80555

1

OSOBY PRAWNE

Rzymianie nigdy me nazwali osoby prawnej, ale z wielu regulacji prawnych można wysnuć wniosek o jej właściwościach. Według Gaiusa „Tym, których uznaje się za ciało zbiorowe, jak stowarzyszenia, spółki czy inne zbiorowości o tej nazwie, na wzór Rzeczpospolitej, przysługują rzeczy wspólne, wspólna kasa i prowadzący zarząd lub inaczej syndyk, przez którego, jak w Rzeczypospolitej, dokonuje się wszelkich czynności, których trzeba dokonać we wspólnym interesie”.

—+ wyodrębniony majątek —> samodzielny budżet

—► zarządca dokonujący czynności w imieniu i na rzecz organizacji jako całości.

Choć ustawa XII tablic wprowadzała swobodę stowarzyszeń, to w początkach pryncypatu zniesiono tą swobodę. Lex luli.i de collegiis (za Augusta lub Cezara) wprowadzała zasadę koncesji senatu dla stowarzyszeń, których statuty przewidywały zgromadzenia członków. Później w miejsce senatu zezwolenia udzielał cesarz. Faktycznie lex In lin ograniczyła nie tylko wolność stowarzyszeń, ale także zgromadzeń.

W razie przestępnego działania syndyka można było wystąpić z actio doli przeciwko memu, a ze skarga o bezpodstawne wzbogacenie się przeciwko osobie prawnej.

Rodzaje osób prawnych:

- aerarium populi Roni.mi (Populns Romanus; res publicae popnli Rom mu) — sporne jest czy był uważany za osobę prawną. Skarb państwa należący do narodu rzymskiego, mieścił się w świątyni Saturna, a zarządzany był przez kwestorów, a późnie; praefecti’ którzy działali jako zastępcy bezpośredni. Pewne akty prywatnoprawne były oceniane z punktu widzenia prawa publicznego.

-    Fiscus - majątek państwowy pozostawiony do dyspozycji cesarza. Princeps był osoba prywatną wyposażoną we władzę publiczną. W części majątek ten podlegał prawu prywatnemu, z uwzględnieniem uprzywilejowania tej masy majątkowej. W imieniu fiscnsa działali procuratores, hierarchicznie podporządkowani pnncepsowL Do wyodrębnienia fiscus jako odrębnego majątku do swobodnej dyspozycji cesarza doszło prawdopodobnie za czasów Klaudiusza.

*    od fiscus należy odróżnić patńmonium Caesańs - prywatny majątek cesarza.

*    istniały oddzielne fiscijako skarby poszczególnych prowincji.

-    grruny (municipia, civites, coloniae) - były wspólnotami obywatelskimi różnymi od civitas Roni.monitu, będącymi w pozycji uprzywilejowanej w stosunku do republiki, ale mające pewna autonomię. Municipia - dawne miasta, które weszły pod zwierzchnictwo Rzymu. Coloniae to kolonie zakładane przez Rzym na terenach podległych.

- stowarzyszenia (sodalitates, Collegia, corpora, societaś) — organizacje o charakterze stowarzyszeń istniejące od najdawniejszych czasów. Były to związki osób o tym samym zawodzie, o podobne sytuacji majątkowej (kasy zapomogowe), lub związane kultem religijnym (np. bractwa pogrzebowe). Do założenia stowarzyszenia potrzebne były minimalnie trzy osoby (tres faciunt Collegium), ale już do istnienia wystarczyła jedna osoba.

-    instytucje kościelne (ecclesiae) - uzyskują zdolność prawną w okresie chrześcijaństwa.

*    fundacje dobroczynne (piae causae) - masy majątkowe przeznaczone na cele dobroczynne. Powstają od V-VI w n.e. pod wpływem doktryny chrześcijańskiej. Ich majątkiem zarządzał oeconomus Sporne, czy uważane je za odrębne osoby prawne.