99025

Mimo tego porozumienie jako mechanizm dyskursu publicznego jest kategorią produktywną, w efekcie której następuje postęp i zmiana w społeczeństwie. Efekt ten za Anselmem Straussem można nazwać projektem, co oznacza zbiorowe, złożone przedsięwzięcie, wymagające koordynacji i dopasowania piętrzących się, nierzadko jakościowo odmiennych zadań, w tym zwłaszcza ich odpowiedniego rozłożenia w czasie.64 Jest to możliwe w społeczeństwie nastawionym na osiągnięcie kompromisu i rozumiejącym istnienie odmiennych punktów widzenia.

Ceremonia jest dyskursem ukierunkowanym na stosowanie zrutynizowanej, a tym samym bardzo powierzchownej przekładalności perspektyw. Deklarowany metakomunikat pełnego porozumienia uzasadnia się odwołaniem do powszechnie akceptowanych treści: „prymatu dobra wspólnego”, czy „zasady państwa prawa”. Mechanizm ceremonii na drodze do osiągnięcia deklarowanego porozumienia, wyklucza głosy, które mogłyby podkreślić istniejące różnice między stronami.

Po destrukcyjnej stronie ścieżki schematu uznającej orientację na przekładałność perspektyw, znajduje się ceremonia. Za sprawą reglamentacji niektórych punktów widzenia i niedopuszczania do debaty publicznej istotnych głosów, dynamicznym efektem ceremonii jest kontrola. Długotrwała dominacja ceremonii w dyskursie publicznym może świadczyć o obecności silnego aparatu przymusu. Natomiast w demokratycznym dyskursie prowadzi do konfliktu, który, by mógł być produktywny powinien przerodzić się w dyskurs dramatu społecznego.

Społeczny dramat składa się z czterech faz: artykulacji, eskalacji, opanowywania i zakończenia konfliktu. Dwie pierwsze fazy umożliwiają uświadomienie podstawowych napięć i sprzeczności danego społeczeństwa. Opanowanie konfliktu polega na twórczym opracowaniu napięć, które może doprowadzić do „porozumienia roboczego” lub do stabilizacji poprzedniego stanu rzeczy, ale wzbogaconej o wzrost społecznej samowiedzy.66 Niezależnie od sposobu zakończenia konfliktu, nie ma możliwości na jego powrót w jednakowej postaci. Stan ten gwarantuje wzrost społecznej samowiedzy. Oczywiście istnieje możliwość przerodzenia się danego dramatu społecznego w inny skupiony wokół równie istotnej sprawy powiązanej z pierwotna przyczyną zaistnienia sytuacji problematycznej.

Produktywny charakter dramatu społecznego przejawia się w możliwych dwóch wariantach jego zakończenia. Z jednej strony konflikt może zakończyć się porozumieniem roboczym, albo wzbogaceniem społecznej samowiedzy. Każdy z dwóch wariantów