plik


ÿþChemia Nieorganiczna - Zadania i problemy Budowa atomu, ukBad okresowy pierwiastków Naturalny azot skBada si z izotopów N-14; N-15, a naturalny tlen z O-16; O-17 iO-18. Ile ró|nych postaci czsteczek zawiera NO2? Odp. W takim przypadku ka|dy izotop azotu ma mo|liwo[ Bczenia si z ka|dym izotopem tlenu. Mo|na wyró|ni nastpujce kombinacje: N-14+O-16+O-16; N-14+O-16+O-17; N-14+O-16+O-18; N-14+O-17+O17; N-14+O-17+O18; N-14+O-18+O18. DokBadnie ta sama kombinacja w przypadku izotopu N-15 da w sumie 12 ró|nych tlenków azotu(IV) Obliczy mas atomow pierwiastka stanowicego mieszanin dwóch izotopów o liczbach masowych 69 (60,2%) i 71 (39,8%). Odszuka ten Pierwiastek w ukBadzie okresowym. Odp. Masa atomowa jest [redni wa|on mas jego izotopów. Zrednia wa|ona, w przeciwieDstwie do [redniej matematycznej uwzgldnia ilo[ci poszczególnych izotopów. Np. gdy mamy 2 kulki, jedna wa|y 1g, a druga 2g, to [rednia masa wynosi 1,5g. Ale gdy jest 10 kulek, ka|da o masie 1g i 20 kulek, ka|da o masie 2g, to [rednia masa kulki wynosi (10x1+20x2)/30=1,67g i jest to [rednia wa|ona. Z definicji procenta: st|enie procentowe okre[la jaka ilo[ substancji przypada na 100g caBo[ci (pro cent - na 100). Czyli roztwór x% oznacza, |e w 100g roztworu znajduje si x g substancji. Na 100 atomów przypada 60,2 atomu o masie 69, oraz 39,8 atomu o masie 71. Zrednia wa|ona, czyli masa atomowa . W ukBadzie okresowym znajdujemy, |e pierwiastkiem o masie atomowej 69,8u jest gal (Ga). Zadanie 1 Które pierwiastki tworz wodorki typu EH3, a ich atomy maj trzy powBoki? Odp. Bardzo u|yteczn informacj na temat warto[ciowo[ci pierwiastków mo|na wywnioskowa z ich poBo|enia w ukBadzie okresowym pierwiastków. Istnieje pojcie maksymalnej warto[ciowo[ci wzgldem tlenu, oraz warto[ciowo[ci wzgldem wodru. Ta ostatnia warto[ciowo[ nosi te| nazw wizalno[ci normalnej (pojcie bardzo u|yteczne w chemii organicznej). Warto[ciowo[ wzgldem tlenu w ukBadzie okresowym równa jest nr grupy, dla grup od 1 do 7 oraz dla grup od 12 do 17 równa jest nr grupy pomniejszonej o 10. Warto[ciowo[ wzgldem wodoru oznacza ilo[ elektronów jak atom musi odda/pobra by atom uzyskaB konfiguracje najbli|szego gazu szlachetnego. Chocia| pojcia te tycz si pierwiastków grup gBównych, to pojcie maksymalnej warto[ciowo[ci wzgldem tlenu sprawdza si równie| dla pierwiastków grup pobocznych: nr grupy 1 2 13 14 15 16 17 IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA maks. warto[ciowo[ wzgldem tlenu 1 2 3 4 5 6 7 warto[ciowo[ wzgldem wodoru 1 2 3 4 3 2 1 Z tabelki wida, |e wodorki typu EH3 tworz pierwiastki grupy 13 i 15. Je[li atomy maj trzy powBoki elektronowe, to pierwiastki te musz le|e w III okresie. S to glin i fosfor AlH3  glinowodór oraz PH3  fosforowodór (fosforiak). Zadanie 2 Naturalny azot skBada si z izotopów N-14; N-15, a naturalny tlen z O-16; O-17 iO-18. Ile ró|nych postaci czsteczek zawiera NO2? Odp. W takim przypadku ka|dy izotop azotu ma mo|liwo[ Bczenia si z ka|dym izotopem tlenu. Mo|na wyró|ni nastpujce kombinacje: N-14+O-16+O-16; N-14+O-16+O-17; N-14+O-16+O-18; N-14+O-17+O17; N-14+O-17+O18; N-14+O-18+O18. DokBadnie ta sama kombinacja w przypadku izotopu N-15 da w sumie 12 ró|nych tlenków azotu(IV) Zadanie 3 Jaki Badunek elektryczny bd wykazywaBy jony: potasu, magnezu, bromu, siarki, glinu i telluru? Odp. Ka|dy atom d|y do uzyskania oktetu na ostatniej powBoce. W tym celu oddaje lub przyjmuje odpowiednia ilo[ elektronów. Ta ilo[ zale|na jest od ilo[ci elektronów walencyjnych w wolnym atomie. Je[li jest ich mniej ni| 4, to Batwiej atomowi jest odda elektrony ni| pobra je od innego atomu. Je[li w atomie jest wicej ni| 4 elektrony walencyjne, to atomowi Batwiej pobra elektrony od innego atomu, ni| je odda. Atom staje si anionem. Potas  K le|y w I grupie, posiada jeden elektron walencyjny. Oddaje go i staje si jonem K+ Magnez  Mg le|y w 2 grupie, posiada 2 elektrony walencyjnych, które oddaje i staje si jonem Mg2+ Brom  Br le|y w 17 grupie, posiada 7 elektronów walencyjnych, pobiera 1 elektron i staje si jonem Br- Siarka  S le|y w 16 grupie, posiada 6 elektronów walencyjnych, pobiera 2 elektrony i staje si jonem S2- Glin  Al le|y w 13 grupie, posiada 3 elektrony walencyjne, oddaje je i staje si jonem Al3+ Tellur  Te le|y w 16 grupie, posiada 6 elektronów walencyjnych, pobiera 2 elektrony i staje si jonem Te2- Zadanie 4 Ile rodzajów czsteczek powstanie w reakcji jednowarto[ciowego pierwiastka A stanowicego mieszanin dwóch izotopów (A-1 10% i A-2 90%) z jednowarto[ciowym pierwiastkiem B stanowicym równie| mieszanin dwóch izotopów (B-1 30% i B-2 70%)? Oblicz, jaki procent stanowi ka|dy rodzaj czsteczek w produkcie reakcji. Odp. Je|eli pierwiastki A i B s jednowarto[ciowe, to tworz si poBczenia typu AB. W mieszaninie izotopów (A1 i A2) oraz (B1 i B2) ka|dy reaguje z ka|dym dajc nastpujce mo|liwo[ci: A1B1 A1B2 A2B1 A2B2 PrawdopodobieDstwo spotkania si czsteczek A1 z B1 jest równe iloczynowi prawdopodobieDstwa wystpowania tych czsteczek (skBadowi izotopowemu) 0,1.0,3=0,03 0,1.0,7=0,07 0,9.0,3=0,27 0,9.0,7=0,63 SkBad procentowy: A1B1 3%; A1B2 7%; A2B1 27%; A2B2 63%. Podstawowe pojcia i prawa w chemii Mol, Masa molowa, bezwzgldna masa atomu i czsteczki Mol jest jednostk ilo[ci, tak jak tuzin (12 szt.) mendel (15 szt.) czy kopa (60 szt.). WspóBcze[nie mol definiuje si jako liczb atomów, jonów, czsteczek, wolnych rodników, czstek elementarnych lub grup atomów równ liczbie atomów zawartych w dokBadnie 0,012kg (12g) czystego nuklidu 12 C. W tej ilo[ci wgla znajduje si 6,023.1023 atomów wgla 12C. Liczba ta nazywana jest staB Avogadro. Trudno posBugiwa si tak wielk liczb, dlatego zamiast tej liczby funkcjonuje pojcie mola, cz[ci mola lub jego wielokrotno[ci. Mol jest zatem jednostk ilo[ci materii. ciekwie wytBumaczone pojcie mola Masa molowa jest to masa jednego mola materii. Jednostk masy molowej jest kg/mol. " Bezwzgldna Masa atomowa i wzgldna masa atomowa Najl|ejszy atom, atom wodoru wa|y 1,673.10-27kg. Masa taka nazywana jest mas bezwzgldn atomu. Jest to masa niewyobra|alnie maBa, dodatkowo bardzo niewygodna w u|yciu. Dlatego chemicy nie posBuguj si masami bezwzgldnymi atomów. Dawniej masa bezwzgldna atomu wodoru posBu|yBa chemikom do zbudowania wzorca mas atomowych. Mas atomow (wzgldn mas atomow) nazywano liczb wskazujc ile razy dany atom jest ci|szy od atomu wodoru. Obecnie za wzorzec jednostki masy atomowej przyjmuje si 1/12 cz[ masy nuklidu 12C.. Oznaczeniem jednostki masy atomowej jest litera u. 1u=1/12 masy atomu 12C = 1,6605.1027kg Mas atomow pierwiastka jest zatem liczba wskazujca ile razy masa danego atomu jest wiksza od 1/12 masy wgla 12C. Na szcz[cie mas tych nie potrzeba liczy. W ukBadzie okresowym pierwiastków mo|na odnalez [rednie masy atomowe ka|dego znanego pierwiastka ([rednie, poniewa| pierwiastki s mieszanin izotopów). Masa czsteczkowa oparta jest równie| na wzorcu wglowym: Masa czsteczkowa jest to liczba wskazujca ile razy masa czsteczki jest wiksza od 1/12 masy nuklidu wgla 12C. Praktycznie mas czsteczkow oblicza si sumujc masy atomowe pierwiastków wchodzcych w skBad czsteczki z uwzgldnieniem indeksów przy symbolach pierwiastków. Oczywi[cie niemo|liwe jest zwa|enie jednego atomu, czy jednej czsteczki. Warto[cii bezwzgldnych mas atomowych otrzymano na drodze obliczeniowej, wychodzc z pojcia mola. Zgodnie z definicj mola w 12g wgla 12C znajduje si N0 (6,023.1023) nuklidów 12C. Std Batwo obliczy mas jednego atomu 12C. Masa atomowa i masa molowa pierwiastka s sobie liczbowo równe, ró|ni si jedynie jednostk: , po pomno|eniu licznika i mianownika przez N0(6,023.1023) otrzymamy (czsto masa molowa podawana jest w g/mol) Zatem masy molowe pierwiastków znajdziemy równie| w ukBadzie okresowym, a masy molowe zwizku obliczymy sumujc masy molowe atomów wchodzcych w skBad zwizku z uwzgldnieniem odpowiednich wspóBczynników. Zadanie 1 Podaj masy atomowe dla pierwiastków: H, N, Na, S, Pb, Li, Br, U. Odp. Masy atomowe znajdziemy bez problemu w ukBadzie okresowym pierwiastków: H - 1,01u; N - 14,01u; Na - 23u; S - 32,07u; Pb - 207,21u; Li - 6,94u; Br - 79,92u; U - 238,07u Zadanie 2 Podaj masy czsteczkowe: O2; HCl; Na2SO4; PbSO4, CH3CH2COOH; C2H6O, HNO3; I2. Odp. " czsteczka tlenu skBadajca si z dwóch atomów tlenu M=2.16u=32u " czsteczka chlorowodoru skBada si z atomu wodoru i atomu chloru M=1,01u+35,46u=36,47u " Na2SO4: 2 atomy sodu + atom siarki + 4 atomy tlenu M=2.23u+32,07u+4.16u=142,07u " PbSO4: atom oBowiu + atom siarki + 4 atomy tlenu M=207,21u+32,07u+4.16u=303,28u " CH3CH2COOH: 3 atomy wgla + 6 atomów wdoru + 2 atomy tlenu M=3.12,01u+6.1,01u+2.16u=74,09u " C2H6O: 2 atomy wgla + 6 atomów wodoru + 1 atom tlenu M=2.12,01u+6.1,01u+16u=46,08u " HNO3: 1 atom wodoru + 1 atom azotu + 3 atomy tlenu M=1,01u+14,01u+3.16u=63,02u " I2: czsteczka skBada si z 2 atomów jodu M=2.126,91u=253,82u Ciekawosk jest, |e je|eli zwizek organiczny zawiera tylko atomy wgla, wodoru i tlenu, to ma zawsze parzyst mas czsteczkow. Zadanie 3 Podaj masy molowe dla: Cl2; I2; NaNO3; Ar; K; H2SO4 H3PO4; K2Cr2O7 Odp. Masy molowe liczymy tak jak poprzednio masy atomowe czy czsteczkowe. Jedyna ró|nica jest taka, |e wynik podajemy w g/mol. " Cl2 czsteczka skBadajca si z dwóch atomów chloru: M=2.35,46g/mol=70,92g/mol " I2 2 atomy jodu M=2.126,91g/mol=253,82g/mol " NaNO3  1 atom sodu + 1 atom azotu + 3 atomy tlenu M=23g/mol+14,01g/mol+3.16g/Mo=85,01g/mol " Ar M=39,94g/mol " K M=39,10g/mol " H2SO4 M=2.1,01g/mol+ 32,07g/mol+4.16g/mol=98,09g/mol " H3PO4 M=3.1,01g/mol+30,98g/mol+4.16g/mol=98,01g/mol " K2Cr2O7 M=2.39,10g/mol+2.52,01g/mol+7.16g/mol=294,22g/mol Zadanie 4 Obliczy bezwzgldn mas atomu tlenu, |elaza, oBowiu, oraz bezwzgldne masy czsteczek chloru, kwasu azotowego(III) i etanolu. Odp. Policzmy masy molowe, czyli mas 1 mola atomów (czsteczek), a nastpnie podzielmy je przez mol (liczb Avogadro). " atom tlenu: M=16g/mol, m=16g/6,023.1023=2,66.10-23g = 2,66.10-26kg " atom |elaza: M=55,85g/mol, m=9,27.10-23g " atom oBowiu: M=207,21g/mol, m=34,40.10-23g " czsteczka chloru: M=2.35,46g/mol=70,92g/mol, m=11,77.10-23g " czsteczka kwasu azotowego(III): M=1,01g/mol+14,01g/mol+3.16g/mol=63,02g/mol, m=10,46.10-23g " czsteczka etanolu: M=6.1,01g/mol+2.12,01g/mol+16g/mol=46,08g/mol, m=7,65.10-23g 1. Prawa gazowe 1.1. Prawo Boyla-Mariotta W 1660 roku R. Boyle i niezale|nie od niego w 1676 roku E. Mariotte badali zale|no[ objto[ci gazu od ci[nienia. W tym celu skonstruowali bardzo proste urzdzenie: W U rurce zamknli nad rtci pewn ilo[ gazu, które byBo poddawane ci[nieniu w wyniku dodawania nowych porcji rtci. Ci[nienie wywierane na gaz byBo równe sumie ci[nienia atmosferycznego P0, oraz ró|nicy w wysoko[ci sBupa rtci ”h (P=P0+”h). Objto[ gazu byBa proporcjonalna do wysoko[ci sBupa powietrza l. W ten prosty sposób uczeni mogli bada zale|no[ objto[ci gazu od ci[nienia. P0+ ”h wysoko[ sBupa ”h iloczyn powietrza [mm kolumn l [cm] ] 1 i 3 [mm] 1 2 3 4 20 0 760 15200 19 40 800 15200 18 85 845 15210 17 135 895 15215 16 190 950 15200 14 325 1085 15190 12 505 1265 15180 10 760 1520 15200 Stwierdzili oni, |e iloczyn objto[ci V i ci[nienia p gazu jest zawsze wielko[ci staB. Mo|na t zale|no[ zapisa w postaci: PV=const, lub P1V1=P2V2 Przemiana jak badali odbywaBa si w staBej temperaturze, dlatego nazywana jest przemian izotermiczn, a zale|no[ któr odkryli PV=const nazywana jest prawem Boyla-Mariotta. Zadanie 1 Pod ci[nieniem 700mmHg gaz zajmuje objto[ 200cm3. Jak zajmie objto[ pod ci[nieniem 100mmHg? Dane: p1=700mmHg p2=100mmHg V1=200 cm3 V2=? Mo|emy skorzysta z równania Boyla-Mariotta: p1.V1=p2.V2 po przeksztaBceniu mamy: V2=(p1.V1)/p2 po podstawieniu danych otrzymujemy: V2=(700mmHg.200cm3)/100mmHg V2=1400cm3, lub V2=1,4dm3 Odp.: Gaz ten zajmie objto[ 1,4dm3. Zadanie 2 Pewn ilo[ gazu zamknito w cylindrze o [rednicy 10cm i wysoko[ci 50cm pod ci[nieniem 1013hPa. Jakie bdzie ci[nienie tego gazu je|eli wysoko[ cylindra zmniejszymy do 10cm? Dane: d=10cm h1=50cm p1=1013hPa h2=10cm p2=? Mo|emy skorzysta z równania: p1.V1=p2.V2 po przeksztaBceniu otrzymamy: p2=(p1.V1)/V2 (1) W naszym przypadku objto[ wynosi: V = À. r2. h. Po podstawieniu danych do wzoru (1) i skróceniu staBych otrzymujemy: p2=(p1.h1)/h2 p2=(1013hPa.50cm)/10cm p2=5065hPa Odp.: Po zmniejszeniu wysoko[ci cylindra do 10cm ci[nienie wzro[nie do 5056hPa. 1.2. Prawo Gay-Lussaca Na nastpne prawo dotyczce gazów czekali[my ponad 100 lat. Jeszcze na pocztku XVIII w. temperatur okre[lano jako  ciepBo  zimno . Dopiero wynalezienie termometru i skonstruowanie skali temperatur (oC na kontynencie europejskim i oF na amerykaDskim) pozwoliBo bada zachowanie si gazu w zale|no[ci od temperatury. Badania Gay-Lussaca w 1808 r wykazaBy, |e zale|no[ objto[ci gazu od temperatury jest zale|no[ci liniow (przemiana gazu wykonywana byBa przy staBym ci[nieniu, dlatego nazywamy j przemian izobaryczn). Badania zale|no[ci objto[ci gazu od temperatury mo|na przeprowadzi w urzdzeniu podobnym do tego jakie byBo u|ywane dla przemian izotermicznych. Powietrze zamknite staB ilo[ci rtci w U rurce byBo w zale|no[ci od potrzeby ogrzewane lub ozibiane. PrzykBadowe wyniki jakie mogliby[my otrzyma w takim do[wiadczeniu zamieszczone s w poni|szej tabeli. 300 294 290 286 282 278 273 265 269 261 257 V [cm3] 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 t [oC] 253 249 245 241 237 232 228 224 220 216 212 V [cm3] 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 t [oC] (wyniki teoretyczne) Na podstawie tych danych mo|emy wykre[li prost zale|no[ V=f(t) otrzymujc tak jak Gay- Lussac zale|no[ prostoliniow. Gdyby[my ekstrapolowali dane, to w temperaturze okoBo  273oC objto[ gazu wyniesie 0cm3. Z uwagi na to, |e objto[ nie mo|e mie warto[ci ujemnych, temperatura ta jest najni|sz mo|liw do osignicia. Oczywi[cie taka ekstrapolacja jest tylko hipotetyczna, poniewa| wcze[niej gaz ulegnie skropleniu i dalej bdzie zachowywa si jak zwykBa ciecz, która ozibiana ulegnie zestaleniu. Przesuwajc 0o w skali Celsjusza do -273o otrzymuje si dogodn, bezwzgldn skale temperatur zwan skal Kelwina. DokBadniejsze badania przesunBy warto[ zera bezwzgldnego do  273,15oC, co mo|na zapisa: 0K=273,15oC, lub temperatura w skali Kelwina (oznaczana T) T=t+273,15 (dla bezwzgldnej skali temperatur, przy podawaniu temperatury nie zapisuje si znaku o stopnia). Prawo Gay-Lussaca mo|na zapisa w postaci: lub , czyli przy staBym ci[nieniu iloraz objto[ci do temperatury bezwzgldnej jest warto[ci staB (przy staBym ci[nieniu objto[ gazu jest proporcjonalna do temperatury bezwzgldnej V=const.T). Zale|no[ ci[nienia gazu (w staBej objto[ci) od temperatury badaB Charles (przemiana gazu w staBej objto[ci nazywana jest przemian izochoryczn ). Zauwa|yB on równie|, |e w temperaturze okoBo  273oC ci[nienie gazu jest równe 0mmHg. Prawo Charlesa mo|emy zapisa w postaci: lub (w staBej objto[ci iloraz ci[nienia gazu do temperatury bezwzgldnej jest warto[ci staB, lub jak poprzednio: w staBej objto[ci ci[nienie gazu jest proporcjonalne do temperatury bezwzgldnej). 1.3. Równanie stanu gazu doskonaBego (równanie Clapeyrona) Wszystkie dotychczas przemiany odbywaBy si w warunkach izotermicznych, izobarycznych lub izochorycznych. A co bdzie gdy gaz ulegnie przemianie z warunków V0, P0 i T0 do nowych warunków V1, P1, T1? W jaki sposób obliczy np. parametr V1 przy znajomo[ci parametrów P1 i T1? Aby odpowiedzie na to pytanie musimy dokona kolejno nastpujcych przemian. " przemiana izotermiczna w której zmienia si objto[ gazu z V0 do Vx, a ci[nienie z P0 do P1 P0V0=p1Vx, czyli " Przemiana izobaryczna, zmienia si objto[ od V0 do V1 i temperatura do T1: Przyrównujc stronami Vx otrzymamy: , a po przeksztaBceniu: Zgodnie z hipotez Avogadro: w jednakowych warunkach ci[nienia i temperatury, jednakowe objto[ci gazów posiadaj tak sam liczb czsteczek, oraz z prawem Avogadro: 1 Mol gazu w warunkach normalnych (1013hPa, 273K) zajmuje objto[ 22,4dm3, mo|emy obliczy staB const dla jednego mola gazu: Otrzymana warto[ nosi nazw staBej gazowej i oznacza si j jako R. Dla jednego mola gazu mo|emy zapisa: , a dla n moli gazu: PV=nRT. Prawo Boyla-Mariotta, Gay-Lussaca czy Charlesa w caBej rozcigBo[ci s prawdziwe jedynie dla gazów doskonaBych, czyli takich których czsteczki nie maj rozmiarów. Gazy rzeczywiste w temperaturze dalekiej od temperatury wrzenia oraz przy umiarkowanych ci[nieniach do[ dobrze stosuj si do tych praw. Jednak|e je|eli chcemy dokBadnie obliczy objto[ lub ci[nienie gazu w ni|szych temperaturach, nale|y do równania Clapeyrona wprowadzi pewne poprawki na oddziaBywanie czsteczek midzy sob (oddziaBywanie Van der Waalsa). Takie udoskonalone równanie nosi nazw równania Van der Walsa. Zauwa|my, |e n=m/M i równanie Clapeyrona mo|na zapisa w postaci: , a po podzieleniu przez V (m/V=d) otrzymamy równanie: , które pozwoli nam obliczy mas molow gazu. Zadanie 3 Naczynie o pojemno[ci 500cm3 wa|y po odpompowaniu powietrza 38,7340g, a 39,3135g, gdy jest wypeBnione powietrzem o temp 24oC pod ci[nieniem 1atm. ZakBadajc, |e w tych warunkach powietrze zachowuje si jak gaz doskonaBy, obliczy efektywn mas molow powietrza. Dane: V=500 cm3 = 0,5dm3 m1=38,7340g m2=39,3135g t=24oC = (24+273)K = 297K p=1 atm = 1013,25hPa Mpow=? Masa powietrza zawartego w naczyniu wynosi masa naczynia z powietrzem(m2) odj masa naczynia(m1): m=m2 -m1 PrzeksztaBcajc równanie Clapeyrona i podstawiajc pod mas powietrza powy|sz zale|no[ otrzymujemy: pV=(m/M)RT => M=[(m2  m1)RT]/pV Po podstawieniu i obliczeniu otrzymujemy: Mpow=28,2 g/mol Odp.: Efektywna Masa molowa powietrza wynosi 28,2 g/mol. Zadanie 4 W 1894r W. Ramsay, prowadzc badania nad gsto[ci azotu, usunB za pomoc ró|nych procesów absorpcyjnych tlen, azot, dwutlenek wgla i par wodn z próbki powietrza. Podobny rozdziaB, wykorzystujc procesy dyfuzyjne, przeprowadziB w tym samym czasie lord Rayleigh. Obu badaczom pozostaBa niewielka ilo[ gazu o gsto[ci 1,63g/dm3 w temp. 25oC i pod ci[nieniem 1atm. Jaki Pierwiastek odkryli. Dane: d=1,63 g/dm3 t=25 oC = (25+273)K= 298K p=1atm=1013,25hPa Korzystamy ze wzoru: p=(d/M)RT (otrzymany po przeksztaBceniu ogólnego wzoru PV=nRT) Po przeksztaBceniu otrzymujemy wzór: M=dRT/p Po podstawieniu i obliczeniu otrzymujemy M=39,84 g/mol. Wic pierwiastkiem tym jest argon Odp.: Uczeni odkryli argon. Zadanie 5 Jak objto[ 0,1000 molowego roztworu kwasu solnego potrzeba do zobojtnienia roztworu wodorotlenku amonowego otrzymanego przez rozpuszczenie amoniaku zamknitego w naczyniu o objto[ci 2dm3 pod ci[nieniem 750mmHg i w temperaturze 25oC, w 250cm3wody? Klasyczne zadanie, które zawiera zbyt wiele danych. Dane: V(HCl)=? CM(HCl)=0,1 mol/dm3 V=2dm3 p=750mmHg=1000,4hPa t=25oC = 298K V(H2O)=250cm3 Obliczmy ilo[ moli amoniaku zawartych w naczyniu. pV=nRT => n=(pV)/(RT) Po podstawieniu i obliczeniu otrzymamy: n=0,08 mol Z reakcji: NH3+HCl -> NH4Cl wynika, |e zwizki te reaguj w stosunku mol na mol. Bez wzgldu na to w jakiej objto[ci wody amoniak zostanie rozpuszczony. Nie ma potrzeby liczenia ilo[ci wodorotlenku amonowego, tym bardziej, ze tak naprawd to w roztworze wodnym jest go bardzo maBo. NH4OH jest sBab zasad i wystpuje gBównie jako NH3. Potrzeba nam wic 0,08mola chlorowodoru do zobojtnienia tej ilo[ci amoniaku. CM=n/V => V=n/CM V=0,08 mol / 0,1 mol/dm3 V=0,8 dm3 Odp.: Potrzeba 0,8 dm3 0,1 molowego kwasu solnego. Zadanie 6 Jaki wzór sumaryczny posiada arsenowodór, zwizek arsenu i wodoru? Pary arsenu reaguj z wodorem w stosunku objto[ciowym 1:6. Ustali liczb atomów arsenu wchodzcych w skBad czsteczki arsenu w stanie pary, wiedzc, |e produktem reakcji jest arsenowodór. Rozwizanie: Wiemy, |e gazy (oprócz gazów szlachetnych) wystpuj w postaci czsteczek dwuatomowych, ale zapominamy, ze wszystkie pierwiastki (oprócz metali) wystpuj w postaci czsteczek. Oczywi[ci arsen jako niemetal nie jest wyjtkiem. Arsen le|y w V grupie ukBadu okresowego pierwiastków, jest wic III warto[ciowy wzgldem wodoru, tworzy z wodorem zwizek AsH3 W przypadku gazów stosunek objto[ciowy równy jest stosunkowi molowemu, co Batwo mo|na udowodni, przeksztaBcajc równanie Clapeyrona. Wic arsen z wodorem reaguje w stosunku molowym 1:6. Zapiszmy równanie reakcji z podanymi danymi i uzupeBnijmy wspóBczynniki reakcji: 6H2 + Asx -> 4AsH3 x musi by równe 4. Odp.: Arsen wystpuje w postaci czsteczek As4 1.4. Pawo Daltona ZaBó|my, |e mamy naczynie podzielone szczelnymi przegrodami. W naczyniu znajduje si pod ci[nieniem 1013hPa gaz. Po usuniciu przegród gaz wypeBni caBe naczynie. Objto[ naczynia wzrosBa trójkrotnie, wic ci[nienie musi trójkrotnie zmale P1=1/3P0. Jest to oczywi[cie zgodne z prawem Boyla-Mariotta. Je|eli w ka|dej komorze umie[cimy inny gaz (A, B i C) w ilo[ci 1 mola i pod ci[nieniem 1013hPa, a nastpnie usuniemy przegrody i pozwolimy gazom si wymiesza, jakie bdzie koDcowe ci[nienie? Odpowiedz jest równie| oczywista 1013hPa. A jakie bdzie ci[nienie gazu A? Oczywi[cie takie samo jak ci[nienie gazów B i C. Je|eli w sumie ci[nienie wynosi 1013hPa, to ci[nienie gazu A (oraz B i C) bdzie wynosi po 337,6hPa. Ci[nienie gazu A, B lub C w mieszaninie gazów nazywamy ci[nieniem czstkowym. Z rozwa|aD wynika, |e ci[nienie caBkowite jest równe sumie ci[nieD czstkowych, co mo|na zapisa P=PA+PB+PC Czyli z równania Clapeyrona: , po podzieleniu stronami przez nA+nB+nC otrzymamy: . Oznacznmy stosunek i nazwijmy go uBamkiem molowym, mo|emy wic zapisa nastpujce równanie: , po pomno|eniu stronami przez nA+nB+nC otrzymamy: Pamitajc, |e mo|emy zapisa: , czyli ci[nienie czstkowe gazu jest równe iloczynowi uBamka molowego gazu i ci[nienia caBkowitego. Zadanie 7 Do naczynia o pojemno[ci 2,83dm3 wprowadzono 0,1740g wodoru oraz 1,3651g azotu (które mo|na traktowa jako gazy doskonaBe). Temperatura wynosi 0oC. Ile wynosz ci[nienia czstkowe azotu i wodoru, a ile caBkowite ci[nienie gazu. Dane: mH=0,1740g = 0,174/2 = 0,0870 mola mN=1,3651g = 1,3651/28 = 0,0488 mola V=2,83dm3 = 2,83.10-3m3 t=0oC = 273K n=0,087+0,0488 = 0,1358 mola 1 sposób Zgodnie z prawem Daltona w mieszaninie gazów, ci[nienie czstkowe gazu mo|na obliczy przyjmujc, |e tylko on znajduje si w naczyniu. Korzystajc z równania Clapeyrona PV=nRT mo|emy obliczy ci[nienia czstkowe ka|dego gazu. Podstawiajc do przeksztaBconego wzoru: P=nRT/V dane otrzymujemy nastpujce ci[nienia czsteczkowe: PH= 69776 Pa PN= 39139 Pa Ci[nienie caBkowite jest sum ci[nieD czstkowych, wynosi wic 69776 Pa + 39139 Pa = 108915 Pa = 1089,15 hPa 2 sposób obliczmy uBamki molowe wodoru i azotu: xH = 0,087/(0,087+0,0488) = 0,6406 xN = 1-0,6406 = 0,3594 Korzystajc z równania Clapeyrona mo|emy obliczy ci[nienie caBkowite : PV=nRT (n jest sum ilo[ci moli poszczególnych skBadników): P= 108915 Pa Ci[nienia czstkowe obliczamy jako iloczyn ci[nienia caBkowitego i uBamka molowego poszczególnego skBadnika: PH = 108915 Pa. 0,6406 = 69771 Pa PN = 108915 Pa . 0,3594 = 39144 Pa Odp.: Ci[nienia czstkowe wodoru i azotu wynosz odpowiednio: 697,7 hPa i 391,4 hPa, natomiast ci[nienie caBkowite jest równe 1089,2 hPa Zadanie 8 W zamknitym zbiorniku w temperaturze 20oC i pod ci[nieniem 3MPa znajduje si 5dm3 wodoru i 5dm3 chloru. Jakie bdzie ci[nienie w zbiorniku po reakcji i doprowadzeniu temperatury do 20oC? Dane: T=20oC = 293K p0=3MPa =30000hPa V(H2)=V(Cl2)=5dm3 p=? Je|eli objto[ci gazów mierzone s w jednakowej temperaturze i pod jednakowym ci[nieniem, ich stosunek jest równie| stosunkiem molowym. Na tej postawie mo|emy stwierdzi, |e chlor i wodór s zmieszane w stosunku molowym 1:1, czyli powstan 2 mole chlorowodoru o objto[ci 10 dm3, a co za tym idzie ci[nienie w zbiorniku nie zmieni si. Odp.: Po reakcji ci[nienie bdzie wynosi 3MPa. Zadanie 9 W zbiorniku znajduj si 2 mole dwutlenku wgla, 0,2 mola tlenu i 0,3 mola azotu w temp. 500K i pod ci[nieniem 2MPa. Obliczy ci[nienia czstkowe skBadników mieszaniny w tej temperaturze. Dane: n(CO2)=2 mol n(O2)=0,2 mol n(N2)=0,3 mol T=500K p=2MPa pA= xA.p xO=0,2 mol/(2 mol+0,2 mol+0,3 mol)=0,08 xN=0,3 mol/(2 mol+0,2 mol+0,3 mol)=0,12 xCO2=2 mol/(2 mol+0,2 mol+0,3 mol)=0,8 p<;;;sub>O=0,08.2 MPa=0,16 MPa pN=0,12;;.2M Pa=0,24 MPa pCO2=0,8.2 MPa=1,6 MPa Odp.: Ci[nienie czstkowe tlenu wynosi 0,16 MPa, azotu 0,24 MPa, a dwutlenku wgla 1,6 MPa. Zadanie 10 Obliczy gsto[ ozonu w warunkach normalnych Rozwizanie: d=m/V Gsto[ obliczmy dla warunków normalnych, a wiemy, |e 1 mol ka|dego gazu w tych warunkach zajmuje objto[ 22,4dm3. Pod mas podstawiamy mas molow ozonu. MO3=48 g d=48g/22,4dm3 d=2,14 g/dm3 Odp.: Gsto[ ozonu w warunkach normalnych wynosi 2,14 g/dm3. Zadanie 11 Gsto[ pewnego wglowodoru w warunkach normalnych wynosi 0,714 kg/m3. Obliczy jego mas molow. Co to za wglowodór? Dane: d=0,714 kg/m3 M=? d=m/V => m=Vd Poniewa| obliczmy mas molow w warunkach normalnych pod V podstawiamy 22,4dm3. M=22,4.10-3 m3 . 0,714 kg/m3 M=16g/mol Widzimy od razu, |e ten wglowodór mo|e zawiera tylko jeden atom wgla. Wic jest to metan o wzorze CH4. Odp.: Masa molowa tego wglowodoru wynosi 16g/mol i jest to metan. Zadanie 12 W wyniku odparowania w aparacie Meyera 0,087g acetonu, zebrano nad wod 37,5cm3 powietrza. W czasie do[wiadczenia ci[nienie wynosiBo 1004hPa, temperatura otoczenia i wody 23oC, a pr|no[ nasyconej pary wodnej w tej temperaturze 28hPa. Obliczy mas molow acetonu. Dane: m=0,087 g V=37,5 cm3 = 37,5.10-6m3 P0=1004 hPa P1=28 hPa T=23oC = 296 K > Zobacz metod Meyera pomiaru masy molowej. Zebrany w cylindrze gaz skBada si z powietrza, którego objto[ jest równowa|na objto[ci acetonu, gdyby w danych warunkach byB gazem, oraz pary wodnej. Ci[nienie gazu jest równe ci[nieniu czstkowemu wywieranemu przez powietrze oraz ci[nieniu czstkowemu pary wodnej (nazywa si ono pr|no[i pary wodnej). Zatem Ppow=1004 hPa - 28 hPa = 976 hPa=97600Pa Korzystaj z równania PpowV=nRT mo|emy obliczy liczb moli powietrza, a jest ona równa liczbie moli acetonu: n=PpowV/RT n=0,00149 mola. Tej ilo[ci moli odpowiada masa 0,087g acetonu, zatem po przeksztaBceniu wzoru n=m/M mo|emy obliczy mas molow. M=58,4g/mol Odp.: Masa molowa acetonu wynosi 58,4 g/mol Zadanie 13 Oblicz pod jakim ci[nieniem w temperaturze 300K gsto[ dwutlenku wgla wyniesie 0,25 kg/m3. Dane: T=300K d=0,25 kg/m3= 250 g/m3 (gsto[ musimy poda w m3 by zgadzaBy si jednostki ze staB gazow) M=44g p=? Korzystajc z przeksztaBconego wzoru Clapeyrona otrzymujemy: pM=dRT => p=dRT/M. Po podstawieniu i obliczeniu otrzymujemy: p=141,72 hPa Odp.: Pod ci[nieniem 141,65hPa. Zadanie 14 W warunkach normalnych gsto[ chloru wynosi 3,20kg/m3, wodoru 0,09 kg/m3 i powietrza 1,29kg/m3. Obliczy gsto[ wzgldn chloru w stosunku do wodoru i w stosunku do powietrza. Dane: dCl2=3,2 kg/m3 dH2=0,09 kg/m3 dpow=1,29 kg/m3 dCl2/H2=dCl2/dH2 dCl2/H2=35,56 dCl2/pow=dCl2/dpow dCl2/pow=2,48 Odp.: Gsto[ chloru wzgldem wodoru wynosi 35,56, a wzgldem powietrza 2,48. Zadanie 15 Obecnie, masy atomowe pierwiastków obliczane s wzgldem nuklidu wgla 12C. Dawniej wzorcem byB atom wodoru, dla którego przyjto mas molow 1g/mol. PosBugujc si danymi z zadania 14 oblicz efektywn mas molow powietrza, wynik porównaj z zadaniem 3. Dane: dpow=1,29 kg/m3 dH2=0,09 kg/m3 MH2=2g/mol (2.1g/mol) Mpow=? W jednym litrze wodoru (0,09 g)i powietrza (1,29 g) jest identyczna ilo[ czsteczek (hipoteza Avogadro). Jednakowa ilo[ czsteczek, to identyczna ilo[ n moli wodoru i powietrza. Dlatego mo|emy zapisa: n=0,09 g/MH2=1,29 g/Mpow Std Po obliczeniu otrzymujemy: Mpow=28,67 g/mol Masa ta jest nieco wiksza od tej otrzymanej z zadania 3, wydaje si by bardziej prawdopodobna (brak zaBo|enia, |e powietrze w danych w zadaniu 3 warunkach zachowuje si jak gaz doskonaBy). Odp.: Wówczas efektywna masa molowa powietrza wynosiBaby 28,67g/mol. Zadania zamieszczone w tym rozdziale zostaBy rozwizane przez Piotra piogun@op.pl St|enia roztworów - st|enie procentowe i st|enie molowe Roztworem nazywamy ukBad jednofazowy (jednorodny) dwu lub wieloskBadnikowy. Jako rozpuszczalnik w takim ukBadzie umownie przyjmuje si ten skBadnik, który wystpuje w nadmiarze. PozostaBe skBadniki nazywane s substancjami rozpuszczonymi. Przy tego typu pojciach wa|na jest informacja ile substancji znajduje si w 100g roztworu lub w 1dm3 roztworu, czyli znajomo[ st|enia. St|enie procentowe O ile nie jest to zanznaczone, odnosi si zawsze do masy substancji i masy roztworu. Oczywi[cie masa substancji i masa roztworu musi by wyra|ona w tych samych jednostkach. Procent oznacza (od jzyka BaciDskiego pro centum) na sto. Czyli st|enie np. 15% nale|y rozumie jako 15g substancji na (w) 100g roztworu. Je|eli w 20g roztworu znajduj si 2g substancji, to jakie jest st|enie procentowe roztworu? Oczywi[cie w 100g roztworu substancji bdzie pi razy wicej, czyli 10g i st|enie procentowe wynosi 10%. St|enie procentowe liczymy wic ze wzoru: St|enie molowe St|enie procentowe chocia| bardzo rozpowszechnione, w chemii czsto zastpowane jest st|eniem molowym, które wygodniejsze jest w u|yciu (reakcje zwizków Batwiej jest opisa ilo[ciami molowymi). St|enie molowe wyra|ane jest liczb moli substancji rozpuszczonej w 1dm3 roztworu (lub poprzez podwielokrotno[ci 1mmol w 1cm3 roztworu). St|enie molowe obliczmy ze wzoru: Przy obliczeniach st|eD roztworu czsto korzysta si z gsto[ci roztworu. Gsto[ jest wyra|ana w g/cm3 lub kg/dm3. Zauwa|my, |e w liczniku wystpuje jednostka masy, a w mianowniku jednostka objto[ci. Gsto[ obliczymy wic ze wzoru: d=m/V Zadanie 1 50g soli rozpuszczono w 300cm3 wody. Oblicz st|enie procentowe otrzymanego roztworu. dane: ms=50g mroztp.=300g c%=? mroztw.=ms+mrozp. mroztw.=50g+300g=350g Odp. Otrzymano roztwór o st|eniu 14,3% Zadanie 2 W 85g roztworu znajduje si 10g NaOH. Jaki jest udziaB procentowy NaOH w tym roztworze? dane: ms=10g mroztw.=85g c%=? Odp. UdziaB procentowy NaOH (st|enie procentowe) w roztworze wynosi 11,8% Zadanie 3 Ile gramów wody i bezwodnego octanu sodowego nale|y zmiesza ze sob by otrzyma 300g 10% roztworu? dane: c%=10% mroztw.=300g Podstawiajc dane do wzoru otrzymamy ms=30g mroztw.=ms+mrozp. mrozp.=mroztw.-ms=300g-30g=270g Odp. Nale|y rozpu[ci 30g bezw. octanu sodu w 270g wody. Zadanie 4 Do 30g 20% roztworu dodano 150g wody. Obliczy st|enie procentowe otrzymanego roztworu. dane: mroztw.=30g c1%=20% m1rozp.=150g Dodanie 150g wody do 30g roztworu spowoduje, |e masa powstaBego roztworu bdzie równa sumie tych mas. m2roztw.=150g+30g=180g Masa substancji bdzie taka sama jak masa substancji w pierwszym roztworze: ms=30g.20%.0,01% (zamiast dzieli przez 100%, mno| przez 0,01%) ms=6g Podstawiajc otrzymane warto[ci do wzoru na st|enie procentowe otrzymamy: c%=3,33% Odp. St|enie powstaBego roztworu wynosi 3,33% Zadanie 5 Zmieszano 150g 25% roztworu kwasu solnego z 80g 15% roztworem tego kwasu. Obliczy st|enie procentowe otrzymanego roztworu kwasu. dane: m1roztw.=150g c1%=25% m2roztw.=80g c2%=15% W powstaBym kwasie ms=m1s+m2s, natomiast mroztw=m1roztw.+m2roztw. PrzeksztaBcajc wzór na st|enie procentowe: obliczam m1s, m2s, oraz ms. m1s=37,5g m2s=12g ms=49,5g mroztw.=150g+80g=230g Korzystajc ze wzoru na st|enie procentowe obliczam st|enie powstaBego roztworu: c%=21,52% Zadanie 6 Ile gramów czystego H2SO4 znajduje si w 300cm3 20% roztworu. Gsto[ kwasu d=1,139kg/dm3. dane: Vroztw.=300cm3 d=1,139 kg/dm3 (1,139g/cm3 zamiana w celu uwspólnienia jednostek) c%=20% Aby obliczy mas substancji korzystamy (po przeksztaBceniu) ze wzoru na st|enie procentowe. Objto[ roztworu musimy zamieni na mas roztworu. Korzystamy ze wzoru na gsto[: d=m/v, po przeksztaBceniu otrzymujemy: m=d.V. mroztw.=300cm3.1,139g/cm3=341,7g ms=mroztw..c%.0,01%=68,34g Odp. W roztworze znajduje si 68,34g czystego H2SO4. Zadanie 7 Po rozpuszczeniu 12,5000g wodorotlenku sodowego w wodzie otrzymano 200cm3 roztworu. Jakie jest jego st|enie molowe? dane: ms=12,5000g V=200cm3 =0,200dm3 M=40g/Mol Korzystamy ze wzoru na st|enie molowe CM=n/v. W pierwszej kolejno[ci obliczamy ilo[ moli wodorotlenku sodowego: n=ms/M = 12,5000g/40g/mol =0,3125. Po podstawieniu do wzoru na st|enie molowe otrzymamy CM=1,5625 mol/dm3 Odp. Otrzymano roztwór o st|eniu 1,5625 mol/dm3 Zadanie 8 Ile wody nale|y doda do 25cm3 27% roztworu KOH o gsto[ci 1,25g/cm3 aby otrzyma roztwór 0,2 molowy? dane: V=25cm3 c%=27% d=1,25g/cm3 CM=0,2mol/dm3 MKOH=56g/mol Korzystajc ze wzoru CM=n/V, po przeksztaBceniu wzgldem V otrzymamy: V=n/CM. Brakujce dane (ilo[ moli) liczymy ze wzoru n=ms/M. Musimy obliczy ms, korzystajc ze wzoru na st|enie procentowe: Mas 25cm3 roztworu obliczymy uwzgldniajc jego gsto[: d=mroztw./V czyli mroztw.=V.d. Podstawiajc kolejno dane do wzorów otrzymamy: mroztw.=31,25g, ms=8,437g, n=0,1507mol, oraz Vroztw.=0,755dm3 = 753cm3. W zadaniu pytaj nas o ilo[ wody, a my policzyli[my objto[ roztworu jak otrzymali[my po dodaniu do wody 25cm3 27% roztworu KOH. Czyli Vwody=Vroztw.-25cm3 = 728cm3. Odp. Nale|y doda 728cm3 wody do 25cm3 27% roztworu KOH aby otrzyma roztwór 0,2 molowy. Zadanie 9 Obliczy st|enie molowe czystej wody (st|enie wody w wodzie ) w temp. 323,15K. W tej temperaturze gsto[ wody d=0,988g/cm3. dane: ms=1000g (zaBo|enie) M=18,0152g/mol Korzystajc ze wzoru na st|enie molowe CM=n/V obliczamy ilo[ moli wody w 1kg: n=1000g/18,0152g/mol =55,5087 moli. 1kg wody zajmuje objto[: d=m/v, czyli V=m/d =1,0121dm3. St|enie molowe obliczamy ze wzoru; CM=n/V =54,84mol/dm3. Odp. St|enie molowe czystej wody wynosi 54,84mol/dm3. Zadanie 10 Zmieszano 350cm3 2 molowego roztworu NaOH i 150cm3 3 molowego roztworu NaOH. Obliczy st|enie molowe otrzymanego roztworu. dane: C1M=2mol/dm3 V1=350cm3 = 0,35dm3 C2M=3mol/dm3 V2=150cm3 = 0,150dm3 Po zmieszaniu roztworów objto[ koDcowa jest równa sumie objto[ci V=V1+V2 =0,500dm3. W pierwszym roztworze znajduje si: V1.C1M=0,700 mola substancji (NaOH, W drugim roztworze znajduje si V2.C2M=0,450 mola NaOH. W sumie po zmieszaniu otrzymamy ns=0,700+0,450=1,150 mola NaOH. St|enie powstaBego roztworu wynosi: CM=n/V = 2,30mol/dm3 Odp. Otrzymano roztwór o st|eniu 2,3mol/dm3 Zadanie 11 Obliczy st|enie molowe 20% roztworu HNO3 o gsto[ci d=1,115g/cm3. dane: c%=20% d=1,115g/cm3 mroztw.=100g (zaBo|enie) M=63g/mol Z definicji st|enia procentowego, w 100g roztworu znajduje si 20g kwasu HNO3. Ta masa kwasu azotowego(V) odpowiada n=m/M = 0,3175mol. 100g roztworu kwasu zajmuje objto[ (d=m/V) V=mroztw./d = 89,686cm3 = 0,08968dm3. St|enie molowe tego kwasu wynosi: CM=n/V CM=3,540mol/dm3. Odp. 20% kwas azotowy(V) jest 3,540 molowy. Stechiometria Po wyznaczeniu prawidBowych mas atomowych dla wgla i tlenu przez Cannizzaro w 1858 roku, mo|na byBo oznaczy skBad procentowy ró|nych zwizków, a nastpnie wyznaczy wzory sumaryczne dla wielu zwizków nieorganicznych. W przypadku zwizków organicznych pojawiB si pewien problem np. dla zwizku o skBadzie: 40,0% C; 6,7% H; 53,3% O. Z definicji procentów wynika, |e w 100g zwizku znajduje si 40,0g C; 6,7g H oraz 53,3g O. Czyli w 100g zwizku znajduje si: 40,0/12=3,333mola C; 6,7/1=6,7mola H oraz 53,3/16=3,331mola O. Stosunek molowy C:H:O wynosi 3,333:6,700:3,331, czyli nieznany zwizek mo|emy opisa wzorem: C3,333H6,7O3,331. Po podzieleniu ka|dej z tych liczb przez najmniejsz z nich otrzymujemy dla nieznanego zwizku wzór: CH2O, który nosi nazw wzoru empirycznego. Okazuje si, |e wiele ró|nych zwizków organicznych ma identyczny skBad. Tym nieznanym zwizkiem mo|e np. by: H2C=O Aldehyd mrówkowy CH2O C2H4O2 (CH2O)2 CH3COOH Kwas octowy C3H6O3 (CH2O)3 CH3-CH2(OH)- Kwas mlekowy COOH aldehyd C3H6O3 (CH2O)3 CH2(OH)-CH(OH)- glicerynowy CHO glukoza lub fruktoza C6H12O6 (CH2O)6 i wiele innych zwizków Wyznaczony wcze[niej wzór nosi nazw wzoru empirycznego, a rzeczywisty wzór sumaryczny (czsteczkowy) jest jego wielokrotno[ci. Dla wyznaczenia wzoru czsteczkowego nieznanego zwizku musimy zna jego mas czsteczkow, by z niej wyznaczy wspóBczynnik n przez który nale|y pomno|y wzór empiryczny by otrzyma wzór sumaryczny. Dla wyznaczenia masy czsteczkowej mo|na wykorzysta prawo Avogadro (na co zwróciB uwag równie| Cannizzaro), prawa gazowe, a w szczególno[ci prawo gazu doskonaBego: PV=nRT, (1) gdzie: P - ci[nienie wywierane przez gaz V - objto[ gazu R - staBa gazowa R=8,314J/(Mol deg) T - temperatura bezwzgldna n - ilo[ moli gazu Wiedzc, |e n=m/M i podstawiajc t zale|no[ do wzoru (1) otrztmujemy: (2) PrzeksztaBcajc (2) wzgldem M otrzymujemy: (3) WydawaBo by si, |e mas czsteczkow z tej zale|no[ci mo|na wyznaczy tylko dla substancji gazowych. V. Meyer pokazaB jak wykorzysta ten wzór dla substancji ciekBych (lub nawet staBych), o niezbyt wysokich temperaturach wrzenia (sublimacji). Oznaczanie masy czsteczkowej metod Meyera Pomiar masy czsteczkowej metod Meyera wykonuje si w aparacie przedstawionym na poni|szym rysunku: Szklan ampuBk z dokBadnie odwa|on ilo[ci badanej substancji umieszcza si w kolbie, która uprzednio zostaBa ogrzana w termostacie do temperatury wy|szej ni| temp. wrzenia tej substancji. Pod wpBywem wzrostu ci[nienia ampuBka pka (czasami trzeba j stBuc). Substancja przechodzi w stan pary, wypierajc równowa|n objto[ powietrza, które zbierane jest w naczyniu pomiarowym. Zebrane powietrze zajmuje tak objto[, jak zajmowaBa by badana substancja gdyby mogBa by gazem w temp. otoczenia (pomiaru objto[ci powietrza dokonuje si ju| w temperaturze otoczenia). Wystarczy zmierzy ci[nienie zebranego panujce w naczyniu (a jest ono równe ci[nieniu zewntrznemu) by móc obliczy mas czsteczkow badanego zwizku ze wzoru (3). Bezpo[rednie wyniki z pomiarów P, V i T mo|na wprowadzi do wzoru (3) je|eli powietrze zbierane jest nad rtci. Jednak ze wzgldu na jej trujce wBa[ciwo[ci, zamiast rtci u|ywa si wody. W tedy w naczyniu pomiarowym znajduje si powietrze oraz nieznaczna ilo[ pary wodnej, któr nale|y uwzgldni w obliczeniach. Wykorzystuje si tutaj prawo ci[nieD czstkowych Daltona, wedBug którego caBkowite ci[nienie gazu jest równe sumie ci[nieD czstkowych. P=p1+p2+p3+...pn. Ci[nienie czstkowe jest to ci[nienie jakie wywieraB by dany gaz gdyby sam znajdowaB si w naczyniu. Z tego wynika, |e ci[nienie panujce w naczyniu pomiarowym P=pp+pw. Ci[nienie powietrza w tym naczyniu równe jest ci[nieniu zewntrznemu pomniejszonemu o ci[nienie czstkowe wody, czyli pomniejszone o pr|no[ wody w temperaturze pomiaru pp=P-pw. T obliczon warto[ nale|y podstawi do równania (3). Pr|no[ pary wodnej w okre[lonej temperaturze odczytuje si z tablic. Zadanie 1 0,0532g nieznanego zwizku X o skBadzie 92,3% C; 7,7% H, po przeprowadzeniu w stan pary wypiera 17,4cm3 powietrza mierzonego w temperaturze 298K i pod ci[nieniem 1003hPa. Jaki jest wzór czsteczkowy nieznanego zwizku X. Pr|no[ pary wodnej w temperaturze 298K wynosi 31,68hPa. dane: T=298K m=0,0532g C: 92,3%, H: 7,7% V=17,4cm3=17,4.10-6m3 P=1003hPa=100300Pa; pw=31,68hPa=3168Pa pp=100300Pa - 3168Pa = 97132Pa R=8,314J/(mol K) Rozwizanie: W tego typu zadaniach, je|eli tylko jest mo|liwo[ wcze[niejszego wyznaczenia masy czsteczkowej, nale|y to uczyni. Jednak|e pierwszym krokiem jest zawsze zebranie danych i doprowadzenie ich do wspólnego miana. Korzystajc z wyprowadzonego wcze[niej równania i podstawiajc do niego podane dane otrzymujemy:M=77,98g/mol Znajc mas czsteczkow i skBad procentowy zwizku, Batwo policzy udziaBy wagowe poszczególnych pierwiastków w jednym molu zwizku. Mas wgla zawart w jednym molu zwizku mo|na obliczy ze wzoru: c%=100%.mc/M(po przeksztaBceniu wzgldem mc), lub z proporcji . W podobny sposób obliczmy mas wodoru zawart w 77,98g zwizku. Po obliczeniu otrzymamy: mc=71,98g, mH=6g. Obliczone masy wgla i wodoru zamieniamy na ilo[ci moli wgla i wodoru: nC=mC/12, nH=mH/1. Po wykonaniu podanych obliczeD otrzymujemy: nc=6, nH=6, czyli w jednym molu zwizku X (77,98g) znajduje si 6 moli wgla i 6 moli wodoru. Odp.: Wzór sumaryczny zwizku X to C6H6 Wszyscy doskonale wiem, |e metale i gazy szlachetne wystpuj w postaci atomowej, natomiast niemetale w postaci czsteczkowej. Dlatego gdy mówimy o azocie, tlenie, czy fluorowcach, pierwiastki te zapisujemy zawsze w postaci N2, O2, F2, Cl2, Br2 czy I2, ale co z innymi pierwiastkami, takimi jak fosfor, siarka, arsen i wiele innych. Pierwiastki te zapisuje si w postaci atomowej: P, S, As itd., ale czy to oznacza, |e one w takiej postaci wystpuj? Przecie| s to niemetale. Dlaczego nie zapisuje si ich w postaci S2, P2 itd. Najprostsza, a jednocze[nie prawidBowa, odpowiedz jaka si nasuwa to stwierdzenie, |e pierwiastki te w takiej postaci nie wystpuj. Z uwagi na to, |e s to niemetale, nie wystpuj równie| w postaci atomowej. W jakiej postaci wystpuj te pierwiastki? Odpowiedz mo|na uzyska rozwizujc kolejne zadania. Zadanie2 Gsto[ par siarki w ró|nych temperaturach wynosi: T [K] P [hPa] d [g/dm3] 870 933 3,29 1170 866 0,571 Podaj prawidBowe wzory czsteczki siarki w podanych warunkach. Gsto[ par siarki 3,29g/dm3 oznacza, |e 3,29g siarki zajmuje objto[ 1dm3. Mo|na zapisa nastpujce dane do zadania: dane: T=870K T=1170K P=933hPa = P=866hPa = 93300Pa 86600Pa V=1dm3 = 10-3m3 V=1dm3 = 10-3m3 m=3,29g m=0,571g Mamy T, P, V, a wic skorzystamy z równania stanu gazu doskonaBego (równanie Clapeyrona) PV=nRT (PV=m/M.RT). Po przeksztaBceniu wzgldem M otrzymujemy wzór: . Podstawiajc kolejno dane do tego wzoru obliczamy M w ró|nych temperaturach: 870K 256g/mol 1170K 64g/mol Aby odpowiedzie na pytanie ile atomów siarki wchodzi w skBad czsteczki siarki nale|y obliczone masy czsteczkowe siarki podzieli przez jej mas atomow, czyli przez 32g/mol. Odp.: W temperaturze 870K siarka wystpuje w postaci czsteczek o[mioatomowych S8 (w temperaturze pokojowej równie| w takiej postaci), natomiast w temperaturze 1170K w postaci czsteczek dwuatomowych S2. Zadanie3 Pary arsenu reaguj z wodorem w stosunku objto[ciowym 1:6. Jaka liczba atomów arsenu wchodzi w skBad czsteczki arsenu, wiedzc |e produktem reakcji jest arsenowodór AsH3. Rozwizanie: Z prawa Avogadro wiemy, |e w jednakowych warunkach T, P i V wszystkie gazy zawieraj jednakow liczb czsteczek. Czyli w 6 objto[ciach wodoru jest 6 razy wicej moli wodoru ni| w 1 objto[ci par arsenu. Mo|na równie| powiedzie, |e 1 mol arsenu reaguje z 6 molami wodoru dajc arsenowodór. Zapiszmy to ostatnie zdanie w postaci równania reakcji: Aby speBnione byBo prawo zachowania masy x musi by równe 4, x=4. Odp.: Arsen wystpuje w postaci czsteczek czteroatomowych As4. Obliczenia na podstawie równania reakcji Równania reakcji chemicznych maj znaczenie równaD matematycznych (prawo zachowania masy, prawo zachowania Badunku), czyli lewa strona równania reakcji musi by równa prawej stronie równania reakcji. Na podstawie równaD reakcji przeprowadza si wiele obliczeD o du|ym znaczeniu praktycznym. Z drugiej strony, wBa[nie zadania oparte na równaniach reakcji sprawiaj ogromne trudno[ci w ich rozwizywaniu. Jednak|e zadania tego typu wcale nie s trudniejsze od innych. Nale|y tylko pamita, |e rozwizywanie zadania z chemii nale|y rozpocz od poprawnego napisania równania reakcji chemicznej. W nastpnym kroku nale|y odpowiednio przeczyta i zapisa dane wynikajce z równania reakcji. Metod postpowania prze[ledzmy na przykBadach: a) 1 czsteczka 1 czsteczka 1 czsteczka 1 czsteczka chlorowodoru wodorotlenku sodu chlorku sodu wody Z pierwszego sposobu przeczytania równania reakcj (sposób raczej maBo praktyczny - kto dysponuje jedn czsteczk zwizku) wynika bezpo[rednio nastpny sposób, powstaBy poprzez pomno|enie stronami przez liczb Avogadro. 1 mol wodorotlenku 1 mol chlorku 1 mol b) 1 mol chlorowodoru sodu sodu wody 40g wodorotlenku 58,5g chlorku c) 36,5g 18g wody chlorowodoru sodu sodu Z wBa[ciwo[ci zwizków i praw gazowych wynikaj kolejne sposoby czytania równania reakcji 3 1 mol wodorotlenku 1 mol chlorku 1 mol d) 22,4 dm sodu sodu wody chlorlowodoru Dowolna kombinacja sposobów b), c), d) 3 40g wodorotlenku 1 mol chlorku 18g e) 22,4 dm sodu sodu wody chlorlowodoru Podane wy|ej warto[ci s naszymi danymi wynikajcymi z równania reakcji i jednocze[nie danymi do równania matematycznego (proporcji) * . Spróbujmy stosujc podane sposoby czytania równania reakcji chemicznej rozwiza kilka zadaD. PrzykBadowe zadanie 1 podane bdzie w kilku wariantach. Zadanie 1a Ile gramów wody powstanie w wyniku spalenia 3g wodoru w tlenie? dane: mH=3g W tre[ci zadania mamy podan mas wodoru, pytanie natomiast jest o mas powstaBej wody. Przeczytajmy i zapiszmy dane wynikajce z równania reakcji biorc pod uwag tylko te wielko[ci (masa tlenu w ogóle nas tym razem nie interesuje): z 4 g wodoru powstaje 36 g wody z zapisu równania 4g wodoru = 36g reakcji: wody 3g wodoru = xg z zapisu danych: wody. czyli: ; Odp. Ze spalenia 3g wodoru w tlenie powstanie 27g wody Zadanie 1b Ile gramów wody powstanie ze spalenia 22,4dm3 wodoru odmierzonego w warunkach normalnych? dane: VH=22,4dm3 z zapisu równania 44,8dm3 wodoru = reakcji: 36g wody 22,4dm3 wodoru = z zapisu danych: xg wody. czyli: ; Odp. Powstanie 18g wody. Zadanie 1c Ile dm3 tlenu odmierzonego w warunkach normalnych potrzeba do spalenia 2g wodoru? dane: mH=2g z zapisu równania 4g wodoru = 22,4dm3 reakcji: tlenu z zapisu danych: 2g wodoru = xdm3 tlenu. czyli: ; Odp. Do spalenia 2g wodoru potrzeba 11,2dm3 tlenu odmierzonego w warunkach normalnych. Zadanie 1d Ile gramów wodoru i tlenu potrzeba do syntezy 9g wody? dane: mwody=9g z zapisu równania reakcji dla 4g wodoru = 36g wodoru: wody xg wodoru = 9g z zapisu danych: wody. czyli: (1g wodoru) z zapisu równania reakcji dla 32g tlenu = 36g tlenu: wody xg tlenu = 9g z zapisu danych: wody. czyli: (8g tlenu) (lub z prawa zachowania masy: z 1g wodoru (obliczone wcze[niej) i xg tlenu powstaje 9g wody. x=9g-1g=8g tlenu). Odp.Do syntezy 9g wody potrzeba 1g wodoru i 8g tlenu 1. Równowagi jonowe  pH roztworu Kwasy, zasady i sole nazywa si elektrolitami, poniewa| przewodz prd elektryczny, zarówno w wodnych roztworach, jak i w stanie stopionym (sole). Nie wszystkie wodne roztwory w jednakowym stopniu przewodz prd elektryczny. Niektóre zwizki np. sole, kwas solny, czy wodorotlenku potasu w postaci wodnych roztworów bardzo dobrze przewodz prd elektryczny  nazywamy je mocnymi elektrolitami. Inne, np. CH3COOH, NH3 mimo |e s o tym samym st|eniu co elektrolity mocne wykazuj znacznie sBabsze przewodnictwo. Takie elektrolity nazywa si sBabymi elektrolitami. Za przewodnictwo elektryczne odpowiedzialne s jony obecne w roztworze. Je|eli elektrolit mocny dobrze przewodzi prd elektryczny, a elektrolit sBaby mimo takiego samego st|enia zle, oznacza to, |e w elektrolicie sBabym jest mniejsze st|enie jonów odpowiedzialnych za przewodzenie prdu elektrycznego. Mówimy, |e elektrolity mocne s zdysocjowane caBkowicie (oczywi[cie mowa o roztworach umiarkowanie st|onych), natomiast elektrolity sBabe tylko w jakiej[ cz[ci. Inaczej, w elektrolicie mocnym istniej w roztworze tylko jony, a w elektrolicie sBabym jony bdce w równowadze z niezdysocjowanym zwizkiem. To ostatnie zdanie mo|na w skrócie zapisa w postaci równania reakcji w nastpujcy sposób: elektrolit mocny: elektrolit sBaby: Bez wzgldu na rodzaj pierwiastków A i B, Pierwiastek bardziej elektroujemny zapisywany jest po prawej stronie we wzorze sumarycznym (wyjtkiem jest NH3 i PH3). Podczas heterolitycznego rozerwania wizania pierwiastek bardziej elektroujemny zabiera ze sob par elektronów wizcych. Dla elektrolitów sBabych mo|emy zapisa staB równowagi reakcji dysocjacji (tylko one stosuj si do prawa dziaBania mas): (Elektrolity mocne nie stosuj si do prawa dziaBania mas poniewa| w elektrolitach mocnych z definicji [AB]=0, czyli mianownik byBby równy 0). Je|eli zwizek jest sBabo zdysocjowany, st|enie form zdysocjowanych (jonów) jest maBe, a st|enie formy niezdysocjowanej du|e. Czyli staBa równowagi reakcji dysocjacji dla elektrolitów sBabych przyjmuje bardzo maBe warto[ci: K<<1. Dla elektrolitów mocnych nie mo|emy zapisa równania na staB dysocjacji, lub mo|na powiedzie, |e K>>1. Istnieje jeszcze caBy szereg elektrolitów o warto[ciach po[rednich K, pomidzy 10>K>0,001. Te elektrolity nazywamy elektrolitami [redniej mocy (dlaczego taki podziaB, oka|e si pózniej). 1.1. Kwasy  wykBadnik st|enia jonów wodorowych WedBug teorii Brønsteda-Lowry ego kwasem jest taka substancja, która mo|e odda jon wodorowy, natomiast zasad taka, która ten jon wodorowy mo|e przyj. Je|eli rozpatrujemy tylko roztwory wodne, kwasem bdzie substancja majca silniejsze wBa[ciwo[ci donorowe od wody, a zasad tylko substancja majca silniejsze wBa[ciwo[ci akceptorowe od wody. PozostaBe substancje w wodzie nie wykazuj wBa[ciwo[ci kwasowo- zasadowych. Jednak w roztworach innych ni| woda tak|e one takie mog by kwasami lub zasadami. Niekiedy zasada w roztworze wodnym mo|e sta si kwasem w roztworze niewodnym, a substancja bdca kwasem w wodzie, mo|e by zasad w rozpuszczalniku innym ni| woda. Mimo, |e kwasy dysocjuj na jon wodorowy i reszt kwasow, nale|y pamita, |e w |adnym rozpuszczalniku jon wodorowy nie mo|e istnie samodzielnie. W wodzie przyjmuje si, |e istnieje w postaci jonu hydroniowego H3O+ (niewykluczone jest równie|, |e istnieje w postaci H5O2+). Dla uproszczenia jednak przyjmuje si zapis H+, lecz nale|y pamita, |e samodzielnie proton nie mo|e istnie w roztworze. Kwasowo[ lub zasadowo[ roztworu mo|na okre[li warto[ci st|enia jonów wodorowych (warto[ st|enia jonów wodorowych okre[la równie| zasadowo[ roztworu poniewa|: [H+].[OH-]=10-14 ) Ze wzgldu, |e [H+] mo|e przyjmowa warto[ci od 1mol/dm3 do 1.10-14Mol/dm3, wygodniej jest zamiast st|eniami posBugiwa si logarytmem ze st|eD jonów wodorowych. W 1909 roku S.P.L.Sörenson zaproponowaB u|ywanie ujemnego logarytmu ze st|eD jonów wodorowych w celu okre[lenia kwasowo[ci roztworu. Ujemny logarytm w chemii zwykBo si oznacza literk p. pH=-log[H+], czyli z definicji logarytmu: [H+]=10-pH Teraz ju| wiadomo, dlaczego pH nazywa si wykBadnikiem st|enia jonów wodorowych (w reklamie gumy do |ucia mylnie nazywany jest wspóBczynnikiem pH) Je|eli  log[H+]=pH, to  log[OH-]=pOH, [H+].[OH-]=10-14 to z definicji logarytmów otrzymamy: -log([H+].[OH-])=-log[H+]+(-log[OH-])=-log10-14 czyli: pH+pOH=14 1.2. pH roztworów mocnych kwasów i mocnych zasad Z definicji mocne elektrolity s w peBni zdysocjowane, zatem dla kwasu jednoprotonowego H-R st|enie jonów wodorowych [H+] jest równe st|eniu pocztkowemu kwasu. Podobnie w przypadku zasad, st|enie jonów wodorotlenowych jest równe st|eniu pocztkowemu zasady. 1. Obliczy pH 0,01 molowego roztworu kwasu solnego 2. Obliczy wykBadnik st|enia jonów wodorowych roztworu wodorotlenku sodowego o st|eniu 0,005mol/dm3. 3. Jakie jest st|enie kwasu siarkowego je|eli dla wodnego roztworu tego kwasu zmierzone pH=1,5. 4. Obliczy pH roztworu powstaBego w wyniku zmieszania 100cm3 roztworu kwasu chlorowego(VII) (kwasu nadchlorowego) o pH=2 i 200cm3 wodorotlenku sodu o pH=11. 1.3. pH roztworów sBabych kwasów i sBabych zasad W przypadku sBabych kwasów i sBabych zasad st|enie jonów wodorowych limitowane jest staBa dysocjacji kwasowej: Jednak|e nie znane jest st|enie równowagowe: jonów wodorowych [H+], reszty kwasowej [R-] ani kwasu [H-R]. Z równania dysocjacji wiemy tylko, |e; [H+]=[R-], oraz [H-R]=c0-[H+] (pod warunkiem, |e jony H+ pochodz tylko od kwasu). Podstawmy te zale|no[ci do równania na staB dysocjacji: (1) Otrzymali[my w ten sposób równanie kwadratowe (po przeksztaBceniu) z jedn niewiadom ([H+]). W zale|no[ci od mocy kwasu równanie to mo|na upro[ci (tylko w tedy gdy bBd obliczeD ze wzoru uproszczonego bdzie mniejszy od od 5%). Nale|y rozpatrzy nastpujce przypadki: · Kwasy sBabe o umiarkowanym st|eniu: Je|eli kwas jest sBaby, wtedy niewielka jego cz[ ulega dysocjacji. Mo|emy przyj, |e c0-[H+]»c0. Wzór (1) upro[ci si do postaci: · Kwasy o [redniej mocy: Dla kwasów o [redniej mocy, nale|y st|enie jonów wodorowych obliczy z przeksztaBconego wzoru (1): Kac0-Ka[H+] =[H+]2, czyli: [H+]2+Ka[H+]-Kac0=0 (2) Po rozwizaniu ukBadu kwadratowego, warto[ [H+] obliczamy ze wzoru: (3) · Zasady sBabe o umiarkowanym st|eniu W przypadku zasad, st|enie jonów wodorotlenowych determinowane jest staBa dysocjacji zasady Kb. Obowizuj dokBadnie te same wzory co w przypadku sBabych kwasów, zamiast Ka nale|y podstawi Kb. pamitajc, |e [H+][OH-]=Kw, czyli [H+]=Kw/[OH-] otrzymujemy: · Zasady [redniej mocy czyli: Czsto, dla ujednolicenia warto[ci w tablicach, dla zasady zamiast staBej dysocjacji Kb podaje si staB dysocjacji sprz|onego z ni kwasu Ka. Pamitajc |e Ka.Kb=Kw, we wszystkich wzorach zamiast Kb mo|na wstawi Kw/Ka 1.4. StopieD dysocjacji, prawo rozcieDczeD Ostwalda Tylko mocne kwasy i zasady w umiarkowanych st|eniach dysocjuj w 100%, pozostaBe elektrolity (przy umiarkowanych st|eniach) dysocjuj tylko w pewnym stopniu. Mo|emy okre[li st|enie procentowe okre[lonego jonu powstaBego w procesie dysocjacji z ogólnego wzoru na st|enie procentowe: Warto[ t nazywa si stopniem dysocjacji i oznacza symbolem ± (± mo|na wyra|a w procentach lub w uBamku). Pamitajc, |e [H+], [R-] i C0 s proporcjonalne do ilo[ci czsteczek, stopieD dysocjacji a, mo|na zdefiniowa jako stosunek ilo[ci czsteczek zdysocjowanych do ilo[ci czsteczek wzitych do dysocjacji (ilo[ci pocztkowej czsteczek): (4) czyli: [H+]=C0±, [R-]=C0± a wzór (1) na staB dysocjacji mo|na zapisa w postaci: (5) W przypadku gdy ±<<1 równanie mo|na znacznie upro[ci (1-± =1): (6) Wzór (5) nosi nazw prawa rozcieDczeD Ostwalda. Zauwa|my, |e zgodnie ze wzorem (6), ± zale|y od st|enia. Dla bardzo maBych st|eD ± d|y do 1 ( w procentach do 100%), oczywi[cie w tedy nie mo|na korzysta z uproszczonego wzoru na stopieD dysocjacji. Nawet sBabe elektrolity w bardzo maBych st|eniach staj si silnymi elektrolitami. Nie uczmy si tych wzorów na pami, wyprowadzenie ich zajmuje kilkana[cie sekund i mamy pewno[, |e zadanie zrobione zostanie dobrze. Przy nauce na pami nie trudno o pomyBk. W obliczeniach chcemy popeBni jak najmniejszy bBd Przyjmuje si, |e ze wzorów uproszczonych mo|na korzysta jedynie gdy Ka/C0>400 5. Obliczy st|enie jonów wodorowych, oraz wykBadnik st|enia jonów wodorowych w 0,01 molowych roztworze kwasu benzoesowego (C6H5-COOH) o Ka=6,3.10-5. 6. Jakie jest st|enie roztworu HNO2, którego a=35%? 7. Obliczy wykBadnik st|enia jonów wodorowych w 0,02 molowym roztworze trietyloaminy dla której warto[ staBej dysocjacji kwasowej Ka=1,3.10-11. 1.5. Roztwory buforowe Roztworem buforowym lub mieszanin buforow (lub krótko buforem) nazywa si roztwór sBabego kwasu i jego soli, lub sBabej zasady i jej soli. WedBug teorii Brønsteda-Lowry ego mo|na powiedzi, |e buforem jest roztwór sBabego kwasu i sprz|onej z nim zasady (CH3COOH/CH3COO-), lub sBabej zasady i sprz|onego z ni kwasu (NH3/NH4+). Cech charakterystyczn buforu jest: · praktycznie staBa warto[ pH, niezale|na od rozcieDczenia · niewielka zmiana warto[ci pH po dodaniu do roztworu niewielkich ilo[ci kwasu lub zasady Oczywi[cie dziaBanie buforu jest ograniczone. Utrzymywanie staBej warto[i pH roztworu zale|y od pojemno[ci buforu. Pojemno[ buforu wyra|a liczb moli kwasu (zasady), która wprowadzona do 1dm3 roztworu buforowego powoduje zmian warto[ci pH o jednostk. Je|eli bufory s roztworem sBabego kwasu i jego soli (bufory kwa[ne), lub roztworem sBabej zasady i jej soli (bufory alkaliczne), to wykBadnik st|enia jonów wodorowych oblicza si w identyczny sposób jak dla sBabego kwasu lub sBabej zasady. 8. W jednym dm3 znajduje si 0,1mola kwasu octowego i 0,1mola octanu sodu. Warto[ staBej dysocjacji kwasu octowego Ka=1,8.10-5. a) Oblicz st|enie jonów wodorowych i wykBadnik st|enia jonów wodorowych. b) Jakie bdzie pH roztworu po dwukrotnym rozcieDczeniu. c) Jakie bdzie pH roztworu po dodaniu 10cm3 0,1M roztworu kwasu solnego. d) Jakie bdzie pH roztworu po dodaniu 10cm3 0,1M roztworu NaOH. 9. Oblicz warto[ pH roztworu buforowego, który w 1dm3 zawiera 0,1000mola NaH2PO4 i 0,1000mola Na2HPO4. Warto[ staBej dysocjacji kwasu fosforowego Ka2=6,2.10-8. 10. Oblicz st|enie i wykBadnik st|enia jonów wodorowych w roztworze buforowym zawierajcym 0,1000mola amoniaku i 0.1000mola NH4Cl w 1dm3 roztworu. Warto[ staBej dysocjacji amoniaku Kb=1,8.10-5. 11. Ile gramów octanu sodu nale|y doda do 500cm3 0,2M roztworu kwasu octowego, by po uzupeBnieniu wod do 1dm3 otrzyma bufor w którym wykBadnik st|enia jonów wodorowych wynosi 5,2. StaBa dysocjacji kwasu octowego Ka=1,8.10-5. Iloczyn rozpuszczalno[ci W roztworze elektrolitu trudno rozpuszczalnego istnieje równowaga pomidzy jonami elektrolitu a faz staB pozostajc w równowadze z roztworem. Z uwagi na to, |e roztwór jest rozcieDczony (trudno rozpuszczalny zwizek), brak jest w roztworze czsteczek niezdysocjowanych. Dla takiego elektrolitu mo|emy zastosowa prawo dziaBania mas: Poniewa| st|enie fazy staBej jest niezmienne (staBe), mo|emy pozby si mianownika: Iloczyn st|eD jonów w nasyconym roztworze, w staBej temperaturze jest wielko[ci staB i nazywany jest iloczynem rozpuszczalno[ci IR lub KSO. Warto[ci liczbowe iloczynów rozpuszczalno[ci dla wielu zwizków zostaBy stabelaryzowane. Charakteryzuj one po[rednio równie| rozpuszczalno[ zwizku w wodzie. Zadanie 1 Iloczyn rozpuszczalno[ci AgCl, IR=1,1.10-10. Oblicz: " st|enie molowe chlorku srebra w wodzie " rozpuszczalno[ chlorku srebra w gramach w 100cm3 wody. Dane: IR=1,1.10-10 MAgCl=143,32 g/Mol Jak zwykle rozwizanie rozpoczniemy od napisania równania reakcji i przeczytania go: Z równania reakcji wynika, |e [Cl-]=[Ag+]=[AgCl] wystarczy wic policzy st|enie jonów chlorkowych, lub srebrowych by jednocze[nie odpowiedzie na pytanie o st|enie chlorku srebra w roztworze. Oznaczmy: [Cl-]=x, wic oczywi[cie [Ag+]=x ([Cl-]=[Ag+]). Z definicji iloczynu rozpuszczalno[ci: IR=[Cl-][Ag+]=x2, czyli 1,1.10-10=x2 . St|enie chlorku srebra wynosi 1,049.10-5mol/dm3. W roztworze o objto[ci 100cm3 (0,1dm3) chlorku srebra bdzie dziesi razy mniej: 1,049.10-6mola, czyli: n.M=1,049.10-6mola.143,32g/mol=1,5.10-4g. Odp. St|enie molowe chlorku srebra w nasyconym roztworze wynosi 1,049.10-5mol/dm3, natomiast w 100cm3 wody rozpuszcza si 1,5.10-4g chlorku srebra. Zadanie 2 Obliczy rozpuszczalno[ Ag2CrO4 w 100cm3 wody, je|eli iloczyn rozpuszczalno[ci tej soli IR=2,4.10-12. Dane: IR=2,4.10-12 M=331,74g/mol IR=[Ag+]2[CrO4-2] Z równania reakcji widzimy, |e st|enie jonów srebra jest dwukrotnie wiksze od st|enie jonów chromianowych. Oznaczmy st|enie [CrO4-2]=x, wic [Ag+]=2x czyli IR=(2x)2.x=4x3 W 1000cm3 znajduje si 8,43.10-5 mola chromianu(VI) srebra, a wic w 100cm3 znajduje si 8,43.10-6 mola tej soli. Po pomno|eniu przez mas molow otrzymamy mas chromianu rozpuszczon w 100cm3 wody: m=8,43.10-6 mola.331,74g/mol=2,8.10-3g. Mimo, |e iloczyn rozpuszczalno[ci chromianu(VI) srebra jest mniejszy od iloczynu rozpuszczalno[ci chlorku srebra, chromian w wodzie jest lepiej rozpuszczalny. Odp. Rozpuszczalno[ chromianu(VI) srebra w wodzie wynosi 0,0028g Zadanie 3 Pomijajc proces hydrolizy obliczy objto[ wody potrzebn do rozpuszczenia 0,1g HgS. Iloczyn rozpuszczalno[ci HgS IR=3.10-52. Dane: IR=3.10-52 m=0,1g, M=232,65g/mol IR=[Hg+2][S-2] Je|eli [Hg+2]=x, to [S-2]=x, IR=x2=3.10-52 x=1,73.10-26 W 1dm3 rozpuszcza si 1,73.10-26 mola siarczku rtci(II), czyli m=n.M=4,03.10-24g. Objto[ wody potrzebn do rozpuszczenia 0,1g siarczku rtci(II) mo|na obliczy z proporcji: 4,03.10-24g rozpuszcza si w 1dm3 wody to 0,1g rozpu[ci si w x dm3 wody. wody Niewyobra|alna ilo[ wody (masa Ziemi m=5,98.1024kg), co oznacza, |e na kuli ziemskiej nie ma wystarczajcej ilo[ci wody do rozpuszczenia tej ilo[ci siarczku rtci(II). Odp. Na rozpuszczenie 0,1g siarczku rtci(II) potrzeba 2,48.1022dm3 wody. Zadanie 4 Ile gramów Fe(OH)3 rozpu[ci si w 100cm3 wody, a ile w 100cm3 w 0,01mol roztworze KOH. IR=6,0.10-38 MFe(OH)3=106,85g/mol Tego typu zadanie nie ró|ni si niczym od poprzednich. Zaczynamy jak zwykle od napisania równania reakcji i wzoru na iloczyn rozpuszczalno[ci. IR=[Fe+3][OH-]3 rozpuszczanie wodorotlenku |elaza(III) w wodzie: [Fe+3]=[Fe(OH)3]=x, to [OH-]=3x IR=x.(3x)3=27x4=6,0.10-38 wic W 1000cm3 rozpu[ci si 2,17.10-10 mola wodorotlenku |elaza(III), w 100cm3 rozpu[ci si go n=2,17.10-11 mola, czyli n.M=2,3.10-9 g. W 0,01 molowym roztworze wodorotlenku potasowego [OH-]=0,01mol/dm3. St|enie jonów Fe+3 nadal jest niewiadome (x) i równe [Fe(OH)3]. Korzystajc ze wzoru na iloczyn rozpuszczalno[ci mo|emy zapisa: x.(0,01)3=6,0.10-38, czyli x.1.10-6=6,0.10-38 lub x=6,0.10-32. W 100cm3 tego roztworu bdzie 6,0.10-33 mola Fe(OH)3, czyli 6,41.10-31g. Odp. W 100cm3 wody rozpu[ci si 2,3.10-9g Fe(OH)3, natomiast w 100cm3 0,01molowego roztworu KOH rozpu[ci si 6,41.10-31g tego wodorotlenku. Kinetyka reakcji 1. Reakcja pierwszego rzdu Rozpatrzmy reakcje A ’! B +C +.... Szybko[ takiej reakcji to inaczej szybko[ tworzenia si produktu B, C, D .... , lub zaniku substratu A, w jednostce czasu. Ilo[ zwizku A, B, C, ..... jest oczywi[cie proporcjonalna do st|enia, wic mo|emy zapisa nastpujce równanie na szybko[ reakcji: (1) (przed ostatnim wyrazem stawiamy znak minus poniewa| szybko[ reakcji musi by zawsze wiksza od zera, a st|enie substratu maleje w czasie) Oczywi[cie szybko[ reakcji v jest równie| proporcjonalna do st|enia, a wspóBczynnik proporcjonalno[ci k, nazywany jest staB szybko[ci reakcji: v = kCA = kCB = kCC ...... Reakcj wykonujemy po to by otrzyma okre[lony produkt. Natomiast gdy chcemy zbada w jaki sposób, on powstaje, czyli jaki jest mechanizm jego powstawania bardziej interesuj nas substraty i co z nimi si dzieje w trakcie reakcji. Dlatego w dalszych rozwa|aniach bdziemy zajmowa si tylko substratem. Powy|sz reakcj zapiszemy wic w postaci: v=kCA (2) Je|eli reakcja zachodzi wedBug ogólnego równania: ±A + ²B ’! ³C + ´D + .... to jej szybko[ mo|na opisa równaniem: . Rzdem (rzdowo[ci) reakcji jest suma wykBadników potgowych w tym równaniu n=±+². Przyrównujc stronami równania (1) i (2) otrzymujemy: , a przy bardzo niewielkich zmianach st|enia i czasu: (3) Po przeksztaBceniu wzoru (3) otrzymamy: (4) a po scaBkowaniu w granicach od C0 do C i t0=0 do t: otrzymujemy: -(lnC - lnC0)=kt, czyli: lnC0 - lnC =kt (5) (6) lub Dla ró|nych reakcji charakterystyczny jest czas po którym zaniknie poBowa substratu, czyli czas poBowicznego zaniku (poBowicznej przemiany), oznaczony jako t1/2 lub Ä;. Po czasie tym oczywi[cie C=1/2C0. Podstawiajc we wzorze (6) 1/2C0 za C oraz Ä za t otrzymamy: (7) W wielu podrcznikach logarytmy naturalne zamieniane s na logarytmy dziesitne, lub podawana jest warto[ ln2. W dzisiejszych czasach, gdy nawet najprostszy kalkulator posiada mo|liwo[ liczenia logarytmów naturalnych, wydaje si |e nie ma potrzeby komplikowa sobie prostego wzoru. Zauwa|my, |e dla reakcji pierwszego rzdu (1o) czas poBowicznej przemiany Ä nie zale|y od st|enia substratu, a przeksztaBcajc równanie (5) otrzymamy: lnC0 - lnC =kt (5) lnC = -kt + lnC0 (8) Zauwa|my, |e lnC0 jest warto[ci staB (logarytm ze st|enia pocztkowego) lnC (zmienna zale|na) oraz t (zmienna niezale|na), czyli równanie (8) mo|na zapisa w postaci: y=-kx + a, gdzie y=lnC, x=t O reakcji pierwszego rzdu mo|emy powiedzie, |e: " zale|no[ logarytmu st|enia od czasu jest lini prost, wspóBczynnik kierunkowy jest równy staBej szybko[ci reakcji " czas poBowicznej przemiany Ä nie zale|y od st|enia pocztkowego. Zadanie 1 Jaka ilo[ promieniotwórczego preparatu o masie 1g i czasie poBowicznego rozpadu 24 godz. zostanie po 7 dniach. dane: m=1g Ä=24godz. t=7 dni = 167 godz. Rozpad promieniotwórczy preparatu zachodzi wedBug równania: A ’! B + C Czyli na szybko[ reakcji mo|emy zapisa wzór: a po przeksztaBceniu i scaBkowaniu otrzymamy: ln2=kÄ czyli k=ln2/Ä, k=2,889.10-2, oraz lnC0 - lnC =kt (5) czyli lnC=lnC0-kt lnC=0-2,889.10-2.167 lnC=-4,823 C=0,0080g Odp. Po 7 dniach zostanie tylko 0,0080g promieniotwórczego prepararatu. II sposób Na pocztku próbka miaBa mas m0. Po 24 (1Ä) promieniotwórczego izotopu pozostanie 1/2m0. Po 2 dniach (2Ä) pozostanie 1/2.1/2m0=1/4m0. Po 3 dniach (3Ä) pozostanie 1/2.1/2.1/2m0=1/8m0. Po n dniach promieniotwórczego izotopu pozostanie 1/2.1/2.......1/2m0=m0/(2n) 7 dni to 7Ä, 27= 128, czyli pozostanie m=1/128g=0,0078g Zadanie 2 StaBa szybko[ci przemiany zwizku A w B wynosi 0,3466 godz.-1. Jak dBugo nale|y prowadzi reakcj by co najmniej 95% zwizku A ulegBo przemianie w zwizek B? Dane: k=0,3466 godz.-1 w=95% czyli np.: m0=100g, m=5g (zobacz definicj st|enia procentowego) skorzystajmy ze wzoru: lnC0 - lnC =kt (5) Podstawiajc dane otrzymamy: 4,605 - 1,609 = 0,3466.t t= 8,64 godz = 8godz i 38 min Odp. Reakcj nale|y prowadzi co najmniej 8 godz. i 38 min. Zadanie 3 Ilo[ promieniotwórczego wgla 14C w organizmie |ywym jest staBa. Jego okres poBowicznego rozpadu wynosi 5600 lat. W znalezionej próbce pochodzenia organicznego, wgla 14C jest jedynie 7% tej ilo[ci jaka znajduje si w organizmie |ywym. Oblicz wiek próbki. Dane: Ä = 5600lat mo=100 m=7 ze wzoru ln2=kt obliczam k k=1,2379.10-4 natomiast ze wzoru: lnC0 - lnC =kt obliczam t (5) 4,605 - 1,946 =1,2379.10-4.t Odp. t=21500 lat (dokBadnie 21478 lat, ale ze wzgldu na bBd pomiaru, nie ma potrzeby podawa dokBadniej) 2. Reakcje drugiego rzdu Dla reakcji 2A ’! B + C + .... szybko[ reakcji mo|na opisa wzorem: (9) (10) czyli Reakcj drugiego rzdu bdzie te| reakcja przebiegajca wedBug równania: A + B ’! C + D + ..... dla której wzór na szybko[ reakcji mo|na przedstawi wzorem: Po scaBkowaniu równania (10) w granicach od C0 do C i t0=0 do t otrzymamy: , czyli: (11) Na czas poBowicznej przemiany Ä dla którego C=1/2C0 otrzymamy nastpujcy wzór: , czyli: (12) O reakcji drugiego rzdu mo|emy powiedzie, |e: " czas poBowicznej przemiany zale|y od st|enia pocztkowego substratu " Ze wzoru (11) wynika, |e wykresem zale|no[ci odwrotno[ci st|enia substratu od czasu jest linia prosta. Zadanie 4 RozkBad pewnej substancji w temp. 35oC zachodzi wedBug reakcji drugiego rzdu. W odstpach czasu mierzono st|enie reagujcej substancji i uzyskano nastpujce wyniki: t [min 0 3,25 8,02 12,18 17,30 24,55 33,00 42,50 55,08 68,05 90,05 373 ] C [Mol 0,632 0,618 0,599 0,584 0,567 0,547 0,528 0,509 0,490 0,475 0,453 0,357 /dm3 ] Ile wynosi okres poBowicznej przemiany dla tej reakcji? Dane: Jest to reakcja drugiego rzdu, a wic: , lub y=kx+ b (x=t, y=1/c, b=1/c0). C0 jest to st|enie w czasie t0=0s. Obliczmy wielko[ci 1/c, wyniki zamieszczam w tabeli: t 0 3,25 8,02 12,18 17,30 24,55 33,00 42,50 55,08 68,05 90,05 373 [min] C [mol/ 0,632 0,618 0,599 0,584 0,567 0,547 0,528 0,509 0,490 0,475 0,453 0,357 dm3] 1/C 1,582 1,618 1,669 1,712 1,764 1,828 1,894 1,965 2,041 2,105 2,207 2,801 [dm3/ mol] Sporzdzam wykres zale|no[ci 1/c od czasu: Z wykresu odczytuje staB szybko[ci reakcji k. k=7,1.10-3. Ä obliczam ze wzoru: 1/C0=kÄ Ä = 222,8 min = 222 min 48sek. Zadanie 5 Jak zmieni si szybko[ reakcji N2 + 3H2 ’! 2NH3, gdy ci[nienie wzro[nie trzykrotnie? Dane: p0 p=3p0 Je|eli ci[nienie wzro[nie trzykrotnie, to objto[ zmaleje równie| trzykrotnie (pv=const.), natomiast st|enie zwikszy si trzykrotnie. Zauwa|my, |e ci[nienie jest proporcjonalne do st|enia, wic w równaniu na szybko[ reakcji zamiast st|enia mo|emy u|y warto[ci ci[nienia. Dla ci[nieD p0 szybko[ v0 bdzie opisana wzorem: , natomiast gdy ci[nienie wzro[nie trzykrotnie, szybko[ reakcji bdzie opisana identycznym wzorem: , ale z zaBo|enia p=3p0, podstawmy te warto[ci za p, otrzymamy: Odp. Gdy ci[nienie wzro[nie trójkrotnie, szybko[ reakcji wzro[nie 81 razy. Termochemia Ka|dej reakcji chemicznej, oprócz powstawaniu produktu, towarzyszy zawsze efekt energetyczny. Znak efektu energetycznego zale|y od przyjtej konwencji (umowy). Przy zapisie równania reakcji chemicznej z zaznaczonym efektem cieplnym, czyli równania termochemicznego, najcz[ciej w literaturze mo|na spotka dwa sposoby jego zapisu: " zgodny z konwencj chemiczn, w której energia wydzielona na sposób ciepBa (reakcja egzotermiczna) traktowana jest jako produkt reakcji, wystpuje w równaniu reakcji po stronie produktów ze znakiem plus. W reakcjach endotermicznych (energia na sposób ciepBa pobierana jest z otoczenia) ciepBo reakcji zapisywane po stronie produktów otrzymuje znak minus (ciepBo reakcji traktowane jest jako substrat i wystpuje po lewej stronie równania reakcji ze znakiem plus. Po przeniesieniu na praw stron zostaje zmieniony znak na przeciwny). " zgodny z konwencj termodynamiczn (stosowany przez nas). W reakcjach egzotermicznych energia wydzielana na sposób ciepBa otrzymuje znak minus, natomiast w reakcjach endotermicznych energia pochBaniana otrzymuje znak plus. A + B ’! C -Q dla reakcji egzotermicznych A + B ’! C +Q dla reakcji endotermicznych Konwencje termodynamiczn Batwiej zapamitamy gdy sami uto|samimy si z ukBadem reakcyjnym: Energia wydzielana z ukBadu, reakcja egzo (tracimy energi) znak minus Energia pobierana przez ukBad, rakcja endo (uzyskujemy energi), znak plus Podczas rozwizywania poni|szych zadaD przydatne mog by nastpujce definicje: " CiepBo wBa[ciwe - c (pojemno[ cieplna) jest to ilo[ energii jak musimy dostarczy na sposób ciepBa aby ogrza 1kg substancji o 1K. Jednostk ciepBa wBa[ciwego jest J.kg-1.K-1, czyli c=Q.m-1.”T-1. Substancj mo|emy ogrzewa izochorycznie (w staBej objto[ci) lub izobarycznie (przy staBym ci[nieniu). Dla ciaB staBych i cieczy nie ma wikszego znaczenia w jakich warunkach substancja jest ogrzewana, ale na ogrzanie substancji gazowej przy staBym ci[nieniu potrzeba dostarczy nieco wikszej ilo[ci ciepBa ni| na ogrzanie identycznej ilo[ci substancji w staBej objto[ci. Dlatego rozró|nia si ciepBo wBa[ciwe przy staBym ci[nieniu - cp, oraz ciepBo wBa[ciwe w staBej objto[ci - cv. Najcz[ciej mamy do czynienia z ciepBem wBa[ciwym przy staBym ci[nieniu. " Molowe ciepBo wBa[ciwe - C. Ilo[ energii jak musimy dostarczy na sposób ciepla by ogrza 1mol substancji o 1K. Jednostk molowego ciepBa wBa[ciwego jest J.Mol-1.K-1, czyli C=Q.n-1.”T-1. Podobnie jak przy cieple wBa[ciwym substancj mo|emy ogrzewa przy staBym ci[nieniu - Cp lub w staBej objto[ci Cv. Dla ciaB staBych ciepBa te s praktycznie sobie równe. Dla substancji gazowych Cp>Cv poniewa| przy staBym ci[nieniu ogrzewany gaz rozpr|a si i wykonuje dodatkow prac (prac objto[ciow). Dlatego musimy dostarczy dodatkow ilo[ energii równ pracy objto[ciowej. Dla gazu doskonaBego Cp=Cv + R CiepBem spalania nazywany jest to efekt cieplny towarzyszcy spalaniu jednego mola substancji. Najcz[ciej ciepBo spalania podawane jest dla reakcji przebiegajcej w warunkach standardowych (temp 298,15K, ci[nienie P=1013,25hPa). W takich warunkach produktami reakcji s gazowy tlenek wgla(IV), ciekBa woda i niekiedy azot. " CiepBo tworzenia (Entalpia tworzenia) Ka|da substancja chemiczna (zwizek chemiczny) ma charakterystyczne dla siebie ciepBo tworzenia. CiepBem tworzenia Qtw zwizku chemicznego nazywa si efekt cieplny towarzyszcy syntezie jednego mola tego zwizku w warunkach standardowych (temp. 298,15K, ci[nienie P=1013,25hPa) z substancji prostych (pierwiastków) w postaci trwaBej w podanych warunkach. Umownie jest przyjte, |e ciepBo tworzenia substancji prostych (N2, Na, Fe, O2, S, P) trwaBych w warunkach standardowych jest równe zeru. Jednak|e odmiany alotropowe jak ozon, siarka jednosko[na, fosfor biaBy lub czarny maj w tych warunkach ciepBa tworzenia ró|ne od zera. CiepBo tworzenia Qtw nazywa si inaczej standardow entalpi tworzenia ”H298o. " Równanie termochemiczne - równanie reakcji z zaznaczonym efektem cieplnym reakcji (efekt cieplny reakcji zaznaczamy stosujc konwencj termodynamiczn) " Prawo Laplace'a (Pierwsze prawo termodynamiki) Molowa entalpia rozkBadu zwizku chemicznego na pierwiastki jest równa entalpii tworzenia tego zwizku u|ytej ze znakiem przeciwnym: Je|eli A + B ’! C + Qtw to C ’! A + B -Qtw Prawo to mo|na uogólni na wszystkie reakcje chemiczne. Je|eli reakcja przebiega w obydwu kierunkach, to przy zmianie kierunku reakcji wielko[ci ”H liczbowo nie ulegaj zmianie, a jedynie przyjmuj przeciwne znaki. " Prawo Hessa (Drugie prawo termodynamiki) Efekt cieplny reakcji chemicznej nie zale|y od drogi przemiany danych substratów w okre[lone produkty, je|eli tylko wszystkie przemiany s izobaryczne lub izochoryczne (przebiegaj pod staBym ci[nieniem lub w staBej objto[ci) i nie towarzyszy im praca nieobjto[ciowa. Równania reakcji chemicznej wraz z efektem cieplnym reakcji traktuje si jak równania matematyczne, i mo|na je dowolnie przeksztaBca, pamitajc o znakach. Mo|na je równie| dodawa stronami do siebie. Zadanie 1 W temperaturze 298K ciepBo wBa[ciwe miedzi wynosi 0,386kJ.kg-1.K-1. Obliczy ciepBo molowe miedzi w tej temperaturze. Odp. Je|eli ciepBo wBa[ciwe miedzi wynosi 0,386kJ.kg-1.K-1, to oznacza to, |e na ogrzanie 1kg miedzi o 1K potrzeba 0,386kJ ciepBa. Ile energii na sposób ciepBa nale|y dostarczy by ogrza 63,54g miedzi? Zale|no[ t mo|na zapisa w postaci proporcji: Zadanie 2 W temperaturze 298K i pod staBym ci[nieniem 1013,25hPa ciepBo molowe chlorku srebra wynosi 50,83J.mol-1.K-1. Obliczy ciepBo wBa[ciwe chlorku srebra w tych samych warunkach. Odp. 24. CiepBo molowe oznacza, |e na ogrzanie 143,33g AgCl o 1K potrzeba 50,83J energii na sposób ciepBa. Ile energii potrzeba na ogrzanie 1kg AgCl o 1K? Zadanie 3 W zakresie temperatur 300-325K [rednie ciepBo wBa[ciwe kobaltu wynosi 0,46kJ.kg-1.K-1. Ile ciepBa nale|y dostarczy, aby ogrza kawaBek kobaltu o masie 15g od temp. 300K do temp. 325K? Odp. Na ogrzanie 1kg kobaltu o 1K potrzeba 0,46kJ, to na ogrzanie o 25K (325K-300K) potrzeba 25 razy wicej energii, czyli 11,5kJ. Je|eli na ogrzanie 1000g kobaltu potrzeba 11,5kJ, to na ogrzanie 15g potrzeba energii: 11,5kJ.15g/1000g=0,1725kJ. Oczywi[cie zawsze mo|emy skorzysta ze wzoru c=Q.m-1.”T-1, czyli Q=c.m.”T Zadanie 4 W temperaturze 20oC i pod staBym ci[nieniem ciepBo wBa[ciwe boru wynosi 1,05J.g-1.K-1. Obliczy ciepBo molowe boru w tych samych warunkach. Odp. Na ogrzanie 1g boru o 1K potrzeba 1,05J, to na ogrzanie 1mola boru potrzeba 10,8 razy wicej energii. C=c.M=11,34J.mol-1.K-1. Zadanie 5 Obliczy ilo[ ciepBa potrzebn do przeksztaBcenia 100g wody ciekBej o temp 20oC w par wodn o temp. 100oC, wiedzc |e [rednie ciepBo wBa[ciwe wody w tym przedziale temperatur wynosi 4,187kJ.kg-1.K-1, a ciepBo parowania wody w temperaturze wrzenia i pod ci[nieniem 1013,25hPa wynosi 2,28MJ.kg-1.K-1 (zaBo|y, |e utworzyBo si bardzo maBo pary przed osigniciem temp. 100oC). Odp. Najpierw musimy dostarczy energi Q1 na ogrzanie 100g wody, a nastpnie energi w postaci ciepBa Q2 na przeprowadzenie 100g wody w par wodn. Na ogrzanie 100g wody potrzeba Q1=m.c.”T=0,1kg.4,187kJ.kg-1.K-1.80K=33,496kJ. Na przeprowadzenie 100g wody w par potrzeba energii w postaci ciepBa Q2=m.c=0,1kg.2,28MJ/kg=228kJ. CaBkowita energia w postaci ciepBa jaka musi by dostarczona Q=Q1+Q2=261,5kJ. Zadanie 6 Obliczy ilo[ wgla potrzeb do ogrzania 100dm3 wody od temp. 20oC do 50oC wiedzc, |e [rednie ciepBo wBa[ciwe wody w tym przedziale temperatur wynosi 4,187kJ.kg-1.K-1, a ciepBo spalania wgla do CO2 wynosi 32,82MJ/kg. Odp. Na ogrzanie tej ilo[ci wody potrzeba energii Q=m.c.”T, czyli Q=100kg.4,187kJ.kg-1.K-1.30K=12561kJ=12,56MJ. W celu otrzymania takiej ilo[ci ciepBa nale|y spali m=12,586MJ/32,82MJ/kg=0,383kg. Zadanie 7 Zapisz równanie termochemiczne reakcji tworzenia bromku wapnia, wiedzc |e w tej reakcji wydzielona zostaje energia w ilo[ci 675,3kJ. Odp. Reakcja tworzenia, to synteza CaBr2 z pierwiastków. Energia zostaje wydzielona - czyli ukBad j traci: Ca + Br2 ’! CaBr2 -675,3kJ/mol Zadanie 8 Zapisz równania termochemiczne dla reakcji tworzenia jednego mola nastpujcych zwizków o znanych entalpiach tworzenia: Fe2O3 ”H298f=-822kJ/mol HI ”H298f=26kJ/mol Mg3N2 ”H298f=-462kJ/mol KOH ”H298f=-426kJ/mol Na2HPO4 ”H298f=-1748kJ/mol Odp. 2Fe + 3/2O2 ’! Fe2O3 -822kJ/mol 1/2H2 + 1/2I2 ’! HI +26kJ/mol 3Mg + N2 ’! Mg3N2 -462kJ/mol K + 1/2O2 + 1/2H2 ’! KOH -426kJ/mol 2Na + 1/2H2 + P + 2O2 ’! Na2HPO4 -1748kJ/mol Zadanie 9 Podczas spalania 10g siarki rombowej do SO2 wydzieliBo si 92,8kJ energii na sposób ciepBa. Zapisz równanie termochemiczne tej reakcji. Odp. Je|eli spalajc 10g siarki wydzieliBo si 92,8kJ energii, to spalajc 32g (1mol) siarki wydzieli si Q=296,96kJ/mol. Z tej ilo[ci siarki powstanie oczywi[cie 1mol SO2: S + O2 ’! SO2 -296,96kJ/mol Zadanie 10 Na podstawie równania termochemicznego podaj entalpi tworzenia jodowodoru: H2(g) + I2(s) ’! 2HI ”H=52kJ Odp. Entalpia tworzenia (ciepBo tworzenia) odnosi si do 1mola produktu. W równaniu reakcji powstaj 2mole HI i wydziela si 52kJ energii. Na 1mol HI wydzieli si wic 26kJ/mol energii na sposób ciepBa. Zadanie 11 Standardowe ciepBo spalania metanu do tlenku wgla(IV) i ciekBej wody wynosi -891kJ. Jak objto[ metanu (warunki normalne) nale|y spali aby uzyska 1MJ energii na sposób ciepBa? Odp. Standardowe ciepBo spalania to ciepBo uzyskane ze spalenia 1mola substancji: CH4(g) + 2O2(g) ’! CO2(g) + 2H2O(c) -891kJ/mol Czyli z 22,4dm3 uzyskuje si 891kJ energii, to z x dm3 uzyska si 1000kJ. x=25,14dm3 Zadanie 12 Zapisz równanie termochemiczne reakcji spalania jednego mola nastpujcych zwizków o znanych standardowych ciepBych spalania Qsp: acetylen (etyn) -1300kJ/mol etan -1561kJ/mol metanol -727kJ/mol wgiel -394kJ/mol Odp. C2H2(g) + 5/2O2(g) ’! 2CO2(g) + H2O(c) -1300kJ/mol C2H6(g) + 7/2O2(g) ’! 2CO2 + 3H2O(c) -1561kJ/mol CH4O(c) + 3/2O2 ’! CO2(g) + 2H2O(g) -727kJ/mol C(s) + O2(g) ’! CO2(g) -394kJ/mol Zadanie 13 W czasie utlenienia 1g glinu do tlenku glinu Al2O3 wydziela si 31,04kJ ciepBa w warunkach standardowych. Oblicz ciepBo tworzenia tlenku glinu. Odp. Równanie reakcji tworzenia tlenku glinu: 2Al + 3/2O2 ’! Al2O3. Zgodnie z tym równaniem w czasie spalania 1g glinu wydziela si 31,04kJ ciepBa, to przy spalaniu 54g glinu wydzieli si x ciepBa x=1676,16kJ ciepBa. CiepBo tworzenia tlenku glinu to 1676,16kJ/mol. Zadanie 14 Oblicz entalpi reakcji: SiCl4(c) + 2H2O(c) =SiO2(s) + 4HCl(g) w warunkach standardowych, wiedzc |e standardowe entalpie tworzenia wynosz odpowiednio: SiO2: ”H=-960kJ/mol; HCl: ”H=-92,4kJ/mol; SiCl4: ”H=-640kJ/mol; H2O: ”H=-286kJ/mol Odp. Entalpia reakcji jest równa ró|nicy entalpii tworzenia produktów i entalpii tworzenia substratów wzitych z odpowiednimi wspóBczynnikami reakcji: ”H=-910kJ/mol + (4x(-92,4kJ/mol)) -(2x(-286kJ/mol)+(-640kJ/mol))=-66kJ. Zadanie 15 Dla reakcji: NH3(g) + HCl(g) = NH4Cl(s) ”H=-175,4kJ. Oblicz standardow entalpi tworzenia staBego NH4Cl wiedzc, |e standardowe entalpie tworzenia amoniaku i chlorowodoru wynosz odpowiednio -46,0kJ/mol oraz -92,1kJ/mol. Odp. Entalpie reakcji tworzenia NH4Cl z amoniaku i chlorowodoru obliczamy z ró|nicy entalpii produktów i substratów: , czyli entalpia tej reakcji: ”H=-175,4kJ=x- ((-46,0kJ/mol)+(-92,1kJ/mol). Std x=-313,5kJ/mol. Zadanie 16 Standardowe entalpie tworzenia Al2O3(s) i Mn3O4(s) wynosz odpowiednio -1675kJ/mol oraz -1388kJ/mol. Oblicz entalpi reakcji 8Al(s) + 3Mn3O4(s) = 4Al2O3(s) + 9Mn(s) w warunkach standardowych. Odp. Standardowe entalpie tworzenia pierwiastków wynosz 0. Entalpia tej reakcji ”H=4x(-1675kJ/mol)-(3x(-1388kJ/mol)=-2536kJ. Zadanie 17 Oblicz ciepBo spalania siarki jednosko[nej w warunkach standardowych, je[li znane s entalpie nastpujcych reakcji: S(romb) = S(jednosk) ”H=+0,29kJ S(romb) + O2(g) = SO2(g) ”H=-297,05kJ Odp. Szukane ciepBo spalania: S(jednosk) + O2(g) ’! SO2(g) + Q gdy dane s reakcje: S(romb) ’! S(jednosk) +0,29kJ (1) S(romb) + O2(g) ’! SO2(g) -297,05kJ (2) Korzystajc z prawa Laplace'a mo|emy zapisa: S(jednosk) ’! S(romb) -0,29kJ (3) (równania reakcji przeksztaBcamy w taki sposób by w równaniach ze znan entalpi substraty (produkty) byBy po tej samej stronie co w równaniu niewiadomym). Dodajc stronami równanie (2) i (3) otrzymamy: S(romb) + O2(g) + S(jednosk) ’! SO2(g) -297,05kJ + S(romb) -0,29kJ (redukujc wyrazy podobne otrzymamy poszukiwane termochemiczne równanie reakcji: S(jednosk) + O2(g) ’! SO2(g) -297,34kJ Zadanie 18 Oblicz entalpi rekakcji 3C(s) + 4H2(g) = C3H8(g) widzc, |e: C3H8(g) + 5O2(g) =3CO2(g) + 4H2O(c) ”H=-2220kJ 2H2(g) + O2 = 2H2O(c) ”H=-572kJ C(s) + O2(g) = CO2(g) ”H=-394kJ Odp. Nale|y doda stronami równania (1-3) tak by otrzyma poszukiwane równanie reakcji: C3H8(g) + 5O2(g) ’!3CO2(g) + 4H2O(c) -2220kJ (1) 2H2(g) + O2 ’! 2H2O(c) -572kJ (2) C(s) + O2(g) ’! CO2(g) -394kJ (3) 3C(s) + 4H2(g) ’! C3H8(g) +Q W poszukiwanym równaniu termochemicznym wystpuj 3 mole wgla i 4 mole wodoru. Równania (2) i (3) nale|y pomno|y odpowiednio przez 2 i 3: 4H2(g) + 2O2 ’! 4H2O(c) -1144kJ (4) 3C(s) + 3O2(g) ’! 3CO2(g) -1182kJ (5) W poszukiwanym równaniu propan jest po stronie produktów. Równanie (1) nale|y wic przeksztaBci korzystajc z prawa Laplace'a: 3CO2(g) + 4H2O(c) ’! C3H8(g) + 5O2(g) +2220kJ (6) Po dodaniu stronami równaD (4-6) i redukcji wyrazów podobnych otrzymamy poszukiwane równanie: 3C(s) + 4H2(g) ’! C3H8(g) -106kJ Zadanie 19 Korzystajc z poni|szych danych oblicz entalpi tworzenia CS2(g): ”H0tw. CO2 = -393 kJ/mol ”H0tw.SO2 = -297kJ/mol CS2(g) + 3O2 = CO2(g) + 2SO2(g) ”H0= -1108kJ/mol Odp. C(s) + O2(g) ’! CO2(g) -393kJ (1) S(s)+ O2(g) ’! SO2(g) -297kJ (2) CS2(g) + 3O2 ’! CO2(g) + 2SO2(g) -1108kJ/mol (3) Reakcje tworzenia CS2(g): C(s) + 2S(s) ’! CS2(g) + Q otrzymamy po dodaniu do równania (1) pomno|one przez 2 równanie (2) i odjciu równania (3): C(s) + 2S(s) ’! CS2(g) +121kJ Zadanie 20 Oblicz entalpi reakcji : 3C2H2(g) ’! C6H6(c) na podstawie ciepeB spalania acetylenu i benzenu: ”H=-3279kJ/mol dla benzenu ”H=-1300kJ/mol dla acetylenu Odp. C2H2 + 3/2O2 ’! 2CO2(g) + H2O(c) -1300kJ (1) C6H6 + 15/2O2 ’! 6CO2(g) + 3H2O(c) -3279kJ (2) 3C2H2(g) ’! C6H6(c) (3) W równaniu (3) acetylen znajduje si po lewej stronie, a benzen po prawej. Równanie (2) nale|y zatem przeksztaBci, a równanie (1) pomno|y przez 3: 3C2H2 + 15/2O2 ’! 6CO2(g) + 3H2O(c) -3900kJ (4) 6CO2(g) + 3H2O(c) ’! C6H6 + 15/2O2 +3279kJ (5) Po dodaniu stronami równania (4) do (5) i redukcji wyrazów podobnych otrzymamy poszukiwane równanie (3): 3C2H2(g)’! C6H6(c) -621kJ Zadanie 21 Jednym ze sposobów otrzymywania |elaza z magnetytu jest reakcja "aluminotermiczna" przebiegajca wg równania: 8Al(s) + 3Fe3O4(s) ’! 9Fe(s) + 4Al2O3(s). Majc nastpujce dane: 3Fe(s) + 2O2(g) ’! Fe3O4(s) ”H=-1233,3kJ 4Al(s) + 3O2(g) ’! 2Al2O3(s) ”H= -3340kJ Obliczy entalpi reakcji aluminotermicznej Odp. 3Fe(s) + 2O2(g) ’! Fe3O4(s) -1233,3kJ (1) 4Al(s) + 3O2(g) ’! 2Al2O3(s) -3340kJ (2) 8Al(s) + 3Fe3O4(s) ’! 9Fe(s) + 4Al2O3(s) + Q (3) W równaniu (3) mamy 8 moli glinu, wic równanie (2) nale|y pomno|y przez 2. |elazo wystpuje w równaniu (3) po prawej stronie, wic równanie (1) nale|y odwróci i pomno|y przez 3, aby uzyska 9moli |elaza: 3Fe3O4(s) ’! 9Fe(s) + 6O2(g) +3699,9kJ (4) 8Al(s) + 6O2(g) ’! 4Al2O3(s) -6680kJ (5) Po dodaniu stronami (4) do (5) i redukcji wyrazów podobnych otrzymamy: 8Al(s) + 3Fe3O4(s) ’! 9Fe(s) + 4Al2O3(s) -2981kJ Reakcje utleniania i redukcji Reakcjami utlenienia i redukcji, inaczej mówic reakcjami red-oks, nazywamy reakcje chemiczne, które przebiegaj ze zmian elektrowarto[ciowo[ci (stopnia utlenienia) reagujcych jonów (atomów). Zmiana stopnia utlenienia wi|e si z pobraniem lub oddaniem elektronów przez atom. Ze wzgldu, |e atom musi pobra elektrony od innego atomu, lub odda elektrony innemu atomowi, proces utlenienia nieodBcznie wi|e si z procesem redukcji, czyli obydwie te reakcje s zawsze ze sob sprz|one. Ze wzgldu na to, |e w wielu procesach red-oks powstaj lub zanikaj wizania kowalencyjne, trudno posBugiwa si elektrowarto[ciowo[ci, która odnosi si jedynie dla jonów. Dlatego wprowadzono nowe pojcie stopnia (liczby) utlenienia. Podczas posBugiwania si tym pojciem przyjmuje si, |e atom bardziej elektroujemny przejmuje od atomu mniej elektroujemnego wszystkie elektrony wi|ce. Czyli na czas obliczania stopnia utlenienia wszystkie wizania kowalencyjne zamienia si na wizania jonowe, a elektrony z tych wizaD przypisuje si atomowi bardziej elektroujemnemu. Nie oznacza to jednak wcale, |e musimy opanowa na pami warto[ci elektroujemno[ci dla wszystkich pierwiastków. Istniej proste reguBy, które pozwalaj Batwo wyznaczy stopnie utlenienia poszczególnych atomów, nawet w zBo|onym zwizku: 1. Fluor we wszystkich zwizkach posiada stopieD utlenienia -1 2. Wodór posiada stopieD utlenienia +1, z wyjtkiem poBczeD z metalami w których wodór ma stopieD utlenienia -1 3. StopieD utlenienia tlenu wynosi -2, z wyjtkiem poBczeD nadtlenkowych, w których tlen jest na -1 stopniu utlenienia, oraz fluorku tlenu OF2, w którym tlen jest na +2 stopniu utlenienia 4. StopieD utlenienia litowców wynosi +1, a berylowców +2 5. StopieD utlenienia pierwiastków w stanie wolnym wynosi 0 6. Suma stopni utlenienia w czsteczce wynosi 0, a w jonie jest równa Badunkowi jonu 7. Nie bierze si pod uwag wkBadu w stopieD utlenienia pomidzy atomami tego samego pierwiastka We wzorze sumarycznym atomy na mniejszym stopniu utlenienia zapisywane s na koDcu. Wyjtkiem jest amoniak NH3 i fosforiak PH3 w którym azot i fosfor s na ujemnym stopniu utlenienia, a wodór na dodatnim. Nale|y pamita, |e stopnie utlenienia s wielko[ciami umownymi i zale| od sposobu jak i reguB wedBug których si je oblicza. SBu| one jedynie do 3 ksigowania3 elektronów. Obliczanie stopnia utlenienia najlepiej prze[ledzi na przykBadach: wodór: (reguBa 2) stopieD utlenienia +1 Badunek czsteczki 0 NH3 (reguBa 6) x+3.(+1)=0, x=-3 azot: stopieD utlenienia -3 tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 wodór: (reguBa 2) stopieD utlenienia +1 HClO4 Badunek czsteczki 0 (reguBa 6) x+4.(-2)+1=0, x=+7 chlor: stopieD utlenienia +7 tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 -2 Cr2O7-2 Badunek czsteczki (reguBa 6) x+7.(-2)= -2, x=+6 chrom: stopieD utlenienia +6 Kolejne przykBady dowodz umowno[ci stopnia utlenienia: sód: (reguBa 4) stopieD utlenienia +1 Na2S2O3 tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 (reguBa 6) 2.x+2.(+1)+3.(-2)=0 siarka: stopieD utlenienia +2 Jon tiosiarczanowy zapiszmy w postaci wzoru konstytucyjnego: tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 Badunek czsteczki -2 siarka: (reguBa 7) stopieD utlenienia 0 (reguBa 6) x+3.(-2)= -2, x=+4 siarka centralna: stopieD utlenienia +4 jon tiosiarczanowy zapisany w innej postaci (czsto przyjmuje si, |e jeden atom siarki jest na -2 stopniu utlenienia) tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 siarka: stopieD utlenienia -2 (reguBa 6) x+3.(-2) + (-2)= -2, x=+6 siarka centralna: stopieD utlenienia +6 Który sposób obliczenia stopnia utlenienia dla siarki jest prawidBowy? Okazuje si, co bdzie pokazane ni|ej, |e dla napisania równania reakcji red-ox mo|emy posBu|y si dowoln metod obliczeD. Siarka jest ciekawym pierwiastkiem, który Bczy si w BaDcuchy i potrafi spBata nam niejednego figla. Dla przykBadu rozpatrzmy anion czterotionianu S4O6-2 tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 S4O6-2 (reguBa 6) 4.x+6.(-2)= -2, x=+2,5 siarka: stopieD utlenienia +2,5 Atom siarki na uBamkowym stopniu utlenienia (w chemii organicznej, w takiej metodzie liczenia przypadkiem szczególnym bdzie atom wgla na caBkowitym stopniu utlenienia ). Rozpatrzmy wzór konstytucyjny tego anionu: tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 siarka: (reguBa 7) stopieD utlenienia 0 (reguBa 6) 2.x+6.(-2)= -2, x=+5 siarka: stopieD utlenienia +5 (atomy siarki poBczone z tlenem) > Inny problem pojawi si przy obliczaniu stopni utlenienia siarki w jonie nadsiarczanowym S2O8-2: tlen: (reguBa 3) stopieD utlenienia -2 S2O8-2 (reguBa 6) 2.x+8.(-2)= -2, x=+7 siarka: stopieD utlenienia +7 UBamkowe lub 3 egzotyczne3 stopnie utlenienia w niczym nie przeszkadzaj przy dobieraniu wspóBczynników równania reakcji, co najwy|ej utrudniaj rachunki (bilans elektronów). Na przykBad spróbujmy zbilansowa elektrony dla reakcji utlenienia toluenu do kwasu benzoesowego: Wgiel w toluenie, [redni stopieD utlenienia -8/7 , natomiast w produkcie -2/7. Nale|aBo zabra 7.6/7, czyli 6 elektronów. Aby unikn uBamkowych lub 3 egzotycznych3 stopni utlenienia nale|y wzór zwizku zapisa w postaci wzoru konstytucyjnego. We wzorze konstytucyjnym najcz[ciej bierze si pod uwag tylko ten atom, który rzeczywi[cie zmieniB stopieD utlenienia. Przy obliczaniu stopni utlenienia atomów w zwizkach zapisanych wzorem konstytucyjnym (strukturalnym) obowizuj te same reguBy co przy obliczaniu stopni utlenienia atomów w zwizkach zapisanych wzorem sumarycznym. Nale|y tylko pamita, |e: " je|eli atom dla którego liczymy stopieD utlenienia (atom centralny) poBczony jest wizaniem pojedynczym z atomem mniej elektroujemnym, to atom centralny zabiera od niego jeden elektron (stopieD utlenienia zmniejsza si o jednostk). Przy wizaniu podwójnym atom bardziej elektroujemny zabiera dwa elektrony (stopieD utlenienia zmniejsza si o dwie jednostki), a przy wizaniu potrójnym atom bardziej elektroujemny zabiera trzy elektrony i jego stopieD utlenienia zmniejsza si o trzy jednostki. Odwrotnie jest przy rozpatrywaniu atomów mniej elektroujemnych. Ich stopieD utlenienia zwiksza si o jedn, dwie, lub trzy jednostki " w przypadku wizaD elektrodonorowych* (zwanych wizaniami semipolarnymi, koordynacyjnymi), donor dostarcza akceptorowi dwa elektrony, a wic stopieD utlenienia donora zwiksza si o dwie jednostki, natomiast stopieD utlenienia akceptora zmniejsza si o dwie jednostki. PosBugujc si wzorami konstytucyjnymi dla reakcji utlenienia toluenu do kwasu benzoesowego, ilo[ elektronów jak musimy odebra konkretnemu atomowi wgla mo|na obliczy o wiele szybciej i pro[ciej: Dobór wspóBczynników równania reakcji. W celu zmienienia stopnia utlenienia jednego atomu (np. utlenienia go) musimy odebra mu pewn ilo[ elektronów. Z uwagi na to, |e w reakcji chemicznej ani atomy, ani elktrony nie mog zagin, inny atom musi te elektrony przyj - ulega on redukcji. Zatem caBe  skomplikowane równanie reakcji chemicznej mo|na rozbi na dwie cz[ci, tzw. równania reakcji poBówkowych. W jednym równaniu reakcji zachodzi proces utlenienia, a w drugim redukcji. Dla ka|dego z równaD reakcji poBówkowych wspóBczynniki równania dobiera si oddzielnie. Liczba elektronów pobranych przez utleniacz (ten zwizek który utlenia, a sam ulega redukcji) musi by równa liczbie elektronów oddanych przez reduktor. Tak wspóln liczb elektronów dla reduktora i utleniacza jest Najmniejsza Wspólna Wielokrotno[ - NWW. Przy dobieraniu wspóBczynników równania reakcji stosuje si pewien schemat, który zostaB przedstawiony poni|ej w postaci algorytmu, czyli reguB postpowania, wg których dobiera si wspóBczynniki równania reakcji: 1. obliczy stopnie utlenienia atomów po lewej i prawej stronie równania reakcji (dla substratów i produktów) 2. znalez atomy, które zmieniBy swój stopieD utlenienia. Okre[li atom który ulegB redukcji i atom który ulegB utlenieniu 3. zapisa poBówkowe równania reakcji - z udziaBem atomu, który ulegB redukcji - z udziaBem atomu, który ulegB utlenieniu (kolejno[ dowolna) W równaniu poBówkowym atomy, które zmieniBy swój stopieD utlenienia powinny by zapisane w takiej postaci w jakiej wystpuj w równaniu reakcji. Czsto spotykanym bBdem jest zapisywanie samego atomu na odpowiednim stopniu utlenienia, np. Mn+7, N+5. Mimo, |e w KMnO4, lub w HNO3 atom manganu czy azotu s odpowiednio na +7 i +5 stopniu utlenienia, to nigdy nie wystpuj w postaci Mn+7 lub N+5 4. do zwizku w którym atomy wystpuj w postaci utlenionej dodajemy tyle elektronów, by uzyska jego posta zredukowan 5. dobranie wspóBczynników reakcji poBówkowych: - zbilansowanie atomów, które ulegBy redukcji/utlenieniu - zbilansowanie atomów tlenu i wodoru - zbilansowanie innych atomów [rodowisko kwa[ne: dysponujemy dowoln ilo[ci czsteczek wody i jonów wodorowych. Brakujc ilo[ atomów tlenu uzupeBniamy dodajc odpowiedni ilo[ czsteczek wody. Brakujc ilo[ atomów wodoru uzupeBniamy jonami wodorowymi H+ [rodowisko obojtne: dysponujemy tylko czsteczkami wody, które mo|emy doda po stronie substratów. Z ka|dej czsteczki wody mo|emy wzi jeden brakujcy jon wodorowy (powstanie z niej jon wodorotlenowy), lub przyBczy do niej jeden atom tlenu (powstan dwa jony wodorotlenowe). Je|eli w jednym równaniu poBówkowym powstaj jony wodorowe lub wodorotlenowe, mo|emy ich u|y w nastpnym równaniu poBówkowym [rodowisko alkaliczne: dysponujemy jonami wodorotlenowymi i czsteczkami wody, które mo|emy dodawa po stronie substratów w takiej ilo[ci by zbilansowa równanie poBówkowe pod wzgldem prawa zachowania masy. Brakujc ilo[ atomów tlenu uzupeBniamy dodajc jony wodorotlenowe OH- w ilo[ci dwukrotnie wikszej. Brakujc ilo[ atomów wodoru uzupeBniamy odpowiedni ilo[ci czsteczek wody. 6. na koniec sprawdzamy czy ka|de z równaD reakcji poBówkowych z osobna speBnia prawo zachowania masy i Badunku Prawo zachowania masy: sprawdzamy, czy w ka|ym poBówkowym równaniu reakcji po stronie substratów i produktów wystpuj te same atomy w równych ilo[ciach. Prawo zachowania Badunku: Badunek caBkowity po stronie substratów musi by równy Badunkowi caBkowitemu po stronie produktów. Badunek caBkowity liczymy sumujc Badunek kationów, anionów i pobranych elektronów. Bardzo czsto w celu sprawdzenia równania reakcji chemicznej, zamiast liczy poszczególne atomy, mo|na policzy Badunek caBkowity substratów i produktów.W przypadku gdy Badunki nie s równe wspóBczynniki równania reakcji napewno s zle dobrane Cu + NO3- + 4H+ Cu+2 + NO + 2H2O W tym równaniu reakcji mimo, |e speBnione jest prawo zachowania masy, nie speBnione jest prawo zachowania Badunku: 1.(-1)+4.(+1) ró|ne od 1.(+2). WspóBczynniki reakcji s zle dobrane 7. w kolejnym kroku obliczamy NWW. Najpro[ciej to zrobi mno|c stronami równania poBówkowe, pierwsze równanie przez liczb elektronów wystpujc w drugim równaniu, a drugie równanie poBówkowe przez liczb elektronów wystpujc w pierwszym równaniu reakcji poBówkowej (czynno[ podobna jak sprowadzanie dwóch uBamków do wspólnego mianownika) 8. ostatni czynno[ci jest dodanie stronami równaD poBówkowych, oraz zsumowanie wyra|eD podobnych. Je|eli po tej samej stronie równania reakcji wystpi jony wodorotlenowe i wodorowe, to Bczymy je w czsteczki wody. Prze[ledzmy podany algorytm na kilku przykBadach: Reakcja w [rodowisku kwa[nym. Miedz z rozcieDczonym kwasem azotowym. Oczywi[cie miedz, ze wzgldu na sw maB reaktywno[, o czym bdzie mowa pózniej, w reakcji z kwasem nie mo|e wyprze wodoru. Cu + NO3- + H+ Cu+2 + NO + H2O 3Cu + 2NO3- + 8H+ 3Cu+2 + 2NO + 4H2O dla jonu miedziowgo(II) stopieD utlenienia jest równy elektrowarto[ciowo[ci [rodowisko reakcji jest kwa[ne, brakujc ilo[ tlenu uzupeBniamy dwoma czsteczkami wody. Brakujc ilo[ atomów wodoru uzupeBniamy jonami wodorowymi. Sprawdzamy Badunki w równaniach poBówkowych: 0=1(+2)+2(-1) OK. 1(-1)+4(+1)+3(-1)=0 OK Reakcja w [rodowisku obojtnym. [rodowisko reakcji jest obojtne, do substratów mo|emy dodawa tylko wod. MnSO4 + Na2CO3 + KNO3 Na2MnO4 + KNO2 + Na2SO4 + CO2 2MnSO4 + 4Na2CO3 + 4KNO3 2Na2MnO4 + 2KNO2 +4 Na2SO4 + 4CO2 Prosz sprawdzi, |e równanie reakcji bdzie równie| poprawne, gdy nie uwzglnimy [rodowiska reakcji i do drugiego równania poBówkowego, zamiast wody dodamy 2H+, problem tylko, |e w [rodowisku obojtnym jest ich bardzo maBo, na szcz[cie w pierwszym równaniu poBówkowym powstaj one i mo|emy je u|y w drugim równaniu poBówkowym. Jeszcze ciekawsze bdzie kolejne równanie reakcji przebiegajce w [rodowisku alkalicznym Reakcja w [rodowisku zasadowym. MnO4- + Mn+2 + OH- MnO2 + H2O 2MnO4- + 3Mn+2 + 4OH- 5MnO2 + 2H2O Prze[ledzmy kilka równaD reakcji chemicznych z rozwizaniami: NH3 + O2 NO + H2O Po zsumowaniu reakcji poBówkowych, ostatecznie otrzymujemy: 4NH3 + 5O2 4NO + 6H2O ÂZrodowisko reakcji obojtne, ale gdy w pierwszej reakcji powstaj jony wodorowe, mo|emy je u|y w drugiej reakcji poBówkowej. PbO2 + HCl PbCl2 + Cl2 + H2O PbO2 + 4HCl PbCl2 + Cl2 + 2H2O W pierwszym równaniu poBówkowym musimy doda 2 jony chlorkowe (prawo zachowania masy).NWW jest oczywi[cie równe 1 Ag + H2SO4 Ag2SO4 + SO2 + H2O 2Ag + 2H2SO4 Ag2SO4 + SO2 + 2H2O H2SO3 + Cl2 H2SO4 + HCl H2SO3 + Cl2 + H2O H2SO4 + 2HCl Chocia| w pierwotnym równaniu reakcji woda nie byBa zapisana, ten sposób dobierania wspóBczynników reakcji pozwoliB prawidBowo umie[ci czsteczk wody po stronie substratów. K2CO3 + C + N2 KCN + CO i ostatecznie: K2CO3 + 4C + N2 2KCN + 3CO W pierwszym równaniu poBówkowym aby zostaBo speBnione prawo zachowania masy nale|aBo doda jeden atom wgla i czsteczk wglanu potasu. Oprócz azotu, który ulegB redukcji, redukcji ulegB te| atom wgla w wglanie potasu, a wgiel ulegB utlenieniu. Nale|aBo to uwzgldni w bilansie elektronowym. Mn+2 + BiO3- + H+ MnO4- + Bi+3 2Mn+2 + 5BiO3- + 14H+ 2MnO4- + 5Bi+3 + 7H2O MnO4- + H2O2 + H+ Mn+2 + O2 + H2O 2MnO4- + 5H2O2 + 6H+ 2Mn+2 +5 O2 + 8H2O Cr+3 + Cl2 + OH- CrO4-2 + Cl- + H2O 2Cr+3 + 3Cl2 + 16OH- 2CrO4-2 + 6Cl- + 8H2O Reakcje w których ten sam atom ulega zarówno redukcji jak i utlenieniu nosz nazw reakcji dysproporcjonowania. KOH + Br2 KBrO3 + KBr + H2O 12KOH + 6Br2 2KBrO3 + 10KBr + 6H2O ClO3- + H+ ClO2 + ClO4- 3ClO3- + 2H+ 2ClO2 + ClO4- + H2O Dobór wspóBczynników reakcji - sposób matematyczny. Równanie reakcji chemicznej w peBni przypomina równanie matematyczne, poniewa| w poprawnie zapisanym równaniu reakcji lewa strona tego równania musi by równa prawej stronie. Zatem równanie reakcji chemicznej mo|na potraktowa jak równanie matematyczne z kilkoma niewiadomymi, gdzie niewiadome to wBa[nie wspóBczynniki równania reakcji. Oczywi[cie nale|y uBo|y ukBad równaD z wieloma niewiadomymi i ukBad ten rozwiza. Na szcz[cie ukBad równaD z reguBy jest trywialny i jego rozwizanie nie sprawia wikszych trudno[ci. W celu dobrania wspóBczynników do równania reakcji, wszystkie wspóBczynniki przy substratach i produktach oznacza si jako niewiadome a, b, c,....x. Przy dowolnie wybranym zwizku (najcz[ciej jest nim zwizek najbardziej zBo|ony), wspóBczynnik reakcji przyjmuje si za równy 1. W nastpnym etapie nale|y uBo|y ukBad równaD z niewiadomymi powizanymi z atomami wystpujcymi w równaniu reakcji - czyli przeprowadzi bilans atomów. Sposób dobierania wspóBczynników reakcji prze[ledzmy na znanej ju| reakcji miedzi z kwasem azotowym(V): Cu + HNO3 Cu(NO3)2 + NO + H2O Najbardziej zBo|ony zwizek to azotan(V) miedzi(II), przy nim stawiamy wspóBczynnik równy 1, oczywi[cie przy miedzi równie| musi by ten sam wspóBczynnik. PozostaBe wspóBczynniki s naszymi niewiadomymi: 1Cu + aHNO3 1Cu(NO3)2 + bNO + cH2O Przeprowadzajc bilans atomów wodoru, azotu i tlenu zauwa|amy nastpujce relacje: " caBa ilo[ atomów wodoru znajduje si w kwasie azotowym(V) i w wodzie, a wic a=2c " azot, który znajduje si w azotanie(V) miedzi(II) i w tlenku azotu(II) pochodzi od kwasu azotowego(V). Mo|na zapisa wic kolejn zale|no[: a=b+2 " caBa ilo[ tlenu znajdujcego si w azotanie(V) miedzi(II), w tlenku azotu(II) i w wodzie pochodzi równie| od kwasu azotowego(V) 3a=6+b+c Mamy zatem ukBad trzech równaD z trzema niewiadomymi: a=2c (1) a=b+2 (2) 3a=6+b+c (3) Rozwi|emy go metod kolejnych podstawieD: 2c=b+2 [(1)=(2)] czyli: b=2c-2 (4) 6c=6+b+c [3.(1)=(3)] czyli b=5c-6 (5) 2c-2=5c-6 [(4)=(5)] czyli 3c=4 co daje c=4/3 a=2.4/3; a=8/3 8/3=b+2; b=2/3 Mno|ymy otrzymane wspóBczynniki przez 3 (w celu wyeliminowania uBamka): a=8, b=2, c=4 Podstawiajc otrzymane wspóBczynniki do równania reakcji otrzymujemy: 3Cu + 8HNO3 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O Kolejny przykBad, utlenianie toluenu dwuchromianem do kwasu benzoesowego: 1Cr2O7-2 + aH+ + bC7H8 2Cr+3 + cC7H6O2 + dH2O Przeprowadzmy bilans Badunków, wodoru. tlenu i wgla: 1(-2)+a(+1)=2(+3) (1) a+8b=6c+2d (2) 7=2c+d (3) b=c (4) z (1) a=8 (5) podstawiajc (5) do (2) otrzmamy: 8+8b=6c+2d (6) z (3) po przeksztaBceniu: 2c=7-d (7) podstawiajc (4) do (6) otrzymamy: 8+8c=6c+2d, czyli 8+2c=2d (8) podstawiajc (7) do (8) otrzymujemy: 8+7-d=2d, czyli d=5 (9) podstawiajc (9) do (7) otrzymujemy: 2c=7-5, czyli c=1 (10) z (4) otrzymujemy b=1 (11) Podstawiajc wyliczone wspóBczynniki do równania otrzymujemy: Cr2O7-2 + 8H+ + C7H8 2Cr+3 + C7H6O2 + 5H2O

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zadania i problemy 6(stud)
Chemia zadania 3
Chemia zadania 5
chemia zadania
Chemia zadania 1
chemia zadania
Chemia zadania z zeszłych lat
Zadania Problemowe 21 05 13
chemia zadania
gim chemia zadania

więcej podobnych podstron