Pierścienice
To zwierzęta występujące w
morzach, wodach słodkich i glebie. Prowadzą wolny tryb życia
będąc drapieżnikami, filtratorami, glebożercami. Ciało tych
zwierząt jest wydłużone, podzielone na segmenty (tzw.
metamery), oddzielone przegrodami poprzecznymi. Ciało tworzy
wór skórno-mięśniowy. Wewnątrz ciała występuje wtórna
jama ciała (celoma), zajmująca przestrzeń między
przewodem pokarmowym a mięśniami. Celomę wypełnia płyn
pełniący funkcję hydroszkieletu. Ta grupa zwierząt ma dobrze
rozwinięty zamknięty układ krwionośny. Układ nerwowy jak
większość układów pierścienic jest metameryczny.
Pierścienice rozmnażają się płciowo. Są obojnakami lub rozdzielnopłciowymi.
Obejmują ok. 9000 gatunków
należących do gromad: skąposzczetów, wieloszczetów, pijawek.
Skąposzczety to grupa
2400 gatunków zwierząt przystosowanych do życia w wodach
słodkich i glebie. Przedstawicielem jest dżdżownica ziemna,
występująca w glebie.
Dżdżownica ziemna
Ciało dżdżownicy jest
walcowate, podzielone na liczne segmenty (pierścienie,
metamery). Liczba ich dochodzi do 110-180, a długość ciała
9-30 cm. W przedniej części ciała pierścienie są węższe
niż pozostałe. Najszersze, od 31-37 pierścienia, to tzw.
siodełko; pierścienie siodełka wydzielają ciecz (z
gruczołów), która służy do łączenia osobników w czasie
kopulacji i do budowy kokonu jajowego. Każdy pierścień jest
oddzielony od następnego przegrodą. Na każdym pierścieniu
znajduje się 8 szczecinek (4
pary, oprócz pierwszego i ostatniego), poruszanych za pomocą
mięśni. Powłokę ciała stanowi nabłonek z kutikulą. Pod
nabłonkiem są dwie warstwy mięśni. Powłoka ciała wraz z
mięśniami tworzy wór skórno-mięśniowy. Pod kutikulą są
gruczoły śluzowe. Wewnątrz
wora jest wtórna jama ciała, tzw. celoma.
Schemat budowy wewnętrznej dżdżownicy ziemnej (przekrój poprzeczny)
Budowa anatomiczna
dżdżownicy: układ pokarmowy tworzą otwór gębowy,
gardziel, przełyk, wole (w 14 segmentach), żołądek, komory
chloragenowe (zawierają tłuszcz jako materiał zapasowy),
jelito, fałd wzdłużny (zwiększenie powierzchni trawienia i
wchłaniania), odbyt.
Schemat budowy wewnętrznej dżdżownicy ziemnej (przekrój podłużny)
Wymiana gazowa – całą
powierzchnią ciała tlenowo.
Układ krwionośny –
zamknięty, składa się z naczyń podłużnych i okrężnych.
Grzbietowe naczynie biegnące ponad przewodem pokarmowym prowadzi
krew od tyłu ku przodowi. Pod przewodem pokarmowym naczynie
brzuszne z krwią płynącą w kierunku ku tyłowi. Te dwa
naczynia połączone są okrężnymi naczyniami, tzw.
“sercem”, które pulsując przepompowuje krew z naczynia
grzbietowego do brzusznego. Krew jest czerwona (hemoglobina
rozpuszczona w osoczu).
Układ nerwowy to
obrączka okołoprzełykowa, która łączy zwoje nadprzełykowe
i podprzełykowe. Wzdłuż ciała biegną pnie nerwowe łączące
zwoje segmentalne (łańcuszek). Dżdżownica reaguje na
światło i związki chemiczne.
Układ
wydalniczy – ma budowę
metameryczną. W każdym pierścieniu (oprócz trzech pierwszych
i ostatniego) występuje jedna para narządów wydalniczych. Tym
narządem jest lejek otwierający się do wtórnej jamy ciała,
na brzegach ma rzęski. Lejek prowadzi do cienkiej rurki
znajdującej się w sąsiednim pierścieniu. Typ metanefrydialny
różni się od protonefrydialnego tym, że występuje u niego
urzęsiony lejek z otworami: jednym prowadzącym do jamy ciała,
a drugim wydalniczym. Otwory wydalnicze są na stronie brzusznej.
Rozmnażanie –
dżdżownica jest obojnakiem. Samiec ma dwie pary jąder
(pęcherzyki nasienne, nasieniowody); samica jedną parę
jajników (jajowody, zbiorniki nasienne). Podczas kopulacji
polegającej na zaplemnieniu krzyżowym – dwa osobniki leżące
w przeciwnych kierunkach przylegają stroną brzuszną. Plemniki
przechowywane są w zbiornikach do chwili dojrzałości. Przed
dojrzewaniem gruczoły siodełka wydzielają gęstą ciecz,
która otacza w tym miejscu ciało, tworząc mufkę. Kurcząc
ciało dżdżownica przesuwa mufkę ku przodowi. Gdy dotrze do 14 pierścienia,
dojrzałe jaja wychodzą z jajowodów i kryją się w jej masie;
gdy mufka dosięgnie dziewiąty pierścień, ze zbiorników
nasiennych wytryskuje nasienie i wewnątrz mufki dochodzi do
zapłodnienia. Mufka ześlizguje się z ciała dżdżownicy,
zamyka z obu końców i staje się kokonem, wewnątrz
którego są zapłodnione jaja. Rozwój jest prosty,
nie ma stadium larwy.
Wieloszczety – to liczna
grupa występująca w morzu. Przedstawicielami są np. nalepian,
nereida. U gatunków wolno żyjących widoczny jest wyodrębniony
odcinek głowowy zaopatrzony w narządy zmysłów. Ciało mają
wydłużone, podzielone na segmenty zaopatrzone w parapodia,
które pełnią funkcje lokomotoryczne. U wieloszczetów
występuje czasami rozmnażanie bezpłciowe przez podział oraz rozmnażanie płciowe.
Wówczas są organizmami rozdzielnopłciowymi, u których
zapłodnienie jest zewnętrzne, a w rozwoju wstępuje larwa,
nazywana trochoforą. Ma ona kulisty kształt, zaopatrzona jest w
wieniec rzęsek umożliwiających poruszanie. Po pewnym czasie stopniowo przekształca się w
wydłużone ciało wieloszczeta.
Pijawki – to najmniejsza
liczebnie grupa pierścienic. Występują w wodach słodkich,
rzadko na lądzie i w morzu. Ciało pijawek jest wydłużone,
lekko spłaszczone grzbietobrzusznie, podzielone na segmenty w
liczbie 32-34 (segmentacja zewnętrzna jest różna od
wewnętrznej). Posiadają 2 przyssawki. Wewnątrz przedniej
znajduje się otwór gębowy zaopatrzony w szczęki. W przedniej
części ciała znajdują się oczy (ok. 5 par).
Schemat budowy wewnętrznej pijawki
Pijawki pobierają pokarm jako:
drapieżniki (odżywiając
się np. larwami owadów, skąposzczetami)
pasożyty (pobierają krew
kręgowców). Osobniki pasożytnicze zaopatrzone są w
gruczoły wytwarzające tzw. hirudynę, substancję,
która zapobiega krzepnięciu pobieranej krwi. Krew
przechowywana jest w rozbudowanym kieszonkowatym worku.
Pijawki poruszają się krocząc.
Rozmnażają się płciowo – są obojnakami, a ich rozwój jest
prosty.
Zobacz też:
Płazińce
Obleńce