m u
p r z e c i w n i k o w i . I n n y m s y m p t o m e m u p a d k u E u r o p y j e s t w i c h o c z a c h r o s n c a p r z e p a [ p o -
m i d z y b o g a t y m i i b i e d n y m i . K a |d y e k o n o m i c z n y k r y z y s m o |e z a o s t r z y s p o Be c z n e p o d z i a By :
w U S A z w r c i C z a r n y c h p r z e c i w k o B i a By m , w E u r o p i e m i e j s c o w y c h p r z e c i w k o i m i g r a n t o m .
W i e l u i s l a m i s t w w i e r z y , |e E u r o p a r o z p a d a s i z p o w o d u k o n f l i k t w e t n i c z n y c h i |e n i e
l e p i e j p o w o d z i s i w A m e r y c e . W s k a z u j o n i t e | n a e u r o p e j s k r o z w i z Bo [ .
2 9
B G A G H
W w i k s z o [c i k r a j w T r z e c i e g o Zw i a t a l u d z i e s k a r | s i n a z a c h o d n i m o n o p o l
w m e d i a c h , k t r y i c h z d a n i e m d e m o r a l i z u j e i c h s p o Be c z n o [. P o t g a m e d i w ( p u b l i k a t o -
r w ) j a w i s i j a k o z a g r o |e n i e d l a a u t e n t y z m u i t o |s a m o [c i p r z y t Bo c z o n y c h g l o b a l i z a c j
o b y w a t e l i . W i e l u c h c i a Bo b y s t a s i c z [c i g l o b a l n e j w i o s k i , a l e c z u j s i z n i e j w y Bc z e n i .
I s l a m i [c i g r a j n a t y c h l k a c h . W p r a s i e a r a b s k i e j o b s e r w u j e m y w i c t o t a l n y a t a k n a S t a n y
Z j e d n o c z o n e i E u r o p .
N i e w s z y s c y p o l i t y c y w k r a j a c h r z d z o n y c h p r z e z i s l a m i s t w p o s u w a j s i t a k d a l e k o ,
b y w i e r z y , |e z d o Ba j z a s t p i p o t g A m e r y k i . H a s Bo t o j e s t r a c z e j [r o d k i e m , b y m i e r z c
w y s o k o , o s i g n t o c o m o |l i w e . I s l a m i [c i z m i e n i a j o s t a t n i o p o g l d c o d o E u r o p y : n i e
t r z e b a j e j o d r a z u n i s z c z y c z y r z u c a n a k o l a n a , w y s t a r c z y p r z e c i e | j s o b i e p o d p o -
r z d k o w a . W p o s t p o w a n i u n a [l a d u j k o m u n i s t w , c h o z d a n i e m s p e c j a l i s t w s b a r d z i e j
n i e b e z p i e c z n i . P r o w a d z d z i a Ba n i a i n f i l t r a c y j n e , c z e g o p r z y k Ba d e m m o |e b y s z e r e g i n s t y -
t u c j i u t w o r z o n y c h w E u r o p i e . Z d a n i e m p r a c o w n i k w w y m i a r u s p r a w i e d l i w o [c i b a d a j c y c h
t e s p r a w y , w p r z e c i w i e Ds t w i e d o R o s j a n , k t r y c h f i k c y j n e i n s t y t u c j e b y By s t o s u n k o w o Ba t w e
d o w y k r y c i a , i s l a m i [c i t w o r z a g e n d y n a p o By p r a w d z i w e , n a p o By f i k c y j n e . N a p r z y k Ba d
o [r o d e k w A k w i z g r a n i e n i e z a j m u j e s i w y Bc z n i e k o o r d y n a c j d z i a Ba l n o [c i e k s t r e m i s t w
i p r z e k a z y w a n i e m p i e n i d z y a g e n t o m . J e s t t e | o f i c j a l n y m c e n t r u m e d u k a c j i , a t f u n k c j
t r u d n o k w e s t i o n o w a . W o r g a n i z o w a n y c h t a m k o n f e r e n c j a c h u c z e s t n i c z s z a n o w a n i e u r o -
p e j s c y p r o f e s o r o w i e o r a z p r z e d s t a w i c i e l e k o [c i o B w . W s z y s c y o n i s g o t o w i z a [w i a d c z a ,
|e o [r o d e k p r o w a d z o s o b y o u m i a r k o w a n y c h p o g l d a c h , n i e m a j c e n i c w s p l n e g o z e k s -
t r e m i s t a m i i t e r r o r y s t a m i . J a k n i e g d y [ R o s j a n i e , i s l a m i [c i p r o w a d z w o j n e k o n o m i c z n
i d e z i n f o r m a c j . P r z e d s i b i o r s t w a , k t r e t w o r z w E u r o p i e , s w w i k s z o [c i c a Bk o w i c i e l e -
g a l n e , a l e p r z y p o m o c y i n n y c h z e s p o B w p r o w a d z o p e r a c j e z a b r o n i o n e p r a w e m .
G B w n y k Bo p o t , z j a k i m b o r y k a j s i i s l a m i [c i w E u r o p i e , t o p o d z i a B n a d w i e r y w a l i z u -
j c e o r i e n t a c j e . I s t n i e j e w s p o m n i a n y r u c h i n t e l e k t u a l n y l u d z i , k t r z y n a u c z y l i s i c e n i
e u r o p e j s k c y w i l i z a c j i w i e r z c y c h , |e E u r o p a t o n a j l e p s z e m i e j s c e , g d z i e m o g r o z w i j a
s i i o s t a t e c z n i e p r z e j k o n t r o l n a d n i . D r u g i n u r t , d e s t r u k t y w n y , o d w o Bu j e s i d o t e r r o -
r y z m u . C o r a z w i c e j i s l a m i s t w |y j c y c h i o s i e d l a j c y c h s i w E u r o p i e , z w r a c a s i p r z e -
c i w k o g o s z c z c y m i c h k r a j o m . I n n i , m i e s z k a j c y p o z a E u r o p m a r z , b y t u p r z y j e c h a i j
z n i s z c z y . N i e n a l e |y o c z e k i w a , |e i c h l i c z b a z m a l e j e . W i e l u z n i c h w i e r z y , |e E u r o p a
s a m a k o p i e s o b i e g r b r a z p o r a z o b r a |a j c m u z u Bm a Ds k i e n a r o d y . P a Ds t w a r z d z o n e p r z e z
i s l a m i s t w , a w i c p r z e d e w s z y s t k i m I r a n i S u d a n u w z g l d n i a j o b i e o p c j e .
R e |i m w T e h e r a n i e o d 2 0 l a t b u d u j e p o t |n o r g a n i z a c j t e r r o r y s t y c z n , n a j w i k s z
w d o t y c h c z a s o w e j h i s t o r i i . C h o t r w a o n a z w y k l e w u [p i e n i u , r a z o b u d z o n a m o |e p o t e n -
c j a l n i e r z u c i E u r o p n a k o l a n a . T e n k o n t y n e n t w y d a j e s i i s l a m i s t o m s z c z e g l n i e a t r a k c y j -
n z d o b y c z i Ba t w y m c e l e m . K Bo p o t p o l e g a n a t y m , |e E u r o p e j c z y c y i A m e r y k a n i e w i d z c
j a k w r o g i e s i By z o s t a By p r z e c i w k o n i m r o z p t a n e s t a j s i n i e c h t n i w s z y s t k i m m a h o m e -
t a n o m ( n a w e t u m i a r k o w a n y m ) . N i e m a Bo b o w i e m l i b e r a l n y c h m u z u Bm a n w s t a Bo s i i s l a -
m i s t a m i w r e a k c j i n a u p r z e d z e n i a w o b e c n i c h . D o t y c z y t o t e | m Bo d z i e |y a r a b s k i e j , k t r a
p r z e j e |d |a n a s t u d i a d o k r a j w z a c h o d n i c h . U m i a r k o w a n i i n i e z a l e |n i m u z u Bm a n i e p r z e -
c i w s t a w i a j c y s i i s l a m i s t o m n i e m a j z n i k d p o p a r c i a , z a g r o |e n i i o d t r c e n i p r z e z w s z y s t -
3 0
B G A G H
k i c h n i e w i e d z , g d z i e s i u d a . D l a i s l a m i s t w s p o t e n c j a l n y m i o f i a r a m i p r z y j d n a w e t
w b r e w w o l i , b o c z y m o |n a s i e d z i e o k r a k i e m n a b a r y k a d z i e ?
O i l e d l a E u r o p e j c z y k w z a g r o |e n i e m a p o s t a m u z u Bm a Ds k , o t y l e d l a A m e r y k a n w
j e s t o n o l a t y n o a m e r y k a Ds k i e ( p r z e d e w s z y s t k i m m e k s y k a Ds k i e ) i a z j a t y c k i e . P o d o b n i e j a k
w E u r o p i e , n a j s i l n i e j s z a r e a k c j a w y s t p u j e w w a r s t w a c h s p o Be c z n y c h , g d z i e m a s a k r y t y -
c z n a i m i g r a n t w z o s t a Ba p r z e k r o c z o n a i k t r e w z w i z k u z t y m p o n o s z n a j w i k s z e
k o s z t y . C z y E u r o p i e i U S A u d a s i p o w s t r z y m a t e f a l e , c z y t e | s p r a w d z i s i p e s y m i s -
t y c z n a p r z e p o w i e d n i a P i e r r e a L e l o u c h a z 1 9 9 1 r o k u , k t r a m w i , |e :
H i s t o r i a , b l i s k o [ g e o g r a f i c z n a i u b s t w o p r z e s d z i By l o s F r a n c j i i E u r o p y , k t r e z o s t a n
z a l a n e p r z e z p r z y b y s z w z p r z e g r a n y c h k r a j w P o Bu d n i a .
N a w e t j e [l i d o t e g o n i e d o j d z i e , Z a c h o d o w i g r o z i r o z s z c z e p i e n i e n a d w i e l u b w i c e j
w s p l n o t y k u l t u r o w e i z a t r a c e n i e s w o j e j t o |s a m o [c i .
W n i o s k i
W s z y s t k i e d o t y c h c z a s o w e c y w i l i z a c j e p r z e c h o d z i By p r z e z k i l k a i d e n t y c z n y c h f a z . P o
o k r e s i e w s t p n e j e k s p a n s j i i k o n f l i k t w w c h o d z i By w f a z t w o r z e n i a u n i w e r s a l n e g o
i m p e r i u m , p o c z y m n a s t p o w a B o k r e s s c h y Bk o w y z a k o Dc z o n y o b c i n w a z j . C z y Z a c h d
j e s t w y j t k i e m o d t e j r e g u By ? C z y j e s t j a k i m [ n o w y m g a t u n k i e m , k l a s s a m w s o b i e ,
c z y m [ z u p e Bn i e o d r b n y m o d w s z y s t k i c h c y w i l i z a c j i j a k i e k i e d y k o l w i e k i s t n i a By ?
Z d a n i e m n a u k o w c w , w t y m C a r o l l a Q u i g l e y a b a d a c z a c y w i l i z a c j i , Z a c h d w y s z e d B
z f a z y k o n f l i k t u i t w o r z y i m p e r i u m u n i w e r s a l n e w p o s t a c i z Bo |o n e g o s y s t e m u k o n f e d e r a c j i ,
f e d e r a c j i , i n s t y t u c j i o p a r t e j n a w s p Bp r a c y . J e s t t o r w n i e | o k r e s r o z k w i t u , k t r y n a s t a B
d z i k i z a k o Dc z e n i u w i e l k i c h w o j e n i d e s t r u k c j i , o b n i |e n i u b a r i e r h a n d l o w y c h , u s t a n o w i e n i u
w s p l n e g o s y s t e m u m i a r , w a g , p i e n i d z a i t p . W c y w i l i z a c j a c h , k t r e p r z e s z By d o h i s t o r i i
o w a f a z a z Bo t e g o w i e k u i w i z j i n i e [m i e r t e l n o [c i a l b o k o Dc z y By s i s z y b k o i b o l e [n i e p r z e z
n a j a z d o b c y c h p l e m i o n , a l b o w p o w o l n y c h m k a c h w e w n t r z n e j d e z i n t e g r a c j i . J u | w 1 9 6 1
r o k u Q u i g l e y w s k a z y w a B, |e p r z e s Ba n k r o z w o j u c y w i l i z a c j i j e s t p o s i a d a n i e i n s t r u m e n t u
e k s p a n s j i , c z y l i o r g a n i z a c j i m i l i t a r n e j , r e l i g i j n e j , p o l i t y c z n e j l u b g o s p o d a r c z e j z d o l n e j d o
a k u m u l o w a n i a n a d w y |k i i j e j i n w e s t o w a n i a w p r o d u k t y w n e i n n o w a c j e .
C y w i l i z a c j e z a c z y n a j c h y l i s i k u u p a d k o w i , k i e d y p r z e s t a j w y k o r z y s t y w a n a d w y |k
w c e l a c h i n n o w a c y j n y c h , c z y l i o b n i |a s i s t o p a i n w e s t y c j i . S t a j e s i t a k d l a t e g o , |e n a d w y |k i
p r z e z n a c z a s i n a k o n s u m p c j , a n i e n a r o z w j s k u t e c z n i e j s z y c h m e t o d p r o d u k c j i . L u d z i e w i c
p r z e j a d a j n a g r o m a d z o n y k a p i t a B, a c y w i l i z a c j a w k r a c z a w f a z r o z k Ba d u . Z a c z y n a s i w w c z a s
o k r e s o s t r e g o k r y z y s u e k o n o m i c z n e g o , o b n i |e n i a p o z i o m u |y c i a , w o j e n d o m o w y c h p o m i d z y
g r u p a m i i n t e r e s w , w z r a s t a a n a l f a b e t y z m , s p o Be c z e Ds t w o s Ba b n i e . P o d e j m o w a n e s d a r e m n e
w y s i Bk i , b y p r z y p o m o c y u s t a w o d a w s t w a p o w s t r z y m a d e w a s t a c j . E l i t y r e l i g i j n e , i n t e l e k t u a l n e ,
s p o Be c z n e i p o l i t y c z n e z a c z y n a j t r a c i w i z z l u d zm i . S z e r z s i n o w e r u c h y r e l i g i j n e .
S p o Be c z e Ds t w o j e s t c o r a z m n i e j c h t n e d o w a l k i o s w j k r a j , c z y n a w e t d o w s p i e r a n i a g o
p o p r z e z p Ba c e n i e p o d a t k w . W w y n i k u r o z k Ba d u n a s t p u j e i n w a z j a . D z i e j e s i t a k w t e d y , g d y
c y w i l i z a c j a n i e z d o l n a j e s t j u | d o o b r o n y i p a d a p o d c i o s a m i n a j e zd zc w w y w o d z c y c h s i
c z s t o z i n n e j , m Bo d s z e j i s i l n i e j s z e j c y w i l i z a c j i .
3 1
B G A G H
N i e s t e t y , w k o Dc u l a t 9 0 . Z a c h d w y k a z u j e w i e l e c e c h t y p o w y c h w e d Bu g Q u i g l e y a d l a
c y w i l i z a c j i d o j r z a Be j , w k r a c z a j c e j w s t a d i u m r o z k Ba d u . A n a l i z o w a n e w c z e [n i e j s k Ba d n i k i
j a k e k o n o m i a , d e m o g r a f i a , p r i o r y t e t k o n s u m p c j i , a p r z e d e w s z y s t k i m p r o b l e m y w y n i k a j c e
z u p a d k u m o r a l n o [c i , b r a k u j e d n o [c i p o l i t y c z n e j i z a m i e r a n i a k u l t u r y , s t a w i a j Z a c h o d o w i
p y t a n i e , c z y u d a s i p o w s t r z y m a i o d w r c i p r o c e s y w e w n t r z n e g o r o z k Ba d u . C z y z d o Ba
s i o n o d n o w i , c z y t e | u t r z y m u j c a s i z g n i l i z n a w e w n t r z n a p r z y s p i e s z y j e g o k o n i e c
l u b u z a l e |n i e n i e o d i n n y c h , b a r d z i e j d y n a m i c z n y c h c y w i l i z a c j i ?
U p o r a s i t r z e b a p r z e d e w s z y s t k i m z n a s t p u j c y m i t e n d e n c j a m i :
n a r a s t a n i e m z a c h o w a D a s p o Be c z n y c h : p r z e s t p c z o [c i , n a r k o m a n i i , p r z e m o c y ,
r o z k Ba d e m r o d z i n y ,
z a n i k i e m w i z i s p o Be c z n y c h i c h c i d o d z i a Ba n i a w o r g a n i z a c j a c h ,
u p a d k i e m e t o s u p r a c y i n a r a s t a n i e m k o n s u m p c y j n e g o s t y l u |y c i a ,
s Ba b n c y m z a i n t e r e s o w a n i e m n a u k i a k t y w n o [c i i n t e l e k t u a l n ,
u t r a t t o |s a m o [c i n a r o d o w e j ( p r o b l e m U S A w i e l o n a r o d o w o [) ,
o b o j t n o [c i r e l i g i j n .
C h r z e [c i j a Ds k i e i d e a By i z w y c z a j e l e | u p o d s t a w n a s z e j c y w i l i z a c j i , o d c h o d z e n i e o d
n i c h d o s t a r c z a a r g u m e n t w o m o r a l n e j w y |s z o [c i s z c z e g l n i e m u z u Bm a n o m i A z j a t o m ,
n a w e t t y m , |y j c y m w e w n t r z z a c h o d n i c h s p o Be c z e Ds t w . N a z a k o Dc z e n i e n a l e |y p o d k r e [-
l i , |e i s t n i e j c e p r z e k o n a n i e o k o n i e c z n o [c i p r z y j c i a p r z e z n a r o d y s p o z a k r g u n a s z e j
k u l t u r y z a c h o d n i c h w a r t o [c i i i n s t y t u c j i w i m i p o s t p u j c e g o u n i w e r s a l i z m u j e s t n i e b e z -
p i e c z n e d l a [w i a t a . M o |e t o b o w i e m d o p r o w a d z i d o m i d z y k u l t u r o w e j w o j n y i k l s k i
Z a c h o d u .
N a l e |y n a t o m i a s t p o d j n a s t p u j c e d z i a Ba n i a :
j a k n a j s z y b c i e j p r z y j d o U n i i E u r o p e j s k i e j i N A T O p a Ds t w a E u r o p y Zr o d k o w e j
z k r g u k u l t u r y z a c h o d n i e j ( o p r c z G r u p y W y s z e c h r a d z k i e j t a k |e r e p u b l i k i b a Bt y c -
k i e o r a z S Bo w e n i i C h o r w a c j ) ;
p o g Bb i i n t e g r a c j p o l i t y c z n , g o s p o d a r c z i w o j s k o w , b y z a p o b i e c w y k o r z y s t y -
w a n i u d z i e l c y c h j e r |n i c p r z e z p a Ds t w a z i n n y c h k r g w k u l t u r o w y c h ;
p o p i e r a w e s t e r n i z a c j A m e r y k i Aa c i Ds k i e j i u t r z y m y w a [c i s Be k o n t a k t y z k r a j a m i
t e g o r e g i o n u ;
h a m o w a r o z w j k o n w e n c j o n a l n e g o i n i e k o n w e n c j o n a l n e g o p o t e n c j a Bu m i l i t a r n e g o
k r a j w i s l a m s k i c h i C h i n ;
o p zn i a o d s u w a n i e s i J a p o n i i o d Z a c h o d u i j e j z b l i |a n i e s i d o C h i n ;
u t r z y m y w a t e c h n i c z n i m i l i t a r n p r z e w a g n a d i n n y m i c y w i l i z a c j a m i ;
u z n a r o l R o s j i j a k o o [r o d k a c y w i l i z a c j i p r a w o s Ba w n e j , k t r a m a z a s a d n i c z e i n t e -
r e s y d o t y c z c e b e z p i e c z e Ds t w a s w y c h p o Bu d n i o w y c h g r a n i c ;
u z n a , |e i n t e r w e n i o w a n i e Z a c h o d u w s p r a w y i n n y c h c y w i l i z a c j i s t a n o w i zr d Bo
d e s t a b i l i z a c j i i p o t e n c j a l n e g o k o n f l i k t u g l o b a l n e g o .
3 2
B G A G H
P r o b l e m c y w i l i z a c j i n a p r z e s t r z e n i d z i e j w
B a d a c z e z a j m u j c y s i h i s t o r i l u d z k o [c i a n a l i z u j p r z e d e w s z y s t k i m d z i e j e c y w i l i -
z a c j i . N a p r z e s t r z e n i w i e k w s t a n o w i By o n e n a j s z e r s z e r a m y o k r e [l e n i a w Ba s n e j t o |s a m o [c i .
D l a t e g o u c z e n i z a j m u j s i i c h k o r z e n i a m i , p o w s t a w a n i e m , r o z w o j e m , o s i g n i c i a m i , a t a k -
|e s c h y Bk i e m i p r z y c z y n a m i u p a d k u . P r o b l e m a t y k t z a j m o w a l i s i m . i n . : M a x W e b e r ,
E m i l D u r k h e i m , O s w a l d S p e n g l e r , P i t i r i m S o r o k i n , A r n o l d T o y n b e e , A l f r e d W e b e r ,
A l f r e d L . K r o e b e r , P h i l i p B a g b y , C a r r o l l Q u i g l e y , R u s h t o n C o u l b o r , C h r i s t o p h e r D a w s o n ,
S . N . E i s e n s t a d t , F e r n a n d B r a u d e l , W i l l i a m H . M c N e i l l , A d d a B o z e m a n , I m m a n u e l
W a l l e r s t e i n , F e l i p e F e r n a n d e z - A r n e s t , M a t t h e w M e l k o i w i e l u i n n y c h . P r a c e i c h s w w i e l u
p u n k t a c h z b i e |n e i p r o w a d z d o r o z r |n i e n i a m i d z y c y w i l i z a c j w l i c z b i e p o j e d y n c z e j , a c y -
w i l i z a c j a m i w l i c z b i e m n o g i e j .
P o j c i e c y w i l i z a c j i z o s t a Bo r o z w i n i t e p r z e z o s i e m n a s t o w i e c z n y c h m y [l i c i e l i f r a n c u s -
k i c h j a k o p r z e c i w i e Ds t w o p o j c i a b a r b a r z y Ds t w o . S p o Be c z e Ds t w o c y w i l i z o w a n e r |n i Bo s i o d
p r y m i t y w n e g o t y m , |e b y Bo o s i a d Be , m i e j s k i e , a j e g o c z Bo n k o w i e p o s i a d a l i u m i e j t n o [ c z y t a n i a
i p i s a n i a . K o n c e p c j a c y w i l i z a c j i s t a Ba s i n o r m s Bu |c d o o c e n i a n i a s p o Be c z e Ds t w .
Z c z a s e m , w r a z z r o z w o j e m w i e d z y , a t a k |e b a d a D, w t y m a r c h e o l o g i i , z a c z t o u |y w a
p o j c i a t e g o w l i c z b i e m n o g i e j d l a p o d k r e [l e n i a w i e l o r a k o [c i c y w i l i z a c j i i r |n e g o i c h
s t o p n i a r o z w o j u w p o s z c z e g l n y c h c z [c i a c h g l o b u . W l i c z b i e p o j e d y n c z e j c y w i l i z a c j a
p o j a w i a s i j e d y n i e w z n a c z e n i u c y w i l i z a c j i [w i a t o w e j , c z y l i u n i w e r s a l n e j . N a l e |y z w r c i
t e | u w a g n a w s p Bz a l e |n o [ p o j k u l t u r a i c y w i l i z a c j a . D l a n a s z y c h p o t r z e b c y w i l i z a c j
p o j m u j e s i j a k o c a Bo [ k u l t u r o w . O b a p o j c i a o d n o s z s i d o s t y l u |y c i a d a n e g o n a r o d u
i w t y m s e n s i e j e s t k u l t u r w n a j s z e r s z y m t e g o s Bo w a z n a c z e n i u , z a w i e r a j c y m w e d l e
A . B o z e m a n a : w a r t o [c i , n o r m y , i n s t y t u c j e , s p o s o b y m y [l e n i a , d o k t r y c h k o l e j n e p o k o -
l e n i a d a n e j s p o Be c z n o [c i p r z y w i z u j n a j w i k s z w a g . N a l e |y t e | o d n o t o w a , |e c h o c i a |
i s t n i e j e d u |a z b i e |n o [ p o m i d z y p o d z i a Be m n a c y w i l i z a c j e i r a s y n a p o d s t a w i e c e c h
f i z y c z n y c h , n i e s o n e t o |s a m e . L u d z i e t e j s a m e j r a s y m o g b o w i e m n a l e |e d o r |n y c h
c y w i l i z a c j i , c y w i l i z a c j a z a [ m o |e Bc z y r |n e r a s y . P r z y k Ba d e m s t u w i e l k i e r e l i g i e m i s j o -
n a r s k i e , j a k c h r z e [c i j a Ds t w o i i s l a m .
C y w i l i z a c j a j e s t n a j w i k s z s t a n o w i c c a Bo [ j e d n o s t k k u l t u r o w , n p . m i e s z k a n i e c
K r a k o w a m o |e o k r e [l a s i j a k o k r a k o w i a n i n , P o l a k , k a t o l i k , c h r z e [c i j a n i n , E u r o p e j c z y k ,
c z Bo w i e k c y w i l i z a c j i Z a c h o d u . T a k w i c s t a n o w i n a j w y |s z i d e n t y f i k a c j g r u p y , w r a m a c h
k t r e j c z u j e m y s i p o d w z g l d e m k u l t u r o w y m u s i e b i e . C y w i l i z a c j a m o |e b y w i e l k a
i l i c z n a , j a k c h i Ds k a , m o |e b y t e | m a Ba i n i e l i c z n a ( c h o o d r b n a ) i n i e p o w i z a n a z |a d n
i n n . T u o m w i m y j e d y n i e t e n a j w a |n i e j s z e .
C y w i l i z a c j e n i e m a j w y r a zn i e w y t y c z o n y c h g r a n i c i c z a s e m n a s i e b i e o d d z i a Bu j i n a -
k Ba d a j s i p o z o s t a j c j e d n a k c a Bo [c i a m i . S o n e o g r a n i c z o n e w c z a s i e , c h o m o g b y
d Bu g o w i e c z n e i w s w y m t r w a n i u e w o l u u j . F a z y e w o l u c j i d e f i n i u j b a d a c z e w r |n y s p o -
s b . N a p r z y k Ba d Q u i g l e y w y l i c z a i c h s i e d e m : s k r z y |o w a n i e , o k r e s c i |y , e k s p a n s j a , e p o k a
k o n f l i k t u , i m p e r i u m [w i a t o w e , s c h y Be k i o b c a i n w a z j a . M a t t h e w M e l k o p r z e d s t a w i a m o d e l
z m i a n n a s t p u j c o : o d w y k r y s t a l i z o w a n e g o s y s t e m u f e u d a l n e g o , p o p r z e z s y s t e m f e u d a l n y
3 3
B G A G H
w s t a d i u m t r a n s f o r m a c j i , n a s t p n i e w y k r y s t a l i z o w a n y s y s t e m p a Ds t w o w y , s y s t e m p a Ds t w o -
w y w s t a d i u m t r a n s f o r m a c j i , p o w y k r y s t a l i z o w a n y s y s t e m i m p e r i a l n y . W e d Bu g T o y n b e e e g o
c y w i l i z a c j a w y Ba n i a s i j a k o o d p o w i e d z n a w y z w a n i a , p r z e c h o d z i p r z e z s t a d i u m w z r o s t u ,
k i e d y z y s k u j e k o n t r o l n a d [r o d o w i s k i e m , p o t e m n a s t p u j e c z a s z a m i e s z a n i a , p o w s t a j e
p a Ds t w o u n i w e r s a l n e , w k o Dc u d o c h o d z i d o d e z i n t e g r a c j i .
P o m i m o r |n i c w i d a w y r a zn i e , |e p r o c e s e w o l u c j i p r z e b y w a d r o g o d k o n f l i k t w ,
p r z e z p a Ds t w o u n i w e r s a l n e , d o s c h y Bk u i d e z i n t e g r a c j i . N i e z a p o m i n a j m y , |e c y w i l i z a c j e s
o r g a n i z m a m i k u l t u r o w y m i , a n i e p o l i t y c z n y m i , r |n a w i c m o |e b y i c h s t r u k t u r a p o l i t y c z n a .
J e [l i c h o d z i o l i c z b g B w n y c h c y w i l i z a c j i n a p r z e s t r z e n i d z i e j w i w s p Bc z e [n i e , t o
t r z e b a z a u w a |y , |e n i e m a z g o d n o [c i p o m i d z y b a d a c z a m i p r o b l e m u .
N a j c z [c i e j w y m i e n i a s i s i e d e m c y w i l i z a c j i w y m a r By c h :
1 ) m e z o p o t a m s k a ,
2 ) e g i p s k a ,
3 ) k r e t e Ds k a ,
4 ) k l a s y c z n a ,
5 ) b i z a n t y j s k a ,
6 ) [r o d k o w o a m e r y k a Ds k a ,
7 ) a n d y j s k a .
N a d a l t r w a p i s p o [r d c y w i l i z a c j i n a j s t a r s z y c h :
1 ) c h i Ds k a ,
2 ) j a p o Ds k a ,
3 ) i n d y j s k a ,
4 ) i s l a m s k a ,
5 ) z a c h o d n i a .
G d y z a j m u j e m y s i [w i a t e m w s p Bc z e s n y m , w a r t o d o d a j e s z c z e c y w i l i z a c j p r a w o -
s Ba w n , l a t y n o a m e r y k a Ds k i e w e n t u a l n i e a f r y k a Ds k . O t o k r t k i e c h a r a k t e r y s t y k i n a j w a |-
n i e j s z y c h z n i c h .
C y w i l i z a c j a c h i Ds k a
I s t n i e j e c o n a j m n i e j o d 1 5 0 0 r o k u p . n . e . ( c z [ u c z o n y c h p r z e s u w a t d a t o t y s i c ,
a n a w e t d w a t y s i c e l a t w p r z e s z Bo [) . J e j w a |n y m s k Ba d n i k i e m i d e n t y f i k a c y j n y m j e s t k o n -
f u c j a n i z m . O b e j m u j e k u l t u r C h i n o r a z c h i Ds k i c h s p o Be c z n o [c i A z j i P o Bu d n i o w o - W s c h o d -
n i e j i w s z d z i e p o z a C h i n a m i , a t a k |e p o k r e w n e k u l t u r y W i e t n a m u i K o r e i .
C y w i l i z a c j a j a p o Ds k a
Ac z o n a j e s t c z s t o z c h i Ds k z e w z g l d u n a j e j k o r z e n i e . U k s z t a Bt o w a Ba s i m i d z y
1 0 0 a 4 0 0 r o k i e m n . e .
3 4
B G A G H
C y w i l i z a c j a i n d y j s k a ( h i n d u i s t y c z n a )
I s t n i e j e o d c o n a j m n i e j 1 5 0 0 r o k u p . n . e . n a s u b k o n t y n e n c i e i n d y j s k i m . H i n d u i z m s t a -
n o w i c e n t r a l n y j e j e l e m e n t n i e t y l k o r e l i g i j n y , a l e i k u l t u r o w y i s p o Be c z n y z a r a z e m . R o l t
s p e Bn i a d o d z i [ m i m o |y j c e j w I n d i a c h d u |e j s p o Be c z n o [c i m u z u Bm a Ds k i e j .
C y w i l i z a c j a i s l a m s k a
P o w s t a Ba w V I I w . n . e . n a P Bw y s p i e A r a b s k i m . R o z p r z e s t r z e n i Ba s i n a A f r y k P B-
n o c n , p r z e j [c i o w o n a P Bw y s e p I b e r y j s k i , A z j Zr o d k o w . W j e j r a m a c h i s t n i e j e w i e l e r |-
n y c h k u l t u r l u b s u b k u l t u r , j a k : a r a b s k a , t u r e c k a , p e r s k a , m a l a j s k a .
C y w i l i z a c j a z a c h o d n i a
J e j p o c z t e k d a t u j e s i n a 7 0 0 8 0 0 r o k n . e . S k Ba d a s i z t r z e c h g B w n y c h e l e m e n t w :
1 ) E u r o p y ,
2 ) A m e r y k i P Bn o c n e j ,
3 ) o b s z a r w z a s i e d l o n y c h p zn i e j p r z e z E u r o p e j c z y k w , j a k A u s t r a l i a i N o w a
Z e l a n d i a .
N i e k t r z y w Bc z a j w j e j o b r b t a k |e A m e r y k Aa c i Ds k . M i a n e m t y m o k r e [l a s i o b -
s z a r y n a z y w a n e n i e g d y [ z a c h o d n i m c h r z e [c i j a Ds t w e m .
C z [ w s p Bc z e s n y c h b a d a c z y p r o p o n u j e w y o d r b n i t r z y k o l e j n e c y w i l i z a c j e :
1 ) p r a w o s Ba w n ,
2 ) l a t y n o a m e r y k a Ds k ,
3 ) a f r y k a Ds k .
C y w i l i z a c j a p r a w o s Ba w n a
O [r o d k i e m j e j j e s t R o s j a . O d z a c h o d n i e g o c h r z e [c i j a Ds t w a o d r |n i a j b i z a n t y j s k i
r o d o w d , o d r b n a r e l i g i a , 2 0 0 l a t p a n o w a n i a t a t a r s k i e g o , b i u r o k r a t y c z n y d e s p o t y z m o r a z
o g r a n i c z o n y k o n t a k t z p r d a m i k u l t u r o w y m i Z a c h o d u , j a k r e n e s a n s , r e f o r m a c j a i o [w i e c e n i e .
C y w i l i z a c j a l a t y n o a m e r y k a Ds k a
C h o j e s t t w o r e m c y w i l i z a c j i e u r o p e j s k i e j p o s i a d a o d r b n t o |s a m o [. J e j r o z w j
p r z e b i e g a B o d m i e n n i e n i | E u r o p y i A m e r y k i P Bn o c n e j n a k a t o l i c k i m , a o b e c n i e p r o t e s -
t a n c k i m p o d g l e b i u , z a w i e r a w s o b i e b o w i e m k u l t u r y t u b y l c z e , k t r e w E u r o p i e n i e i s t n i a By ,
a w A m e r y c e P Bn o c n e j z o s t a By s k u t e c z n i e w y k o r z e n i o n e . N i e k t r z y c h c j k l a s y f i k o w a
j a k o p o d g r u p c y w i l i z a c j i Z a c h o d u , c z e m u s p r z e c i w i a j s i b a d a c z e p o Bu d n i o w o a m e r y k a Ds c y .
C y w i l i z a c j a a f r y k a Ds k a
W i k s z o [ u c z o n y c h ( z w y j t k i e m F . B r a u d e l a ) n e g u j e m o |l i w o [ j e j k l a s y f i k o w a n i a
z e w z g l d u n a t o , |e p Bn o c k o n t y n e n t u i j e g o w s c h o d n i e w y b r z e |e n a l e | d o [w i a t a i s l a -
3 5
B G A G H
m u , E t i o p i a s t a n o w i o d r b n c y w i l i z a c j s a m w s o b i e , z a [ e u r o p e j s k i i m p e r i a l i z m i o s a -
d n i c t w o w n i o s By w s z d z i e e l e m e n t y c y w i l i z a c j i z a c h o d n i e j . W r a z z n i w i k s z o [ k o n t y -
n e n t u n a p o Bu d n i e o d S a h a r y o p a n o w a Bo c h r z e [c i j a Ds t w o . J e s t j e d n a k f a k t e m , |e o b e c n i e
a f r y k a Ds k i e t o |s a m o [c i p l e m i e n n e o d |y w a j i m i e s z k a Dc y k o n t y n e n t u p o d k r e [l a j s w o j
o d r b n o [ a f r y k a Ds k . B y m o |e k i e d y [ w y t w o r z y s i t a m o d r b n a c y w i l i z a c j a z o [r o d -
k i e m n p . w R e p u b l i c e P o Bu d n i o w e j A f r y k i .
R e l i g i e t o c e n t r a l n y e l e m e n t d e f i n i u j c y c y w i l i z a c j e . Z p i c i u w i e l k i c h r e l i g i i [w i a t a
c z t e r y : c h r z e [c i j a Ds t w o , i s l a m , h i n d u i z m i k o n f u c j a n i z m , z w i z a n e s [c i [l e z g B w n y m i
c y w i l i z a c j a m i . N a t o m i a s t b u d d y z m n i e p r z e t r w a B w k r a j u , w k t r y m s i n a r o d z i B. Z o s t a B
z a s y m i l o w a n y z m i e j s c o w y m i k u l t u r a m i , n p . w C h i n a c h z k o n f u c j a n i z m e m i t a o i z m e m .
C h o s t a n o w i n a d a l w a |n y e l e m e n t s k Ba d o w y k u l t u r y w i e l u s p o Be c z e Ds t w A z j i , n i e t w o r z y
c y w i l i z a c j i b u d d y j s k i e j . B u d d y z m r o z p a d B s i w c z e [n i e j n a d w a o d Ba m y i i s t n i e j e w S r i
L a n c e , B i r m i e , T a j l a n d i i , L a o s i e i K a m b o d |y ( b u d d y z m t h e r a w a d a ) , a l u d n o [ T y b e t u ,
M o n g o l i i i B h u t a n u z w i z a Ba s i z l a m a i s t y c z n o d m i a n b u d d y z m u m a h a j a n a .
K o n t a k t y m i d z y c y w i l i z a c j a m i p r z e d r o k i e m 1 5 0 0 n . e . f a k t y c z n i e n i e i s t n i a By a l b o
b y By s p o r a d y c z n e i i n t e n s y w n e . H i s t o r y c y o k r e [l a j t o m i a n e m p r z y p a d k o w y c h s p o t k a D .
C z a s i p r z e s t r z e D o d d z i e l a By c y w i l i z a c j e i t y l k o n i e w i e l e z n i c h i s t n i a Bo r w n o c z e [n i e .
N a j w c z e [n i e j d o k o n t a k t w z a c z Bo d o c h o d z i w b a s e n i e M o r z a Zr d z i e m n e g o , A z j i P o -
Bu d n i o w o - Z a c h o d n i e j i I n d i a c h P Bn o c n y c h . P r z e m i e s z c z a n i e s i i d e i i t e c h n o l o g i i m i a Bo
w p r a w d z i e m i e j s c e , a l e t r w a Bo t o c a By m i w i e k a m i ( n p . d r u k , p r o c h s t r z e l n i c z y ) . D o d r a m a -
t w d o c h o d z i Bo w t e d y , g d y l u d n a l e |c y d o j e d n e j c y w i l i z a c j i p o d b i j a B i e k s t e r m i n o w a B l u b
p o d p o r z d k o w y w a B s o b i e l u d i n n e j c y w i l i z a c j i . Z j a w i s k a t e m i a By z a z w y c z a j g w a Bt o w n y
i k r w a w y p r z e b i e g . P o c z w s z y o d V I I w . n . e . r o z w i n By s i d o [ i n t e n s y w n e k o n t a k t y m i -
d z y c y w i l i z a c j i s l a m u i Z a c h o d u o r a z i s l a m u i I n d i i .
E u r o p e j s k i e c h r z e [c i j a Ds t w o z a c z Bo s i w y k s z t a Bc a w o d r b n c y w i l i z a c j Z a c h o d u
p o m i d z y V I I a I X w . C a Be s t u l e c i a p o z o s t a w a Ba o n a w t y l e z a i n n y m i . C h i n y , a n a w e t
B i z a n c j u m , w y p r z e d z a By w w c z a s E u r o p p o d k a |d y m w z g l d e m ( z a r w n o b o g a c t w a , j a k
i s i By o r |a , o r a z w d z i e d z i n i e s z t u k i , l i t e r a t u r y i n a u k i ) . D o p i e r o w w i e k a c h X I X I I I z a c z -
Ba n a p r a w d r o z w i j a s i k u l t u r a e u r o p e j s k a . Z a w d z i c z a t o w d u |e j m i e r z e z d o l n o [c i d o
p r z y s w a j a n i a s o b i e o s i g n i c y w i l i z a c j i w y |e j s t o j c y c h . P o t g a T u r c j i n a p e w i e n c z a s p o -
Bo |y Ba k r e s p i e r w s z e m u i m p e r i a l i z m o w i Z a c h o d u , a l e o d r o k u 1 5 0 0 r o z p o c z Ba s i e k s p a n -
s j a E u r o p e j c z y k w i i c h n a p r n a p o z o s t a Be c y w i l i z a c j e . W t e d y z a k o Dc z y Ba s i r e k o n k w i s t a
P Bw y s p u I b e r y j s k i e g o , P o r t u g a l c z y c y z a c z l i p e n e t r o w a A z j , a H i s z p a n i e A m e r y k .
W c i g u n a s t p n y c h d w u s t u p i d z i e s i c i u l a t c a Ba z a c h o d n i a p Bk u l a o r a z z n a c z n a c z [
A z j i z n a l a z By s i p o d p a n o w a n i e m l u b h e g e m o n i p a Ds t w e u r o p e j s k i c h . C h o p o d k o n i e c
X V I w . b e z p o [r e d n i e z w i e r z c h n i c t w o p a Ds t w e u r o p e j s k i c h u s t p i Bo , a l i c z n e k r a j e , w t y m
S t a n y Z j e d n o c z o n e , z b u n t o w a By s i i u z y s k a By n i e p o d l e g Bo [, j e d n a k d o k o Dc a X I X w .
o d r o d z o n y i m p e r i a l i z m z a c h o d n i o p a n o w a B p r a w i e c a B A f r y k , u m o c n i B s w k o n t r o l n a
s u b k o n t y n e n c i e i n d y j s k i m i w A z j i , z a [ n a p o c z t k u X X w . p o d p o r z d k o w a B s o b i e b e z p o [-
r e d n i o l u b p o [r e d n i o c a By B l i s k i W s c h d z w y j t k i e m T u r c j i .
3 6
B G A G H
W p By w o m Z a c h o d u z d o Ba By o p r z e s i c y w i l i z a c j e r o s y j s k a , j a p o Ds k a i e t i o p s k a ,
a w i c m o n a r c h i e s c e n t r a l i z o w a n e , k t r e z a c h o w a By n i e p o d l e g Bo [. T a k w i c p r z e z 4 0 0 l a t
s t o s u n k i m i d z y k r g a m i k u l t u r o w y m i s p r o w a d z a By s i d o p o d p o r z d k o w a n i a i n n y c h s p o -
Be c z e Ds t w c y w i l i z a c j i Z a c h o d u . G B w n p r z e s Ba n k e k s p a n s j i Z a c h o d u b y B r o z w j t e c h n i k i ,
o d n a w i g a c j i p o c z y n a j c , a n a [r o d k a c h m i l i t a r n y c h k o Dc z c . P r z e w a g a o r g a n i z a c y j n a ,
l e p s z a d y s c y p l i n a i w y s z k o l e n i e |o Bn i e r z y , l e p s z a b r o D, t r a n s p o r t , l o g i s t y k a i s Bu |b a m e -
d y c z n a t o a t u t y w w a l c e o p o d b j [w i a t a . L u d z i e Z a c h o d u n i e c h c o t y m p a m i t a , a l e
l u d z i e s p o z a n a s z e g o k r g u k u l t u r o w e g o n i e z a p o m i n a j o s t o s o w a n i u p r z e m o c y p r z e z
k i l k a s t u l e c i e k s p a n s j i E u r o p e j c z y k w .
O k o Bo r o k u 1 9 1 0 [w i a t b y B b a r d z i e j z j e d n o c z o n y p o l i t y c z n i e i e k o n o m i c z n i e n i |
k i e d y k o l w i e k w d z i e j a c h . S Bo w o c y w i l i z a c j a s t a n o w i Bo z a [ s y n o n i m c y w i l i z a c j i z a c h o d -
n i e j . W y Bo n i B s i t e | u k Ba d m i d z y n a r o d o w y d e f i n i o w a n y w z a c h o d n i c h k a t e g o r i a c h . N a r o -
d y e u r o p e j s k i e X I X w i e k u , m i m o w s p l n e j k u l t u r y , t o c z y By m i d z y s o b b e z u s t a n n e w a l k i .
T e n m o d e l u t r z y m a B s i d o I w o j n y [w i a t o w e j . O d 1 9 1 7 r o k u p o r e w o l u c j i r o s y j s k i e j
m i e j s c e k o n f l i k t u m i d z y p a Ds t w a m i n a r o d o w y m i z a j B k o n f l i k t i d e o l o g i i . N a j p i e r w r o z -
g r y w a B s i m i d z y f a s z y z m e m , k o m u n i z m e m i l i b e r a l n d e m o k r a c j , n a s t p n i e m i d z y
d w o m a o s t a t n i m i .
W l a t a c h z i m n e j w o j n y u c i e l e [n i e n i e m t y c h i d e o l o g i i s t a By s i d w a s u p e r m o c a r s t w a ,
z k t r y c h k a |d e o k r e [l a Bo s w t o |s a m o [ w i d e o l o g i c z n y c h k a t e g o r i a c h , |a d n e z a [ n i e b y Bo
p a Ds t w e m n a r o d o w y m w t r a d y c y j n y m , e u r o p e j s k i m s e n s i e . D o j [c i e d o w Ba d z y r e |i m w
o p a r t y c h n a i d e o l o g i i k o m u n i s t y c z n e j n a j p i e r w w R o s j i , p o t e m w C h i n a c h i W i e t n a m i e ,
s t a n o w i Bo f a z p r z e j [c i o w o d e u r o p e j s k i e g o s y s t e m u n a r o d o w e g o d o p o s t e u r o p e j s k i e g o
s y s t e m u w i e l o c y w i l i z a c y j n e g o . K r a j e n i e z a c h o d n i e p r z e s t a By b y z a t e m p r z e d m i o t a m i
h i s t o r i i r o z g r y w a j c e j s i w y Bc z n i e w e u r o p e j s k i m k r g u k u l t u r o w y m .
L i t e r a t u r a
[ 1 ] B a r b e r B . : D |i h a d k o n t r a M a c [w i a t . W a r s z a w a , 1 9 9 7
[ 2 ] B r a u d e l F . : H i s t o r i a i t r w a n i e . W a r s z a w a , 1 9 7 1
[ 3 ] F u k u y a m a F . : K o n i e c h i s t o r i i . W a r s z a w a , 1 9 9 8
[ 4 ] H u n t i n g t o n S . : Z d e r z e n i e c y w i l i z a c j i . W a r s z a w a , 1 9 9 7
[ 5 ] R i t z e r G . : M a k d o n a l d y z a c j a s p o Be c z e Ds t w a . W a r s z a w a , 1 9 9 7
[ 6 ] T o f f l e r A . , T o f f l e r H . : W o j n a i a n t y w o j n a . W a r s z a w a , 1 9 9 7
[ 7 ] T o y n b e e A . : C y w i l i z a c j a w c z a s i e p r b y . W a r s z a w a , 1 9 9 1
3 7
B G A G H
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
39 20 Listopad 2001 Zachód jest wart tej mszyMICHALKIEWICZ JAKÓŁKI WSCHODNIE I ZACHODNIEzmierzchcodex alimentarius kodeks zywnosciowy samobojstwo zachodniego swiata eiobarushdie salman wschod zachodZachod23Krzysztof Fokt Etniczna stratygrafia, u źródeł zachodniej połowy Słowiańszczyznyna poludnie od granicy na zachod od slonca muza?moqwork zmierzch wojnyzmierzch05 Greckie polis zachoduII Ogólna charakterystyka województwa zachodniopomorskiegowięcej podobnych podstron