plik


Projekt  Ewaluacja konsultacji spoBecznych realizowanych przy budowie elektrowni wiatrowych w Polsce Projekt realizowany w ramach konkursu dotacji organizowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wspBfinansowanego ze [rodkw Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna. Raport koDcowy  Ewaluacja konsultacji spoBecznych realizowanych przy budowie elektrowni wiatrowych w Polsce Polskie Towarzystwo Socjologiczne pazdziernik 2011 Podzikowania CzBonkowie zespoBu badawczego pragn serdecznie podzikowa wszystkim osobom, ktre pomogBy w realizacji projektu. W szczeglno[ci podzikowania nale| naszym respondentom: przedstawicielom wBadz samorzdowych oraz grup protestujcych inwestorom, mieszkaDcom miejscowo[ci, w ktrych istniej lub planowane s elektrownie wiatrowe, pracownikom Ministerstwa Gospodarki, Regionalnych Dyrekcji Ochrony Zrodowiska, a tak|e Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej. Szczeglne podzikowania kierujemy do Akademii Wiatru, ktra wyraziBa zgod na udziaB naszego przedstawiciela w konferencji na temat energetyki wiatrowej. Dodatkowe podzikowania kierujemy do naszych badaczy i wolontariuszy. Spis tre[ci 1. Cele badania .................................................................................................................................... 4 2. Sposb realizacji badania ................................................................................................................ 5 3. Obecny stan energetyki wiatrowej w Polsce................................................................................... 6 3.1 Prawne aspekty inwestycji wiatrakowych..................................................................................... 6 3.2 Dotacje na inwestycje.................................................................................................................. 12 3.3 Stan obecny energetyki wiatrowej w Polsce............................................................................... 16 3.4 Kontrowersje wokB energetyki wiatrowej ................................................................................. 19 4. Wybrane aspekty konsultacji spoBecznych.................................................................................... 24 5. Wyniki badania.............................................................................................................................. 31 Wstp ................................................................................................................................................ 31 5.1 Nawizanie relacji midzy inwestorem a spoBeczno[ci lokaln ................................................ 31 5.2 Przebieg komunikacji na linii inwestor  mieszkaDcy.................................................................. 32 5.3 Scenariusz I - konflikt................................................................................................................... 36 5.4 Scenariusz II  brak konfliktu....................................................................................................... 40 5.5 Decyzja - co z konfliktem? ........................................................................................................... 41 5. 6 Podsumowanie wynikw............................................................................................................ 42 6. Jak powinny wyglda konsultacje przy wiatrakach? Katalog dobrych praktyk ........................... 46 7. Rekomendacje............................................................................................................................... 59 Wstp Celem niniejszego opracowania jest wprowadzenie w tematyk energetyki wiatrowej, a w szczeglno[ci uchwycenie roli, jak w procesie rozwoju tej sfery gospodarki, odgrywaj konsultacje spoBeczne. Powstawanie farm wiatrowych wi|e si z powa|nymi kontrowersjami, przez co niemal ka|da inwestycja spotyka si z protestami lokalnych [rodowisk. Co wicej, zarwno przeciwnicy, jak i zwolennicy energetyki wiatrowej posiadaj silne argumenty w postaci raportw i analiz naukowych, ktre zawieraj sprzeczne wnioski. W zwizku z tym  w sytuacji, w ktrej nie istniej niepodwa|alne obiektywne argumenty  wydaje si, |e nie ma mo|liwo[ci przekonania oponentw do zmiany stanowiska. W takich okoliczno[ciach nale|y szuka rozwizaD kompromisowych, ktre choby w cz[ci zaspokoiByby oczekiwania stron sporu. To wBa[nie sposb prowadzenia tych konsultacji bdzie przedmiotem analizy w ramach niniejszego badania. 1. Cele badania GBwnym celem przeprowadzonego badania byB ewaluacja konsultacji spoBecznych, ktre powinny zosta przeprowadzone w zwizku z realizacj inwestycji w zakresie energetyki wiatrowej. Wobec tego starano si okre[li skal dziaBaD konsultacyjnych oraz gBwne narzdzia ich prowadzenia. Odpowiadano na pytania o najcz[ciej wykorzystywane kanaBy komunikacji, a tak|e o role, jakie odgrywaj kluczowi aktorzy w procesie interakcji midzy inwestorem, wBadzami samorzdowymi oraz mieszkaDcami. Po[rednim wtkiem byBo te| wic poznanie argumentw wszystkich stron biorcych udziaB w konflikcie toczcym si wokB energetyki wiatrowej. Ostatecznym celem badania byBo wypracowanie katalogu dobrych praktyk, jakie mog by wykorzystywane w trakcie komunikacji midzy inwestorem a mieszkaDcami oraz rekomendacji o charakterze systemowym skierowanych do instytucji administracji publicznej. 2. Sposb realizacji badania Badanie zostaBo podzielone na trzy gBwne etapy. Etap wstpny miaB na celu usystematyzowanie dotychczasowej wiedzy na temat inwestycji wiatrowych, co pozwoliBo na opracowanie hipotez badawczych oraz stworzenie narzdzi badawczych. Celowi temu sBu|yBo opracowanie analizy desk research w oparciu o dostpne dokumenty, materiaBy i informacje. Na jego podstawie opracowano materiaBy dla badaczy oraz narzdzia badawcze sBu|ce realizacji studiw przypadku. W tym czasie przeprowadzono rwnie| 4 wywiady pogBbione z przedstawicielami Ministerstwa Gospodarki, RDOZ, Polskim Stowarzyszeniem Energetyki Wiatrowej oraz przedstawicielem portale stopwiatrakom.eu. Drugim, a zarazem gBwnym etapem gromadzenia danych, byBo przeprowadzenie 15 studium przypadku. Pierwszy z nich (w gminie Gra Kalwaria) miaB charakter pilota|owy, po zakoDczeniu ktrego zweryfikowano zaBo|enie i scenariusze wywiadw. Kolejne 14 studiw przypadku przeprowadzonych zostaBo w nastpujcych miejscowo[ciach: - BBaszki (Bdzkie) - Dbki (pomorskie) - Duninowo k.Ustki (pomorskie) - Duszniki (wielkopolskie) - Gnie|dzewo k.Pucka (pomorskie) - Golice (lubuskie) - Lipno (kujawsko  pomorskie) - Aaznw i Popielawy (Bdzkie) - Margonin (wielkopolskie) - PawBowiczki (opolskie) - Orchowo (wielkopolskie) - Wgrowiec (wielkopolskie) - Wistka (Bdzkie) - {eDsko (zachodniopomorskie) Ka|de studium przypadku zakoDczone byBo opracowaniem raportu czstkowego. Po ich zakoDczeniu rozpoczto trzeci, ostatni, etap sBu|cy podsumowaniu wynikw i opracowaniu raportu koDcowego. W tym celu przeprowadzono panel ekspertw, w trakcie ktrego zaprezentowano wstpne hipotezy i pomysBy, a nastpnie poproszono ekspertw o ich ocen. Wyniki badania zaprezentowane zostaBy za konferencji w dniu 28 pazdziernika, ktra odbyBa si w siedzibie Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. 3. Obecny stan energetyki wiatrowej w Polsce 3.1 Prawne aspekty inwestycji wiatrakowych Ka|dy inwestor decydujc si na budow elektrowni wiatrowej musi wzi pod uwag caBy szereg uwarunkowaD natury formalno  prawnej. Mo|na wrcz powiedzie, |e tego typu inwestycje obarczone s du|ym ryzykiem niepowodzenia ze wzgldu na nieuzyskanie na danym etapie pozwolenia lub otrzymanie odmowy. Sytuacja taka wynika ze specyfiki inwestycji wiatrowych, ktre nie pozostaj obojtne zarwno dla [rodowiska naturalnego, jak i dla okolicznych mieszkaDcw oraz samej miejscowo[ci, w ktrej s zlokalizowane. Ponadto s one elementem strategicznej gaBzi gospodarki, jak jest energetyka. Std te| inwestycja tego typu zwizana jest z dBugotrwaB i stosunkowo skomplikowan procedur. Pierwszym krokiem, ktry musi poczyni inwestor jest zdobycie prawa do dysponowania terenem, na ktrym mie[ci si bdzie elektrownia. Najbardziej klarowna sytuacja ma miejsce, gdy firma posiada prawo wBasno[ci gruntu, w innych przypadkach najczstszymi formami dysponowania jest prawo wieczystego u|ytkowania lub dzier|awa. Ta ostatnia forma jest czsto wykorzystywana w przypadku inwestycji wiatrakowych i polega na wydzier|awieniu przez inwestora terenu bdcego dotychczas zazwyczaj nieu|ytkiem lub terenem rolnym. Warto zaznaczy, |e sytuacja taka jest bardzo korzystna dla osoby dzier|awicej, gdy| inwestorzy oferuj opBaty czynszowe znacznie przewy|szajce zyski z kontynuowania dziaBalno[ci rolniczej. Innymi formami wBadania terenem jest prawo u|ytkowania lub sBu|ebno[. W praktyce inwestorzy wybierajc teren pod budow elektrowni bior pod uwag dwa aspekty: panujce na danym obszarze warunki naturalne oraz okre[lone prawem miejscowym przeznaczenie terenu. O ile warunki naturalne (siBa wiatru) s inwestorom znane na podstawie wstpnych badaD, o tyle na tym etapie kluczowe jest zagwarantowanie, |e nie ma przeciwskazaD natury prawnej do budowy tego typu inwestycji na danym terenie. W pierwszej kolejno[ci inwestorzy zapoznaj si ze studium uwarunkowaD i kierunkw zagospodarowania przestrzennego, ktre wyznacza oglne sposoby zagospodarowania terenu danej gminy. Zdarza si, |e studium nie jest gotowe i powstaje rwnolegle do staraD inwestora o pozwolenie na budow elektrowni, w zwizku z czym wBadze samorzdowe staj si w tej sytuacji obiektem lobbingu ze strony przedstawicieli bran|y wiatrakowej. Dla celw dalszych analiz w ramach poni|szego badania, warto zaznaczy, |e na etapie powstawania studium uwarunkowaD oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ustawa o z dnia 3 pazdziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o [rodowisku i jego ochronie, udziale spoBeczeDstwa w ochronie [rodowiska oraz o ocenach oddziaBywania na [rodowisko (dalej ustawa OOZ - Dz.U.08.199.1227) przewiduje udziaB spoBeczeDstwa w powstawaniu dokumentw. Na etapie uzyskiwania przez inwestora decyzji o [rodowiskowych uwarunkowaniach (dalej: decyzji [rodowiskowej) ustawa ta przewiduje udziaB spoBeczeDstwa w podejmowaniu decyzji. Aby uzyska decyzj [rodowiskow oraz pozwolenie na budow inwestycja nie mo|e by sprzeczna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, je|eli taki plan jest aktualny. Powstaje on na podstawie studium uwarunkowaD i musi zawiera jego ustalenia. Plan powinien zosta skonsultowany z mieszkaDcami terenu, ktrego ma dotyczy, zgodnie z przepisami ustawy OOZ oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.03.80.717). Je|eli na terenie, na ktrym ma powsta elektrownia wiatrowa, nie zostaB uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, inwestor musi wystpi o decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego (tzw. decyzja lokalizacyjna lub decyzja o wzizt). Zanim jednak inwestor otrzyma decyzj o warunkach zabudowy, musi przedstawi decyzj [rodowiskow, ktrej wydanie jest konieczne dla wszystkich przedsiwzi mogcych znaczco oddziaBywa na [rodowisko1. Dla przedsiwzicia z I grupy, czyli  w przypadku elektrowni wiatrowych  instalacji o Bcznej mocy nominalnej nie mniejszej ni| 100 MW lub tych zlokalizowanych na obszarach morskich wBa[ciwa ocena oddziaBywania na [rodowisko, czyli procedura obejmujca weryfikacj raportu o oddziaBywaniu na [rodowisko  przeprowadzana jest obligatoryjnie. Obligatoryjny jest rwnie| udziaB spoBeczny. Organizacje spoBeczne mog bra udziaB w postpowaniu na prawach strony z mocy prawa (ich udziaB nie wymaga odrbnej zgody organu administracji). 1 Okre[lanych na podstawie Rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 09 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaBywa na [rodowisko (Dz.U.10. 213.1396) Wydanie decyzji [rodowiskowej przez wjta, burmistrza lub prezydenta2 jest poprzedzone opini PaDstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego (PPIS) oraz uzgodnieniem z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Zrodowiska. Dokumenty te powinny by udostpnione spoBeczeDstwu razem z raportem o oddziaBywaniu na [rodowisko. Je[li natomiast inwestycja nale|y do II grupy, czyli gdy instalacje zlokalizowane s na obszarach objtych ochron przyrody na podstawie ustawy o ochronie przyrody lub gdy planuje si budow instalacji o caBkowitej wysoko[ci nie ni|szej ni| 30 m, o tym czy w procedurze wydawania decyzji [rodowiskowej bdzie wymagany raport o oddziaBywaniu na [rodowisko decyduje organ prowadzcy postpowania konsultujc si wcze[niej z PaDstwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym oraz RDOZ. W tej cz[ci postpowania nazywanym screeningiem, nie przewidziano udziaBu spoBecznego. SpoBeczeDstwo jest tylko informowane o wyniku postpowania  je|eli zapadnie decyzja, |e raport nie jest wymagany, informacja ta ma posta decyzji [rodowiskowej. Je|eli za[ raport bdzie wymagany, postpowanie przebiega tak samo, jak w przypadku przedsiwzi z grupy I, czyli wydanie decyzji [rodowiskowej musi by poprzedzone przeprowadzeniem udziaBu spoBecznego. W ramach procedury OOZ podczas wydawania decyzji [rodowiskowej ocenia si caBo[ciowe oddziaBywanie na [rodowisko Bcznie z oddziaBywaniem na obszary Natura 2000. W przypadku inwestycji wiatrowych o wysoko[ci caBkowitej mniejszej ni| 30 m zlokalizowanych poza obszarami chronionymi  nie wymaga ona wydania decyzji [rodowiskowej. Nie jest to zgodne z dyrektyw ocenow3, wedBug ktrej do II grupy przedsiwzi zaliczane s wszystkie instalacje do produkcji energii elektrycznej przy wykorzystaniu energii wiatru i powinny zosta one poddane przynajmniej procedurze screeningu. Je|eli przedsiwzicie nie wymaga wydania decyzji [rodowiskowej, mo|e wymaga oceny naturowej4 na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy lub pozwolenia na budow. Przedsiwzicia, dla ktrych przeprowadzono wBa[ciw ocen oddziaBywania na [rodowisko (z raportem oo[) w ramach decyzji [rodowiskowej, mog czasem wymaga przeprowadzenia 2 Lub RDOZ, je|eli farma zlokalizowana jest na obszarach morskich lub terenach zamknitych 3 Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na [rodowisko naturalne 4 Ocenie oddziaBywania na obszary Natura 2000 zgodnie z przepisami ustawy OOZ tzw. ponownej oceny oddziaBywania na [rodowisko podczas procedury wydawania pozwolenia na budow. Postanowienie uzgadniajce wydaje w ka|dym przypadku RDOZ, udziaB spoBeczeDstwa prowadzi organ wydajcy pozwolenie na budow. Za przeprowadzenie udziaBu spoBeczeDstwa w opracowaniu dokumentw odpowiedzialny jest ten organ administracji, ktry przygotowuje taki dokument (w przypadku opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego  udziaB spoBeczny przeprowadza wic wjt, burmistrz lub prezydent). Proces ten przebiega w nastpujcy sposb: 1. Organ administracji podaje do publicznej wiadomo[ci informacj o: a. przystpieniu do opracowania dokumentu i o jego przedmiocie; b. mo|liwo[ciach zapoznania si z niezbdn dokumentacj sprawy oraz o miejscu, w ktrym jest ona wyBo|ona do wgldu (do niezbdnej dokumentacji sprawy nale|: zaBo|enia lub projekt dokumentu, wymagane przez przepisy zaBczniki oraz stanowiska innych organw, je|eli s dostpne w terminie skBadania uwag i wnioskw); c. mo|liwo[ci skBadania uwag i wnioskw (uwagi i wnioski mog by wnoszone w formie pisemnej, ustnie do protokoBu lub za pomoc [rodkw komunikacji elektronicznej bez konieczno[ci opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym); d. sposobie i miejscu skBadania uwag i wnioskw, wskazujc jednocze[nie co najmniej 21-dniowy termin ich skBadania (uwagi i wnioski zBo|one po wyznaczonym terminie pozostawia si bez rozpatrzenia); e. organie wBa[ciwym do rozpatrzenia uwag i wnioskw; f. postpowaniu w sprawie transgranicznego oddziaBywania na [rodowisko, je|eli jest prowadzone. 2. Organ administracji rozpatruje uwagi i wnioski doBczajc do przyjtego dokumentu uzasadnienie zawierajce informacje o udziale spoBeczeDstwa w postpowaniu oraz o tym, w jaki sposb zostaBy wzite pod uwag i w jakim zakresie zostaBy uwzgldnione uwagi i wnioski zgBoszone w zwizku z udziaBem spoBeczeDstwa 3. Organ administracji podaje do publicznej wiadomo[ci informacj o przyjciu dokumentu i o mo|liwo[ciach zapoznania si z jego tre[ci oraz uzasadnieniem. Za przeprowadzenie udziaBu spoBeczeDstwa w podejmowaniu decyzji odpowiedzialny jest organ wBa[ciwy do wydania decyzji wymagajcej udziaBu spoBeczeDstwa, a wic: Wjt, burmistrz, prezydent  je[li wydaje decyzj [rodowiskow z wBa[ciw ocen oddziaBywania na [rodowisko (raportem oo[); RDOZ  je[li wydaje decyzj [rodowiskow z wBa[ciw ocen oddziaBywania na [rodowisko (raportem oo[); Starosta (lub wojewoda)  je[li wydaje pozwolenie na budow z ponown ocen oddziaBywania na [rodowisko. Proces udziaBu spoBeczeDstwa w podejmowaniu decyzji wyglda nastpujco: 1. Organ wBa[ciwy do wydania decyzji, bez zbdnej zwBoki, podaje do publicznej wiadomo[ci informacje o: a. przystpieniu do przeprowadzenia oceny oddziaBywania przedsiwzicia na [rodowisko; b. wszczciu postpowania; c. przedmiocie decyzji, ktra ma by wydana w sprawie; d. organie wBa[ciwym do wydania decyzji oraz organach wBa[ciwych do wydania opinii i dokonania uzgodnieD e. mo|liwo[ciach zapoznania si z niezbdn dokumentacj sprawy oraz o miejscu, w ktrym jest ona wyBo|ona do wgldu (do niezbdnej dokumentacji sprawy nale|: wniosek o wydanie decyzji wraz z wymaganymi zaBcznikami oraz wymagane przez przepisy postanowienia organu wBa[ciwego do wydania decyzji i stanowiska innych organw, je|eli s dostpne w terminie skBadania uwag i wnioskw); f. mo|liwo[ci skBadania uwag i wnioskw (uwagi i wnioski mog by wnoszone w formie pisemnej, ustnie do protokoBu lub za pomoc [rodkw komunikacji elektronicznej bez konieczno[ci opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym); g. sposobie i miejscu skBadania uwag i wnioskw, wskazujc jednocze[nie 21- dniowy termin ich skBadania (uwagi i wnioski zBo|one po wyznaczonym terminie pozostawia si bez rozpatrzenia); h. organie wBa[ciwym do rozpatrzenia uwag i wnioskw; i. terminie i miejscu rozprawy administracyjnej otwartej dla spoBeczeDstwa, je|eli ma by przeprowadzona (rozprawa mo|e by przeprowadzona poza 21-dniowym terminem na skBadanie uwag i wnioskw, zgBoszone podczas niej uwagi i wnioski traktuje si jak te, zBo|one w wyznaczonym terminie); j. postpowaniu w sprawie transgranicznego oddziaBywania na [rodowisko, je|eli jest prowadzone. 2. Organ prowadzcy postpowanie rozpatruje uwagi i wnioski  w uzasadnieniu decyzji  niezale|nie od wymagaD wynikajcych z przepisw Kodeksu postpowania administracyjnego, podaje informacje o udziale spoBeczeDstwa w postpowaniu oraz o ty, w jaki sposb zostaBy wzite pod uwag i w jakim zakresie zostaBy uwzgldnione uwagi i wnioski zgBoszone w zwizku z udziaBem spoBeczeDstwa. 3. Organ wBa[ciwy do wydania decyzji podaje do publicznej wiadomo[ci informacj o wydanej decyzji i mo|liwo[ciach zapoznania si z jej tre[ci. Je[li przyjcie jakiego[ dokumentu lub wydanie jakiej[ decyzji administracyjnej w zakresie zagospodarowania przestrzennego lub oceny oddziaBywania na [rodowisko wymaga przeprowadzenia udziaBu spoBecznego  w dokumentacji sprawy powinny znajdowa si nastpujce dane: 1. Obwieszczenie o podaniu do publicznej wiadomo[ci informacji okre[lonych w ustawie OOZ wraz z informacj w jakich miejscach i w jakim terminie byBo ono upublicznione; 2. Informacja o ewentualnym udziale na prawach strony organizacji ekologicznych; 3. ProtokB z rozprawy administracyjnej (je|eli zostaBa zorganizowana); 4. Uwagi i wnioski wniesione przez spoBeczeDstwo lub informacja, |e |adne nie wpBynBy; 5. Informacja o sposobie uwzgldnienia lub powodach odrzucenia uwag i wnioskw spoBeczeDstwa, je|eli wpBynBy w procedurze  uzasadnienie do dokumentu strategicznego lub uzasadnienie decyzji [rodowiskowej. Wracajc do rozpocztego wtku formalnych uwarunkowaD lokalizacji farm wiatrowych, kluczowa dla powodzenia inwestycji jest oczywi[cie siBa, z jak wieje wiatr na obszarze planowanej inwestycji. W zwizku z tym ju| na wczesnym etapie inwestor zobowizany jest do przeprowadzenia pomiarw siBy wiatru za pomoc masztw pomiarowych, na budow ktrych wymagane jest pozwolenie. Z tego wzgldu najbardziej po|danymi terenami s pojedyncze wzgrza, przeBcze, skarpy itp. Po speBnieniu wszystkich powy|szych obowizkw i otrzymaniu pozytywnej decyzji, ale przed uzyskaniem pozwolenia na budow, inwestor musi uzyska warunki przyBczenia do sieci elektroenergetycznej. Dziki nim inwestor otrzymuje gwarancj, |e operator sieci energetycznej, z ktrym ustala warunki, przyBczy elektrowni wiatrow do swojej sieci. Uzyskujc decyzj na temat warunkw przyBczenia do sieci inwestor mo|e wystpi o pozwolenie na budow, oczywi[cie je|eli wcze[niej uzyskaB decyzj [rodowiskow i lokalizacyjn (w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Kolejnym elementem procedury jest podpisanie umowy przyBczeniowej z operatorem systemu dystrybucyjnego, za[ ostatnim krokiem jest uzyskanie w Urzdzie Regulacji Energetyki koncesji na wytwarzanie energii z odnawialnych zrdeB. 3.2 Dotacje na inwestycje Inwestycje w farmy wiatrakowe, oczywi[cie przy zaBo|eniu, |e speBniany jest szereg wymogw zwizanych z ochron [rodowiska, uwa|ane s za element rozwoju odnawialnych zrdeB energii (OZE) i mog si liczy z wieloma mo|liwo[ciami wsparcia ze strony administracji publicznej. Wsparcie tego typu inwestycji kierowane jest zarwno za [rodkw krajowych, np. poprzez Narodowy Fundusz Ochrony Zrodowiska i Gospodarki Wodnej, Bank Ochrony Zrodowiska, Bank Gospodarstwa Krajowego lub Agencj Rynku Rolnego, jak i zagranicznych (Program Operacyjny Infrastruktura i Zrodowisko, fundusz szwajcarskie). Wsparcie to przybiera mo|e r|ne formy, najpopularniejszymi s dopBaty oraz po|yczki i kredyty na inwestycje wiatrakowe. Poni|ej opisane zostaBy mo|liwe formy wsparcia. GBwnym instrumentem wsparcia dla inwestycji sBu|cych budowie lub rozbudowie farm wiatrowych jest dziaBanie 9.4 "Wytwarzanie energii ze zrdeB odnawialnych" Programu Operacyjnego Infrastruktura i Zrodowisko. DziaBanie to, wdra|ane w obecnej perspektywie finansowej na lata 2007  2013, ma na celu wzrost produkcji energii elektrycznej i cieplnej ze zrdeB odnawialnych. Instytucj Zarzdzajc PO IiZ jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (Departament Koordynacji Programw Infrastrukturalnych), za[ Instytucj Po[redniczca Ministerstwo Gospodarki (Departament Funduszy Europejskich). W przypadku dziaBania 9.4 ta ostatnia instytucja peBni rwnie| rol Instytucji Wdra|ajcej, cho do 31 stycznia 2010 roku funkcj t sprawowaB Instytut Paliw i Energii Odnawialnej, jednak ze wzgldu na opznienia we wdra|aniu dziaBania kompetencje zostaBy przekazane do Ministerstwa Gospodarki. W[rd przykBadw projektw przewidzianych do wsparcia w ramach dziaBania 9.4, obok inwestycji w farmy wiatrowe, wymienia si budow elektrowni wodnych o mocy do 10 MW, budow elektrowni na biomas lub biogaz, budow ciepBowni geotermalnej oraz instalacj kolektorw sBonecznych. Do dofinansowania kwalifikuj si projekty o warto[ci minimum 20mln zB, za[ maksymalna przewidziana kwota wsparcia to 40mln zB, przy czym dofinansowanie mo|e pokry pomidzy 30 a 50 % warto[ci caBego projektu (kosztw kwalifikowalnych). Do dnia dzisiejszego w ramach dziaBania 9.4 przeprowadzono dwa konkursy5. Na podstawie analizy list rankingowych zawierajcych projekty rekomendowane do wsparcia, mo|na stwierdzi, i| projekty zawierajce inwestycje w farmy wiatrowe zdecydowanie zdominowaBy ww. konkursy. W pierwszym konkursie zBo|ono w sumie 120 wnioskw, z czego 86 dotyczyBo inwestycji w farmy wiatrowe (przy 19 projektach dotyczcych biogazu, 6 dotyczcych inwestycji w maBe elektrownie wodne, 5 dotyczcych wykorzystania do produkcji energii biomasy oraz po 2 wnioski dotyczce produkcji ciepBa z wykorzystaniem energii sBoDca i energii geotermalnej). W[rd 45 projektw, ktre zostaBy zarekomendowane do wsparcia a| 37 dotyczyBo budowy elektrowni wiatrowych. Kwota dofinansowania tego typu inwestycji signBa przeszBo 976 mln zB, co stanowiBo 84,7% [rodkw wydatkowanych w tym konkursie. W drugim naborze na 160 zBo|onych wnioskw 65 dotyczyBo inwestycji wiatrowych (przy 63 dotyczcych produkcji energii z biogazu, 18 z biomasy, 5 dotyczcych produkcji energii z wykorzystaniem sBoDca oraz 5 elektrowni wodnych i 4 zwizanych z wykorzystaniem energii geotermalnej). Na 20 wnioskw zarekomendowanych do dofinansowania 9 zwizanych byBo z budow farm wiatrowych (dofinansowanie dla tego typu projektw stanowiBo poBow wsparcia udzielonego w ramach drugiego konkursu). Du|e zainteresowanie konkursami, w szczeglno[ci w[rd przedsibiorstw bran|y wiatrowej sprawiBo, |e przewidziane [rodki na dziaBanie 9.4 PO IiZ zostaBy wyczerpane. Obecnie trwaj 5 Konkursy 1/POIiZ/9.4/2009 oraz 2/POIiZ/9.4/2010 dyskusje na temat przesunicia [rodkw z innych, cieszcych si mniejszym zainteresowaniem, obszarw, co pozwoliBoby na ogBoszenie kolejnego konkursu. Inne formy wsparcia przedsibiorstw planujcych inwestycje w fermy wiatrakowe proponuje Narodowy Fundusz Ochrony Zrodowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach Systemu Zielonych Inwestycji  GIS, ktrych NFOZiGW jest operatorem, inwestorzy mog stara si o dofinansowanie projektw zwizanych z budow lub modernizacj sieci elektroenergetycznych w celu podBczenia nowych zrdeB energii wiatrowej. Pierwszy konkurs rozpisany w lipcu 2010 roku zakBadaB, |e wsparciem objtym mo|e zosta do 20% wydatkw kwalifikowanych, przy czym Bczny koszt inwestycji musi przekroczy 50 mln zB. Inwestor mgB liczy na dotacje w wysoko[ci rwnej 200 zB za ka|dy kW przyBczonej mocy ze zrdeB wiatrowej energii odnawialnej. W trakcie naboru wpBynBy jednak jedynie 2 wnioski, ktre po ocenie formalnej i merytorycznej nie zostaBy zakwalifikowane do wsparcia, a co wicej konkurs zostaB uniewa|niony. Obecnie zapowiedziano, i| kolejny konkurs w zmodyfikowanej formule zostanie ogBoszony w II poBowie 2011 roku. Innym mechanizmem dotacji dla inwestycji wiatrakowych finansowanych z NFOZiGW s dwa pierwsze (z trzech) programw operacyjnych wsparcia odnawialnych zrdeB energii, czyli "Programy dla przedsiwzi w zakresie odnawialnych zrdeB energii i obiektw wysokosprawnej kogeneracji" (tzw. OZE 1 i OZE 2). OZE 1 przewidziany jest dla inwestycji o Bcznym bud|ecie kosztw kwalifikowanych powy|ej 10mln, natomiast OZE 2 dedykowany jest inwestycjom o bud|ecie midzy 0,5 a 10 mln zB. W ramach obu tych programw przedsibiorcy mog liczy na 15-letnie niskooprocentowane po|yczki w wysoko[ci do 75% inwestycji, a co wicej, przewiduje si mo|liwo[ umorzenia do 50% po|yczki w zale|no[ci od stopnia rentowno[ci projektw. W zwizku z tym programy te upodabniaj si form wsparcia do dotacji, w zwizku z czym spodziewane jest, |e bd bardzo atrakcyjnym dla inwestorw sposobem pozyskania [rodkw na budow farm. Fundusze europejskie s rwnie| dystrybuowane przez 16 Regionalnych Programw Operacyjnych wdra|anych na poziomie poszczeglnych wojewdztw. Ka|dy z RPO przewiduje wsparcie dla inwestycji ukierunkowanych na rozwj odnawialnych zrdeB energii. W[rd mo|liwych form wsparcia w poszczeglnych regionach mo|e wymieni m.in.: - RPO wojewdztwa dolno[lskiego: DziaBanie 5.1 umo|liwia dofinansowanie inwestycji zwizanych z  wytwarzaniem energii ze zrdeB odnawialnych ze szczeglnym uwzgldnieniem elektrowni wodnych  w praktyce jednak wykluczono inwestycje wiatrowe, na rzecz zwizanych z biomas i energi wodn; - RPO wojewdztwa kujawsko  pomorskiego: DziaBanie 2.4.  Infrastruktura energetyczna przyjazna [rodowisku obejmuje  budow, rozbudow, przebudow jednostek wytwrczych energii elektrycznej i cieplnej, wykorzystujcych energi wody, biomasy, biogazu ; - RPO wojewdztwa lubelskiego: DziaBanie 1.4  Dotacje inwestycyjne w zakresie dostosowania przedsibiorstw do wymogw ochrony [rodowiska oraz w zakresie odnawialnych zrdeB energii w Schemacie B obejmuje: Inwestycje w zakresie produkcji i wykorzystania energii ze zrdeB odnawialnych: 1. Budowa lub przebudowa infrastruktury oraz zakup urzdzeD sBu|cych do produkcji energii ze zrdeB odnawialnych; 2. Budowa lub przebudowa infrastruktury oraz zakup urzdzeD sBu|cych do produkcji energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu; Za[ DziaBanie 6.2.  Energia przyjazna [rodowisku , dotyczy  Inwestycji w rozwj i wykorzystywanie odnawialnych zrdeB energii takich jak: wiatr, woda, biomasa, energia sBoneczna i geotermalna oraz pozostaBe. - RPO wojewdztwa wielkopolskiego: DziaBanie 3.7  Zwikszenie wykorzystania odnawialnych zasobw energii , ktre obejmuje  budow i rozbudow: 1. elektrowni wiatrowej z instalacj do przesyBu energii, 2. kolektorw sBonecznych i ogniw fotowoltaicznych z instalacj do przesyBu energii, 3. urzdzeD grzewczych opalanych biomas z instalacj do przesyBu energii, 4. elektrowni wodnych o mocy do 10 MW z instalacj do przesyBu energii, 5. urzdzeD grzewczych zasilanych energi geotermiczn z instalacj do przesyBu energii, 6. urzdzeD do produkcji energii i instalacji do przesyBu energii w oparciu o inne typy odnawialnych zrdeB energii, 7. urzdzeD i instalacji do produkcji i przesyBu energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu (kogeneracja) wykorzystujcych OZE. - RPO wojewdztwa zachodniopomorskiego: DziaBanie 4.1  Energia odnawialna i zarzdzanie energi  W ramach wsparcia inwestycji z zakresu odnawialnych zrdeB energii realizowane bd przedsiwzicia polegajce na budowie, przebudowie, modernizacji i instalacji infrastruktury sBu|cej do produkcji i przesyBu energii ze zrdeB odnawialnych, w szczeglno[ci kolektorw sBonecznych, ogniw fotowoltaicznych, elektrowni wiatrowych, pomp ciepBa, maBych elektrowni wodnych, geotermii, jak rwnie| urzdzeD do spalania biomasy. Istotna bdzie rwnie| budowa i modernizacja sieci elektroenergetycznych umo|liwiajcych przyBczanie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze zrdeB odnawialnych. Kolejn mo|liwo[ dofinansowania inwestycji wiatrakowych ze [rodkw unijnych umo|liwia Program Operacyjny Rozwj Obszarw Wiejskich. Inwestycje zwizane z rozwojem odnawialnych zrdeB energii zostaBy wpisane w dziaBaniu 321 "Podstawowe usBugi dla gospodarki i ludno[ci wiejskiej". W ramach tego typu wsparcia przedsibiorcy mog otrzyma dotacj w wysoko[ci do 75% kosztw kwalifikowanych (jednak nie wicej ni| 3 mln zB) na "wytwarzanie lub dystrybucj energii ze zrdeB odnawialnych, w szczeglno[ci wiatru, wody, energii geotermalnej, sBoDca, biogazu albo biomasy". Proces wdra|ania dziaBania 321 ma charakter zdecentralizowany, bowiem kompetencje w tej kwestii zostaBy delegowane na Urzdy MarszaBkowskie. 3.3 Stan obecny energetyki wiatrowej w Polsce Elektrownie wiatrowe powstaj w Polsce od wczesnych lat 90 ubiegBego wieku6, jednak wyrazny wzrost tego typu inwestycji obserwuje si od 2005 roku. WedBug danych Urzdu Regulacji Energetyki z 31.03.2011 na terenie kraju znajduj si 453 instalacje elektrowni wiatrowych wytwarzajce Bcznie 1351,8 MW energii. Warto podkre[li, i| moc tego typu elektrowni jest najwiksz spo[rd wszystkich innych odnawialnych zrdeB energii. Jednak, jak podaj inne zrdBa, wytwarzana w ten sposb moc zarwno w przeliczeniu na jednego mieszkaDca, jak i na kilometr kwadratowy powierzchni kraju, jest jednym z najni|szych w 6 Pierwszy wiatrak sBu|cy wytwarzaniu energii powstaB w dotychczasowej elektrowni wodnej w {arnowcu w 1991. Europie7. Rocznie w elektrowniach wiatrowych wytwarza si 1485 GWh, co stanowi 0,96% rocznego zu|ycia energii w Polsce. Nale|y przy tym podkre[li, i| pomidzy 2004 a 2010 rokiem wskaznik energii wytwarzanej w elektrowniach wiatrowych wzrsB dziesiciokrotnie. Najwicej instalacji wiatrowych ulokowanych jest w wojewdztwie kujawsko  pomorskim (174) oraz Bdzkim (72), jednak pod wzgldem mocy elektrowni zdecydowanie wyr|nia si zachodniopomorskie (456 MW), a nastpnie wielkopolskie (220 MW) i kujawsko  pomorskie 189 MW). SzczegBowe dane na ten temat obrazuje poni|sza tabela. Tabela 1 Liczba elektrowni wiatrowych w wojewdztwach L.p. Wojewdztwo Ilo[ Moc instalacji (MW) instalacji 1 Dolno[lskie 2 0,165 2 Kujawsko  pomorskie 174 189,444 3 Lubelskie 2 0,750 4 Lubuskie 4 6,600 5 Adzkie 72 89,304 6 MaBopolskie 8 1,764 7 Mazowieckie 22 10,570 8 Opolskie 2 0,900 9 Podkarpackie 14 26,779 10 Podlaskie 8 78,250 11 Pomorskie 21 140,995 12 Zlskie 11 3,800 13 Zwitokrzyskie 12 4,406 14 WarmiDsko - mazurskie 16 122,174 15 Wielkopolskie 62 220,055 16 Zachodniopomorskie 23 455,907 1351,863 SUMA 453 7 Za www.psew.pl Dotychczas nie wybudowano w Polsce ani jednej elektrowni wiatrowej w morzu. Tego typu inwestycje s uznawane za najbardziej wydajne ze wzgldu na siB wiatru wynikajc z minimalnej tzw. klasy szorstko[ci na powierzchni morza, a tak|e mo|liwo[ci ustawienia wikszej liczby wiatrakw, ni| na ldzie. Jednak dotychczas nie wydawano pozwoleD na tego typu inwestycje. Zarwno w najbli|szym czasie, jak i perspektywie kilkudziesiciu lat przewiduje si systematyczny rozwj elektrowni wiatrowych w Polsce. Nale|y jednak podkre[li, |e w Polsce dziaBa silne lobby firm zajmujcych si energetyk wiatrow, w zwizku z czym istniej du|e wtpliwo[ci co do obiektywizmu tych prognoz. O kontrowersjach zwizanych z rozwojem bran|y wiatrakowej traktowa bdzie podrozdziaB 5, tym niemniej w[rd zalet energii wiatrowej nale|y wskaza: - wzrost udziaBu odnawialnych zrdeB energii w bilansie energetycznym, w szczeglno[ci w kontek[cie staBego wzrostu zapotrzebowania na energi, - stosunkowo niskie i staBe koszty wytworzenia energii, - mo|liwo[ zapewnienia staBego i relatywnie taniego dostarczenia energii na tereny trudno dostpne, - (w niektrych zrdBach) potencjalna szansa rozwoju terenw sBabo zaludnionych. W[rd argumentw przeciw budowie elektrowni wiatrowych wymienia si przede wszystkim: - ni|sz, ni| w przypadku innych OZE, efektywno[ tego typu elektrowni, tj. stosunkowo maB wydajno[ w relacji do poniesionych nakBadw zwizanych z realizacj inwestycji, - aspekt ekologiczny: zaburzenie ekosystemu, w szczeglno[ci w odniesieniu do populacji ptakw i nietoperzy, - szkodliwo[ wytwarzanego haBasu na zdrowie mieszkaDcw, - dBugotrwaBe zmiany w krajobrazie przyczyniajce si do znacznego pogorszenia atrakcyjno[ci turystycznej okolic elektrowni, - konieczno[ utylizacji skrzydeB wiatrakw po ok. 20 latach i zwizane z tym problemy. 3.4 Kontrowersje wokB energetyki wiatrowej Jak ju| zostaBo wspomniane istniej powa|ne argumenty [wiadczce zarwno za rozwojem energetyki wiatrowej, jak i przeciwko. Obecnie istnieje spr pomidzy dwoma [rodowiskami: zwolennikw elektrowni wiatrowych reprezentowanych przez niektre organizacje ekologiczne wspierane przez coraz wiksze i silniejsze lobby przedsibiorstw zwizanych z energetyk wiatrow oraz przeciwnikw skupiajcych niektre organizacje ekologiczne, a tak|e organizacje, ktre powstaBy w wyniku protestw [rodowisk lokalnych przeciwko budowie wiatrakw na danym terenie. W[rd gBwnych osi konfliktu wyr|ni nale|y: Spr o ekologiczno[ energetyki wiatrowej Wikszo[ uczestnikw sporu zgadza si, |e kwestia ochrony [rodowiska jest wa|na i w zwizku z tym nale|y rozwija odnawialne zrdBa energii. Jednak przeciwnicy argumentuj, |e wiatraki niszcz lokalne ekosystemy, w szczeglno[ci populacje ptakw i nietoperzy, a co wicej negatywnie wpBywaj na zdrowie mieszkaDcw. Wobec tego, jak twierdz, [rodki na inwestycje wiatrakowe nale|y wyda na rozwj innych odnawialnych zrdeB energii. W ostatnim czasie odnoszono si do kwestii budowy elektrowni wiatrakowych na morzu. Dwa lata temu rozwa|ano budow tego typu elektrowni w Dbkach w odlegBo[ci ok. 5 km od wybrze|a, jednak po protestach mieszkaDcw i miBo[nikw tej nadmorskiej miejscowo[ci, a przede wszystkim wobec odmowy pozwolenia na budow w zwizku z istnieniem w pobli|u strefy objtej programem Natura 2000, odstpiono od tej inwestycji. Warto jednak podkre[li, |e niektre organizacje ekologiczne, np. Greenpeace, wspieraj budow wiatrakw w morzu jako alternatyw wobec rzdowych planw budowy elektrowni atomowej. W ostatnich miesicach przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki wsparli pomysB i zadeklarowali forsowanie przepisw uBatwiajcych tego typu inwestycje. WpByw wiatrakw na zdrowie okolicznych mieszkaDcw Wa|nym argumentem, a dla wikszo[ci organizacji zrzeszajcych lokalnych przeciwnikw budowy elektrowni wiatrowych  kluczowym, jest wspomniana ju| kwestia szkodliwo[ci budowy wiatrakw w pobli|u siedlisk ludzkich. Spr ten wynika ze sprzecznych tendencji, ktre mo|na zaobserwowa w[rd gBwnych jego aktorw. Ot| inwestorzy d|c do minimalizacji nakBadw staraj si budowa elektrownie mo|liwie jak najbli|ej miast i wsi, co pozwoli zaoszczdzi na infrastrukturze zwizanej z przesyBaniem energii. MieszkaDcy miejscowo[ci, w ktrych planowane s inwestycje tego typu, obawiaj si wytwarzanego przez wiatraki haBasu, wibracji i infradzwikw. Efektywno[ elektrowni wiatrowych W[rd cz[ci uczestnikw sporu pojawia si pytanie, czy inwestowanie w elektrownie wiatrowe jest najlepszym sposobem przeznaczenia [rodkw w obszarze rozwoju bran|y energetycznej. Z jednej strony wystpuj tu wspomniani ju| przeciwnicy, ktrzy uwa|aj, |e wobec innych kontrowersji, nale|y przeznaczy te pienidze na rozwj innych odnawialnych zrdeB energii. Inni uwa|aj, |e nale|y d|y do rozwoju w Polsce energetyki jdrowej, ktra przy zapewnieniu odpowiednich warunkw i norm bezpieczeDstwa, bdzie opcj zdecydowanie efektywniejsz ni| wiatraki oraz inne odnawialne zrdBa energii. Konsultowanie inwestycji z mieszkaDcami GBwn przyczyn powstawania lokalnych organizacji skupiajcych przeciwnikw inwestycji wiatrakowych jest nieprowadzenie, lub prowadzenie w zbyt maBym zakresie, konsultacji spoBecznych z mieszkaDcami miejscowo[ci poBo|onych w bezpo[rednim otoczeniu przyszBych elektrowni. Zdarza si, |e inwestorzy przekonuj do inwestycji w pierwszej kolejno[ci wjta lub burmistrza miejscowo[ci, prowadz poufne negocjacje, za[ mieszkaDcy dowiaduj si o projekcie w pzniejszej fazie. W[rd gBwnych aktorw sporu nale|y wymieni: " organizacj zrzeszajc przedsibiorcw z bran|y wiatrakowej, czyli Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, dziaBajce od 1999 roku. Organizacja ta peBni obecnie rol lobbysty na rzecz stworzenia uwarunkowaD prawnych sprzyjajcych powstawaniu farm wiatrowych. Witryna internetowa PSEW prezentuje opracowania, raporty i prognozy zwizane z funkcjonowaniem i rozwojem energetyki wiatrowej w Polsce i w Europie. Podkre[la si wyraznie, |e rozwj wiatrakw przyczyni si do zmniejszenia emisji gazw cieplarnianych i zmniejszenia efektu globalnego ocieplenia. W[rd innych instytucji zajmujcych si lobbingiem wymieni nale|y: Polskie Towarzystwo Morskiej Energetyki Wiatrowej, Akademi Wiatru, Polsk Izb Gospodarcz Energii Odnawialnej i wiele innych. " Oglnopolski Komitet Obrony MieszkaDcw przed Budow Elektrowni Wiatrowych oraz strona www.stopwiatrakom.eu, czyli portal skupiajcy przeciwnikw energetyki wiatrowej w obecnej formie, w szczeglno[ci lokalne stowarzyszenia i nieformalne organizacje powstaBe w wyniku protestw mieszkaDcw sprzeciwiajcych si budowie farm wiatrowych w okolicy ich miejsca zamieszkania. W[rd gBwnych postulatw Komitetu jest wprowadzenie regulacji, ktre okre[liByby ustawowo minimaln odlegBo[ (postuluje si 3 km) od gospodarstw domowych, w ktrej mo|na stawia wiatraki. Nale|y podkre[li, |e organizacje te wspieraj prowadzenie konsultacji spoBecznych wokB inwestycji wiatrakowych. Komitet lobbuje w[rd parlamentarzystw, w wyniku czego jego petycje podpisywane s przez wielu posBw i senatorw. Ponadto Przewodniczcym Komitetu jest byBy poseB Marian Daszyk. Portal stopwiatrakom.eu przedstawia ekspertyzy przeciwnikw energetyki wiatrowej. Podwa|aj one wszystkie argumenty PSEW poczwszy od obalenia tezy o globalnym ociepleniu, poprzez zapewnienia o ekologiczno[ci wiatrakw i ich wydajno[ci. Du|o miejsca po[wica si analizom wpBywu wiatrakw na zdrowie mieszkaDcw pobliskich miejscowo[ci. Nale|y przy tym zaznaczy, |e [rodki ekspresji stosowane na portalu s zdecydowanie silniejsze, ni| na stronach zwolennikw wiatrakw  pojawiaj si takie okre[lenia jak  Powitanie z PiekBa ,  Galeria [mierci ,  Globalny szwindel itp. Strona umo|liwia doBczenie do  mapy protestw poprzez odznaczenie miejscowo[ci, w ktrej w zwizku z zapowiadan budow farmy wiatrowej narasta konflikt. Obecnie na mapie widnieje 195 miejscowo[ci, przy czym cz[ z nich to konflikty ju| za|egnane. " administracj publiczn, czyli w tym przypadku przede wszystkim Ministerstwo Gospodarki, Urzd Regulacji Energetyki, a tak|e Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako instytucj zarzdzajc PO IiZ oraz Regionalnymi Programami Operacyjnymi. Instytucje te w zaBo|eniu nie s bezpo[rednimi aktorami sporu  staraj si zwiksza udziaB OZE, w tym wiatrakw w bilansie energetycznym kraju, a z drugiej strony tworz takie regulacje, ktre minimalizuj negatywne oddziaBywanie farm wiatrowych na [rodowisko i mieszkaDcw. Nale|y jednak nadmieni, |e s one obiektem coraz silniejszego oddziaBywania ze strony lobby wiatrakowego. " organy samorzdw lokalnych, ktrych stosunek do inwestycji wiatrakowych jest niejednoznaczny i wynika z poszczeglnych uwarunkowaD. Zazwyczaj istniejcy konflikt w[rd mieszkaDcw przekBada si na spr w organach wBadzy samorzdowej. " inne instytucje, organizacje (np. Stowarzyszenie NIE WIATRAKOM), media, partie polityczne (np. warto zaznaczy, i| Zieloni 2004 wspierali budow wiatrakw) itp. Pomidzy wy|ej wymienionymi aktorami toczy si powa|ny konflikt. Jak wida spr toczy si wokB fundamentalnych kwestii, takich jak wpByw wiatrakw na [rodowisko oraz ekonomiczno[ci tego typu inwestycji. Zdaje si, |e obecnie obie strony nie uznaj wzajemnych argumentw, co nie pozwala na wypracowanie kompromisu w dziedzinie budowy kolejnych farm wiatrowych. W[rd najbardziej znanych konfliktw w ostatnich latach nale|y wymieni: Dbki (woj. pomorskie)  planowano ustawienie w morzu (po raz pierwszy w Polsce) 33 wiatrakw, jednak mieszkaDcy zaprotestowali wBczajc do swej akcji znane osoby odwiedzajce Dbki (aktorw, kompozytorw itd.). Ostatecznie uznano, |e ze wzgldu na poBo|enie w obszarze chronionym programem Natura 2000 inwestycja stanowica zagro|enie dla migracji ptakw, nie mo|e zosta zrealizowana. Lipno (woj. wielkopolskie)  planowano budow ok. 60 turbin wiatrowych. Protest mieszkaDcw dotyczyB odlegBo[ci, w jakiej wiatraki mogByby zosta usytuowane od zabudowaD mieszkalnych: inwestor (ktrego udziaBowcem byB Zbigniew Boniek) proponowaB ustawienie ich kilkaset metrw od domostw, mieszkaDcy domagali si odlegBo[ci min. 2,5 km. Komitet protestacyjny doprowadziB do referendum, w ktrym zdecydowana wikszo[ opowiedziaBa si przeciw inwestycji. Orchowo (woj. wielkopolskie)  rwnie| w tym przypadku  po akcji protestacyjnej cz[ci mieszkaDcw - zgod na budow 23 wiatrakw uzale|niono od referendum. W tym przypadku blisko 63% gBosujcych mieszkaDcy poparBo inwestycj. Aaznw (woj. Bdzkie)  mieszkaDcy zaprotestowali przeciwko pominiciu ich udziaBu w uzgodnieniach pomidzy wBadzami gminy a inwestorem w sprawie budowy farmy wiatrowej. Protest przybraB gwaBtowny charakter, gdy w maju br. kilkudziesiciu mieszkaDcw miejscowo[ci zablokowaBo drog przebiegajc przez Aazanw. W wyniku negocjacji midzy inwestorem, wBadzami samorzdowymi i mieszkaDcami w czerwcu radni gminy przyjli studium uwarunkowaD i kierunkw rozwoju zawierajce zapis o tym, |e na terenie Aazanowa nie bd mogBy powstawa tego typu inwestycje, za to nie wykluczono tego na pozostaBych obszarach gminy. Jest to wic przykBad skutecznego poszukiwania kompromisu w kwestii inwestycji wiatrakowych. 4. Wybrane aspekty konsultacji spoBecznych Konsultacje to metoda prowadzenia dialogu midzy partnerami spoBecznymi. Konsultacje mog by prowadzone przez jednostki wBadzy centralnej, samorzd terytorialny oraz prywatnych inwestorw, ktrzy podejmuj szczeglne dziaBania w celu rozmowy z szerokim gronem odbiorcw ich projektw. Tabela 2 Podmioty realizujce konsultacje spoBeczne Odbiorcy konsultacji spoBecznych 1. wBadze publiczne 1. mieszkaDcy lub nieformalne grupy interes 2. organizacje pozarzdowe 2. instytucje publiczne, przedsibiorstwa czy 3. sektor prywatny te| organizacje pozarzdowe 3. eksperci Podstaw do przeprowadzenia konsultacji spoBecznych na gruncie samorzdu s przepisy ustaw o: " samorzdzie gminnym z 8 marca 1990 roku " samorzdzie powiatowym z 5 czerwca 1998 roku " samorzdzie wojewdzkim z 5 czerwca 1998 roku. Zgodnie z tymi przepisami rzd i samorzdy mog przeprowadzi konsultacje spoBeczne w wypadkach przewidzianych ustaw (wtedy czsto s one obowizkowe) oraz w innych sprawach wa|nych dla wsplnot samorzdowych. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkaDcami okre[laj uchwaBy rad odpowiednich jednostek samorzdu terytorialnego (gmin, miast, powiatw, wojewdztw). Podstaw do przeprowadzenia konsultacji spoBecznych w rzdzie s przepisy ustaw o: " dziaBach administracji rzdowej z 4 wrze[nia 1997 roku " Radzie Ministrw z 8 sierpnia 1996 roku " zwizkach zawodowych z 23 maja 1991 roku " organizacjach pracodawcw z 23 maja 1991 roku Konsultacje skBadaj si z trzech elementw: W[rd korzy[ci wynikajcych z prowadzenie konsultacji spoBecznych wymienia si: 1. Konsultacje dostarczaj u|ytecznych informacji na temat potrzeb i opinii odbiorcw, co pozwala w wikszym stopniu dostosowywa projekty i inwestycje do ich preferencji 2. Konsultacje pozwalaj na przedstawienie stanowiska wBadz i ekspertw w bezpo[rednim kontakcie z odbiorcami projektu 3. Konsultacje pozwalaj ujawni przeciwne grupy interesw oraz doj[ do akceptowanego przez wszystkich kompromisu 4. Konsultacje buduj spoBeczno[ci zaanga|owane w bie|c sytuacj w regionie 5. Konsultacje odpowiadaj na wzrastajc potrzeb wikszego, osobistego zaanga|owania w proces decydowania o sprawach spoBeczno[ci 6. Dziki konsultacjom buduje si nowoczesne spoBeczeDstwo obywatelskie  wspierajce decyzje wBadzy, ze wzgldu na fakt, |e uczestnicz w ich podejmowaniu 7. Konsultacje s sposobem na budowanie zaufania do decydentw, a dziki temu przeciwdziaBaj delegitymizacji, ktra najlepiej objawia si w niskich frekwencjach wyborczych 8. Konsultacje przeciwdziaBaj powstawaniu sytuacji konfliktowych, ktre mog zaowocowa niekontrolowanymi protestami, a przez to  pozwalaj unikn dodatkowych kosztw zwizanych z opznieniem terminw realizacji inwestycji lub zakoDczeniem projektu 9. Coraz wicej przepisw sugeruje lub nakazuje przeprowadzenie konsultacji poniewa| brak takich dziaBaD mo|e w dBu|szej perspektywie przynie[ powa|ne o wiele koszty zwizane z dziaBaniem wadliwego prawa lub inwestycji, ktra nie speBnia oczekiwaD mieszkaDcw 10. Prowadzenie konsultacji jest elementem stylu rzdzenia otwartego na potrzeby spoBeczno[ci 11. Konsultacja prawa przed jego uchwaleniem korzystnie wpBywa na sprawne wdro|enie nowego prawa i jego pzniejsze funkcjonowanie 12. Chocia| przeprowadzenie konsultacji spoBecznych wymaga czasu oraz nakBadw finansowych, koszty konsultacji s relatywnie niskie w porwnaniu z kosztami realizacji wikszo[ci projektw lub inwestycji. Jednak poniesienie tych dodatkowych kosztw efektywnie wpBywa na jako[ realizowanych inwestycji. Zasadniczo konsultacje spoBeczne sBu| nastpujcym celom: " promocji projektu, czyli przekazaniu rzetelnych i precyzyjnych informacji o projekcie osobom, ktrych on dotyczy " rozpoznaniu opinii osb, ktre bd lub s odbiorcami inwestycji " sformuBowaniu strategii dziaBania, ktra bdzie uwzgldniaBa punkt widzenia zainteresowanych stron, a w przyszBo[ci  zapobiegaBa mo|liwym konfliktom wokB projektu, czy te| inwestycji Konsultacje spoBeczne prowadzone mog by wieloma metodami. Planujc sposb wBczenia mieszkaDcw w proces podejmowania decyzji mo|na wybiera spo[rd r|norodnych metod kontaktu z partnerami spoBecznymi, w zale|no[ci od przyjtego podej[cia. Poni|ej przedstawiono kilka podej[, ktre mog charakteryzowa konsultacje: Tabela 3 Kontakt bezpo[redni / po[redni Realizujcy projekt mog zdecydowa si na bezpo[redni kontakt z jego odbiorcami poprzez np.: debat, albo spotkanie typu  Open House . Alternatyw jest po[rednie rozpoznanie opinii odbiorcw np.: poprzez sonda| lub dedykowane skrzynki pocztowe lub mailowe Konsultacje aktywne / pasywne Realizujcy projekt mog aktywnie kontaktowa si z odbiorcami np.: poprzez organizacj konferencji lub biernie odpowiada na pytania spoBeczno[ci Kontrola / Brak kontroli Realizujcy projekt mog wybra kanaBy komunikacji, konsultacji gdzie rozmowa przebiega wedBug [ci[le okre[lonych reguB np.: debata lub wzi udziaB w swobodnej dyskusji np.: podczas spotkania typu  Hyde Park Konsultacje dorazne / cigBe Konsultacje dorazne s realizowane jednorazowo np.: badanie interesariuszy, podczas gdy konsultacje cigBe d| do wypracowania bardziej trwaBych kanaBw kontaktu midzy partnerami poprzez np.: forum internetowe lub rad rad mieszkaDcw Szerokie / bran|owe Mo|na kierowa konsultacje projektu do szerokiego konsultacje grona odbiorcw poprzez np.: infolini lub otwarte posiedzenia. W niektrych przypadkach lepsze rezultaty mo|na uzyska zwracajc si do ekspertw lub jednej bran|y podczas warsztatw charette lub paneli eksperckich. Poni|sza tabela przedstawia szczegBowe sposoby prowadzenia konsultacji: Tabela 4 Metoda - Opis - Zastosowanie 1. Rada MieszkaDcw " Opis  Jest to grupa 12  20 mieszkaDcw dobranych w taki sposb, |eby cech grupy odzwierciedlaBy cechy demograficzne i spoBeczne danej zbiorowo[ci. Grupa spotyka si regularnie w z gry oznaczonych terminach. W czasie spotkaD omawiane s tematy, ktre podlegaj konsultacjom. CzBonkowie grupy otrzymuj wcze[niej informacje na temat problemu nad ktrym maj obradowa. W pierwszej cz[ci spotkania wysBuchuj ekspertw, a w drugiej dyskutuj na temat problemw przed nimi postawionych. " Zalety  ta metoda pozwala na ujawnienie sprzecznych celw i grup interesw. Dostarcza informacji jakie dziaBania powinny zosta podjte w celu zminimalizowania przyszBych konfliktw. " Zastosowanie  taka forma dialogu powinna by stosowana szczeglnie, gdy realizujcy konsultacje chce rozpozna przykBadowe opinie mieszkaDcw. Dobrze sprawdza si, gdy przedmiot konsultacji jest oglny i nieskomplikowany. 2. Sonda| obradowy " Opis  wyniki sonda|u s efektem wyjtkowej procedury, podczas ktrej zaprasza si reprezentatywn grup osb do wzicia udziaBu w konferencji poprzedzonej ankiet (enter  poll). Na pocztku debaty eksperci i zainteresowane strony prezentuj informacje, ktre dobrze i rzetelnie omawiaj problem, ktry nale|y rozwiza. Nastpnie odbywa si dyskusja w maBych grupach, ktra pozwala poszczeglnym osobom wypracowa swoje stanowisko i dodatkowo uzupeBni informacje poprzez pytania do ekspertw. Na koniec debaty jest wypeBniana ponowna ankieta (exit  poll), ktra jest efektem sonda|u obradowego. " Zalety  zbierane w zwykBych sonda|ach opinie, czsto s formuBowane na przypuszczeniach, dziki przedstawieniu stanowisk ekspertw, wyniki sonda|u opieraj si na solidnych podstawach. Ponadto dziki zastosowaniu dwch ankiet, mo|liwe jest okre[lenie zmiany jaka nastpiBa w[rd respondentw pod wpBywem nowych informacji. Czsto podczas takich " Zastosowanie  t metod powinno si stosowa, gdy przedmiot konsultacji jest zBo|ony i wymaga rozwa|enia wielu argumentw. 3. Debaty grupowe " Opis  dyskusje odbywaj si w kilku grupach liczcych ok. 25 osb dobranych w sposb losowy spo[rd wszystkich czBonkw spoBeczno[ci. Zgeneralizowane wnioski s prezentowane pzniej w formie raportu. " Zalety  maBe grupy " Zastosowanie  t metod powinno si stosowa, gdy przedmiot konsultacji jest zBo|ony i wymaga rozwa|enia wielu argumentw. 4. Forum internetowe " Opis  zapis dyskusji odbywajcej si w formie pisemnej na tematy zaproponowane przez dyskutantw lub organizatora dyskusji. " Zalety  brak ograniczenia ilo[ci uczestnikw, anga|uje osoby zainteresowane problematyk, brak potrzeby bezpo[redniego nadzoru nad debat, powszechno[ " Zastosowanie  metoda ta pozwala na uzyskanie szerokiego wachlarza opinii gdy przedmiot konsultacji jest zBo|ony lub powszechny 5. Info-kiosk " Opis  punkt informacyjny. " Zalety  mo|liwo[ ulokowania w siedzibie instytucji konsultujcej, mobilno[, mo|liwo[ bezpo[redniego gromadzenia informacji od zainteresowanych i udzielenia odpowiedzi na ich pytania, a tak|e mo|liwo[ przeprowadzenia krtkich ankiet. " Zastosowanie  w przypadkach trudnych spoBecznie projektw, projektw o skomplikowanej strukturze 6. Infolinia " Opis  centrum informacyjne dostpne przez sie telefoniczn. " Zalety  mo|liwo[ ulokowania w siedzibie instytucji konsultujcej lub outsource owania, mo|liwo[ gromadzenia informacji od zainteresowanych i udzielenia odpowiedzi na ich pytania, mo|liwo[ przeprowadzenia ankiet telefonicznych. " Zastosowanie  w przypadkach trudnych spoBecznie projektw, projektw o skomplikowanej strukturze, budzcych pytania. 7. Publikacje w prasie lokalnej " Opis  notki prasowe upowszechniajce przedmiot konsultacji lub odpowiadajce na najcz[ciej pojawiajce si zapytania dotyczce przedmiotu konsultacji, ogBoszenia dotyczce potencjalnych spotkaD lub dyskusji. " Zalety  mo|liwo[ poinformowania lub doinformowania spoBeczeDstwa, zachta do aktywnego brania udziaBu w konsultacjach, uspakajanie nastrojw w przypadku trudnych projektw. " Zastosowanie  w przypadkach trudnych spoBecznie projektw, projektw o skomplikowanej strukturze, budzcych pytania. 8. Badania ankietowe " Opis  badanie przeprowadzane na reprezentatywnej grupie mieszkaDcw, przy u|yciu kwestionariusza zawierajcego zestaw pytaD uBo|onych w okreslonym porzdku. Badanie mo|e by przeprowadzane przy bezpo[rednim spotkaniu ankietera i respondenta (PAPI), telefonicznie (CATI), przy u|yciu komputera (CAPI), czy te| przez Internet (CAWI). " Zalety  mo|liwo[ przebadania du|ych grup respondentw. " Zastosowanie  t metod powinno si stosowa, gdy chcemy pozna ogln opini spoBeczeDstwa. 9. Analiza danych zastanych " Opis  analiza istniejcych ju| danych  dokumentw, publikacji, wcze[niej prowadzonych badaD, danych statystycznych, itp. " Zalety  szerokie opracowanie badanego tematu. " Zastosowanie  t metod powinno si stosowa jako wstp do dalszych analiz i zebrania nowych danych. 10. Analiza SWOT " Opis  Analiza SWOT to jedno z najpopularniejszych narzdzi sBu|cych do heurystycznej analizy danych. Polega na wyodrbnieniu sBabych i mocnych stron oraz szans i zagro|eD. " Zalety  wzrost logicznej spjno[ci i koherentno[ci projektu, zbiera i porzdku wnioski rozproszone w r|nych dokumentach, pozwala na stosowanie precyzyjnych okre[leD, uBatwia tworzenie rekomendacji. " Zastosowanie  t metod powinno si stosowa we wszystkich obszarach planowania strategicznego. 11. Wywiady indywidualne z ekspertami " Opis  metoda ta polega na indywidualnej, pogBbionej rozmowie z ekspertem, w celu poszerzenia wiedzy, dotarcia do specyficznych informacji, zrozumienia pewnych zjawisk. Przebieg wywiadu rejestrowany jest przy u|yciu dyktafonu, a nastpnie poddawany szczegBowej analizie. " Zalety  dotarcie do opinii i wiedzy eksperta. " Zastosowanie  t metod powinno si stosowa gdy niezbdne jest skorzystanie z wiedzy eksperckiej, pogBbienie danych kwestii. 12. Panele eksperckie " Opis  Jest to metoda polegajca na wykorzystaniu wiedzy specjalistw w dziedzinie objtej badaniem. Przed panelem eksperci otrzymaj syntetyczne wyniki przeprowadzonych dotychczas analiz jako materiaB wyj[ciowy do dyskusji. Jej wynikiem jest m.in. wypracowanie wnioskw i rekomendacji. " Zalety  wspBpraca wielu ekspertw daje szerokie spojrzenie znawcw tematu na badan kwesti. 5. Wyniki badania Wstp Przedstawione w niniejszym rozdziale wnioski zostaBy sformuBowane na podstawie przeprowadzonych studiw przypadku. Nale|y wic zaznaczy, i| wyniki te, jako |e sformuBowane zostaBy na podstawie metody wybitnie jako[ciowej, charakteryzuje du|y stopieD oglno[ci. ZostaBy w nim zaprezentowane jak najszerzej zaobserwowane scenariusze interakcji pomidzy inwestorem, samorzdem a mieszkaDcami miejscowo[ci, w pobli|u ktrych planowana jest inwestycja. Wyniki te prezentuj wic tendencje wystpujce w tego typu sytuacjach i na ich podstawie zostaBy sformuBowane dalsze rekomendacje. 5.1 Nawizanie relacji midzy inwestorem a spoBeczno[ci lokaln Wyniki przeprowadzonego badania pokazuj, |e kluczowym dla caBego procesu konsultacji momentem jest pierwszy kontakt przedstawiciela inwestora ze spoBeczno[ci lokaln. Sposb nawizania relacji jest tym wa|niejszy, |e mo|e decydowa o ostatecznym powodzeniu lub niepowodzeniu caBej inwestycji. Problem ten mo|na potraktowa nieco szerzej i przeanalizowa, czy inwestorzy maj plan przeprowadzenia konsultacji z mieszkaDcami terenw, na ktrych realizowane maj by inwestycje. W[rd inwestycji objtych case study znalazBy si bardzo r|ne przypadki, gdy| inwestorzy przyjmuj r|ne strategie nawizania pierwszych relacji. Najcz[ciej pierwszy kontakt ma charakter nieformalny a jego adresatem s przedstawiciele organw samorzdu lokalnego. Wniosek ten nie zaskakuje  zgodnie z zaBo|eniem wjt bdz burmistrz peBni rol przedstawiciela spoBeczno[ci lokalnej w relacjach z podmiotami zewntrznymi i tak jest postrzegany przez inwestorw. Na tym etapie inwestorzy zazwyczaj dopiero sonduj mo|liwo[ci postawienia elektrowni wiatrowych na terenie danej gminy poprzez analiz kwestii zwizanych z wBasno[ci gruntw oraz poznanie opinii wjta lub burmistrza. DziaBanie tego typu, czyli skierowanie pierwszych krokw do przedstawiciela samorzdu, nie jest oceniane negatywnie, o ile w nieodlegBym czasie informacja o wstpnych rozmowach zostanie rozpowszechniona (np. poprzez komunikat w mediach lokalnych, omwienie tematu na spotkaniu Rady Gminy wraz z przekazaniem informacji soBtysom itp.). Niestety w niektrych przypadkach tak si nie dzieje, gdy| czsto inwestorowi  zasBaniajcemu si tajemnic handlow  nie zale|y by informacje o wstpnych rozmowach byBy udostpniane. W zwizku z tym czsto pierwsze relacje na linii inwestor  spoBeczno[ lokalna ograniczaj udziaB tej ostatniej do osb z krgu wBadz samorzdowych. Sytuacja taka ma swoje wyrazne konsekwencje na dalszych etapach procesu inwestycyjnego. Nie jest bowiem mo|liwe, by o tego typu rozmowach, nawet zakoDczonych fiaskiem, nie dowiedzieli si mieszkaDcy. Ci za[ w sytuacjach, gdy o kontaktach z inwestorem dowiedz si w drog nieformaln, czuj si wykluczeni i zazwyczaj podejrzewaj nieczyste intencje. Prowadzi to do negatywnego nastawienia do inwestora, a na gruncie relacji panujcych w spoBeczno[ci lokalnej  do wyraznego zmniejszenia autorytetu wjta lub burmistrza. Inn strategi stosowan przez inwestorw jest rozpoczcie kontaktw ze spoBeczno[ci lokaln od rozmw z wBa[cicielami gruntw, na ktrych potencjalnie mog zosta wybudowane wiatraki. Rozmowy te zazwyczaj dotycz mo|liwych stawek za dzier|aw terenu. Zdarza si, |e przedsibiorcy podpisuj z wBa[cicielami gruntw umowy przedwstpne, wedBug ktrych ci ostatni otrzymuj cz[ wynagrodzenia zanim jeszcze inwestor uzyska pozwolenia na budow. Strategia ta oceniana jest przez wikszo[ mieszkaDcw negatywnie  od pocztku procesu inwestycyjnego tworzy podziaB na osoby, ktre odnios materialne korzy[ci z inwestycji oraz pozostaBych. Powoduje to, |e ju| w pocztkowej fazie kontaktw midzy inwestorem a mieszkaDcami, powstaje zarzewie konfliktu. Zdarzaj si jednak sytuacje, w ktrych inwestorzy wykazuj si wikszym zrozumieniem dla konsultacji spoBecznych ju| w pocztkowej fazie procesu inwestycyjnego. Wwczas po pierwszym kontakcie z wjtem lub burmistrzem organizowane jest (najcz[ciej przez urzd gminy) spotkanie informacyjne dla mieszkaDcw. 5.2 Przebieg komunikacji na linii inwestor  mieszkaDcy Po wstpnej analizie mo|liwo[ci zbudowania farmy wiatrowej na terenie danej gminy inwestor rozpoczyna formalne dziaBania majce na celu zdobycie pozwoleD na budow. Jest to wic etap, na ktrym informacja o zamiarach przedsibiorcy s ju| rozpowszechnione w[rd mieszkaDcw, co jest wynikiem np. dokonywania pomiarw wiatru na terenie miejscowo[ci. Jest to wic moment, w ktrym mieszkaDcy oczekuj oficjalnego zaprezentowania zamiarw inwestora oraz przeprowadzenia rzetelnych konsultacji na temat inwestycji. Nale|y zaznaczy, i| jest to okres, w ktrym do mieszkaDcw docieraj r|ne, czsto sprzeczne informacje dotyczce korzy[ci i wad tego typu inwestycji. S one czsto dystrybuowane nieformalnymi kanaBami  w rozmowach midzy mieszkaDcami, na zebraniach wiejskich, w mediach lokalnych, forach dyskusyjnych itp. Co istotne, jest to czas, w ktrym wyBaniaj si ewentualni liderzy protestu  pocztkowo dziaBajc w sposb niezorganizowany, cho czasem korzystajc ze wsparcia oglnopolskich portali skupiajcych przeciwnikw energetyki wiatrowej. Jest to wic okres, w ktrym identyfikowany jest najwikszy popyt na informacje, w szczeglno[ci rzetelnie przedstawion wiedz eksperck. Czsto na tym etapie dochodz do gBosu osoby powoBujce si na do[wiadczenia innych gmin, w ktrych zbudowano farmy wiatrowe. I tu relacje s wyjtkowo niespjne zarwno w kwestiach zwizanych z haBasem, poprzez bie|ce korzy[ci dla gminy, jak i w kwestiach wpBywu wiatrakw na zdrowie mieszkaDcw. Du| rol odgrywaj na tym etapie informacje zawarte na stronach internetowych po[wiconych energetyce wiatrowej  wielu mieszkaDcw, w szczeglno[ci przeciwnikw wiatrakw, powoBywaBa si na wiadomo[ci zawarte np. w serwisie stopwiatrakom.eu lub na portalach stowarzyszeD bran|owych. Kwestia ta zwizana jest z szerszym problemem, wrcz kluczowym dla caBej energetyki wiatrowej, w szczeglno[ci za[ dla problemu partycypacji obywateli w procesie podejmowania decyzji dotyczcych budowy kolejnych farm. Ot| wszystkie strony sporu staraj si odwoBywa do wiedzy eksperckiej zarwno odnoszcej si do korzy[ci z rozwoju odnawialnych zrdeB energii, jak i wpBywu wiatrakw na ludzi i [rodowisko. W trakcie prowadzonego badania wielokrotnie stykano si jednak z opiniami na temat braku spjno[ci w prezentowanych ekspertyzach. Cz[ informacji prezentowanych mieszkaDcom jest wzajemnie sprzeczna, a dotyczy to przede wszystkim haBasu, infradzwikw oraz tzw. syndromu turbiny wiatrowej. Jak ju| zostaBo stwierdzone jest to szerszy problem, ktry dotyczy caBej energetyki odnawialnej. W toczcych si dyskusjach brakuje niepodwa|alnych argumentw, tak|e w kwestiach fundamentalnych, np. w sprawie globalnego ocieplenia lub szacunkw zwizanych z zapasami kopalnych surowcw energetycznych. Wobec deficytu badaD prowadzonych w Polsce, eksperci odwoBuj si do przykBadw z innych krajw, jednak maj one mniejsz siB jako argumenty w dyskusji, gdy| odnosz si do innych uwarunkowaD topograficznych, ekonomicznych czy spoBecznych. Wobec powy|szego na etapie pocztkowym, gdy ksztaBtuj si opinie mieszkaDcw na temat planowanej inwestycji, stykaj si oni z intensywnym szumem informacyjnym. Zdarza si, |e zrdBem tych informacji  czsto tendencyjnych i nierzetelnych  s gBwni aktorzy w sporze o energetyk wiatrow: z jednej strony inwestorzy i lobby[ci na rzecz rozwoju bran|y, z drugiej  grupy i stowarzyszenia jej przeciwnikw. Rwnie| na tym etapie kluczowa dla dalszych etapw inwestycyjnych okazuje si postawa inwestora oraz dziaBanie podejmowane przez wBadze samorzdowe. Zdecydowanie mniejsze protesty spotykaj firmy chcce zainwestowa, gdy prowadz one otwart kampani informacyjn i d| do spotkaD z mieszkaDcami. Inn, na ogB pozytywnie odbieran na tym etapie strategi s deklaracje zaanga|owania w rozwj gminy i zaanga|owanie z |ycie spoBeczno[ci lokalnej. Pierwszy z tych aspektw wi|e si zazwyczaj z inwestowaniem w dobra publiczne na terenach pobliskich inwestycji. Firmy wykBadaj [rodki na remonty drg (co wa|ne, nie tylko tych, ktre sBu| dojazdowi do farmy wiatrowej) i chodnikw, na budow lub remonty [wietlic, domw kultury, placwek edukacyjnych itp., a tak|e dziaBania rewitalizacyjne. DziaBania tego typu s postrzegane pozytywnie, cho zdarzaj si oskar|enia o prb  przekupywania spoBeczno[ci lokalnej tego typu inwestycjami. Inn, co prawda sporadycznie, zaobserwowan postaw inwestora (cho trudno oceni, czy jest ona przyjmowana jako cz[ ustalonej strategii, czy wynika ze szczerej potrzeby) jest wBczanie si w spoBeczno[ lokaln. Zdarza si, |e nie tylko na poziomie deklaracji, lecz tak|e w konkretnych dziaBaniach, przedstawiciele inwestorw staraj si sprawia wra|enie, jakby nie byli podmiotami zewntrznymi wobec spoBeczno[ci, lecz stanowili jej integraln cz[. W materiaBach informacyjnych stosuje si wic okre[lenia  nasza gmina ,  nasza miejscowo[ ,  nasze wiatraki itp. DziaBania takie sprawiaj, |e przynajmniej cz[ mieszkaDcw przekonuje si do inwestycji nie widzc powa|nego zagro|enia ze strony firmy stawiajcej farm. Jednak jeszcze bardziej istotna dla przebiegu komunikacji midzy inwestorem a mieszkaDcami jest postawa wBadz samorzdowych. Ot| we wszystkich badanych miejscowo[ciach, w ktrych powstaB istotny konflikt, dotyczyB on nie tylko na relacji na linii inwestor  mieszkaDcy, ale tak|e na linii samorzd  mieszkaDcy. Jak ju| zostaBo wspomniane, dla mieszkaDcw wjt lub burmistrz peBni rol gospodarza gminy, w zwizku z czym oczekuje si od niego z jednej strony dbania o interesy samorzdu, z drugiej respektowania prawa do rzetelnej informacji i poszanowania dla r|nych pogldw. ZaBo|enie to przekBada si na wyrazne oczekiwanie, by w sprawie tak istotnej, jak budowa farmy wiatrowej, byBy przeprowadzone rzetelne konsultacje spoBeczne. Co wa|ne, spoBeczno[ nie zawsze oczekuje od wBadz samorzdowych peBnego obiektywizmu, wszak wjt mo|e by na tym etapie zwolennikiem inwestycji, jednak na pewno powinien zapewni partycypacj mieszkaDcw w podejmowaniu decyzji. Dla dobra caBej gminy powinien przy podejmowaniu decyzji bra pod uwag argumenty wszystkich stron. Jest wic on postrzegany jako gospodarz, ktry powinien tworzy odpowiednie warunki do prowadzenia konsultacji i dopuszcza do gBosu wszystkie strony sporu. Komunikacja midzy inwestorem a mieszkaDcami odbywa si gBwnie w trakcie spotkaD po[wiconych planom budowy farmy. S one organizowane w miejscach typowych dla tego typu dziaBaD: salach urzdu gminy, szkoBach, domach kultury itp. Spotkania takie s organizowane zazwyczaj przez wBadze samorzdowe, rzadziej przez inwestora, jednak wwczas urzd uczestniczy w informowaniu o nim. Zdarza si, |e inwestorzy s go[mi zebraD wiejskich lub otwartych posiedzeD rady gminy. Warto zaznaczy, i| spotkania ciesz si najwiksz popularno[ci, gdy odbywaj si w miejscowo[ci poBo|onej najbli|ej planowanej inwestycji. W jednym badanym przypadku spotkanie organizowane w siedzibie gminy zostaBo mocno skrytykowane przez mieszkaDcw miejscowo[ci wybranej pod inwestycj, co spowodowaBo eskalacj protestw. Rwnolegle inwestorzy dystrybuuj publikacje oraz materiaBy informacyjne zwizane z energetyk wiatrow. Dobrze odbierane s materiaBy, w ktrych inwestor prezentuje swoj firm  jej struktur, pochodzenie kapitaBu, zarzd i dotychczas zrealizowane inwestycje. Pierwsze miesice przygotowaD do inwestycji pozwalaj uczestnikom procesu na zdefiniowanie swych rl. Od przyjtego przez inwestora sposobu komunikacji, od postawy wBadz samorzdowych oraz od reakcji mieszkaDcw zale|y caBy dalszy przebieg interakcji midzy nimi. Po tym okresie staje si jasne, jakie kanaBy komunikacji z mieszkaDcami przewidziaB inwestor, a tak|e czy wBadze samorzdowe bd staraBy si w otwarty sposb wspiera konsultacje w gminie. Warto w tym miejscu zaznaczy do[ specyficzn sytuacj, w ktrej na tym etapie w procesie konsultacji wystpuje nie przedsibiorca, ktry ostatecznie bdzie wytwarzaB energi, lecz tzw. deweloper, czyli firma, ktra przygotowuj inwestycj, doprowadza j do wyznaczonego etapu, a nastpnie odsprzedaje. Tego typu przypadki s zdecydowanie bardziej sceptycznie odbierane przez spoBeczno[ci lokalne. Rwnie| postawa deweloperw, wynikajca z ich roli w procesie inwestycyjnym, cechuje si czsto pewn krtkowzroczno[ci, gdy| zale|y im przede wszystkim na sprawnym przeprowadzeniu inwestycji, podczas gdy do spoBecznych efektw dBugofalowych, zdaj si oni przywizywa zdecydowanie mniejsz wag. 5.3 Scenariusz I - konflikt Przebieg dalszego etapu inwestycji zale|y wic od wcze[niejszych dziaBaD inwestora, od pozycji, jak zajBy wBadze samorzdowe oraz od aktywno[ci samych mieszkaDcw. W tej cz[ci zostan opisane sytuacje, do ktrych dochodzi, gdy niemal zawsze pojawiajce si napicie midzy stronami nie zostanie rozBadowane poprzez skutecznie przeprowadzone konsultacje spoBeczne i w spoBeczno[ci lokalnej wybucha konflikt. Bezpo[rednie przyczyny konfliktu s r|ne. Najcz[ciej dochodzi do niego, gdy istnieje grupa mieszkaDcw, ktrzy sprzeciwiaj si inwestycji w ogle. W[rd argumentw wymieniaj zazwyczaj te, ktre s najpowszechniej dystrybuowane przez przeciwnikw energetyki wiatrowej: mwicych o nieefektywno[ci farm wiatrowych, o negatywnym wpBywie na zdrowie mieszkaDcw pobliskich miejscowo[ci, o haBasie, o niszczeniu krajobrazu itp. Inne argumenty zwizane s z  wyra|an przynajmniej na poziomie deklaracji  trosk o gmin i dotycz potencjalnych dBugookresowych szkd, jakie mog zaistnie po wybudowaniu farmy: zmniejszeniu znaczenia turystyki, zahamowaniu rozwoju, odstraszaniu potencjalnych inwestorw. Kolejne czsto wysuwane przez przeciwnikw stwierdzenia dotycz samego inwestora i jego rzekomo nieczystych intencji, a tak|e niejasnych powizaD midzy przedsibiorc a wBadzami powiatu. Te ostatnie prowadz czsto do zaBamania autorytetu wjta lub burmistrza, gdy| zarzuca si im osiganie osobistych korzy[ci majtkowych kosztem wsplnoty, co na gruncie relacji w spoBeczno[ciach lokalnych jest bardzo powa|nym zarzutem. Wida wic wyraznie, |e s to argumenty odwoBujce si do dobra wsplnego, nie za[ do partykularnych interesw pojedynczych osb. Konflikt majce tego typu podBo|e wymaga charyzmatycznego lidera (jednej lub kilku osb). Osoby te  by osign sukces, czyli zahamowa inwestycje - musz przekona pozostaBych mieszkaDcw o tym, |e ich wizja rozwoju gminy uwzgldniajca zakaz stawiania wiatrakw jest lepsza od alternatywnej prezentowanej przez inwestora. Liderzy d| do przycignicia jak najwikszej liczby zwolennikw, tak by przekona decydentw, |e reprezentuj jak najwiksz cz[ spoBeczno[ci. WokB pierwotnej grupy protestu tworzy si wic krg przeciwnikw farmy. Maj oni w pocztkowej fazie bardzo ograniczone mo|liwo[ci dziaBania, w szczeglno[ci gdy inwestor unika kontaktu, a wBadze gminy przybieraj pasywn postaw. Wwczas gBwnymi dziaBaniami przeciwnikw jest sBowna perswazja, ktra na terenach wiejskich przybiera formy bezpo[redniego namawiania pozostaBych mieszkaDcw do sprzeciwu wobec planw inwestycyjnych. I tu powraca kwestia rzetelnych informacji, gdy| jest to kolejny moment, gdy w dyskusjach dominuj niesprawdzone argumenty, pogBoski i plotki. Jest to rwnie| moment kolejnego testu dla wBadz samorzdowych  w maBych spoBeczno[ciach informacje o zawizaniu protestu bardzo szybko docieraj do wjta lub burmistrza. Gdy mimo tego zachowuje on biern postaw, nie pozwalajc tym samym na wypowiedzenie si, protestujcy zaczynaj dostrzega nierwne traktowanie w porwnaniu z inwestorem, ktry ma mo|liwo[ spotkania si z samorzdowcami, przedstawienia swoich racji itp. Rodzi to frustracj, ktra przybiera na sile a| do momentu, w ktrym wybuchnie gwaBtowny protest. Wwczas jest ju| zazwyczaj zbyt pzno, by znalez kompromisowe rozwizanie, ktre nie doprowadzi do trwaBego podziaBu w spoBeczno[ci. Protestujcy czsto nawizuj kontakt ze stowarzyszeniami regionalnymi lub oglnopolskimi, ktrym opisuj swj protest. Te za[ sBu| pomoc w nagBo[nieniu sprawy (np. portal stopwiatrakom.eu publikuje na swojej stronie internetowej tzw. map protestw z krtkim opisem sytuacji), sugeruj mo|liwe [rodki prawne i kontaktuj z innymi protestujcymi. Czsto grupy osb zawizuj komitet lub  stowarzyszenie. W[rd wykorzystywanych kanaBw komunikacji wymieni nale|y przede wszystkim  oprcz bezpo[rednich rozmw z innymi mieszkaDcami  wykorzystanie gazet lokalnych, rozklejanie ogBoszeD i plakatw oraz pisanie artykuBw i komentarzy na lokalnych stronach internetowych. Protestujcy s te| aktywni na spotkaniach rad gminy oraz na zebraniach wiejskich. W kilku przypadkach protestujcy organizowali spotkania otwarte, na ktrych prezentowali swoje argumenty oraz na ktre zapraszali przedstawicieli gmin, w ktrych wiatraki ju| zostaBy wybudowane. Niezwykle wa|ny, a czsto wrcz decydujcym dla caBego protestu sposobem dziaBania jest wykorzystanie przysBugujcej procedury formalno  prawnej. Ot| protestujcy wykorzystuj wszelkie mo|liwe [cie|ki, by zgBasza uwagi do projektu planu zagospodarowania przestrzennego, interweniuj w RDOZ lub pisz petycje do urzdw administracji centralnej. DziaBania te s zdecydowanie skuteczniejsze ni| poprzednio wymienione kanaBy komunikacji, gdy| mog s zwizane z realnym wpBywem mieszkaDcw na ksztaBt dokumentw formalnych. Drugim typem podBo|a konfliktw s interesy poszczeglnych czBonkw spoBeczno[ci. Jego zrdBa wynikaj z omwionej wcze[niej strategii inwestora polegajcej na wczesnym nawizaniu kontaktu z wybranymi rolnikami - wBa[cicielem ziemi, na ktrej zamierza postawi on siBownie wiatrowe. Nastpuje wwczas podziaB na osoby, ktrym bliska lokalizacja wiatrakw zostanie zrekompensowana sporym czynszem oraz pozostaBych, czyli osoby, ktre mog odczuwa niedogodno[ci zwizane z farm, a nie bd miaBy z nich |adnych bezpo[rednich korzy[ci. Tu warto odwoBa si do tzw. efektu NIMBY (ang. not in my back yard  nie w moim ssiedztwie), ktry mo|na czsto obserwowa przy ponoszeniu kosztw indywidualnych na rzecz dobra wsplnego. Ot| czsto osoby popierajce oglnie energetyk wiatrow, sprzeciwiaj si budowie farm w pobli|u ich domostw. Taka postawa nie jest zaskakujca i zostaBa szeroko opisana w literaturze socjologicznej. O ile wic efekt NIMBY jest szeroko rozpowszechniony w przypadku energetyki wiatrowej, o tylko w zaobserwowanych przypadkach dziaBa rwnie| efekt odwrotny, tzw, YIMBY (ang. Yes in my back yard   tak na moim podwrku ,  tak, je[li na moim podwrku). Ot| mieszkaDcy miejscowo[ci, w ktrych maj powsta wiatraki zabiegaj, by zostaBy one postawione na ich terenie. TBumacz to tym, |e skoro wiatraki i tak zostan wybudowane, a wic bd osobi[cie nara|eni na wszystkie wady tego typu inwestycji, wol otrzymywa z tego tytuBu wynagrodzenie w postaci czynszu. Opisane powy|ej sytuacje prowadz czsto do tego, |e cz[ protestujcych nie sprzeciwia si budowie farm w ogle, lecz jedynie  w zale|no[ci od sytuacji  poza najbli|szym otoczeniem lub wrcz przeciwnie  na wBasnym polu. Jest to wic wyraznie inny typ protestujcych, ni| opisany wcze[niej, gdy| gBwn osi argumentacji s bezpo[rednie korzy[ci, nie za[ interes caBej gminy. Rozwijajcy si konflikt odbywa si na wielu pBaszczyznach. Dotyczy bowiem r|nie pojmowanego interesu caBej gminy, indywidualnych korzy[ci mieszkaDcw, kwestii ekologicznych, a wreszcie mocno ingeruje w dotychczasowe wizi spoBeczne. Konflikt rodzi wic czsto kryzys we wsplnocie, wobec czego inwestycje wi| si w ogromnym stopniu z kosztami spoBecznymi. Zazwyczaj nastpuj prby zaBagodzenia konfliktu przez wBadz samorzdow. Nale|y jednak podkre[li, |e na tym etapie jest zdecydowanie zbyt pzno, by prowadzi szeroko rozwinite konsultacje spoBeczne. Zarwno przeciwnicy, jak i zwolennicy inwestycji s na tym etapie na tyle zdeterminowani i przekonani do swych racji, |e jedynym rozwizaniem s prby znalezienia kompromisu midzy stronami. Organizowane spotkania zazwyczaj nie przynosz takiego rozwizania, gdy| panujca na nich atmosfera nie pozwala na prowadzenie skutecznych mediacji. Czsto wjt bdz burmistrz nie cieszy si takim autorytetem, jak pierwotnie, gdy| jest oskar|any o osobiste korzystanie z planw inwestycyjnych. Ciekawym pomysBem na rozwizanie konfliktu w opisanym powy|ej stadium jest przeprowadzenie referendum, czyli odwoBanie si na najbardziej demokratycznej zasady, w ktrej decyduje wikszo[. O ile gBosowanie wi|e si z kolejnymi problemami: zdefiniowaniem zasigu terytorialnego wyborcw (czyli rozstrzygniciem, czy w referendum mog bra udziaB mieszkaDcy danej miejscowo[ci, czy caBej gminy), kampani przedwyborcz (w ktrej z jednej strony zaanga|owany jest posiadajcy kapitaB inwestor, z drugiej za[ spoBeczne [rodowiska protestujcych), ktra prowadzi zazwyczaj do wzrostu napicia midzy stronami, a tym samym do zwikszenia konfliktu w spoBeczno[ci, do oskar|eD wysuwanych pod adresem wBadz samorzdowych, |e wBcza si w kampani, zamiast zachowa bezstronno[ itp., o tyle wydaje si na tym etapie rozwizaniem relatywnie skutecznym. Zdarza si tak|e, |e jedna ze stron wzywa do bojkotu referendum, co wpBywa istotnie na jego wynik. 5.4 Scenariusz II  brak konfliktu Opisane powy|ej mo|liwo[ci odnosz si do wikszo[ci badanych przypadkw. Nie nale|y jednak pomin sytuacji, w ktrych konflikt zostaB za|egnany we wstpnej fazie lub  cz[ciej - gdy w ogle nie zaistniaB. Ten ostatni scenariusz mo|e by zwizany z co najmniej dwoma sytuacjami: a/ gdy mieszkaDcy nie maj powodu do protestu, b/ gdy istniej powody do protestu, lecz spoBeczno[ nie jest w stanie stworzy ruchu sprzeciwu. Pierwsza z powy|szych sytuacji wystpuje niestety bardzo rzadko w przypadku inwestycji wiatrowych, gdy| zazwyczaj przynajmniej cz[ mieszkaDcw jest sceptyczna wobec planw inwestora. Druga z nich ma miejsce, gdy spoBeczno[ nie jest w odpowiednim stopniu zintegrowana lub gdy nie jest w stanie wyBoni lidera protestu. Wwczas wiele osb w prywatnych rozmowach krytykuje pomysB inwestycji, jednak nikt nie jest w stanie zaprotestowa na forum publicznym. Specyficzny rodzaj tej sytuacji ma miejsce, gdy wBadze samorzdowe ciesz si du|ym autorytetem, w zwizku z czym mieszkaDcy ufaj, |e skoro wjt lub burmistrz popiera inwestycj, bdzie ona korzystna dla caBej wsplnoty. Tego typu sytuacje oczywi[cie nie s pozytywnie oceniane, gdy| kBc si z postulatem partycypacyjnego modelu podejmowania decyzji w samorzdach. W trakcie badania zwracano szczegln uwag na sposoby zapobiegania konfliktom. Nale|y przy tym podkre[li, |e cz[ przedstawicieli wBadzy samorzdowej odpowiednio wcze[nie dostrzegaBo problem zwizany z potencjalnym konfliktem w spoBeczno[ci i podejmowaBo dziaBania zapobiegajce. Konflikt zostawaB za|egnany we wstpnej fazie, gdy wjt lub burmistrz przedstawiaB argumenty zarwno za, jak i przeciwko inwestycji lub gdy inwestor godziB si na pewne ustpstwa (np. oddalenie turbin od zabudowaD mieszkalnych) lub proponowaB inwestycje w dobra publiczne. W[rd najcz[ciej wykorzystywanych narzdzi wspierajcych komunikacj na tym etapie byBy spotkania z mieszkaDcami. DochodziBo do nich z inicjatywy wBadz samorzdowych, ktre odbieraBy od mieszkaDcw informacje o potrzebie tego typu spotkaD. Sporadycznie byBy organizowane przez inwestora, jednak wwczas we wspBpracy z samorzdem. 5.5 Decyzja - co z konfliktem? Jak ju| zostaBo powiedziane, zdarzaBo si, |e istniejcy konflikt byB rozwizywany poprzez przeprowadzenie referendum. Jego wyniki s miarodajne i wskazuj wBadzom samorzdowym konkretne rozwizanie. Zdarza si jednak, |e strona, ktra przegraBa podwa|a wyniki, je[li frekwencja byBa niska lub wysuwa oskar|enia dotyczce faBszerstw. Tym niemniej referendum jest narzdziem, ktre na gruncie formalno  prawnym mo|e zakoDczy konflikt. Oczywi[cie przegrana strona zazwyczaj nadal stara si dowie[ swoich racji, lecz siBa argumentw jest ju| zdecydowanie sBabsza. W innych sytuacjach decyzja na temat dalszych losw inwestycji spoczywa w gestii wBadz gminy i ich ustaleD w sprawie planu zagospodarowania przestrzennego. W zale|no[ci od decyzji strony przyjmuj r|ne dalsze strategie. Inwestorzy, o ile decyzja jest dla nich niekorzystna, czsto rezygnuj z budowy farmy wiatrowej. W innych przypadkach wykorzystuj dalsze kroki formalne, jednak nie podejmuj dziaBaD, by przekona mieszkaDcw do inwestycji i tym samym wymusi zmian negatywnej decyzji. Protestujcy, w przypadku wydania niekorzystnej dla nich decyzji, zazwyczaj dalej prowadz opr, ktry mo|e by wyra|any w bardziej radykalny sposb, np. poprzez blokady drg przebiegajcych przez gmin, kierowanie pozww do sdw r|nej instancji itp. Jednym z gBwnych wnioskw pByncych z badania jest fakt, |e w wikszo[ci przypadkw, w ktrych pojawiB si konflikt, miaB on wpByw na spoBeczno[ lokaln. W[rd gBwnych kosztw spoBecznych zwizanych z tego typu inwestycjami wskaza nale|y radykalne zmniejszenie spjno[ci spoBecznej. Ot| w wielu przypadkach spoBeczno[ podzieliBa si na co najmniej dwie grupy: osb wspierajcych inwestycj ze wzgldu na osobiste korzy[ci z niej wynikajce oraz pozostaBych, ktrzy mog odczu potencjalne wady funkcjonowania elektrowni wiatrowej, a przy tym nie mog liczy na rekompensat z tego tytuBu. Pierwsza z tych grup jest wwczas atakowana jako niesolidarna i nielojalna wobec spoBeczno[ci, a wrcz postrzegana jako stojca po stronie inwestora, czyli podmiotu z zewntrz. Nastpuje wic wyrazne podzielenie aktorw konfliktu na znan z nauk spoBecznych dychotomi:  my i oni , przy czym grupa osb wspierajcych inwestora, wbrew pozostaBej grupie, zostaje zakwalifikowana do tej drugiej,  obcej , cz[ci. Co wicej, jako  oni wystpuj czsto przedstawiciele wBadz samorzdowych. Ma to ogromne znaczenie dla funkcjonowania spoBeczno[ci wiejskich  czsto nielicznych, w ktrych role spoBeczne ksztaBtowane s od pokoleD. W nich wyjtkowo du|e znaczenie przy wyborze na wjta  wiksze ni| kompetencje, czy program  ma autorytet i rozpowszechniony pogld, |e dany czBowiek bdzie dbaB o interes wsplnoty. Wobec tego w pojawiajcych si sytuacjach, gdy wjt lub burmistrz staje po stronie inwestora wbrew opinii wikszo[ci lub gdy zdaje si prowadzi zakulisowe rozmowy z przedstawicielami firm, zostaje podwa|ony jego mandat do reprezentowania spoBeczno[ci. Prowadzi to do kryzysu autorytetu we wsplnocie i w efekcie  do dBugotrwaBego konfliktu. 5. 6 Podsumowanie wynikw Analiza 15 przypadkw inwestycji w elektrownie wiatrowe  zarwno te zakoDczone sukcesem inwestora, trwajce, jak i te zaniechane  przyniosBa ciekawe wyniki w zakresie prowadzenia konsultacji spoBecznych. Niestety, poniekd zgodnie z przypuszczeniami, jako[ prowadzonych konsultacji odbiega od optymalnego modelu, przy czym w wielu przypadkach odbiega zdecydowanie. GBwn przyczyn takiego stanu rzeczy jest zaobserwowany fakt, i| w dominujcym obecnie ukBadzie aktorw |adnej ze stron nie zale|y, aby konsultacje byBy prowadzone w sposb bezstronny i rzetelny. Ot| inwestorom zale|y na jak najszybszym przeprowadzeniu procesu inwestycyjnego, w zwizku z czym konsultacje sprowadza  w najlepszym wypadku  do kampanii informacyjnej i dziaBaD na rzecz tBumienia powstajcych protestw. Z drugiej strony ruchom spoBecznym, ktre powstaj wokB liderw protestw, zale|y na jak najdBu|szym przeciganiu procesu inwestycyjnego oraz wykorzystywaniu formalno  prawnych mo|liwo[ci zablokowania budowy. Nawet za[ je[li dojdzie do spotkaD zwa[nionych stron, rzadko kiedy prowadz one do uzgadniania stanowisk i faktycznego wypracowania rozwizaD kompromisowych. Nale|y przy tym pokre[li czsto wystpujc biern postaw wikszo[ci mieszkaDcw, jednak problem niedu|ej partycypacji obywateli w podejmowaniu decyzji na poziomie lokalnym jest zagadnieniem na osobne opracowanie. Wobec powy|szego w niektrych przypadkach faktyczne prowadzenie konsultacji spoBecznych nie nastpuje. MieszkaDcy s informowani w minimalnym zakresie o planowanej inwestycji, mog si wypowiedzie w trybie, ktry co najwy|ej zaspokoi formalne zapisy o udziale spoBecznym, sami za[ przybieraj postaw biern i  oprcz osb, w pobli|u ktrych gospodarstw maj powsta wiatraki  nie interesuj si budow. W innych przypadkach, gdy wybucha konflikt, prowadzone elementy konsultacji maj charakter fasadowy, tzn. proces ten przybiera form typow dla konsultacji: organizowane s spotkania informacyjne, dyskusje, pojawiaj si ogBoszenia, artykuBu w prasie; jednak faktycznie stanowiska stron nie s brane pod uwag i nie prowadz do wypracowania kompromisu. Niestety, pojawiajc si najcz[ciej przyczyn takiego stanu rzeczy jest postawa wBadz samorzdowych, ktra powinna by organizatorem konsultacji spoBecznych. Czsto wjtowie lub burmistrzowie sami lub na forum rady gminy decyduj, czy inwestycja w elektrownie wiatrow jest korzystna dla gminy i na tej podstawie prowadz rozmowy z inwestorami. Nie bior przy tym pod uwag kosztw spoBecznych tego typu inwestycji, a jedynie kwestie ekonomiczne, w szczeglno[ci wpBywy do bud|etu. Co wicej, w wielu przypadkach przez pierwsze miesice prowadzone s rozmowy z inwestorem bez udziaBu mieszkaDcw, co w wikszo[ci przypadkw jest jedn z gBwnych przyczyn protestw. Wobec tego wBadze samorzdowe wystpuj najcz[ciej jako strona konfliktu, zazwyczaj wspierajca inwestycj. To sprawia, |e konsultacje nie s prowadzone w sposb rzetelny i bezstronny. Podsumowujc w[rd gBwnych zidentyfikowanych problemw nale|y wskaza: Minimalistyczne nastawienie do konsultacji spoBecznych Pierwszym z nich jest jako[ konsultacji spoBecznych, ktre bardzo czsto s realizowane w sposb wystarczajcy z punktu widzenia prawnego, jednak|e stanowczo niewystarczajcy z punktu widzenia przekazania wyczerpujcej informacji spoBeczno[ci lokalnej. Nie bez znaczenia jest te| fakt, i| nawet gdy samorzd czy te| inwestor podejmuj trud wyj[cia ponad prawne minimum spotyka si to jednak z maBym zainteresowaniem mieszkaDcw, ktrzy w przewa|ajcej mniejszo[ci uczszczaj na organizowane spotkania, czy te| czytaj dystrybuowane materiaBy. Wynika to z tego, i| przedstawiciele samorzdw jako wyznacznik dotyczcy konsultacji spoBecznych obieraj bardzo oglne przepisy prawne oraz to, |e nawet w przypadku chci szerszego dotarcia do mieszkaDcw nie maj zasobw osobowych oraz finansowych do realizacji skuteczniej kampanii informacyjnej skierowanej do spoBeczno[ci lokalnej. Brak jednoznacznego zrdBa informacji Problemem bardzo powizanym z powy|ej przedstawionym jest brak jednoznacznego stanowiska odno[nie oddziaBywania wiatrakw na otoczenie. Istnieje szereg organizacji przeciwnych budowie wiatrakw w Polsce, ktre powoBuj si na  swoich ekspertw, ktrzy dowodz, |e s one bardzo szkodliwe dla osb mieszkajcych bli|ej ni| 1  2 km od masztu wiatraku. Z drugiej strony zwolennicy wiatrakw przytaczaj opracowania innych naukowcw, ktre pokazuj oddziaBywanie wiatrakw w znacznie korzystniejszym [wietle. Te sprzeczno[ci powoduj, i| przekazanie rzetelnej informacji przez samorzd jest bardzo utrudnione, je|eli nie niemo|liwe. Otwiera to pole do konfliktu midzy zwolennikami a przeciwnikami, ktrego ofiarami staj si mieszkaDcy gmin, gdzie maj by budowane elektrownie wiatrowe. Niejasne powizania finansowe Kolejnym problemem jest brak transparentno[ci procesu przygotowawczego dla budowy elektrowni wiatrowych. W wielu sytuacjach gmina (zazwyczaj wiejska, w ktrej przewa|a produkcja rolna), w ktrej inwestor ma zamiar ulokowa swoj inwestycj nie posiada miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a je|eli nawet go posiada, to nie uwzgldnia on budowy elektrowni wiatrowych. Dlatego te| zazwyczaj powstaje potrzeba stworzenia lub zmiany planu zagospodarowania przestrzennego danej gminy. Z uwagi na to, i| samorzdy czsto nie maj [rodkw, aby zleci przygotowanie zmiany planu, zainteresowani inwestorzy partycypuj w kosztach opracowania stosownych dokumentw. Mo|e to budzi wtpliwo[ci co do bezstronno[ci np. prognozy oddziaBywania na [rodowisko projektu zmiany planu, ktra stanowi nastpnie punkt odniesienia dla raportu o oddziaBywaniu farmy wiatrowej na [rodowisko, ktry to jest opracowywany (rwnie| na zlecenie inwestora) na etapie uzyskiwania decyzji o [rodowiskowych uwarunkowaniach. Wynikiem tego typu wtpliwo[ci mog by np. cignce si latami rozprawy sdowe, ktre uniemo|liwiaj realizacj inwestycji. Ponadto, szczeglnie w gminach mniejszych i/lub o wikszym rozparcelowaniu dziaBek, istnieje dodatkowy aspekt zwizany z wtpliwo[ciami co do przejrzysto[ci procesu przygotowania inwestycji. Ich zrdBem s powizania rodzinno-towarzyskie potencjalnych dzier|awcw ziemi z wBadzami gminy. Ta niejednokrotnie nie do uniknicia sytuacja mo|e budzi wtpliwo[ci mieszkaDcw co do bezstronno[ci samorzdowcw. Ograniczone mo|liwo[ci inwestora Nie mniej wa|nym z punktu widzenia konsultacji spoBecznych jest tak|e fakt, i| mimo opracowania mapy obszarw nadajcych si na budow elektrowni wiatrowych w Polsce z puntu widzenia wiatru, nie naBo|ono naD innych czynnikw majcych wpByw na atrakcyjno[ danej lokalizacji. S to takie czynniki jak: " Dostpno[ do odpowiedniej infrastruktury energetycznej  W celu wybudowania elektrowni wiatrowej potrzebny jest nie tylko wiatr, lecz tak|e wystpowanie zBczy energetycznych, ktre oscyluj midzy 110 a 400 kV. Z uwagi na bardzo sBabo rozbudowan sie energetyczn, szczeglnie we wschodniej cz[ci Polski, obszar przystosowany do ulokowania tego rodzaju inwestycji jest znacznie mniejszy ni| wskazane tereny z odpowiedni siB wiatrw. " Zrodowiskowe aspekty mo|liwo[ci lokalizacji farm wiatrowych zarwno z punktu widzenia ochrony zdrowia i |ycia okolicznych mieszkaDcw, a tak|e ochrony przyrody, w tym obszarw Natura 2000 oraz ochrony walorw krajobrazu. 6. Jak powinny wyglda konsultacje przy wiatrakach? Katalog dobrych praktyk Wprowadzenie Omwienie kwestii dobrych konsultacji spoBecznych zwizanych z inwestycjami w nowe zrdBa energii odnawialnej - a interesujemy si przede wszystkim farmami wiatrowymi  wymaga kilku sBw wstpu. W koDcu 2011 roku dysponujemy ju| wynikami naszego badania, ktre objBo 15 przypadkw inwestycji wiatrakowych, rozsianych w caBej Polsce i na r|nym etapie procesu projektowo-inwestycyjno-eksploatacyjnego. Z drugiej strony, mamy pewne wyobra|enie, a tak|e wBasne do[wiadczenie pBynce z udziaBu w projektach konsultacji spoBecznych. Mamy za sob tak|e znajomo[ teorii, podrcznikw, publikacji na temat szeroko pojtej komunikacji spoBecznej. Niektre z nich powstaBy z naszym autorskim udziaBem. Niestety, zestawienie tych dwch wektorw naszej wiedzy  empirycznej i teoretycznej  ujawnia bardzo du|y rozziew pomidzy tym co jest, a tym co by powinno. Innymi sBowy, gdyby[my chcieli po[rd zbadanych 15 inwestycji, wskaza jedn, ktra speBnia wikszo[ wymogw stawianych poprawnie zrobionym i owocnym konsultacjom spoBecznym, to byBby z tym du|y problem. Aczkolwiek od postawienia w Polsce pierwszego wiatraka energetycznego w {arnowcu w 1991 roku minBo dwadzie[cia lat, a liczb instalacji elektrowni wiatrowych w Polsce Urzd Regulacji Energetyki ustaliB na ponad 450 (koniec pierwszego kwartaBu 2011), nic nie wskazuje na to, aby rozwj tej bran|y pocignB za sob postp w zakresie komunikacji spoBecznej, ktra powinna mu towarzyszy. Nowe przepisy i regulacje odno[nie oceny oddziaBywania na [rodowisko i udziaBu spoBeczeDstwa w podejmowaniu decyzji dotyczcych [rodowiska nie daBy oczekiwanego efektu, aczkolwiek najwa|niejsze z nich zostaBy wprowadzone ju| 10 lat temu. Warto wic zastanowi si, dlaczego tak si dzieje. Przecie| powstajce na terenach wiejskich farmy wiatrowe, majce wielu zwolennikw, s obiektami, ktre wprowadzaj daleko idce zakBcenie rwnowagi w krytycznie wa|nych obszarach naszego |ycia. Choby z tego powodu nie nale|y tak du|ych jak na skal jednej, dwch gmin, inwestycji wprowadza w po[piechu i bez przygotowania. ZakBcenie dokonuje si nie tylko w obszarze [rodowiska naturalnego, ktre nale|y chroni. Ten temat wydaje si  naturalny i pierwszy w kolejno[ci tematw do dyskusji, ktrej brakuje. Je[li ju| do niej dochodzi, zwBaszcza wtedy, gdy pojawiaj si organizacje ekologiczne, najwicej emocji budz nie tylko ptaki i nietoperze, ale rwnie| kwestie zdrowia mieszkaDcw okolicy, czasami te| zdrowia zwierzt gospodarskich. Dyskutujc o elektrowniach wiatrowych nie sposb jest pomin kwestie ekologiczne, nie tylko dlatego, |e kariera odnawialnych zrdeB energii std si wBa[nie wziBa. Tak|e z tego powodu, |e obowizujce w Polsce prawo wymaga, aby w przypadku, gdy wysoko[ masztw przekroczy 30 metrw lub gdy maszty s zlokalizowane na terenach chronionych przyrodniczo, procedura wydania decyzji [rodowiskowej bezwzgldnie obowizywaBa inwestora. Brak debaty publicznej i fasadowe konsultacje na poziomie lokalnym Nie negujc wagi kwestii ekologicznych, warto przypomnie, |e dla mieszkaDcw wsi, zwBaszcza |yjcych od pokoleD na wsi, [rodowisko to tak|e, a mo|e przede wszystkim [rodowisko spoBeczne. Jest to  spoBeczno[ lokalna , ktrej podstaw tworzy lokalna tradycja, reguBy rzdzce |yciem mieszkaDcw, zastane relacje i grupy. Wiatraki majce dawa  czyst czy te|  zielon energi, nie mog dziaBa wbrew zasadzie zrwnowa|onego rozwoju, nie tylko w [wietle kryteriw, ktrymi zwykli jeste[my ocenia stan [rodowiska naturalnego, ale tak|e majc na uwadze sie relacji spoBecznych. Punktem wyj[cia do oceny procesu komunikacji spoBecznej, w tym konsultacji, jest dla nas pytanie, jaki rodzaj zaburzeD lub te| nierwnowagi pojawia si w spoBeczno[ci lokalnej za spraw przygotowywanej inwestycji majcej doprowadzi do zbudowania od kilku do kilkudziesiciu elektrowni wiatrowych w jednej gminie. Pod tym ktem chcemy obejrze materiaB opisujcy wykonane lub zaniechane konsultacje spoBeczne. Warto na wstpie wtrci jeszcze jedn uwag ogln, odnoszc si do rangi, zasigu i nat|enia debaty na temat farm wiatrowych w Polsce. Trudno powiedzie, aby taka publiczna dyskusja ju| si odbyBa, raczej mamy j dopiero przed sob. Dlatego warto przypomnie, |e potrzebne s dwa rodzaje rozmowy na ten temat. Jeden, oglny, toczcy si w sferze publicznej, z pomoc mediw oglnopolskich i regionalnych, gdzie jest miejsce na wypowiedzi posBw, publicystw, politykw, specjalistw, lobbystw, organizacji pozarzdowych, przedstawicieli administracji paDstwowej i prawnikw. Rwnie zle wyglda kwestia informacji, edukacji, dialogu, partycypacji na poziomie lokalnym, ktry nas du|o bardziej interesuje. W miejscu akcji, czyli w gminach, ktrych gospodarze i mieszkaDcy zderzaj si faktycznie z kwesti planowanych, budowanych lub eksploatowanych farm wiatrowych, komunikacja spoBeczna, w tym konsultacje s nieliczne, spznione, zle przeprowadzone, a najcz[ciej fasadowe. Nowi interesariusze w gminie Przesad byBoby powiedzenie, |e ka|da spoBeczno[ lokalna jest zainteresowana zrwnowa|onym rozwojem, ktry nie zniszczy jej ewolucyjnego charakteru i nie wyeksploatuje jej kluczowych zasobw. Niemniej, je[li porwnamy zmiany jakie nastpiBy w Polsce na wsi i w mie[cie, dojdziemy do wniosku, |e przy wszystkich zastrze|eniach, wie[ pozostaje jednak [rodowiskiem gdzie zmiany przebiegaj nadal w sposb mniej gwaBtowny, ani|eli w mie[cie. Z drugiej strony mo|na z powodzeniem broni przeciwnej tezy, |e je|eli idzie o styl |ycia, to mieszkaDcy wsi nie r|ni si specjalnie od mieszkaDcw miasta. Teza ta bdzie jeszcze bardziej oczywista, gdy mwimy o ludziach mBodych lub w [rednim wieku, tym bardziej je[li tereny wiejskie znajduj si w odlegBo[ci do 40-50 km od du|ego miasta, majc  co najmniej potencjalnie  status metropolitalny. PrzykBadem takim mo|e by gmina Gra Kalwaria, ktra znalazBa si w[rd tych polskich gmin, gdzie przybyBy zwykle z zagranicy inwestor postanowiB postawi farm wiatrow. Gmina ta, nie tylko zdaniem burmistrza i przewodniczcego rady zwolna staje si  sypialni Warszawy, a wic miejscem gdzie  a jest to czynnik o decydujcym znaczeniu  dochodzi do wymieszania mieszkaDcw zamieszkujcych wie[ od pokoleD z osadnikami przybyBymi z miasta. Nie zagBbiajc si w zagadnienia, ktre pozostaj domen specjalistw, takich jak socjologowie wsi czy urbani[ci, chcemy zwrci uwag na zjawisko podobne do zderzenia kultur, cho o mniejszej mocy, wynikajcej rwnie| z kwestii mniejszej skali. Ot| wyobrazmy sobie, |e w spoBeczno[ci lokalnej, a wic w [rodowisku |ycia mieszkaDcw wsi zbudowanym na wzgldnej rwnowadze, pojawia si grupa przybyBa z zewntrz. Nie s to go[cie, osoby przejezdne czy tury[ci, ale ludzie, wrcz caBe grupy, ktre maj status wBa[cicieli, dzier|awcw lub  w najsBabszej wersji - u|ytkownikw z szerokimi uprawnieniami. Taka grupa, z oczywistych wzgldw, bdzie postrzegana przez spoBeczno[ lokaln, jako obcy, nawet wtedy, gdy akurat tak si skBada, |e interesujca nas spoBeczno[ lokalna bdzie w stanie dekompozycji, czy wrcz dezintegracji. Mo|e zreszt si zdarzy, |e wBa[nie za spraw  obcych dochodzi do wtrnej integracji, a co najmniej jakie[ formy chwilowej mobilizacji w spoBeczno[ci, gdzie odnotowujemy sBabnc wiz i kontrol spoBeczn. Tak czy owak, nowi aktorzy spoBeczni na wsi, w roli dzier|awcw lub wBa[cicieli, je[li przybywaj z miasta, albo z innego kraju - czyli zawsze z odmienn kultur - bd lub nie, nowym  czBonkiem spoBeczno[ci . Rozpatrzmy ten problem z punktu widzenia dwch grup interesariuszy. Pierwsza, to tak zwani  inwestorzy . Ich obecno[ na nowym terenie miejscowym nie kojarzy si najlepiej. S anonimowi. Ukrywaj si za nic nie mwicymi nazwami spBek, doradcami, ewentualnie tymi pracownikami samorzdu lub radnymi, ktrzy postanowili im sprzyja, jawnie bdz skrycie. Drug grup  napBywow , ktra zachowuje si zwykle zupeBnie inaczej, s  osadnicy przybyli z miasta, w wic nie s to osoby, ktre w wyniku podziaBu gospodarstw postanowiBy osi[ na darowanym lub odziedziczonym kawaBku ziem, na ojcowiznie. Osadnicy z miasta, w przeciwieDstwie do inwestorw nie s anonimowi, cho nie koniecznie d| do tego, aby zintegrowa si ze spoBeczno[ci lokaln, ludno[ci tubylcz. W mediach przedstawia si ich, je[li staj si bohaterami reporta|y lub wywiadw, jako ludzi, ktrzy szukaj na wsi ucieczki przed zgieBkiem wielkiego miasta. Jedni, majcy skromniejsze [rodki finansowe, maj na wsi domy letniskowe, gdzie spdzaj du| cze[ czasu, cho raczej nie w okresie zimowym. Inni, bogatsi, maj domy caBoroczne, w ktrych mieszkaj kiedy zechc lub na staBe, o ile pozwala im na to wykonywana praca.. Jest jeszcze jedna kategoria, ktr trudno nazwa  osadnikami , a mianowicie nowi wBa[ciciele dziaBek, ktrzy zakupili ziemi traktujc to jako dobr inwestycj lub zabezpieczenie swoich przyszBych planw lub oglnej potrzeby posiadania. Cz[ tych wBa[cicieli mo|e okaza si skBonna do budowania wBasnych domw, a wic w koDcu osid na wsi. Wracajc do inwestorw, nale|y podkre[li r|nic pomidzy tak zwanymi  deweloperami , a firmami, ktre stawiajc farmy wiatrowe, zamierzaj produkowa i sprzedawa energi. Deweloperzy postrzegani s jako mniej wiarygodni, jako |e licz na szybki zysk (i w zwizku z tym  nie licz si z niczym , a na pewno nie jest dla nich wa|ny temat zrwnowa|onego rozwoju, wziej lub szerzej rozumianego). W wielu przypadkach z deweloperami tak wBa[nie jest, rwnie| wtedy, gdy inwestor idzie dalej i stawia wiatraki tylko po to, aby je wzgldnie szybko sprzeda z zyskiem. Podobne praktyki nie dziwi w biznesie, ale na pewno s nie do przyjcia dla spoBeczno[ci lokalnej, ktra chce wiedzie, kim jest nowy  ssiad czy  gospodarz i jakie ma zamiary. Po[wicajc uwag kwestii kompozycji spoBecznej jaka powstaje w wyniku pojawienia si nowych dzier|awcw lub wBa[cicieli, pojawiajcych si nagle w gminie, chcemy zwrci uwag, |e w zale|no[ci od tego kto z kim si ukBada, efekt bdzie bardzo r|ny. Struktura wBasno[ci  czynnik o kluczowym znaczeniu Dla powodzenia inwestycji wiatrowej najlepiej rokuje sytuacja, kiedy inwestorem jest firma, ktrej wiarygodno[ buduje si m.in. na tym, |e poza dBugoletnim do[wiadczeniem w budowaniu farm wiatrowych, rwnie| mo|e si pochwali produkcj  czystej energii . Je[li taki inwestor z prawdziwego zdarzenia trafi na odpowiednie warunki - powstaBe przede wszystkim dziki ci|kiej pracy samorzdu, ktry umie przygotowa mieszkaDcw do czekajcych ich zmian - to jest spora szansa, |e inwestor ten dopnie swego i zbuduje farm wiatrow. Zanim omwimy list warunkw sprzyjajcych  majc na my[li [rodowisko spoBeczne (a nie naturalne) zwrmy uwag na warunek, ktry warto wyr|ni, tym bardziej, |e ma charakter obiektywny, niezale|ny od dziaBaD ktre podejm wBadze samorzdowe i/lub mieszkaDcy. Chodzi o struktur wBasno[ci gruntw na terenie ewentualnej inwestycji. Z punktu widzenia inwestora sytuacja bdzie raczej nie zachcajca tam, gdzie wystpuje typowe dla niektrych rejonw Polski rozdrobnienie gruntw, gdy ssiaduj ze sob niewielkie dziaBki, nale|ce do r|nych wBa[cicieli, i dziaBki te liczone s raczej w arach ni| hektarach. Aatwo sobie wyobrazi do jakiego konfliktu interesw pomidzy wBa[cicielami mo|e wwczas dochodzi. Bdzie to ju| nie spr o miedz, ale o to, |e jeden gospodarz ma zagwarantowany przez dwadzie[cia lat stabilny dochd na poziomie okoBo 10 tys rocznie, gdy drugi nie mo|e na to liczy. Co wicej obawia si, |e cena jego ziemi spada, ze wzgldu na obecno[ olbrzymiego wiatraka na polu ssiada. Na pewno mniej negatywnych emocji wzbudzi dzier|awca, ktry zgodziB si na wiatrak na swojej ziemi, je[li jest posiadaczem wikszego areaBu i to sBu|cego produkcji rolnej. Nie bez znaczenia jest kwestia integracji spoBeczno[ci lokalnej. Je[li wBa[ciciel dziaBki, mniejszej lub wikszej, nie jest mieszkaDcem danej gminy, to na pewno bdzie miaB mniej wtpliwo[ci co do tego, czy robi swojej gminie przysBug czy te| krzywd. Umowy z deweloperem podpisz wic chtniej ci, ktrzy nie maj planw co do lepszego wykorzystania swoich dziaBek i nie musza czu si zobligowani do liczenia si z opini mieszkaDcw gminy, do ktrych ani si sami nie zaliczaj. Inne czynniki spoBeczne sprzyjajce inwestycji Dobre przygotowanie i wykonanie konsultacji spoBecznych wymaga wej[cia w obszar problemowy, ktry inwestorzy na ogB usiBuj pomija. Albo si bardzo spiesz, albo wierz w  siB pienidza , albo nie zdaj sobie sprawy z wagi czynnikw spoBecznych, okazujc si  krtko mwic  ignorantami w tym wzgldzie. Tymczasem inwestycja  przebiegajca w warunkach naturalnych , nie dajca si zwykle zamkn na jednej dziaBce w obrbie murw czy hali ma swoj odrbn charakterystyk. Wymaga rozwa|ania kwestii raczej nowych dla ekspansywnego biznesu. A to takich zagadnieD jak dobro wsplne, system wizi i relacji spoBeczno[ci lokalnej, poziom wspBpracy mieszkaDcw, poczucie odpowiedzialno[ci  uoglnionego gospodarza terenu , ktra ci|y na samorzdzie, cho nie tylko na nim. Sprbujmy naszkicowa list warunkw sprzyjajcych inwestycji, majc na my[li nastawienie spoBeczno[ci lokalnej, rol samorzdu i podej[cie inwestora: MieszkaDcy  spoBeczno[ lokalna 1. Bardzo istotnym czynnikiem, warunkujcym wstpn aprobat dla planowanej inwestycji wiatrowej jest zadowalajcy poziom wiedzy oglnej mieszkaDcw, systematycznie budowanej dziki edukacji i/lub potwierdzonej wBasnym do[wiadczeniem odno[nie farm wiatrowych, tak|e szerzej  innych odnawialnych zrdeB energii (np. mo|liwo[ zobaczenia wiatrakw w ssiedztwie jak np. w Margonin w Wielkopolsce lub dziki wyjazdom zagranicznym do Austrii i Niemiec, jak w przypadku mieszkaDcw Zlska Opolskiego). 2. Czynnikiem sprzyjajcym jest profil produkcyjny gminy (produkcja rolna i przetwrstwo rolne), stabilny i uksztaBtowany, a tak|e planowany w przyszBo[ci, w przeciwieDstwie do dominacji innych funkcji, tj. rekreacyjnej, turystycznej, mieszkaniowej, tranzytowej. Stron w umowach dzier|awy s wBa[ciciele gruntw sBu|cych produkcji rolnej, ta z kolei, aby si opBacaBa, musi odbywa si na wiksz skal, gdzie nie ma du|ego rozdrobnienia wBasno[ci ziemi. 3. Inwestor bdzie miaB Batwiejsze zadanie o ile w[rd mieszkaDcw gminy nie bdzie osadnikw z miasta, lub te| staBych go[ci, powracajcych turystw, szukajcych na wsi warunkw wypoczynku lub spokojnej pracy (wolne zawody). Jak pokazuje nasze badanie, jest to grupa, ktra ma bardzo du|y udziaB w organizowaniu protestw. Cho niewielka, ma du|y wpByw (casus  Dbki ) na opini publiczn lokaln i szerzej. Grupa ta doprowadza do redefinicji obszarw wiejskich, zamieniajc je w rejony atrakcyjne przyrodniczo, tak|e krajobrazowo. Kwestia krajobrazu nabiera w tym kontek[cie nowego znaczenia. Dla osadnikw, turystw korzystajcych z sieci hoteli lub gospodarstw agroturystycznych, ochrona istniejcych walorw krajobrazu staje si bardzo istotna. W zale|no[ci od [wiadomo[ci ludno[ci dawno osiadBej czynnik ten tak|e mo|e nabiera wzgldnie du|ego znaczenia, skoro wiatraki psuj ka|dy  niepowtarzalny krajobraz (poza tym, ktry podporzdkowany jest funkcjom produkcyjnym). Samorzd 4. WBadze samorzdowe w rzeczywisto[ci rzadko bywaj bezinteresowne, stajc na stra|y interesw caBej spoBeczno[ci. Jest to trudne, je[li nie niemo|liwe, w wikszo[ci wypadkw. Wybieraj  mniejsze zBo , korzy[ci podatkowe, cho nie nowe miejsca pracy. Samorzdowcy mwi o  o|ywieniu |ycia w gminie (twierdzc nawet, |e wiatraki mog by atrakcj turystyczn, czemu mo|e sBu|y choby zrobienie na jednym z nich punktu widokowego), korzy[ciach dla lokalnych przedsibiorstw transportowych, budowlanych, nie mwic otwarcie o korzy[ciach dla pewnych tylko wBa[cicieli dziaBek, w[rd ktrych trudno z gry wykluczy czBonkw rodzin, bli|szych lub dalszych znajomych urzdnikw samorzdowych i radnych. Z powy|szych powodw dla samorzdu najlepszym rozwizaniem jest stanie na sta|y  reguB gry , do ktrych nale| takie dziaBania jak: a. Zapewnienie transparencji caBego procesu inwestycyjnego i dbaBo[ o peBn informacj na temat inwestora, jego wiarygodno[ci, harmonogramu, bud|etu b. Zapewnienie wzorcw, zwBaszcza w zakresie umw, porozumieD wstpnych, ewentualnie asysty prawnej, co pozwoli mieszkaDcom unikn bBdw w kontaktach z inwestorem c. Zapewnienie infrastruktury  komunikacyjnej pozwalajcej prowadzi otwart komunikacj obydwu stronom  inwestorowi i mieszkaDcom. Chodzi o miejsca spotkaD, na terenie urzdu lub w miejscach gdzie zwyczajowo odbywaj si zebrania wiejskie, witryn internetow, pras lokaln lub wBasne gazetki. W takiej  otwartej przestrzeni komunikacji skBonienie inwestora nie tylko do dziaBaD informacyjnych, lecz tak|e edukacyjnych. 5. Nie trzeba przypomina o przestrzeganiu prawa przez wBadze samorzdowe, ktre zostaBy wyposa|one w zestaw narzdzi umo|liwiajcych podejmowanie racjonalnych decyzji, sBu|cych mieszkaDcom, chronicych strategiczne zasoby i oczywi[cie zgodnych z obowizujcymi przepisami. Warto natomiast podkre[li, |e je[li wBadze samorzdowe od pocztku bd peBni rol odpowiedzialnego gospodarza terenu, to maj szans w drodze twardych negocjacji uzyska pewne korzy[ci dla wszystkich mieszkaDcw. Trudno uwierzy, |e bdzie to taDsza energia elektryczna ( bo wytwarzana na miejscu ), ale mog to by lepsze drogi, ktrymi i tak musi przemie[ci si sprzt inwestora z ci|kim Badunkiem. Chodzi o to, aby rzeczywi[cie korzy[ odnie[li wszyscy mieszkaDcy gminy, a nie tylko nieliczni, majcy podpisane umowy dzier|awy. Jest to czynnik budujcy odpowiedni aur dla inwestycji i w pewnym sensie przeliczalny, dajcy korzy[ ka|demu. 6. Tak dla inwestora jak dla mieszkaDcw wa|ne jest, aby samorzd gminny miaB oparcie w kompetencjach swoich pracownikw i ewentualnych doradcw. Z jednej strony inwestorzy narzekaj na brak wiedzy urzdnikw r|nych szczebli, ich opieszaBo[, a nawet zB wol. Z drugiej, aby nie popeBni bBdu, administracja samorzdowa i radni powinni mie dostp do wiedzy i do aktualnych przepisw, dziki czemu bd lepiej wykonywa swoje zadania usBugowe i informacyjne. Jest to kwestia, ktra powinna by monitorowana osobi[cie przez wjta lub burmistrza. Inwestor 7. Inwestor jako inicjator procesu ma najwicej do powiedzenia, je[li my[limy o prawidBowym przebiegu procesu komunikacji spoBecznej, w tym konsultacji. Je[li chce przeprowadzi do koDca swj zamiar, powinien przede wszystkim zacz od jawnych kontaktw z samorzdem, ktry jest gospodarzem terenu. Inna droga, polegajca na dogadywaniu si najpierw z wBa[cicielami gruntw, rzadko przynosi dobre efekty. Otwarte kontakty inwestora z gmin pozwalaj ustali warunki oglne, na ktrych  dbajc o interesy mieszkaDcw  samorzd zgadza si podj rozmowy, udzieli pomocy, a wrcz okaza si promotorem caBego projektu. Na przykBad wBadze gminy PawBowiczki okre[liBy wymg 1 km od zabudowaD jako obowizujcy inwestora, planujcego farm majc skBada si z 80 elektrowni o mocy 2,5 MW ka|da. 8. Badania pokazaBy, |e nieufno[ wobec inwestora mo|e zosta przezwyci|ona o ile zaanga|uje si w inwestycj,  odsBoni twarz i przestanie by anonimowy. Jest to element zaufania, tak|e wyraz chci i gotowo[ci do stawienia czoBa pytaniom i wtpliwo[ciom mieszkaDcw. W wypadku mniejszych inwestycji przedsibiorcy na wBasn rk prowadz osobi[cie rozmowy z ssiadami, skutecznie przekonujc do swoich pomysBw (Energia Franz, Maciowakrze). 9. Powodzenie inwestycji w decydujcym stopniu zale|y do solidno[ci inwestora, ktrego podej[cie do procesu komunikacji spoBecznej jest widomym znakiem podej[cia do caBej inwestycji. Je[li planujc i realizujc konsultacje spoBeczne traktuje podmiotowo spoBeczno[ lokaln, to nale|y oczekiwa, |e bdzie uczciwym i rzetelnym gospodarzem farmy wiatrowej. Cho nie mo|na oczekiwa, |e nie sprzeda jej z zyskiem lub nie, co jest zawsze mo|liwe, to wiele warunkw, ktre inwestor powinien speBni na pocztku zaowocuje dobrym przygotowaniem i realizacj inwestycji. Najlepsz miar dobrego wykonania wieloletniego procesu poprzedzajcego uzyskanie pozwolenia na budow jest redukcja potencjaBu lokalnych konfliktw, a nie ich rozbudzenie i zaognienie. Podsumowanie: dobre konsultacje spoBeczne  zalecenia techniczne 1. Wyjazdy studyjne dla samorzdowcw i mieszkaDcw gminy Wizje lokalne, pozwalajce na wBasne oczy zobaczy funkcjonujce farmy wiatrowe, s bardzo po|dane i zostaBy wysoko ocenione w badanych przez nas [rodowiskach. Wizyta w gminie, ktra ma ju| na swoim terenie elektrownie wiatrow pozwoli tak naprawd oceni skal takiego przedsiwzicia. Tak|e wyjazd poza granic kraju, zwykle finansowany przez inwestora daje pozytywne efekty (casus PawBowiczki). Warto[ci dodan dla zainteresowanych inwestycj jest nie tylko obejrzenie urzdzeD i sprawdzenie, czy haBasuj lub psuj krajobraz. Jest ni, o ile to mo|liwe, spotkanie z przedstawicielami samorzdu oraz mieszkaDcw gminy, gdzie jaki[ czas funkcjonuj elektrownie wiatrowe (np. dla Zlska Opolskiego jest to otwarta w sierpniu 2011 roku farma wiatrowa w Kamiennej). Takie spotkania s okazj do mwienia bez ogrdek jakie plusy i minusy niesie elektrownia wiatrowa dla mieszkaDcw i wBadz samorzdowych. Spotkania tego typu s na pewno o wiele bardziej opiniotwrcze ni| jakiekolwiek opracowanie czy te| wizualizacja. Pierwszy wyjazd powinien by zorganizowany przez inwestora dla wBadz gminy, aby wziB w nim udziaB wjt lub, odpowiednio, burmistrz czy prezydent, rada gminy, soBtysi, czBonkowie rad soBeckich, pracownicy urzdu gminy z odpowiednich komrek (np. rolnictwa i ochrony [rodowiska). Taka wizyta studialna pozwoli podj decyzj czy lokalizacja elektrowni wiatrowej na terenie gminy jest po|dana z punktu widzenia samorzdu. Kolejne wizyty powinny obejmowa jak najszerszy krg zainteresowanych wBa[cicieli gruntw, a tak|e  ewentualnie  przedstawicieli lokalnych organizacji pozarzdowych, tak|e lokalnych mediw. Wyjazdy takie powinny by udokumentowane protokoBem z zaBczonymi materiaBami fotograficznymi i w miar mo|liwo[ci filmem. 2. Strona internetowa Kluczowym jest rozpoczcie dziaBania od uruchomienia strony internetowej, ktra byBaby miejscem, gdzie mieszkaDcy mogliby znalez peBny pakiet informacji o inwestycji. Powinny si tam znalez takie materiaBy jak: " Dokumenty powizane z inwestycj (mapki z lokalizacj inwestycji, ekspertyzy uchwaBy rady gminy, umowy partnerskie z inwestorem, informacje o inwestorze itp.) " Oglne informacje o farmach wiatrowych " Analiza SWOT lokalizacji tej inwestycji na terenie gminy " Wizualizacje inwestycji w obecnym krajobrazie gminy Ka|dy z w/w materiaBw powinien mie miejsce na komentowanie przez mieszkaDcw, ktrzy si zarejestruj na stronie. Obowizek rejestracji zmniejszy anonimowo[ wypowiedzi oraz pozwoli stworzy baz danych kontaktowych do wysyBki informacji dotyczcych tych oraz przyszBych konsultacji spoBecznych. Ponadto strona powinna by zintegrowana z forum, na ktrym mieszkaDcy bd mogli dyskutowa na temat danej inwestycji. Wa|nym jest tak|e, aby mogli oni wysyBa pytania do podmiotu administrujcym stron internetow, a te byBy publikowane wraz z odpowiedziami w przecigu kilku dni. Storna internetowa powinna by promowana na wszystkich witrynach podmiotw publicznych dziaBajcych na terenie gminy oraz w razie mo|liwo[ci popularnych lokalnych portalach o charakterze informacyjnym. W wersji bardziej rozbudowanej witryna internetowa mo|e wykonywa rol forum dyskusyjnego, zapewniajcego mo|liwo[ wymiany opinii. Wskazane jest dodanie krtkiego kwestionariusza ankietowego, ktry pozwoli monitorowa nastroje zwizane z rozwojem projektu inwestycyjnego i poziomem jego akceptacji w spoBeczno[ci lokalnej. 3. Infolinia Dla osb, ktre nie korzystaj z Internetu powinna by uruchomiona infolinia funkcjonujca w okre[lonym czasie. Aby zapobiec potrzebie zaanga|owania wykwalifikowanego pracownika, ktry by obsBugiwaB dan infolini zaleca si, uruchomienie caBodobowej i w peBni zautomatyzowanej infolinii, ktra by umo|liwiaBa odsBuchanie skrconej wersji materiaBw zamieszczonych na stronie internetowej oraz nagrania pytaD. Zamieszczone pytania bd zamieszczane na stronie internetowej oraz przekazywane osobom je zadajce drog telefoniczn, listown lub elektroniczn w zale|no[ci od wybranej przez mieszkaDca opcji. 4. Plakaty zapowiadajce konsultacje spoBeczne Po ustaleniu harmonogramu poszczeglnych dziaBaD planowanych w ramach konsultacji spoBecznych powinno si rozwiesi po caBej gminie plakaty, ktre zawieraj daty i miejsca poszczeglnych elementw konsultacji oraz adres w/w strony internetowej oraz numer infolinii. Powinny si one pojawi we wszystkich miejscach publicznych takich jak urzd gminy, domy kultury, biblioteki, boiska, szkoBy oraz w miar mo|liwo[ci punkty handlowe oraz usBugowe. Plakaty powinny by rozwieszone nie pzniej ni| tydzieD przed pierwszymi dziaBaniami planowanymi w ramach konsultacji spoBecznych. 5. Publikacje w prasie lokalnej W zale|no[ci od dostpno[ci i czstotliwo[ci wydawania prasy lokalnej powinny si pojawi publikacje, ktre analogicznie do plakatw powinny zapowiada dziaBania planowane w ramach konsultacji spoBecznych, a nastpnie relacjonowa dziaBania, ktre ju| miaBy miejsce. Wa|nym jest aby publikacje o charakterze sprawozdawczym zapraszaBy tak|e do wyra|ania swojej opinii za pomoc strony internetowej lub infolinii. Trudno przeceni dobr wspBprac z dziennikarzami i reporterami pracujcymi w lokalnych mediach. Je[li interesuj si procesami zmian, w tym nowymi inwestycjami infrastrukturalnymi, tak|e zwizanymi z ochron [rodowiska, to bd coraz bardziej kompetentnym zrdBem informacji i bie|cych komentarzy. 6. Door 2 door Wykorzystujc wolontariuszy nale|y roznie[ skrcone materiaBy dotyczce inwestycji do domu. Nie zasadzie wrzucania mieszkaDcom ulotek do skrzynek lecz poprzez przekazanie ich w formie zaproszenia do skorzystania ze strony internetowej lub infolinii oraz wizyty w infokiosku, ktry bdzie funkcjonowaB w danej miejscowo[ci w okre[lonym czasie oraz udziaBu w sonda|u obradowym. 7. Infokiosk SkBadajcy si od 1-2 osb zespB powinien zabiera ze sob pakiet informacji zawartych na stronie internetowej w formie drukowanej i przekazywa je zainteresowanym mieszkaDcom. Pracownicy infokiosku powinni tak|e dokumentowa i odpowiada na pytania spoBeczno[ci lokalnej. W przypadku, gdy nie bd oni znali odpowiedzi na niektre pytania powinni oni je zebra i przekaza mieszkaDcom oczekiwane informacje w wybrany przez nich sposb analogicznie jak w przypadku infolnii. Niezale|nie od tego wszystkie zadane pytania i odpowiedzi nale|y zamieszcza na stronie internetowej. Infokiosk powinien si pojawi w ka|dej miejscowo[ci na terenie gminy na 1-3 dni w zale|no[ci od ilo[ci mieszkaDcw w danym obszarze. 8. Sonda| obradowy Podsumowaniem konsultacji powinno by oglne spotkanie, na ktre powinni by przedstawiciele r|nych organizacji dziaBajcych na terenie gminy oraz mieszkaDcw. Frekwencja na spotkaniu jak i wyniki tego sonda|y bd ewaluacj dotychczasowych dziaBaD oraz ich podsumowaniem. 9. Spotkania z mieszkaDcami Jest to trudna i |mudna forma komunikowania si i wymiany informacji. Zebrania maj swoja dynamik i wysok temperatur, wic zaleca si zlecenie ich prowadzania profesjonalnym moderatorom. ZwBaszcza wtedy, gdy sytuacja oceniona jest jako zaogniona, konfliktowa, Zebrania maj jednak t zalet, |e pozwalaj na bezpo[redni dyskusj. Organizatorem takich spotkaD powinny by lokalne wBadze, majce ku temu swoje kanaBy informacji i pomieszczanie wykorzystywane zwyczajowo dla zebraD wiejskich. Nasze badanie pokazaBo, |e wysoce wskazana jest obecno[ inwestora, ktrego ranga i po[wicony czas poka|, |e traktuje rzecz powa|nie i szanuje mieszkaDcw. 10. Referendum Z uwagi na powa|ny i dBugotrwaBy wpByw inwestycji jakim s elektrownie wiatrakowe dla spoBeczno[ci lokalnych zaleca si zakoDczenie konsultacji spoBecznych referendum, w ktrym mieszkaDcy gminy bd mogli podj wi|c i [wiadom decyzj w sprawie lokalizacji tego rodzaju instalacji w ich gminie. 7. Rekomendacje Niniejszy rozdziaB stanowi propozycj rekomendacji skierowanych do administracji publicznej. ZostaBy one skonfrontowane z opiniami ekspertw oraz przedstawicieli [rodowisk bdcych gBwnymi aktorami w procesie rozwoju bran|y wiatrowej oraz w towarzyszcych mu kontrowersjom. Rekomendacje te maj charakter propozycji, ktre powinny zosta omwione w dalszych ustaleniach midzy resortami i poddane konsultacjom ze [rodowiskami. Rekomendacja I Zidentyfikowany problem: Zarwno eksperci biorcy udziaB w badaniu, jak i przedstawiciele inwestorw, jednostek samorzdw, przeciwnikw elektrowni wiatrowych oraz organizacji ekologicznych twierdzili, |e brakuje im mo|liwo[ci prowadzenia dyskusji na temat wad i zalet energetyki wiatrowej. Rwnie| badacze obserwujc dyskusje prowadzone w trakcie panelu ekspertw oraz w trakcie konferencji zauwa|yli, |e istnieje deficyt w mo|liwo[ciach wymiany argumentw. Obecna sytuacja sprzyja pogBbianiu r|nic w stanowiskach: [rodowiska inwestorw organizuj wBasne spotkania, na ktrych rozmawiaj o mo|liwo[ciach rozwoju bran|y prezentujc zalety energetyki wiatrowej, za[ przeciwnicy na swoich spotkaniach prezentuj pomysBy na zahamowanie kolejnych inwestycji i mwi o ich wadach. W trakcie spotkaD prowadzonych w ramach niniejszego badania dyskusje rozpoczynaBy si od powa|nych kBtni, ktre polegaBy na prezentowaniu mniej lub bardziej potwierdzonych argumentw na rzecz prezentowanych stanowisk. Dopiero moderacja dyskusji pozwalaBa na odnoszenie si do omawianych propozycji. Co wicej zaobserwowano, |e wszyscy uczestnicy spotkaD wyra|aj ch dalszych dyskusji, na ktrych mogliby prezentowa swoje racje. Tre[ rekomendacji: Nale|y stworzy forum do dyskusji na temat wad i zalet energetyki wiatrowej, na ktrym wszystkie strony mogByby prezentowa swoje stanowiska. Proponuje si cykl konferencji pod auspicjami administracji rzdowej. Ka|da z nich miaBaby swj mo|liwie wsko okre[lony temat i na ka|dej z nich gBos mogliby zabra zarwno przeciwnicy, jak i zwolennicy wiatrakw, a ponadto przedstawiciele strony rzdowej i samorzdowej. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Infrastruktury Rekomendacja II Zidentyfikowany problem: GBwnym problemem zwizanym z kontrowersjami wokB energetyki wiatrowej jest ogromna rozbie|no[ stanowisk dotyczcych kwestii fundamentalnych dla tej problematyki. Rozbie|no[ ta dotyczy zarwno ekonomicznych kwestii (opBacalno[ci dalszego rozwoju tej gaBzi energetyki), jak i wpBywu ekonomicznego na gminy, w ktrych powstaje (dochd do bud|etu wobec niejednoznacznych opinii na temat zmian warto[ci cen gruntw), kosztw spoBecznych oraz kwestii zdrowotnych. Co wicej, rozbie|no[ci tych nie rozwiewa wiedza ekspercka, gdy| zarwno przeciwnicy, jak i zwolennicy wiatrakw prezentuj wBasne opracowania eksperckie potwierdzajce ich stanowiska. Tre[ rekomendacji: Potrzeba opracowania dokumentu prezentujcego w rzetelny sposb zalety i wady energetyki wiatrowej. Opracowanie takie musi powsta po konsultacjach ze wszystkimi [rodowiskami zaanga|owanymi w obecny konflikt oraz z ekspertami. W sytuacji, gdy danej kwestii nie da si jednoznacznie rozstrzygn, nale|y przedstawi obecne stanowiska stron wraz z ich argumentami. Dokument taki musi zosta sygnowany przez instytucje rzdow, aby w ten sposb zwikszy jego rang. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki, Urzd Regulacji Energetyki Rekomendacja III Zidentyfikowany problem: Nie jest oczywista kwestia, na jakich terenach mog powsta inwestycje wiatrowe. Bierze si pod uwag oczywi[cie siB wiatru oraz mo|liwo[ przyBczenia do istniejcej sieci energetycznej, jednak z wiksz dowolno[ci traktuje si np. ssiedztwo obszarw prawnie chronionych i zgod mieszkaDcw na tego typu inwestcje. Tre[ rekomendacji: Mapa obszarw przystosowanych do budowy elektrowni wiatrakowych Niezbdnym wydaje si opracowanie dla obszaru caBej Polski mapy terenw, na ktrych na dzieD dzisiejszy mo|liwa byBaby budowa elektrowni wiatrowych. Opracowanie takie powinno bra pod uwag nie tylko wystpowanie wiatrw o odpowiednim nat|eniu, ale tak|e lokalizacj odpowiedniej infrastruktury energetycznej oraz warunkw [rodowiskowych wymienionych powy|ej. Opracowanie mapy polegaBoby na uwzgldnieniu wymienionych czynnikw (zarwno za, jak i przeciw mo|liwo[ci lokalizacji elektrowni wiatrowych) na poszczeglnych jej warstwach. Po naBo|eniu wszystkich warstw powstan  zielone strefy  czyli obszary optymalne do realizacji tego rodzaju inwestycji z punktu widzenia uwarunkowaD [rodowiskowo-infrastrukturalnych. Mapa taka powinna pokazywa te strefy z uwzgldnieniem granic poszczeglnych gmin. Gdy dana gmina bdzie miaBa na swoim terytorium okre[lon ilo[ hektarw  zielonej strefy , to bdzie ona zaznaczona na mapie na zielono. Pozwoli to sporzdzi katalog gmin, ktre mog zabiega o tego rodzaju inwestycje na swoim terenie. Pomo|e to tak|e skojarzy takie samorzdy z zainteresowanymi inwestorami. Istniej co najmniej dwie mo|liwo[ci przygotowania takiej mapy. Pierwszy z nich to przygotowanie opracowania eksperckiego na zlecenie jednego z resortw rzdowych. Jednak z uwagi na konfliktogenno[ przedmiotowych inwestycji oraz brak jednoznacznego zrdBa informacji o ich wpBywie na [rodowisko, celowym wydaje si opracowanie proponowanej mapy w formie strategii krajowej koordynowanej przez resort odpowiedzialny za energetyk. Dokument powinien mie rang planu, programu lub strategii wyznaczajcej ramy dla pzniejszej realizacji przedsiwzi mogcych znaczco oddziaBywa na [rodowisko, czyli dokumentu wymagajcego przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaBywania na [rodowisko wraz z udziaBem spoBeczeDstwa, zgodnie z przepisami DziaBu IV ustawy OOZ8. O ile przepisy DziaBu IV ustawy OOZ okre[laj ramy prawne przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaBywania na [rodowisko, o tyle zasady dobrej praktyki okre[laj kluczowe aspekty powodzenia tej procedury, zwBaszcza z punktu widzenia przeprowadzenia udziaBu spoBeczeDstwa w opracowaniu dokumentu. Zasady dobrej praktyki omwiono w innych cz[ciach niniejszego raportu. Proces tej bdzie bardziej czasochBonny ni| przygotowanie opracowania eksperckiego, niemniej jednak sprawi, |e powstaBa w jego wyniku mapa bdzie znacznie bardziej wiarygodnym zrdBem informacji zarwno dla zwolennikw, jak i przeciwnikw lokalizacji farm wiatrowych w Polsce. Mo|na by przy okazji tej drogi postara si rozstrzygn takie zagadnienia jak: minimalna odlegBo[ wiatrakw od terenw chronionych czy te| budynkw mieszkalnych. Jest to zagadnienie, ktre wielokrotnie si pojawiaBo podczas badania zarwno w rozmowach z ekspertami, samorzdowcami jak i inwestorami. Mimo, i| nie wszystkie strony s zainteresowane odgrnemu i sztywnemu okre[leniu odlegBo[ci siBowni wiatrowych od poszczeglnych obiektw trzeba przyzna, i| jest to jeden z czoBowych punktw spornych, ktry wymaga regulacji. Niezale|nie od obranej drogi procedowania  mapa taka powinna by opracowana przy wspBpracy z Regionalnymi Dyrekcjami Ochrony Zrodowiska, inwestorami oraz eksperckimi organizacjami pozarzdowymi, ktre ju| si anga|uj w proces budowania elektrowni wiatrowych w Polsce. Adresat rekomendacji: Urzd Regulacji Energetyki, Ministerstwo Gospodarki Rekomendacja IV Zidentyfikowany problem: Konsultacje spoBeczne przed pojawieniem si inwestora Z przeprowadzonych badaD wynika, |e najmniej konfliktowe wdro|enia elektrowni wiatrakowych miaBy miejsce, gdy samorzd wyszedB do mieszkaDcw z inicjatyw powstania farmy wiatrowej przed pojawieniem si zdecydowanego inwestora i przygotowywaB spoBeczno[ lokaln przez lata starajc si jednocze[nie pozyska inwestora. W momencie, 8 Ustawa z dnia 3 pazdziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o [rodowisku i jego ochronie, udziale spoBeczeDstwa w ochronie [rodowiska oraz o ocenach oddziaBywania na [rodowisko  Dz.U.08.199.1227 w ktrym pojawiB si przedsibiorca chccy podj si budowy elektrowni wiatrowej, mieszkaDcy gminy byli ju| pozytywnie nastawieni do tego rodzaju inwestycji. Dziki temu proces przebiegB praktycznie bezkonfliktowo i stosunkowo szybko. Tre[ rekomendacji: Dlatego te| rekomenduje si, aby proces przygotowawczy dla gminy byB po stronie samorzdw, analogicznie jak w przypadku przygotowania innych terenw inwestycyjnych. DziaBanie to nie zakBadaBoby tylko opracowania lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z uwzgldnieniem powstania ewentualnej elektrowni wiatrowej, ale przede wszystkim przeprowadzenie odpowiedniego procesu komunikacji na terenie gminy, aby najpierw wyedukowa spoBeczno[ wiejsk odno[nie elektrowni wiatrowych. Proces ten powinien by najbardziej zbli|ony do modelu przedstawionego w poprzednim rozdziale. Wa|nym jest, aby przed procesem konsultacji spoBecznych samorzd posiadaB wstpne opracowania odno[nie potencjalnych lokalizacji wiatrakw na terenie gminy. Adresat rekomendacji: Jednostki samorzdu terytorialnego Rekomendacja V Zidentyfikowany problem: W wielu sytuacjach, gdy zaistniaB ostry konflikt wokB planw wybudowania elektrowni wiatrowej, nie zastosowano arbitralnej metody podjcie ostatecznej decyzji. Strony miaBy mo|liwo[ prezentowania swoich stanowisk, prowadzenia swoich dziaBaD, jednak ostateczn decyzj podejmowali przedstawiciele wBadzy samorzdowej, ktrzy  jak zaobserwowano  w wikszo[ci przypadkw zdaj si sprzyja inwestorom. Tre[ rekomendacji: Referendum Z uwagi na to, i| decyzja o powstaniu elektrowni wiatrowej na terenie gminy jest bardzo znaczca i ma wpByw na |ycie spoBeczno[ci lokalnej na 15-20 lat, zaleca si przeprowadzenie po kampanii informacyjnej referendum dotyczce mo|liwo[ci lokalizacji farm wiatrowych na obszarze konkretnej gminy. Forma ta wydaje si by najbardziej miarodajnym sposobem weryfikacji woli mieszkaDcw. Dopiero w momencie, gdy spoBeczno[ lokalna opowie si za budow elektrowni wiatrowych, samorzd powinien przystpi do opracowania lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z dokBadnym planem lokalizacji farm. Przy pracach tych nale|y wzi pod uwag, |e samorzd nie wie jeszcze, jakie modele wiatrakw bdzie chciaB u|y potencjalny inwestor, dlatego te| projekt zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i zwizana z nim prognoza oddziaBywania na [rodowisko powinna zawiera kilka r|nych wariantw mo|liwych rozwizaD. Adresat rekomendacji: Jednostki samorzdu terytorialnego, Instytucja Po[redniczca dla przyszBych dziaBaD analogicznych do obecnego dziaBania 9.4 POIiZ Rekomendacja VI Zidentyfikowany problem: Zbyt rzadko prowadzone s konsultacje spoBeczne, a je[li pojawiaj si ich elementy, s nierzetelne i nie s prowadzone systematycznie Tre[ rekomendacji: Warto, by inwestorzy starajcy si o przyznanie dotacji na budow elektrowni wiatrowych, przedstawiali we wnioskach o dofinansowanie przeprowadzone dotychczas dziaBania konsultacyjne na terenie gminy, w ktrej planuj inwestycje. Ponadto w dokumentacji konkursowej nale|y doda kryterium oceny wnioskw zwizane z przeprowadzonymi konsultacjami. Zachci to inwestorw, a tak|e jednostki samorzdu do faktycznego prowadzenia rzetelnych konsultacji spoBecznych. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Instytucja Po[redniczca dla przyszBych dziaBaD analogicznych do obecnego dziaBania 9.4 POIiZ Rekomendacja VII Zidentyfikowany problem: Powa|nym problemem jest brak [rodkw w samorzdach na prowadzenie zaawansowanych konsultacji spoBecznych. Tre[ rekomendacji: Dotacje na przygotowanie terenw pod elektrownie wiatrowe Z uwagi na to, i| gmina bardzo rzadko ma odpowiednie zasoby osobowe i finansowe, aby przeprowadzi konsultacje spoBeczne zgodne z przedstawionym wcze[niej modelem, rekomenduje si uruchomienie dotacji celowych. Adresowane one byByby do samorzdw znajdujcych si w grupie wyBonionych za pomoc opisanej wy|ej mapy obszarw, na ktrych stwierdzono mo|liwo[ budowy elektrowni wiatrowych. Uzyskane [rodki pozwol samorzdom zrealizowa niezbdne zadania niezale|nie od finansowania inwestora. Zwikszy to zasadniczo zaufanie do tych dziaBaD ze strony mieszkaDcw gminy oraz czsto sceptycznie nastawionych do elektrowni wiatrowych organizacji ekologicznych. Dotacja taka powinna mie dwa etapy  pierwszy informacyjny majcy na celu zwikszenie wiedzy o elektrowniach wiatrowych jako takich i przeprowadzenie referendum oraz drugi przygotowujcy grunt pod inwestycj, czyli przeprowadzenie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego  oczywi[cie pod warunkiem, |e wynik referendum byBby pozytywny. Etap I Opracowanie wstpnego planu lokalizacji farm wiatrowych W celu przygotowania konsultacji spoBecznych samorzd powinien opracowa map potencjalnych lokalizacji farm wiatrowych na obszarze gminy jako uszczegBowienie mapy przygotowanej wcze[niej na szczeblu krajowym. Mapa ta miaBaby raczej charakter pogldowy, ktry pozwoliBby mieszkaDcom na podjcie bardziej [wiadomej decyzji majc na uwadze nie tylko samo istnienie elektrowni wiatrowych, ale tak|e ich prawdopodobn lokalizacj na obszarze gminy. Mapa ta mogBaby dalej stanowi podstaw do ewentualnej zmiany lub powstania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w koDcowym etapie procesu. Podobnie jak w przypadku opisanej wy|ej mapki obszarw przystosowanych do budowy elektrowni wiatrakowych widzimy tutaj dwie drogi realizacji. Pierwsz jest opracowanie przez gmin wewntrznego dokumentu pomocniczego w postaci lokalnej strategii rozwoju, ktra stanowiBaby podstaw do przeprowadzenia konsultacji spoBecznych. Rozwizanie takie mo|e si wydawa prostszym i relatywnie mniej kosztownym dziaBaniem. Drug, bardziej formaln [cie|k jest przygotowanie opracowania ekofizjograficznego oraz studium uwarunkowaD i kierunkw zagospodarowania przestrzennego dla obszaru caBej gminy. Z uwagi na fakt, i| przyjcie studium wymaga przeprowadzenia udziaBu spoBecznego  mgBby on by realizowany w poBczeniu z konsultacjami bdcymi kolejnym elementem tego etapu. Konsultacje spoBeczne Przeprowadzone zgodnie z przedstawion w poprzednim rozdziale metodologi zwikszy szans na skuteczne dotarcie do mieszkaDcw z konkretn informacj odno[nie elektrowni wiatrowych oglnie oraz mo|liwo[ciach ich rozlokowania na obszarze gminy. Konsultacje spoBeczne powinny by realizowane w oparciu o informacje pozyskane podczas dziaBaD przygotowawczych. Referendum Po zakoDczeniu dziaBaD informacyjnych wa|nym jest organizacja referendum dla mieszkaDcw danej spoBeczno[ci lokalnej, aby pozwoli im samodzielnie zadecydowa, czy chc lokalizacji farm wiatrowych na wskazanych obszarach gminy. Pozytywny wynik referendum upowa|ni samorzd do podjcia dalszych dziaBaD majcych na celu przycignicie do ich gminy inwestora, ktry wybuduje elektrowni wiatrow. Pozytywny wynik takiego referendum powinien tak|e determinowa mo|liwo[ skBadania przez dan gmin wniosku do drugiego etapu dotacji. Etap II Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Przygotowany na podstawie wstpnego opracowania z etapu I miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego pozwoli przygotowa grunty pod inwestycj zwizan z budow elektrowni wiatrowej. Dziki tym dziaBaniom przedsibiorca, ktry bdzie chciaB wybudowa farm wiatrow w gminie, ktra przeszBa wy|ej opisany proces, bdzie mgB znaczco skrci czas przygotowania inwestycji. Konsultacje spoBeczne planu zagospodarowania przestrzennego Opracowanie ka|dego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wymaga przeprowadzenia udziaBu spoBecznego. Wyprzedzajca informacja przekazana spoBeczno[ci na etapie strategii gminy bdz studium uwarunkowaD i kierunkw zagospodarowania przestrzennego bdzie swoistym  przygotowaniem gruntu przed tym procesem. Pozwoli to na znacznie prostsze dotarcie do mieszkaDcw z odpowiedni informacj dotyczc zakresu nowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Gospodarki Rekomendacja VIII Zidentyfikowany problem: Z rozmw z inwestorami wynika jednoznacznie, i| jednym z gBwnych czynnikw ograniczajcych wybr obszarw pod budow elektrowni wiatrowych jest brak odpowiedniej infrastruktury energetycznej. W niektrych przypadkach pojawiBy si nawet sugestie by zrezygnowa z dotacji na budow samych elektrowni wiatrowych na rzecz rozbudowy odpowiednich przyBczy elektrycznych. Tre[ rekomendacji: Dotacje na budow infrastruktury energetycznej Dziki sporzdzeniu opisanej powy|ej mapy obszarw nadajcych si pod budow farm wiatrowych bdzie mo|na stwierdzi, w ktrych gminach mogByby by lokalizowane farmy wiatrowe, ale ograniczeniem jest uboga infrastruktura techniczna. Zaleca si uruchomienie w przyszBym okresie bud|etowym dotacji dla realizacji wzmocnienia systemu przesyBowego. DziaBanie takie rwnie| wymaga opracowania dokumentu o charakterze strategicznym wraz ze strategiczn ocen oddziaBywania na [rodowisko oraz udziaBem spoBecznym. Wa|nym jest, aby dotacje te byBy przeznaczone na inwestycje, ktre znajduj si na terenie gmin s w grupie obszarw nienadajcych si do budowy elektrowni wiatrowych tylko z uwagi na brak odpowiedniej infrastruktury energetycznej. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki, Urzd Regulacji Energetyki Rekomendacja IX Zidentyfikowany problem: Jedn z gBwnych przyczyn kontrowersji wokB inwestycji wiatrowych jest zbyt bliska odlegBo[ instalacji turbin od zabudowaD mieszkalnych. Tre[ rekomendacji: Nale|y wrci do pomysBu ustalenia minimalnej odlegBo[ci od zabudowaD mieszkalnych. Propozycje te byBy dyskutowane w ostatnich latach, rwnie| inspirowane byBy przez Ministerstwo Gospodarki, jednak spotykaBy si z protestami [rodowisk inwestorw. Ewentualne stworzenie takich zapisw powinno uwzgldnia przede wszystkim moc turbin i ich typ. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki, Urzd Regulacji Energetyki Rekomendacja X Zidentyfikowany problem: Jedn z kwestii budzcych najwikszy niepokj, a powszechnie pomijan w trakcie prowadzonych sporw lub konsultacji wokB inwestycji wiatrowych jest brak ustaleD co do podmiotu, ktry odpowiada bdzie za rozbirk turbiny wiatrowej po okresie eksploatacji. Jest to obecnie potencjalny problem, jednak nale|y omwi ewentualne problemy zwizane z t kwesti, np. w przypadku bankructwa inwestora. Tre[ rekomendacji: Nale|y rozwa|y pojawiajcy si w dyskusjach pomysB stworzenia funduszu, ktry gromadziBby [rodki na rozbirk elektrowni wiatrowych w przypadku, gdy inwestor nie bdzie uczyni tego samodzielnie za wzgldu na brak [rodkw lub bankructwo. Adresat rekomendacji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki, Urzd Regulacji Energetyki Reakcje [rodowisk zaanga|owanych w budow elektrowni wiatrowych na rekomendacje Skonfrontowali[my wy|ej wymienione rekomendacje podczas panelu ekspertw, ktry zostaB zrealizowany w ramach projektu badawczego na tydzieD przed zakoDczeniem prac nad tym raportem z przedstawicielami organizacji, ktre s zarwno w opozycji jak i za budow elektrowni wiatrowych w Polsce. Mimo bardzo burzliwej dyskusji i skrajnie r|nych stanowisk w wikszo[ci poruszanych zagadnieD nale|y zwrci uwag na to, i| przedstawione powy|ej koncepcje minimalizacji konfliktw spotkaBy si z bardzo du|ym zainteresowaniem obu stron, stajc si de facto jedynym tematem, w ktrym obie strony byBy zgodne. Nale|y jednak zaznaczy, i| zarwno eksperci, jak i autorzy zdaj sobie spraw z tego, jak skomplikowanym wyzwaniem byBoby wdro|enie powy|szych postulatw. Jeste[my jednak  zgodnie z ekspertami z obu stron  przekonani o tym, |e narzdzia strategiczne s bardzo potrzebne i w przypadku ich prawidBowego wdro|enia proces powstawania elektrowni wiatrowych w Polsce mo|e ulec znacznemu przyspieszeniu. Istnieje tak|e du|e prawdopodobieDstwo, i| analogiczne rozwizania bd miaBy zastosowanie przy rozwoju innych zrdeB OZE w Polsce przed 2020 r. Wymaga to jednak dalszych analiz.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
instrukcja bhp przy robotach elektrycznych na budowie
Instrukcja BHP przy pracach elektrycznych na budowie
ŹRÓDŁA PRĄDU PRZY SPAWANIU ELEKTRODAMI
instrukcja bhp przy wykonywaniu prac pod napieciem przy urzadzeniach elektroenergetycznych do 1kv
Materiał informacyjny do konsultacji społecznych systemu transportowego miasta Łodzi na 2015
instrukcja bhp przy obsludze elektrycznego taboretu podgrzewczego
Bezpieczeństwo przy urządzeniach elektrycznych
instrukcja bhp przy obsludze elektrycznego pieca hartowniczego
instrukcja bhp przy obsludze elektrycznego pieca do pizzy
instrukcja bhp przy eksploatacji elektroenergetycznej linii kablowej
instrukcja bhp przy obsludze elektrodowego oszalamiacza trzody
instrukcja bhp przy eksploatacji elektrycznej suszarki do elektrod
Analiza numeryczna zabezpieczenia wykopu przy budowie hotelu Sheraton w Krakowie
instrukcja bhp przy obsludze elektrycznej krajalnicy zywnosci
04 01 Organizacja pracy przy urzadzeniach elektroenergetycznych
konsultacje społeczne i współpraca z mediami
instrukcja bhp przy malowaniu elektrostatycznym

więcej podobnych podstron