plik


ÿþZ. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki WykBad 37 37. Materia skondensowana 37.1 Wstp Kiedy pierwiastek lub zwizek chemiczny, bdcy w stanie gazowym lub ciekBym, zo- stanie dostatecznie ochBodzony to kondensuje czyli przechodzi do stanu staBego. Wikszo[ zwizków ma struktur krysta- liczn. Atomy uBo\one s w powtarzajcy si regularny wzór zwany sieci krysta- liczn. Np. ziarna soli kuchennej tworz sze[ciany oparte na powtarzajcym si elementarnym sze[cianie pokazanym na rysunku obok. Pozycje atomów Na i Cl s zaznaczone odpowiednio maBymi i du\ymi kulami. Wiele ciaB staBych nie przypomina kryszta- Bów ale jest zbudowana z bardzo wielu ma- lutkich krysztaBków; mówimy, \e maj struktur polikrystaliczn. Wreszcie w przyrodzie wystpuj ciaBa niekrystaliczne tzn. takie, w których uporzdkowanie atomowe nie rozciga si na du\e odlegBo[ci. W dalszej cz[ci wykBadu zajmiemy si tylko ciaBami krystalicznymi. Klasyfikacje takich ciaB prowadzi si wedBug dominujcego rodzaju wizania. 37.2 Rodzaje krysztaBów (rodzaje wizaD) Ze wzgldu na typy wizaD krysztaBy dzielimy na: " KrysztaBy czsteczkowe (molekularne); " KrysztaBy o wizaniach wodorowych; " KrysztaBy jonowe; " KrysztaBy atomowe (kowalentne); " KrysztaBy metaliczne. 37.2.1 KrysztaBy czsteczkowe SkBadaj si ze stabilnych czsteczek, które zachowuj wiele swoich cech indywidu- alnych nawet przy zbli\aniu ich do siebie. " SiBy wi\ce czsteczki s sBabym przyciganiem van der Waalsa, takim jakie istnie- je pomidzy czsteczkami w fazie gazowej. Fizycznym mechanizmem odpowie- dzialnym za to przyciganie jest oddziaBywanie pomidzy dipolami elektrycznymi (czsteczki zachowuj si jak dipole elektryczne). " CiaBa czsteczkowe tworzy wiele zwizków organicznych a w stanie staBym gazy szlachetne i zwykBe gazy, takie jak tlen, azot, wodór. 37-1 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki " Energia wizania jest sBaba - rzdu 10-2 eV tj. 10-21 J. Dla porównania energia termiczna czsteczki (wpBywajca na rozerwanie wizania) 3 w temperaturze pokojowej (300 K) wynosi kBT H" 6 Å"10-21 J . 2 Wida, \e zestalenie mo\e mie miejsce dopiero w niskich i bardzo niskich tempera- turach, gdzie efekty rozrywajce wizanie, wynikajce z ruchu termicznego, s bar- dzo maBe. Np. temperatura topnienia staBego wodoru wynosi 14 K (tj. -259 °C). " Te krysztaBy s podatne na odksztaBcenia (sBabe wizanie) oraz ze wzgldu na brak elektronów swobodnych s bardzo zBymi przewodnikami ciepBa i elektryczno[ci. 37.2.2 KrysztaBy o wizaniach wodorowych W pewnych warunkach atomy wodoru mog tworzy silne wizania z atomami pierwiastków elektroujemnych takich jak np. tlen czy azot. Te wizania zwane wodoro- wymi odgrywaj wa\n rol min. w krysztaBach ferroelektrycznych i w czsteczkach kwasu DNA (dezoksyrybonukleinowego). 37.2.3 KrysztaBy jonowe Np. chlorek sodu. Takie krysztaBy skBadaj si z trójwymiarowego naprzemiennego uBo\enia dodatnich i ujemnych jonów, o energii ni\szej ni\ energia odosobnionego jonu. " Energia wizania wynika z wypadkowego przycigania elektrostatycznego. Ta ener- gia jest wiksza od energii zu\ytej na przeniesienie elektronów (utworzenie jonów). Wizanie jonowe nie ma wyró\nionego kierunku (sferycznie symetryczne zamknite powBoki). Jony s uBo\one jak gsto upakowane kulki. " Nie ma swobodnych elektronów (które mogByby przenosi Badunek lub energi) wic krysztaBy jonowe s zBymi przewodnikami elektryczno[ci i ciepBa. " Ze wzgldu na du\e siBy wi\ce krysztaBy jonowe s zazwyczaj twarde i maj wy- sok temperatur topnienia. 37.2.4 KrysztaBy atomowe (kowalentne) Np. German, Krzem. SkBadaj si z atomów poBczonych ze sob parami wspólnych elektronów walencyjnych. " Wizania maj kierunek i wyznaczaj uBo\enie atomów w strukturze krystalicznej. " S niepodatne na odksztaBcenia i posiadaj wysok temperatur topnienia. " Brak elektronów swobodnych, wic ciaBa atomowe nie s dobrymi przewodnikami elektryczno[ci i ciepBa. Czasami jak w przypadku wymienionych Ge oraz Si s one póBprzewodnikami. 37.2.5 CiaBa metaliczne Wizanie metaliczne mo\na sobie wyobrazi jako graniczny przypadek wizania kowalentnego, w którym elektrony walencyjne s wspólne dla wszystkich jonów w krysztale a nie tylko dla jonów ssiednich. " Gdy w atomach, z których jest zbudowany krysztaB, elektrony na zewntrznych po- wBokach s sBabo zwizane to mog one zosta uwolnione z tych atomów kosztem energii wizania (bardzo maBej). 37-2 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki " Elektrony te poruszaj si w caBym krysztale; s wic wspólne dla wszystkich jonów. Mówimy, \e te elektrony tworz gaz elektronowy wypeBniajcy przestrzeD pomidzy dodatnimi jonami. Gaz elektronowy dziaBa na ka\dy jon siB przycigania wiksz od odpychania pozo- staBych jonów - std wizanie. Wprawdzie w tych atomach na zewntrznych podpowBokach s wolne miejsca ale jest za maBo elektronów walencyjnych (na atom) aby utworzy wizanie kowalentne. " Poniewa\ istnieje wiele nie obsadzonych stanów elektronowych (na zewntrznych podpowBokach s wolne miejsca) to elektrony mog porusza si swobodnie w krysz- tale od atomu do atomu - s wspólne dla caBego krysztaBu. " KrysztaBy metaliczne s doskonaBymi przewodnikami elektryczno[ci i ciepBa. Wszystkie metale alkaliczne tworz krysztaBy metaliczne. W podsumowaniu nale\y zaznaczy, \e istniej krysztaBy, w których wizania musz by interpretowane jako mieszanina opisanych powy\ej gBównych typów wizaD. Typ wizania w poszczególnych krysztaBach wyznacza si do[wiadczalnie przez bada- nie: dyfrakcji promieni X, wBasno[ci dielektrycznych, widm optycznych itp.. 37.3 Pasma energetyczne W odró\nieniu od atomów (i czsteczek) gdzie ruch elektronów jest ograniczony do maBego obszaru przestrzeni, w ciaBach staBych elektrony walencyjne mog si porusza w caBej objto[ci ciaBa przechodzc od atomu do atomu. Ruch elektronów w krysztaBach jest wic czym[ po[rednim pomidzy ruchem we- wntrzatomowym a ruchem swobodnych elektronów w pró\ni. " Energia elektronu w atomie mo\e przyjmowa tylko okre[lone warto[ci tworzc zbiór dyskretnych poziomów energetycznych. " Elektron swobodny mo\e porusza si z dowoln energi, mamy wic do czynienia z cigBym przedziaBem energii od zera do nieskoDczono[ci. W krysztaBach mamy sytuacje po[redni. Gdy du\a liczba atomów jest zbli\ana do sie- bie nastpuje poszerzenie atomowych poziomów energetycznych tworz si tzw. pasma energetyczne tak jak pokazano na rysunku poni\ej. r0 - odlegBo[ midzyatomowa w krysztale. r0 r 37-3 Energia elektronu Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki Silnie zwizane elektrony wewntrzne w atomie pozostaj zlokalizowane w atomach. Elektronom tym odpowiadaj najni\sze dyskretne (atomowe) poziomy energii. Energie elektronów walencyjnych ukBadaj si w przedziaBy - pasma. Pasma s tym szersze im sBabsza wiz elektronów z jdrami atomowymi (czyli im bardziej przypomi- naj elektrony swobodne). Pasma energetyczne s oddzielone obszarami wzbronionymi czyli przedziaBami energii nie dostpnych dla elektronów. Pasmowa struktura widma energetycznego elektronów pozwoliBa wyja[ni wiele pod- stawowych wBa[ciwo[ci ciaB staBych. Przede wszystkim pozwoliBa wytBumaczy dlaczego, mimo \e odlegBo[ci midzyato- mowe i energie oddziaBywaD w metalach, póBprzewodnikach i dielektrykach s tego sa- mego rzdu to oporno[ elektryczna tych substancji ró\ni si o 25 rzdów wielko[ci: od okoBo 10-6 w metalach do 1019 &!cm w dielektrykach. " Je\eli pasmo jest puste to nie mo\e wnosi wkBadu do przewodnictwa (nie ma elek- tronów o energiach w takim przedziale). " Tak\e pasmo caBkowicie zapeBnione nie bierze udziaBu w przewodnictwie. Je\eli przykBadamy napicie (aby popBynB prd) to w polu elektrycznym elektrony bd przyspieszane, a to oznacza wzrost ich energii. Ale ten proces jest niemo\liwy bo nie ma wolnych (nie obsadzonych) energii w pa[mie. " Takich ruch elektronów jest mo\liwy dopiero w pa[mie cz[ciowo wypeBnionym czyli takim, w którym s nie obsadzone stany energetyczne. Substancje o cz[ciowo wypeBnionych pasmach s wic metalami a substancje, w któ- rych wystpuj tylko caBkowicie zapeBnione lub puste stany energetyczne s dielektry- kami lub póBprzewodnikami (rysunek). CaBkowicie zapeBnione pasma w krysztaBach nazywamy pasmami walencyjnymi, a cz- [ciowo zapeBnione (lub puste) pasmami przewodnictwa. Je\eli szeroko[ obszaru oddzielajcego najwy\sze pasmo walencyjne od pasma prze- wodnictwa (tzw. przerwa energetyczna lub pasmo wzbronione) jest du\a to materiaB ten jest dielektrykiem we wszystkich temperaturach (a\ do temperatury topnienia). Je\eli jednak przerwa jest dostatecznie wska to w odpowiedniej temperaturze dziki energii cieplnej cz[ elektronów mo\e zosta przeniesiona do pustego pasma. KrysztaB, który w T = 0 K byB izolatorem teraz bdzie przewodziB a jego przewodno[ szybko ro- [nie (opór spada) wraz z temperatur. Je\eli przerwa jest mniejsza ni\ 1 eV to przewod- nictwo staje si wyrazne ju\ w temperaturze pokojowej. Substancje z tak przerw nazywamy póBprzewodnikami. 37-4 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki 37.4 Fizyka póBprzewodników W tym punkcie przedstawione zostan podstawowe wBa[ciwo[ci póBprzewodników oraz ich zastosowania. MateriaBy te zrewolucjonizowaBy elektronik i wspóBczesn technologi dlatego zostaBy wybrane do omówienia. Gdy elektron znajdujcy si w pa[mie walencyjnym np. Ge zostanie wzbudzony ter- micznie, wówczas powstaje w tym pa[mie miejsce wolne, a zostaje zapeBniony stan w pa[mie przewodnictwa. Pusty stan w pa[mie walencyjnym nazywany jest dziur. Na rysunku zaznaczono symbolicznie t sytuacj. wizanie (elektrony walencyjne) elektron Ge Ge przewodnictwa Eprzerw Ge Ge Ge dziura Ge Ge elektron dziura przewodnictwa W obecno[ci zewntrznego pola elektrycznego inny elektron walencyjny, ssiadujcy z dziur mo\e zaj jej miejsce, pozostawiajc po sobie now dziur, która zostanie za- peBniona przez kolejny elektron itd. Zatem dziura przemieszcza si w kierunku przeciw- nym ni\ elektron i zachowuje jak no[nik Badunku dodatniego (dodatni elektron). Liczba dziur jest równa liczbie elektronów przewodnictwa. Takie póBprzewodniki na- zywamy samoistnymi. 37.4.1 Domieszkowanie póBprzewodników Je\eli w trakcie wzrostu krysztaBów do roztopionego germanu dodamy niewielk ilo[ arsenu (grupa 5 ukBadu okresowego) to arsen wbudowaB si w struktur germanu wykorzystujc cztery spo[ród piciu elektronów walencyjnych. PozostaBy elektron nie bierze udziaBu w wizaniu i Batwo staje si elektronem przewodnictwa. Dziki temu w pa[mie przewodnictwa jest prawie tyle elektronów ile atomów arsenu (domieszki). Za- zwyczaj liczba ta jest wiksza ni\ liczba elektronów wzbudzonych termicznie z pasma walencyjnego. Taki póBprzewodnik nazywany jest póBprzewodnikiem typu n (negative). German mo\na te\ domieszkowa galem (grupa 3 ukBadu okresowego). W takim przy- padku atom galu bdzie miaB tendencj do wychwytywania elektronu z ssiedniego ato- mu germanu aby uzupeBni cztery wizania kowalencyjne. Zatem atom galu wprowadza dziur i mamy póBprzewodnik typu p (positive). 37-5 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki 37.5 Zastosowania póBprzewodników 37.5.1 Termistor W miar wzrostu temperatury obserwujemy szybki wzrost przewodno[ci (spadek oporu) póBprzewodników. Np. przewodno[ czystego krzemu zwiksza si a\ dwukrot- nie przy wzro[cie temperatury od 0° C do 10° C. Dlatego czysty krzem mo\e by sto- sowany w czuBych miernikach temperatury. Taki przyrzd (wykonany z czystego póB- przewodnika) jest nazywany termistorem. 37.5.2 ZBcze p - n Je\eli póBprzewodnik typu n i póBprzewodnik typu p zostan ze sob zetknite to cz[ elektronów z obszaru typu n bdzie przepBywaBa do obszaru typu p, a dziury bd przepBywaBy z obszaru typu p do obszaru typu n. W wyniku tego obszar p naBaduje si ujem- nie (dodatkowymi elektronami) a obszar V Typ n typu n dodatnio. Powstaje kontaktowa ró\- Typ p nica potencjaBów pokazana na rysunku obok. V0 Je\eli do takiego zBcza p - n przyBo\ymy zewntrzny potencjaB to wielko[ prdu pByncego przez zBcze zale\y od kierunku i warto[ci tego napicia tak jak pokazano na X wykresie poni\ej. Dla dodatniego napicia prd jest zazwyczaj wielokrotnie wikszy od I0 podczas gdy dla ujemnego napicia (napicie zaporowe) maksymalna warto[ prdu wynosi I0. To urz- dzenie jest nazywane diod p - n. Jednym z jego zastosowaD s detektory radioodbiorni- ków o modulacji amplitudowej. I I0 V 37-6 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki 37.5.3 Baterie sBoneczne Je\eli o[wietlimy obszar przej[ciowy zBcza p - n to elektrony z pasma walencyjnego zostan wzbudzone do pasma przewodnictwa (tak samo jak energi ciepln). Ka\dy po- chBonity foton kreuje par elektron - dziura. PowstaBe dziury s wcigane do obszaru p, a elektrony do obszaru n. Je\eli mamy za- mknity obwód to pBynie w nim prd. W ten sposób mo\na zamieni [wiatBo bezpo[rednio na energi elektryczn. 37.5.4 Fotodiody Gdy do baterii sBonecznej przyBo\ymy napicie zaporowe to prd I0 wzro[nie wielo- krotnie dziki dodatkowym no[nikom wytworzonym przez padajce [wiatBo. Fotoprd jest proporcjonalny do szybko[ci padania fotonów. Urzdzenie jest bardzo czuBe i znalazBo zastosowanie np. jako detektor zmian nat\enia [wiatBa. 37.5.5 Diody [wiecce Diody [wiecce s zasilane napiciem w kierunku przewodzenia na tyle du\ym, \e przyspieszane elektrony w trakcie zderzeD wytwarzaj pary elektron - dziura. Tym pro- cesom tworzenia par elektron - dziura towarzysz procesy odwrotne (tzw. rekombina- cja), w których elektrony mog ponownie obsadzi dziur. Ka\demu aktowi rekombina- cji towarzyszy emisja fotonu o energii hv H" Eprzerw . Tak wic czstotliwo[ (barwa) emi- towanego [wiatBa zale\y od przerwy energetycznej, która jest charakterystyczna dla da- nego materiaBu póBprzewodnikowego. 37.5.6 Tranzystor Schemat tranzystora pnp jest pokazany na rysunku poni\ej. V Vk Vb Vb Ibe V0 baza emiter Ike Vk n p p kolektor p p n dioda Mo\na sobie wyobrazi, \e tranzystor jest diod, do której doBczono dodatkowy obszar p (kolektor). Do  diody jest przyBo\one napicie w kierunku przewodzenia wic pBynie du\y prd (dziurowy) z emitera do bazy. Baza jest na tyle cienka, \e wikszo[ dziur dyfunduje do kolektora, a tylko niewielka cz[ (1%) wypBywa z bazy (Ibe). 37-7 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki PozostaBy prd (99%) wypBywa przez kolektor. Kolektor jest na bardziej ujemnym po- tencjale ni\ baza by dodatnie dziury Batwiej mogBy do niego przechodziBy. Stosunek pr- Ike du kolektora do prdu bazy nazywamy wspóBczynnikiem wzmocnienia prdu: ² = . Ibe Dla typowego tranzystora ² = 100 tzn. sBaby prd wej[ciowy bazy Ibe mo\e kontrolowa 100 razy wikszy prd wyj[ciowy kolektora Ike. Np. Ibe jest sBabym sygnaBem antenowym. Wówczas prd Ike jest takim samym przebie- giem ale o warto[ci 100 razy wikszej. Charakterystyki tranzystorów npn s takie same. 37.5.7 Inne urzdzenia Istnieje jeszcze wiele innych urzdzeD póBprzewodnikowych. Z konieczno[ci ograni- czymy si tylko do wymienienia najwa\niejszych: ukBady scalone du\ej skali integracji; diody tunelowe; diody Zenera; tyrystory; tranzystory polowe; lasery póBprzewodnikowe. 37.6 WBasno[ci magnetyczne ciaB staBych Ze zjawiskami magnetycznymi spotykamy si na co dzieD. Najcz[ciej mamy do czynienia z magnesami staBymi poniewa\ s one powszechnie wykorzystywane we wszelkich urzdzeniach technicznych. Omówienie wBasno[ci magnetycznych rozpoczniemy od przypomnienia obliczeD, z WykBadu 21. Pokazali[my tam, \e elektron kr\cy w odlegBo[ci r wokóB jdra w ato- e mie posiada magnetyczny moment dipolowy µe = L zwizany z orbitalnym momen- 2m tem pdu L. Podobnie jak z orbitalnym momentem pdu elektronu równie\ z jego spi- nem zwizany jest moment magnetyczny tzw. spinowy moment magnetyczny. WBasno[ci magnetyczne ciaB s okre[lone przez zachowanie si tych elementarnych momentów (dipoli) magnetycznych w polu magnetycznym. Przy opisie wBasno[ci magnetycznych ciaB posBugujemy si pojciem wektora polaryzacji magnetycznej M nazywanej te\ namagnesowaniem lub magnetyzacj. Wek- tor ten okre[la sum wszystkich momentów magnetycznych, czyli wypadkowy moment magnetyczny jednostki objto[ci. Je\eli próbk zawierajc elementarne dipole magne- tyczne umie[cimy w jednorodnym polu magnetycznym o indukcji B0 to pole to d\y do ustawienia dipoli w kierunku pola i w efekcie powstaje w próbce wypadkowe pole o indukcji B = B0 + M = µr B0 (35.1) Wzgldn przenikalno[ci magnetyczn o[rodka µr mo\na na podstawie wzoru (35.1) zapisa jako M µr = 1+ = 1+ Ç (35.2) B0 gdzie wielko[ Ç nazywana jest podatno[ci magnetyczn. 37-8 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki W zale\no[ci od wielko[ci i znaku podatno[ci magnetycznej Ç , dzielimy ciaBa na nastpujce trzy grupy: " Ç < 0, ciaBa diamagnetyczne; " Ç > 0, ciaBa paramagnetyczne; " Ç >> 0, ciaBa ferromagnetyczne. 37.6.1 Diamagnetyzm Diamagnetyzm jest zwizany ze zmian orbitalnego momentu pdu elektronów wy- woBan zewntrznym polem magnetycznym. Oznacza to, \e diamagnetyzm wystpuje w ka\dym materiale umieszczonym w polu magnetycznym (w ka\dym materiale s elek- trony). Jednak do[wiadczalnie jest on obserwowany tylko w ciaBach, w których momen- ty magnetyczne elektronów wchodzcych w skBad danego atomu znosz si wzajemnie (kompensuj) tak, \e moment magnetyczny atomu jest równy zeru. W innym przypadku efekt ten jest maskowany przez wypadkowy moment magnetyczny atomów. Diamagne- tykami s na przykBad te ciaBa, których atomy lub jony posiadaj wypeBnione powBoki elektronowe. Je\eli atom diamagnetyczny umie[cimy w zewntrznym polu magnetycznym to na elektrony dziaBa siBa magnetyczna F = -ev×B, która powoduje zmian siBy do[rodkowej dziaBajcej na elektron i zmienia prdko[ ktow elektronów. Zmiana ta zale\y od kie- runku ruchu elektronu wzgldem pola B i dlatego nie jest jednakowa dla wszystkich elektronów. Oznacza to, \e momenty magnetyczne elektronów przestaBy si kompenso- wa. W zewntrznym polu magnetycznym B zostaB wyindukowany moment magnetycz- ny, o kierunku przeciwnym do B. W efekcie próbka diamagnetyczna jest odpychana od bieguna silnego magnesu, a jej podatno[ magnetyczna Ç jest ujemna. 37.6.2 Paramagnetyzm Paramagnetykami s ciaBa, których atomy posiadaj wypadkowy moment magne- tyczny ró\ny od zera. PrzykBadem mog by atomy o nieparzystej liczbie elektronów, w których wypadkowy spin elektronów bdzie zawsze wikszy od zera. Podatno[ para- magnetyków ma warto[ nieznacznie wiksz od zera. W zewntrznym polu magne- tycznym atomowe dipole magnetyczne d\ do ustawienia równolegBego do kierunku pola. Jednak ten proces jest silnie zakBócany przez energi drgaD termicznych (energi ciepln) tak, \e efektywny moment magnetyczny jest du\o mniejszy od maksymalnego, mo\liwego do uzyskania. Te ruchy cieplne s odpowiedzialne za to, \e po usuniciu po- la magnetycznego znika namagnesowanie i momenty dipolowe paramagnetyka s caB- kowicie nieuporzdkowane. Dla paramagnetyków (nie zawierajcych elektronów swobodnych) podatno[ ma- gnetyczna zale\y od temperatury zgodnie z prawem Curie C Ç = (35.3) T gdzie C jest staB Curie. 37-9 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki 37.6.3 Ferromagnetyzm Istniej pierwiastki takie jak Fe, Co, Ni oraz wiele ró\nych stopów, w których obserwujemy uporzdkowanie magnetyczne pomimo, przeciwdziaBajcych temu, ru- chów termicznych atomów. Substancje te zwane ferromagnetykami charakteryzuj si du\ podatno[ci, przy czym wielko[ namagnesowania zale\y zarówno od pola magne- sujcego jak i od tego czy byBy one magnesowane wcze[niej. Jest to zwizane z silnym oddziaBywaniem wymiennym jakie wystpuje pomidzy spinowymi momentami magne- tycznymi atomów. Ferromagnetyzm jest wic wBasno[ci krysztaBów, a nie pojedyn- czych atomów. Poszczególne atomy (tak jak w paramagnetyku) posiadaj momenty ma- gnetyczne, które podczas krystalizacji, w wyniku oddziaBywania wymiennego, ustawiaj si równolegle do siebie w du\ych obszarach krysztaBu zwanych domenami. Ka\da do- mena jest wic caBkowicie magnetycznie uporzdkowana. Natomiast kierunki momen- tów magnetycznych poszczególnych domen s ró\ne i próbka jako caBo[ mo\e nie mie wypadkowego namagnesowania. Na rysunku poni\ej po lewej stronie pokazano frag- ment nienamagnesowanego ferromagnetyka. Linie pokazuj granice domen, a strzaBki oznaczaj kierunek momentu magnetycznego w domenie. Je\eli taki materiaB ferromagnetyczny umie[cimy w zewntrznym polu magne- tycznym zaobserwujemy, \e próbka uzyskuje du\e namagnesowanie w relatywnie ni- skim polu magnetycznym. Dzieje si tak dlatego, \e momenty magnetyczne atomów wewntrz domen d\ do ustawienia si zgodnie z polem oraz, \e przesuwaj si [ciany domen: domeny zorientowane zgodnie z polem rosn kosztem domen o innej orientacji. Ten proces nie jest caBkowicie odwracalny. Po usuniciu pola granice domen nie wraca- j do poBo\eD pocztkowych i materiaB pozostaje namagnesowany trwale. Zjawisko to nazywamy histerez magnetyczn. Na rysunku, po stronie prawej pokazana jest krzywa (ab) namagnesowania ferromagnetyka (pocztkowo nienamagnesowanego) i towarzy- szca jej ptla histerezy (bcdeb). Nienamagnesowany (punkt a) materiaB ferromagnetyczny magnesujemy ze- wntrznym polem magnetycznym B0 a\ do warto[ci odpowiadajcej punktowi b. Na- stpnie zmniejszamy pole magnesujce do zera. Namagnesowanie materiaBu maleje ale nie znika caBkowicie (punkt c); materiaB zostaB namagnesowany trwale. Namagnesowa- nie w punkcie c nosi nazw pozostaBo[ci magnetycznej. Nastpnie, ponownie zwik- szamy pole magnesujce ale w kierunku przeciwnym do namagnesowania. TrwaBe na- 37-10 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki magnesowanie ferromagnetyka zostaje usunite dopiero po osigniciu warto[ci pola magnetycznego nazywanego polem koercji (punkt d). Dalsze zwikszanie pola magne- sujcego pozwala ponownie namagnesowa materiaB ale w nowym kierunku (punkt e). Mo\emy teraz powtórzy postpowanie opisane powy\ej i w efekcie powróci do punk- tu b. Krzywa (bcdeb) nosi nazw ptli histerezy. PozostaBo[ magnetyczna i pole koercji s parametrami, które decyduj o przy- datno[ci danego materiaBu jako magnesu trwaBego. Du\a pozostaBo[ magnetyczna gwa- rantuje, \e bdziemy mieli silny magnes, a du\e pole koercji, \e bdzie on trwaBy (nie zostanie Batwo rozmagnesowany). MateriaBami, które posiadaj najlepsze warto[ci tych parametrów s obecnie SmCo5 i Nd2Fe14B. O przydatno[ci ferromagnetyka jako magnesu trwaBego decyduje równie\ zale\- no[ jego podatno[ci od temperatury bo powy\ej pewnej charakterystycznej temperatury TC ferromagnetyk staje si paramagnetykiem. Temperatur TC nazywamy temperatur Curie. Z punktu widzenia zastosowaD istotne jest aby materiaB ferromagnetyczny miaB mo\liwie wysok temperatur przej[cia w stan paramagnetyczny. 37-11

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
21 materia skondensowana [tryb zgodności]
22 materia skondensowana [tryb zgodności]
Wprowadzenie do materii skondensowanej
21 materia skondensowana new
MATERIA üY SYSTEM ZARZADZANIA BHP tematy 27 37
8 37 Skrypty w Visual Studio (2)
CHEMIA materiały dodatkowe

więcej podobnych podstron