2165574624

Po trzecie, różne obszary nauki czy nawet różne dyscypliny różnią się proporcją młodych i starszych w elitach naukowych, a więc wśród uczonych postrzeganych jako wybitni ze względu na wagę badawczych osiągnięć. Porównajmy np. fizykę i historię.

Dlaczego tak jest: skąd te różnice? Pozostałą część referatu poświecę naszkicowaniu teorii eksplanacyjnej kilkunastu hipotez wyjaśniających te zaobserwowane fenomeny.

SKĄD WIĘKSZA „STAROŚĆ” NAUKI OD INNYCH DZIEDZIN?

Decyduje o tym, po pierwsze, swoisty charakter kariery zawodowej: rekrutacji do zawodu, przebiegu pracy zawodowej, przejścia w stan spoczynku. W nauce występuje systematyczna, wyraźnie określona i zinstytucjonalizowana sekwencja terminowania: cykl stopni i tytułów naukowych, aż do osiągnięcia samodzielności, czy mówiąc językiem cechowym „mistrzostwa”. Droga ta jest szczególnie długa w porównaniu z innymi rzemiosłami czy zawodami. Szczebli na ogół nie można przeskoczyć, a przejście każdego wymaga czasu. (Np. w USA średni okres od rozpoczęcia edukacji na uniwersytecie do doktoratu wynosi 11 lat. U nas chyba jeszcze więcej.) O awansie w nauce decyduje głównie „dorobek naukowy”, pula osiągnięć (przede wszystkim publikacji), których kumulacja wymaga czasu. Pełny status zawodowy osiąga się więc później niż w innych zawodach. I na ogół dopiero wtedy uzyskuje się dostęp do środków, a także rosnącą widoczność w środowisku naukowym, co po upływie kolejnego, znacznego okresu, otwiera szanse wejścia do elity naukowej.

Karierę zawodową kończy się później niż w innych zawodach (co jest nawet usankcjonowane prawnie jako późniejsza emerytura). Własna aktywność badawcza kończy się na ogół wraz ze śmiercią, a niektóre role wykonuje się dożywotnio (np. członkostwo akademii nauk, stąd nie tylko w PAN, ale i w National Academy of Sciences mediana wieku to ponad 62 lata, a jedna czwarta członków przekroczyła 70 lat. Ten mechanizm „starzenia się” zbiorowości jest najbardziej wyraźny w akademiach nauk o ograniczonej liczbie członków, gdzie przyjęcie nowego wymaga wcześniejszego odejścia innego. Polska Akademia Nauk jest dlatego „starsza”, np. od Academia Europaea w Londynie, gdzie skład członkowski nie jest prawnie limitowany).

Wszystko to sprawia, że w nauce występuje znacznie przedłużona aktywność zawodowa, która w innych zawodach kończy się automatycznie z przejściem w stan spoczynku. Stąd w środowisku jako całości większa proporcja ludzi starszych.

Dodatkowy czynnik to ogólne przedłużenie okresu życia w krajach rozwiniętych. Uczeni, jak i wszyscy inni żyją w naszych czasach dłużej niż dawniej, umie

WIEK UCZONYCH A SPOŁECZNA STRUKTURA NAUKI

63