3784498583

511

Elementy ekonomii behawioralnej w dziełach Adama Smitha

co można przetłumaczyć jak „efekt ramy”¹³. Termin „rama” (frame) w psychologii dotyczy znaczenia kontekstu, w którym podejmowane są decyzje.

W ekonomii tradycyjnej racjonalna teoria wyboru opiera się na zasadzie niezmienności opisu rzeczywistości. Tymczasem ten sam problem może być ujęty w różny sposób, co z kolei zmienia preferencje podejmującego decyzje. Racjonalne zasady są istotne w sensie normatywnym, ale w sensie deskryptywnym są złe. Nie ma teorii wyboru, która byłaby dobra w sensie normatywnym i deskryptywnym [TYersky, Kahneman 1986].

D. Kahneman i A. Tversky [1979] wykazali, że „efekt ramy” istotnie wpływa na wybory, których dokonujemy, co podważa klasyczne aksjomaty racjonalnych wyborów. To doprowadziło do rozwoju teorii perspektywy jako alternatywy dla teorii racjonalnego wyboru w warunkach ryzyka. Kahneman i TYersky pokazali, przeprowadzając liczne eksperymenty, jak zmieniają się preferencje, kiedy ten sam problem jest przedstawiony w różny sposób (m.in. Kahneman i TYersky [1984], Kahneman [2002]).

XIII. Preferencje w czasie i problem samokontroli

Według A. Smitha [1989, s. 281]: „przyjemność, którą mamy doświadczyć za dziesięć lat, interesuje nas (...) niewiele w porównaniu z tą, której możemy doznać dzisiaj; uczucie, którą pierwsza pobudza, jest oczywiście niewielkie w porównaniu z gwałtowną namiętnością, którą jest zdolna wywołać druga, tak, że pierwsza nigdy nie może zrównoważyć drugiej, jeśli nie jest wzmocniona poczuciem słuszności naszego postępowania”.

Tradycyjna analiza ekonomiczna wyborów w czasie opiera się na modelu dyskontowej użyteczności (discounted utility model) P. Samuelsona [1937]. Zgodnie z jego teorią podejmujący decyzję odracza w czasie konsumpcję, jeżeli poziom użyteczności przyszłej konsumpcji będzie znacząco wyższy od użyteczności bieżącej konsumpcji. Różnica między poziomem bieżącej i przyszłej konsumpcji jest określona za pomocą stałej stopy dyskontowej.

W ostatnich trzydziestu latach pojawiły się liczne opracowania dotyczące psychologii podejmowania decyzji, które przedstawiają rozmaite przypadki zmienności stopy dyskontowej. Po pierwsze, im bardziej porównywalne warianty są oddalone od siebie w czasie, tym stopa dyskontowa wymagana przez podejmującego decyzję jest mniejsza. Zjawisko to nazywane jest dyskontowaniem hiperbo-licznym [Laibson 1997; Angeletos i in. 2001]. Po drugie, podejmujący decyzje stosuje różne stopy dyskontowe przy wyborach różniących się tylko wartością nominalną kolejnych wariantów. Decydenci dyskontują małe wartości według

¹³ W polskiej literaturze przedmiotu używa się także terminu „efekt wąskich ram” [Szyszka 2007],