276061763

fizyka wczoraj, dziś i jutro

Krystalografia

w pigułce (cz. o

Nie ulega wątpliwości, że kryształy są substancjami wyjątkowymi. Podstawowa przyczyna ich szczególnych własności tkwi w ich strukturze krystalicznej, czyli ich budowie wewnętrznej. Znajomość tej struktury, zwłaszcza wobec burzliwego rozwoju fizyki ciała stałego, staje się dzisiaj potrzebna także na poziomie szkolnym, chociaż krystalografia zniknęła z programu nauczania w liceach.

■ PAWEŁ TOMASZEWSKI

Silny związek krystalografii z chemią i wydziałami chemii (zwłaszcza na polskich uczelniach) sprawił, że rozwój tej dyscypliny odbywał się niejako za plecami fizyków. Tylko nieliczni wiedzą, jak wiele zmieniło się od czasów W.H. i W.L. Brag-gów², a zwłaszcza przez ostatnie dziesięciolecia. Nie jest to bolączka tylko polskiej fizyki - na Zachodzie sytuacja nie wygląda lepiej. Dla wielu fizyków, a zwłaszcza autorów podręczników, krystalografia pozostała wiedzą tak tajemniczą, że trudno się dziwić, iż powielają stare, nieaktualne poglądy i wiedzę z czasów, gdy współczesna krystalografia dopiero się rodziła. W efekcie w podręcznikach szkolnych (i akademickich!) mamy dosyć stary i uproszczony - by nie powiedzieć prymitywny - obraz krystalografii. Uważam, że taka sytuacja wymaga szybkiej interwencji fachowców. Trzeba koniecznie zadbać, by nowe podręczniki ukazywały we właściwy sposób piękno i doniosłą rolę krystalografii w fizyce ciała stałego.

Do napisania tych kilku gorzkich słów skłoniła mnie zawartość jednego z nowych podręczników do fizyki dla drugiej klasy liceum ogólnokształcącego. Niestety, nie lepiej wygląda sytuacja z hasłami krystalograficznymi w szkolnym słowniku fizyki opracowanym we Wrocławiu czy w małych

¹    Stowo „krystalografia” wprowadził w 1723 r. szwajcarski fizyk Maurice Antonio Cappeller (1685-1769); jako jeden z pierwszych zaproponował morfologiczną klasyfikację minerałów i skamieniałości. Warto pamiętać, że słowo „kryształ”, pochodzące od greckiego „krystallos” oznaczającego „lód”, użyte zostało w szerszym, bliskim współczesnemu sensie przez angielskiego fizyka, chemika i filozofa, Roberta Boyle'a (1627-1691) w 1661 r.

²    William Henry Bragg, ojciec (1862-1942), William Lawrence Bragg, syn (1890-1971), fizycy angielscy; wspólnie otrzymali w 1915 r. Nagrodę Nobla z fizyki za badania struktur krystalicznych za pomocą promieniowania rentgenowskiego. Pierwszy opracował także metodę spektroskopii promieniowania rentgenowskiego, drugi zajmował się fizyką kryształów.

fizyka w szkole