plik


ÿþWersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 Robert P. Murphy: Mises i Rothbard o suwerenno[ci konsumenta dodano: 10.06.2004 1:12 Mises i Rothbard o suwerenno[ci konsumenta Robert P. Murphy tBumaczenie: Witold Falkowski na podstawie publikacji z dnia 11.11.2003 i 25.11.2003 na: Consumer Sovereignty: What Mises Meant oraz The Rothbardian Critique of Consumer Sovereignty 1. O co chodziBo Misesowi WspóBczesna szkoBa austriacka, kontynuujc my[l Ludwiga von Misesa, podkre[la szczególne znaczenie preferencji konsumenta dla precyzyjnego okre[lenia, jakie rodzaje dóbr maj by produkowane z wykorzystaniem rzadkich zasobów znajdujcych si w posiadaniu spoBeczeDstwa. Sam Mises przyjB termin  suwerenno[ konsumenta ( consumer sovereignty  okre[lenie spopularyzowane przez W.H. Hutta) w celu opisania takiego wBa[nie stanu rzeczy. Pózniejsi Austriacy, w szczególno[ci Murray Rothbard, byli temu terminowi niechtni ze wzgldu na brak technicznej precyzji oraz niefortunne konotacje polityczne, którymi si charakteryzowaB. W niniejszym artykule skoncentruj si na stanowisku Misesa. Mises o suwerenno[ci konsumenta Zarówno w swoich dzieBach naukowych, jak i w pracach popularyzatorskich, Mises podkre[laB znaczenie stosunków midzy konsumentami i producentami w 1 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 gospodarce rynkowej. W przeciwieDstwie do utartego pogldu, wedBug którego klasa bur|uazyjna sprawuje nad wszystkimi rzdy, Mises twierdzi, |e jest dokBadnie odwrotnie: Kapitali[ci, przedsibiorcy i rolnicy stanowi narzdzie w kierowaniu sprawami gospodarczymi. Stoj za sterem i steruj Bodzi. Nie obieraj jednak dowolnego kursu. Nie s zwierzchnikami, lecz tylko sternikami, którzy musz bezwarunkowo wykonywa rozkazy kapitana. Kapitanem jest konsument. ( Profit Management s. 226). Konsument jest kapitanem i to kapitanem nie znajcym lito[ci. Jak wyja[nia Mises: Prawdziwymi szefami [w kapitalizmie] s konsumenci. To oni  kupujc i powstrzymujc si od zakupów  decyduj o tym, kto powinien posiada kapitaB i kierowa przedsibiorstwami. To oni decyduj, co powinno by produkowane, w jakich ilo[ciach i jakiej jako[ci. Od ich nastawienia zale| zyski i straty przedsibiorców. Dziki nim biedni staj si bogaci a bogaci biedniej. Nie s Batwymi kierownikami. Maj mnóstwo kaprysów i zachcianek, s zmienni i nieprzewidywalni. Ani troch nie zwa|aj na to, co cenili w przeszBo[ci. Gdy tylko pojawi si co[ taDszego albo co[ bardziej im przypadnie do gustu, porzucaj dotychczasowych dostawców (227). Metafora  suwerenno[ci konsumenta jest najwyrazniejsza, gdy jej rzecznicy (jak sam Mises) porównuj dziaBanie rynku do codziennego plebiscytu, w którym ka|dy wydany grosik jest gBosem konsumentów wskazujcym produkty i usBugi, na które spoBeczeDstwo powinno przeznacza swoje zasoby. Je[li znakomitej wikszo[ci konsumentów nie spodobaj si samochody w kolorze fioletowym w zielone kropki, to spoBeczeDstwo zorganizowane w oparciu o prywatn wBasno[ nie bdzie marnowaBo [rodków na produkcj takich dziwacznych samochodów. Ka|dy ekscentryczny producent, który zlekcewa|y oczekiwania klientów i bdzie masowo produkowaB auta odpowiadajce jego specyficznym upodobaniom, zostanie w krótkim czasie wyparty z rynku. Wówczas decyzja o tym, jakie produkowa samochody, znajdzie si w rkach innych producentów  tych, którzy potrafili lepiej si dopasowa do preferencji ogóBu kupujcych. Producent jako konsument 2 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 Chocia| ta interpretacja funkcjonowania gospodarki rynkowej na pierwszy rzut oka wydaje si do przyjcia, to mo|e sprawia wra|enie przesadzonej. Nie jest przecie| prawd, |e producenci zawsze i wszdzie postpuj w sposób, który zapewnia im najwiksze zyski pieni|ne. Czy Mises utrzymywaBby, |e producent podporzdkowuje si suwerennemu konsumentowi nawet wówczas, gdy nie sprzedaje swojego produktu osobie, która oferuje najwy|sz cen? Tak, Mises tak by uwa|aB. {eby zrozumie jego argumentacj, zajmijmy si konkretnym przykBadem. Przypu[my, |e pewien czBowiek jest wBa[cicielem olbrzymiego lasu, który graniczy z jego domem. Gdyby wyciB starodrzew i wybudowaB na jego miejscu bloki mieszkalne, zarobiBby 10000 dolarów rocznie z tytuBu czynszów (po odjciu kosztów budowy i utrzymania). Co si stanie, je[li czBowiek ten nie skorzysta z mo|liwo[ci zarobienia 10000 dolarów rocznie i zamiast budowa domy dla setek potencjalnych najemców, postanowi utrzyma las w stanie dziewiczym? Czy sprzeciwi si w ten sposób |yczeniom konsumentów i po[wici je  jako producent  na rzecz wBasnych interesów? Mises odpowie, |e nie, poniewa| wBa[ciciel lasu wystpuje tu sam jako konsument. W rezultacie pBaci on 10000 dolarów rocznie za to, |e jego ziemia pozostaje w stanie nienaruszonym. Jako konsument rezygnuje z towarów i usBug o warto[ci 10000 dolarów po to, |eby korzysta z przyjemno[ci mieszkania w lesie (a nie w ssiedztwie bloku mieszkalnego). Dla jeszcze ja[niejszego przedstawienia sytuacji mo|emy przyj, |e chodzi o inny kawaBek gruntu, który poBo|ony jest w odlegBo[ci 100 mil od miejsca zamieszkania jego wBa[ciciela. W tym przypadku wBa[ciciel  jak mo|na przypuszcza  nie ma |adnych osobistych preferencji dotyczcych sposobu u|ytkowania jego terenu i bdzie zmierzaB do tego, |eby jego aktywa (ziemia) przynosiBy mu po prostu jak najwikszy dochód. Nawet wówczas nie musi podj decyzji o wyciciu lasu. Mo|e si bowiem zdarzy, |e tu| obok tej le[nej dziaBki mieszka miBo[nik przyrody, który co roku bdzie przesyBaB jej wBa[cicielowi czek na 10000 dolarów w zamian za pozostawienie lasu w dziewiczym stanie. W takiej sytuacji oczywiste jest, |e wBa[ciciel ziemi dziaBa w sBu|bie interesów konsumentów, których  suwerenno[ zostaje nienaruszona. Jedyna ró|nica midzy t sytuacj a przykBadem przedstawionym na pocztku polega na tym, |e w pierwotnym wariancie wBa[ciciel i konsument mieszkajcy na skraju lasu byli jedn i t sam osob. 3 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 Wyjtek: monopol WedBug Misesa jedyny teoretyczny wyjtek od zasady, |e wBadz maj konsumenci, stanowi cena monopolistyczna: Pod wzgldem potencjaBu przedsibiorczo[ci (entrepreneurial capacity) przedsibiorca jest zawsze caBkowicie podporzdkowany wBadzy konsumentów. Oczywi[cie sytuacja jest inna w przypadku wBa[cicieli zbywalnych dóbr i czynników produkcji, a inna w przypadku przedsibiorców jako posiadaczy mocy produkcyjnych w postaci tych dóbr i czynników produkcji. W okre[lonych warunkach mo|e si okaza, |e korzystniej dla nich bdzie, je[li ogranicz poda| oferowanych przez siebie produktów i zaczn je sprzedawa po wy|szej cenie jednostkowej. Ustalone w ten sposób ceny bd naruszaBy zwierzchnictwo konsumentów i osBabiaBy demokracj rynku (Human Action, s.358). Zanim bdziemy kontynuowa wtek, musimy z caB stanowczo[ci podkre[li, |e Mises nie twierdziB, i| ka|dy monopolista  tzn. ka|da osoba, która jest jedynym producentem okre[lonego towaru albo usBugi  z konieczno[ci narusza suwerenno[ konsumenta. Jak wynika z przytoczonego powy|ej cytatu, do tego musiaByby zaistnie inne  okre[lone warunki . W szczególno[ci, dla danego rejonu krzywa popytu na wybrany produkt lub usBug musiaBaby by nieelastyczna. Dopiero wtedy monopolista mógBby ograniczy produkcj poni|ej poziomu  konkurencyjno[ci i  wbrew oczekiwaniom konsumentów  narzuci wy|sz  monopolistyczn cen . Stanowisko Misesa Batwo jest zilustrowa, gdy wyobrazimy sobie, co si stanie z plonami kawy w przypadku, gdy bd one nale|aBy do wielu drobnych wBa[cicieli, a co si z nimi stanie, gdy bd w caBo[ci stanowiBy wBasno[ jednego pot|nego monopolisty. W tak zwanych warunkach konkurencji (competitive case,) kiedy ka|dy z dziesitek lub setek farmerów jest wBa[cicielem niewielkiego uBamka Bcznych zbiorów, |aden z nich nie bdzie w stanie wpBywa znaczco na rynkow cen kawy. W rezultacie ka|dy z nich bdzie mógB sprzeda swój caBy plon po bie|cej cenie rynkowej, nie obawiajc si o to, |e spowoduje spadek tej ceny. Dlatego ka|dy z farmerów zwikszy swoje zyski sprzedajc caBy swój plon po rynkowej cenie  dnia . Je[li zaBo|ymy, |e farmerzy zebrali Bcznie 1 milion buszli (1 buszel H" 36 litrów), to konsumentom sprzedadz te| 1 milion buszli. Przypu[my te|, |e krzywa popytu rynku na kaw ksztaBtuje si w taki sposób, |e milion buszli zostanie sprzedane przy cenie 50 dolarów za buszel. Bdzie to cena rynkowa kawy okre[lona w warunkach konkurencji (competitively determined market price). 4 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 A teraz rozwa|my inny scenariusz: zamiast dziesitek lub setek drobnych farmerów, wBa[cicielem caBego plonu wielko[ci 1 miliona buszli jest pojedynczy producent. Je[li krzywa popytu na kaw przy tej ilo[ci jest nieelastyczna, oznacza to, |e przy danym procentowym wzro[cie ceny na kaw wystpi mniejszy procentowo spadek popytu na ten towar. Dlatego monopolista nie sprzeda caBego miliona buszli; wikszy zysk osignie ograniczajc poda|. Mo|e si na przykBad zdarzy, |e monopolista osignie maksymalny zysk sprzedajc 800 000 buszli kawy po 75 dolarów za buszel (przychód wyniesie wtedy 6 mln dolarów  WF). Monopolista nie sprzeda wic pozostaBych 200 000 buszli; mo|e je nawet spali. (Taka sytuacja nigdy nie mogBaby mie miejsca w warunkach konkurencji, poniewa| spalenie kawy spowodowaBoby zmniejszenie dochodów którego[ z drobnych dostawców, gdy| |aden nie mógBby w pojedynk znaczco wpByn na cen rynkow). Bez wzgldu na to, czy zgodzimy si z t analiz, czy nie, powinni[my dobrze zrozumie, w jakim sensie  wedBug Misesa  przypadek ceny monopolistycznej stanowi wyBom w ogólnej harmonii interesów, jaka wystpuje w stosunkach midzy konsumentami i producentami. W naszym przykBadzie z kaw jest oczywiste, |e je[li producenta uzna wyBcznie za  peBnomocnika konsumentów, to niszczc 200 000 buszli kawy dziaBa on wbrew ich interesom. Zanim zamkn t cz[ rozwa|aD, chciaBbym podkre[li, |e chocia| Mises dostrzegaB niekorzystne skutki ceny monopolistycznej, to z pewno[ci nie popieraB rzdowych  rozwizaD tego rzekomego defektu gospodarki rynkowej. Mises doskonale zdawaB sobie spraw z tego, |e cena monopolistyczna  cho teoretycznie mo|liwa  w rzeczywisto[ci wystpuje rzadko, a jej niekorzystne aspekty bledn w porównaniu ze skutkami wprowadzenia przez rzd przymusowych monopoli i karteli, które s prawdziw zmor dla konsumenta. Podsumowujc, Ludwig von Mises czsto zwracaB uwag na rol konsumenta w okre[leniu asortymentu dóbr produkowanych w spoBeczeDstwie opartym na prywatnej wBasno[ci. Przeciwstawiajc si obiegowemu pogldowi, wedBug którego bur|uazja odgrywa praktycznie rol oligarchii, Mises wykazywaB, |e w ramach analogii z systemem politycznym konsumentów nale|aBoby raczej porówna do obywateli olbrzymiego paDstwa demokratycznego, w którym odbywaj si codzienne wybory powszechne. Ludzie, którzy  formalnie zarzdzaj [rodkami produkcji, s w istocie tylko tymczasowymi ich szafarzami. Ludzi tych mo|na w dowolnym momencie odwoBa z tego stanowiska, je[li nie bd potrafili zaspokoi oczekiwaD prawdziwych panów, jakimi s konsumenci. 2. Rothbardowska krytyka pojcia suwerenno[ci konsumenta W pierwszej cz[ci naszkicowaBem argumentacj Ludwiga von Misesa przemawiajc na rzecz teorii suwerenno[ci konsumenta. WedBug tej teorii w kapitalizmie prawdziwymi kierownikami rynku s konsumenci, mimo |e pozornie mogBoby si wydawa, i| wBadz maj kapitali[ci i wBa[ciciele ziemscy. 5 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 Mises twierdziB, |e w gospodarce rynkowej mamy do czynienia z codziennym plebiscytem, w którym ka|dy wydany grosz peBni rol gBosu popierajcego okre[lony sposób wykorzystania przez spoBeczeDstwo nale|cych do niego rzadkich zasobów. Mimo |e za teori t stoi autorytet samego Misesa, to wielu wspóBczesnych Austriaków odrzuca pojcie suwerenno[ci konsumenta jako nie[cisB metafor polityczn. Odrzucaj oni sam termin, ale kwestionuj równie| zawart implicite w teorii krytyk rezultatów dziaBania wolnego rynku (takich jak  cena monopolistyczna ), które naruszaj rzekomo tzw. suwerenno[ konsumentów. W[ród prac krytykujcych doktryn  suwerenno[ci konsumenta na szczególn uwag zasBuguje argumentacja Murraya Rothbarda przedstawiona w jego ksi|ce Man, Economy, and State. W omówieniu tematu, które przedstawiam poni|ej, czerpi gBównie z Rothbarda, cho niektóre zagadnienia przedstawiam nieco inaczej. Suwerenno[ jednostki przeciwko suwerenno[ci konsumenta Najbardziej oczywistym mankamentem teorii jest sama jej nazwa. Jak tBumaczy Rothbard: Termin  suwerenno[ konsumenta stanowi typowy przykBad nadu|ywania przez ekonomi okre[leD, które (& ) maj zastosowanie wyBcznie w dziedzinie polityki. Przypadek ten wskazuje na zagro|enia wynikajce z zapo|yczania terminów z innych dyscyplin.  Suwerenno[ jest cech zwizan z najwy|sz wBadz polityczn. Jest to wBadza, która opiera si na przemocy. W caBkowicie wolnym spoBeczeDstwie ka|da jednostka jest suwerenem wobec swojej osoby i mienia. Na wolnym rynku czBowiek korzysta wic z suwerenno[ci osobistej (self-sovereignty). Nikt nie jest  suwerenem wobec dziaBaD i wymian prowadzonych przez inne osoby. Poniewa| konsumenci nie maj wBadzy pozwalajcej zmusi producentów do wykonywania konkretnych zawodów i pracy, to nie s dla nich  suwerennymi panami (561, wyró|nienie Rothbarda). Oprócz tego, |e termin jest nieprecyzyjny w sensie technicznym  gdy| konsumenci nie s w rzeczywisto[ci suwerenami producentów  teoria suwerenno[ci konsumenta stanowi zniewag pod adresem gospodarki rynkowej. Nale|y pamita, |e w czasach, gdy tworzyB Mises,  postpowi my[liciele spoBeczni jako przyszBo[ciow ide gBosili demokratyczny egalitaryzm. Kapitalizm byB dla takich ludzi systemem odra|ajcym, reliktem arystokratycznej i feudalnej 6 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 przeszBo[ci. Sdzili oni, |e odpowiednikiem demokracji w sferze gospodarki musi by socjalizm. ZrozumiaBe wic, |e w tym historycznym kontek[cie Mises przedstawiaB argumenty przeciwne, które miaBy wykaza, |e kapitalizm jest znacznie bardziej  demokratyczny ni| gospodarka centralnie sterowana. Jednak nawet takie porównanie jest dla rynku niesprawiedliwe: wolny rynek jest znacznie lepszym systemem organizacji spoBeczeDstwa ni| jakakolwiek demokracja! W wyborach demokratycznych zwycizc mo|e zosta tylko jeden kandydat. Potrzeby ludzi, którzy gBosowali na innych kandydatów zostan z konieczno[ci niezaspokojone. (Mo|na mie tylko nadziej, |e przestrzeganie konstytucji ograniczy rozmiary wyzysku przegranych przez wygrywajcych.) W gospodarce wolnorynkowej sytuacja jest inna. Je[li wezmiemy pod uwag produkcj butów  |eby posBu|y si prostym przykBadem  to zauwa|ymy, |e kapitali[ci i wBa[ciciele ziemscy nie przeprowadzaj sonda|y w[ród mieszkaDców i nie produkuj nastpnie butów jednego rozmiaru odpowiadajcego [redniej wielko[ci stopy w danej populacji. Przeciwnie, buty w normalnych rozmiarach produkowane s w masowych ilo[ciach, a jednocze[nie istniej rynki niszowe dla konsumentów o szczególnie du|ych i szczególnie maBych stopach. Dla osób noszcych nieprzecitne rozmiary obuwia produkcja butów podporzdkowana demokratycznej kontroli byBaby koszmarem. Niespójno[ Inny problem z doktryn suwerenno[ci konsumenta polega na tym, |e jej ordownicy (tacy jak Hutt) najwyrazniej oscyluj pomidzy tautologiczn definicj z jednej strony a normatywnym wzorcem z drugiej. Je[li suwerenno[ konsumenta ma po prostu oznacza, |e produkcja sBu|y zaspokojeniu potrzeb konsumpcyjnych, to rzeczywi[cie gospodarka rynkowa charakteryzuje si z konieczno[ci suwerenno[ci konsumenta. Nawet przypadki przeczce tej zasadzie, takie, w których producent nie wykorzystuje nadarzajcych si mo|liwo[ci uzyskania dochodu, s tylko przykBadami na konsumpcj przez samego producenta. (W swoim poprzednim artykule podaBem przykBad wBa[ciciela domu, który powstrzymuje si od wycicia lasu przylegajcego do jego posiadBo[ci, mimo |e mógBby dziki temu postawi blok mieszkalny i osiga wy|szy zysk pieni|ny.) Jednak|e zwolennikowi doktryny suwerenno[ci konsumenta chodzi zwykle o co[ wicej ni| t prost oczywisto[. Jak pisze Rothbard,  Oscylujc pomidzy pojciem suwerenno[ci konsumenta jako niezaprzeczalnego faktu a stojcym z nim w sprzeczno[ci pojciem suwerenno[ci konsumenta jako pewnego 7 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 ideaBu, który mo|e by naruszony , ekonomista Hutt  usiBuje ustali ró|ne kryteria pozwalajce na okre[lenie, kiedy owa suwerenno[ zostaje pogwaBcona (562-563, wyró|nienia Rothbarda). Gdy obierzemy t drog rozumowania, popadniemy w kBopoty. Teraz bowiem nie wystarczy sklasyfikowa wszystkich decyzji produkcyjnych jako takich, które zaspokajaj potrzeby klientów albo takich, które zaspokajaj potrzeby konsumpcyjne samego producenta. Teraz musimy postawi sobie pytanie: Czy producent  ogranicza produkcj ze wzgldu na to, |e sam zamierza bezpo[rednio skonsumowa zasoby, czy dlatego, |e chce w ten sposób podnie[ cen, za któr bdzie mógB sprzeda pozostaB cz[ produkcji swoim klientom? Hutt (i Mises) powiedzieliby, |e w pierwszym przypadku suwerenno[ konsumenta zostaBa zachowana, natomiast w drugim  naruszona. Czy rzeczywi[cie ekonomi[ci austriaccy chcieliby oprze kryteria zaspokojenia potrzeb ekonomicznych na niewidzialnych intencjach producenta? PrzykBad z kaw Ostatnie zagadnienie mo|emy zobrazowa na najlepszym chyba przykBadzie pogwaBcenia suwerenno[ci konsumenta. W poprzednim moim artykule przedstawiBem hipotetyczn sytuacj, w której jaki[ kraj zebraB 1 milion buszli kawy. Je[li ta kawa nale|aBaby do licznych niezale|nych producentów, mieliby oni tylko nieznaczny wpByw na cen rynkow kawy, wobec czego sprzedaliby caBy plon  powiedzmy  po 50 dolarów za buszel. Je[li jednak zaBo|y, |e caBy milion buszli kawy nale|aBby do monopolisty, to mogBoby si zdarzy, |e osignBby on wikszy zysk sprzedajc tylko 800 000 buszli po 75 dolarów za buszel. Gdyby pozwoliB na to popyt konsumentów, to monopolista mógBby rzeczywi[cie tak postpi. Co wicej, mo|emy sobie wyobrazi, |e zBy monopolista spaliBby pozostaBe 200 000 buszli kawy (by mo|e po to, |eby nie dopu[ci do potajemnego wyprzedawania kawy przez swoich podwBadnych). Je[li producenci mieliby odgrywa rol peBnomocników konsumentów, to zrozumiaBe bdzie, |e kto[ taki jak Hutt lub Mises potpi ten hipotetyczny przypadek niszczenia dobra konsumpcyjnego przez producenta. Ale chwileczk. Zarówno Hutt, jak i Mises przekonuj, |e je[li producent powstrzymuje si od sprzeda|y cz[ci jakiego[ dobra, |eby zaspokoi wBasne potrzeby konsumpcyjne, to nie ma wówczas mowy o pogwaBceniu suwerenno[ci konsumenta. Je[li sprzedawca ma 100 fajerwerków, ale sprzeda tylko 80 z nich, a pozostaBe 20 odpali sam na zapleczu, to nie mamy do czynienia z naruszeniem suwerenno[ci konsumenta. Nie ma wtpliwo[ci, |e w tym przypadku sprzedawca fajerwerków  od siebie samego kupiB 20 fajerwerków, a nastpnie dokonaB  konsumpcji w sposób charakterystyczny dla tego towaru. 8 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 Je[li jednak uznamy, |e tak jest w tym przypadku, to co powiemy o naszym monopoli[cie kawowym? Czy bdziemy si upiera, |e jego dziaBanie jest dopuszczalne o ile odczuwa dreszcz rozkoszy na widok pBoncej kawy? (Ostatecznie jest to mo|liwe; niewykluczone, |e facet jest piromanem.) Je[li chcieliby[my zastosowa doktryn suwerenno[ci konsumenta do sytuacji ze [wiata rzeczywistego, to staniemy wobec kBopotliwej konieczno[ci analizowania subiektywnych motywów, jakimi kieruj si ludzie. Rozwa|my inny przykBad. Je[li sBawna piosenkarka daje tylko jeden wystp rocznie, to  |eby ustali, czy przestrzega  suwerenno[ci swoich wielbicieli  musieliby[my wiedzie, czy ogranicza ona liczb wystpów w celu zwikszenia dochodów, czy te| postpuje w ten sposób, poniewa| chce konsumowa wicej wolnego czasu. Pierwsza ewentualno[ stanowi naruszenie suwerenno[ci konsumenta, natomiast druga  nie. Marnotrawstwo? Powy|sza analiza pokazuje trudno[ci tkwice w doktrynie suwerenno[ci konsumenta. By mo|e jednak Czytelnik wci| ma poczucie, |e z przypadkiem monopolisty kawowego co[ jest nie tak  czy monopolista nie dopuszcza si oczywistego marnotrawstwa palc doskonaBe jako[ciowo plony? To prawda, |e je[li niszczenie kawy sprawia mu przyjemno[, to mamy do czynienia z przypadkiem (niewtpliwie ekscentrycznej) konsumpcji. Co jednak bdzie, je[li przyjmiemy bardziej realistyczn ewentualno[, |e producent pali plon w celu zwikszenia swoich zysków? Rothbard zaznacza, |e takie przypadki bd si zdarzaBy na wolnym rynku niezwykle rzadko. Prawdziwe marnotrawstwo  jak powiada  kryje si nie w tym, |e spaleniu ulegBo 200 000 buszli kawy, lecz we wcze[niejszej decyzji o wyhodowaniu miliona buszli (a nie 800 000). Nawet monopoli[ci osign wikszy zysk wBa[ciwie oceniajc przyszBe mo|liwo[ci zbytu ju| w momencie podejmowania decyzji o wielko[ci produkcji. Nie musimy wic obawia si nagminnych przypadków niszczenia produktów, poniewa| monopolista (nawet w najbardziej niekorzystnym scenariuszu) bdzie miaB wiele powodów, by w przyszBo[ci unikn takiej sytuacji. Zrodki, które przeznaczono na produkcj ostatnich 200 000 buszli kawy powinny zatem zosta uwolnione i wykorzystane do produkcji innych towarów, na które konsumenci gotowi s wyda wicej pienidzy. Na koniec nale|y zauwa|y, |e faktyczne przypadki niszczenia produkcji na du| skal zwizane s z istnieniem karteli rzdowych. Na przykBad w okresie Wielkiego Kryzysu rolnicy rzeczywi[cie niszczyli plony, podczas gdy inni Amerykanie gBodowali. Nie byB to jednak wynik funkcjonowania wolnego rynku. Nie, to byB jeden ze skutków wprowadzenia straszliwego planu Roosevelta. Plan ten miaB spowodowa zwikszenie dochodów farmerów za pomoc ograniczenia produkcji. Podsumowanie 9 z 10 2009-11-07 11:24 Wersja do druku http://beta.mises.pl/js/print.php?p=128 Doktryna suwerenno[ci konsumenta stanowiBa podjt przez klasycznych liberaBów zrozumiaB prób usprawiedliwienia wolnego rynku przed socjaldemokratami. Jednak|e termin  suwerenno[ konsumenta jest nieprecyzyjny, poniewa| zakBada istnienie przymusowego stosunku posBuszeDstwa tam, gdzie go nie ma i poniewa| nie docenia roli wolnego rynku w zaspokojeniu potrzeb  mniejszo[ci . Powa|niejszym mankamentem teorii suwerenno[ci konsumenta jest to, |e próbujc j zastosowa do realnego [wiata producentów, nie mo|emy si ograniczy do ich obiektywnych dziaBaD, lecz musimy zagBbia si w ich subiektywne intencje. Z powy|szych powodów wielu wspóBczesnych ekonomistów ze szkoBy austriackiej odrzuca doktryn suwerenno[ci konsumenta. Tekst pochodzi ze strony www.mises.org. © copyright 2006 by www.mises.pl 10 z 10 2009-11-07 11:24

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ludwig von Mises NARÓD PAŃSTWO I GOSPODARKA (FRAGMENTY) Uwagi o polityce i historii naszych czasów
Ludwig von Mises Uwagi o matematycznym podejściu do problemów ekonomicznych
Wolność i własność Ludwig von Mises
Ludwig von Mises Kapitalizm
Ludwig von Mises Wolność i własność
Ludwig von Mises Wolność i własność
Ludwig von Mises Ekonomia i polityka 4 Inflacja
Ludwig von Mises
Ludwig von Mises Wolność to niewola
[Mises org]Rothbard,Murray N Wall Street, Banks, And American Foreign Policy

więcej podobnych podstron