plik


ÿþ{YWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE dr in|. Jacek Wilczak Katedra Nauk Fizjologicznych WydziaBu Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie Najczstsze bBdy |ywieniowe popeBniane przez wBa[cicieli zwierzt Pet nutrition: the most common mistakes of pet owners WBa[ciciele zwierzt, podejmujc si opie- ki od|ywcze. Je|eli wBa[ciciel nie posia- ki nad nimi, zobowizuj si do zapew- da takiej wiedzy, najczstszym bBdem Streszczenie nienia im najlepszych warunków, które przez niego popeBnianym jest zbyt wy- Niniejsze opracowanie stanowi zestawie- pozwol im prawidBowo funkcjonowa. soka kaloryczno[ pokarmu, która wy- nie najczstszych bBdów |ywieniowych Oprócz zapewnienia optymalnych warun- nika z braku umiejtno[ci oszacowania popeBnianych przez wBa[cicieli zwierzt ków bytowania s zobowizani do pokry- gramatury surowców spo|ywczych. Cza- domowych, którzy w |ywieniu swoich podopiecznych wykorzystuj zarówno wania ich wymagaD |ywieniowych, które sami wBa[ciciele nie zdaj sobie sprawy komercyjne karmy suche i mokre, jak musz by dostosowane do ich aktualne- z gsto[ci energetycznej danego surowca i karm domow. go stanu fizjologicznego, fazy wzrostu wykorzystywanego do  produkcji karmy i rozwoju czy aktywno[ci fizycznej. Taka domowej. PrzykBadowo: 1 By|ka stoBowa SBowa kluczowe [wiadomo[ jest charakterystyczna dla oleju ro[linnego  nieodzownego suple- bBdy |ywieniowe, karmy suche, karmy wBa[cicieli [wiadomych ci|cej na nich mentu dostarczajcego niezbdnych nie- mokre, |ywienie domowe, niedobory odpowiedzialno[ci. Ale nawet w[ród nich nasyconych kwasów tBuszczowych z ro- skBadników od|ywczych czsto mo|na zaobserwowa postpowa- dziny n-6  to a| 90 kcal. Przy dobowym Abstract nia |ywieniowe, które nie s prawidBowe, zapotrzebowaniu psa lub kota na pozio- The paper compiles the most common a ich konsekwencj mo|e by pojawienie mie 500 kcal taka jedna By|ka to a| 20% nutrition mistakes made by pet owners si nieprawidBowo[ci we wzro[cie czy roz- dobowego zapotrzebowania na energi. who feed their animals using commercial woju zwierzt. Poni|sze zestawienie opi- Systematyczne przekraczanie dobowego dry, wet and home prepared food. suje najczstsze bBdy |ywieniowe popeB- zapotrzebowania na energi o 20% przez Key words niane przez wBa[cicieli zwierzt. okres okoBo jednego miesica sprawia, nutritional mistakes, dry food, wet food, |e pies o wadze 5-6 kg zyskuje dodatko- home prepared food, nutrient deficiency NieprawidBowe dostosowanie we 10-15% masy ciaBa. warto[ci energetycznej Z drugiej strony zbyt wysoka kalorycz- dawki pokarmowej no[ dawki nie jest jednoznaczna z po- do zapotrzebowania kryciem normy na pozostaBe skBadniki Bez wzgldu na wybór modelu |ywie- od|ywcze. Przy wykorzystywaniu w kon- nia psa czy kota  dieta domowa, karma struowaniu dawki pokarmowej produk- sucha, karma mokra  ilo[ pokarmu, tów wysokoenergetycznych mo|e do- jego kaloryczno[ oraz ilo[ skBadników chodzi do pojawienia si niedoborów od|ywczych musz by dostosowane skBadników od|ywczych przy nadmiarze do masy ciaBa psa/kota, fazy jego wzro- energii, a konsekwencj takiego |ywie- stu i dodatkowych aktywno[ci fizycz- nia jest otyBo[ przy objawach niedobo- nych (1, 2). O ile w przypadku karmy ko- rów witamin z grupy B oraz niektórych mercyjnej suchej bdz mokrej zadanie skBadników mineralnych (gBównie mikro- wBa[ciciela sprowadza si do przestrzega- skBadników). nia zaleceD producenta, to w przypadku |ywienia psa lub kota karm domow na- yle zbilansowana dieta le|y dysponowa wystarczajc wiedz przyczyn niedoborów na temat wymagaD |ywieniowych swo- skBadników od|ywczych jego zwierzcia. Pomocni w tym bd W ukBadaniu dawki pokarmowej wa|- lekarze weterynarii lub dietetycy, którzy na jest znajomo[ zawarto[ci wszyst- na podstawie podstawowych parame- kich skBadników od|ywczych w pro- trów ciaBa i wywiadu zaproponuj dawki duktach spo|ywczych. Dawka bazujca pokarmowe speBniajce normy zapotrze- tylko na misie, ry|u i marchewce nie bowania na wszystkie niezbdne skBadni- jest dawk pokrywajc zapotrzebowa- KWIECIEC " 4/2013 80 www.weterynaria.elamed.pl {YWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE nie na wszystkie niezbdne skBadniki cje transportowe wobec kwasów tBuszczo- wsze wiksz strawno[ci charaktery- od|ywcze. W tego typu dawkach brakuje wych o dBugich BaDcuchach, które prze- zuje si biaBko pochodzenia zwierzce- gBównie wapnia, fosforu, miedzi, witamin kazywane s do mitochondriów, gdzie go ani|eli ro[linnego. Cenne s dodatki z grupy B, witaminy E i kwasów tBuszczo- ulegaj przemianom, w wyniku których kwasów tBuszczowych nienasyconych wych. Problemem pozostaje tak|e jako[ powstaje energia niezbdna do prawi- z rodzin n-3 i n-6 oraz sposób ich zabez- biaBka, którego wyznacznikiem jest za- dBowego funkcjonowania komórek orga- pieczenia przed utlenianiem. Wybieraj- warto[ wszystkich egzogennych amino- nizmu. Zatem niedobór lizyny i metioni- my karmy w jak najmniejszym stopniu kwasów  bazujc tylko na jednym zródle ny mo|e skutkowa równie| niedoborem zabezpieczone poprzez dodatek synte- skBadnika misnego, nie bdziemy w sta- karnityny, co mo|e powodowa osBabie- tycznych dodatków. Bazujc na wiedzy, nie pokry zapotrzebowania na wszyst- nie mi[ni szkieletowych i kardiomio- która jest coraz bardziej dostpna dla kie aminokwasy. Szczególne znaczenie patie (2, 4). wBa[cicieli psów, wybierajmy karmy, któ- dla prawidBowego rozwoju ma niedobór Innym czstym bBdem |ywieniowym re zawieraj dodatki funkcjonalne, takie lizyny i metioniny. Metionina wystpu- jest zbyt du|a ilo[ skBadników pocho- jak prebiotyki, frakcje wBókna pokarmo- je w du|ych ilo[ciach w biaBku jaj, kaszy dzenia misnego, które s dobrym zró- wego, fitozwizki i inne. Mimo pewnych jaglanej, ry|u oraz otrbach pszennych. dBem witaminy A. CigBe wykorzystywa- kontrowersji karmy suche stanowi do- Obok cysteiny jest jednym z dwóch ami- nie w |ywieniu psa/kota wtróbki lub skonaB form |ywienia zwierzt dla tych nokwasów zawierajcych siark. Metioni- nerek (tanie zamienniki misa) mo|e do- wBa[cicieli, którzy nie maj wystarczajcej na odgrywa wa|n rol w syntezie choliny prowadzi do pojawienia si objawów hi- ilo[ci czasu, aby pozwoli sobie na samo- i lecytyny, sprzyja normalizacji przemiany perwitaminozy witaminy A. Jej objawami dzielne przygotowywanie pokarmu dla lipidów, zapobiega stBuszczeniu wtroby s: osBabienie ko[ci wraz z niedorozwo- wBasnego psa. i innym jej uszkodzeniom. Ponadto peB- jem koDczyn, co skutkuje bólem i trud- UzupeBnieniem diety psa/kota w |y- ni wa|n funkcj w czynno[ciach nad- no[ciami w poruszaniu, a tak|e zapalenie wieniu domowym powinny by dodat- nerczy, przede wszystkim w syntezie ad- dziseB i wypadanie zbów. Nale|y wspo- ki ró|nych innych produktów spo|yw- renaliny, a tak|e w procesach inaktywacji mnie, |e problemy z toksycznymi obja- czych lub surowców bdcych cennym katecholamin, regulujc tym samym rów- wami nadmiaru witaminy A s cz[ciej zródBem skBadników biologicznie czyn- nowag katecholaminow (2, 3). obserwowane u kotów ani|eli u psów, nych. Powinno si wykorzystywa oleje Udowodniono istnienie [cisBego zwiz- które maj naturaln zdolno[ do regu- ro[linne, w[ród których cenne s oliwa ku midzy metionin a przemianami kwa- lowania ilo[ci wchBonitej aktywnej for- z oliwek, ale i olej rzepakowy, zawiera- su foliowego oraz witaminami B6 i B12. Po- my witaminy A. jcy podobn do oliwy z oliwek kompo- nadto metionina poprawia stan skóry, zycj kwasów tBuszczowych, a zdecydo- zapobiega Bamliwo[ci i wypadaniu wBo- Brak urozmaicenia diety wanie taDszy. Cenny jest dodatek oleju sów. Metionina jest substancj wyj[ciow Podstaw racjonalnego postpowania |y- lnianego, chocia| w tym przypadku, do- dla cysteiny, która stanowi element struk- wieniowego  tak|e w przypadku |ywie- dajc do diety zmielone siemi lniane, tury jednego z wa|niejszych przeciwutle- nia psa czy kota  jest stosowanie uroz- dostarczamy psu jednocze[nie kwasów niaczy komórkowych  glutationu. Tym maiconej diety. Nawet wykorzystywanie tBuszczowych oraz cennych fitosteroli sposobem metionina wpBywa na poten- w |ywieniu zwierzt gotowych, komer- i zwikszamy uczucie syto[ci. cjaB przeciwutleniajcy organizmu, a tak- cyjnych karm suchych czy mokrych nie |e jest wa|na w procesach detoksykacji wyklucza zasady urozmaicenia diety. Nadmierne stosowanie ksenobiotyków i biotransformacji leków W przypadku karm komercyjnych, w |y- suplementów diety (poprzez poBczenie z glutationem). Li- wieniu zwierzt niewymagajcych sto- Wygodnym sposobem na uzupeBnienie zyna natomiast wystpuje w misie, jaj- sowania karm specjalistycznych, mo|na diety w ró|nego rodzaju zwizki od|yw- kach, drobiu, rybach, |óBtych serach, wa- poprzez czste zmiany karm  zarówno cze, wBczajc witaminy i skBadniki mine- rzywach strczkowych; najmniej jest jej producenta, jak i rodzaju karmy  uroz- ralne, s suplementy diety  [rodki spo- w produktach zbo|owych. Lizyna sprzy- maici diet. Stosowanie monodiety nara- |ywcze, których celem jest uzupeBnienie ja wchBanianiu wapnia z karmy i bierze |a zwierz na powstawanie ewentualnych normalnej diety, bdce skoncentrowa- udziaB w tworzeniu substancji midzy- niedoborów skBadników od|ywczych nym zródBem witamin lub skBadników komórkowej ko[ci, chrzstek oraz tkanki oraz nie dziaBa stymulujco na nabBo- mineralnych lub innych substancji wyka- Bcznej, ponadto wspomaga rozwój mi- nek przewodu pokarmowego. Natomiast zujcych efekt od|ywczy lub inny fizjolo- [ni. Lizyna dziaBa jako przeciwutleniacz zmiana karmy  konsystencji, ksztaBtu ka- giczny, pojedynczy lub zBo|ony, wprowa- i redukuje st|enie wolnych rodników. waBków, smaku  urozmaica codzienn dzane do obrotu w formie umo|liwiajcej Brak tego aminokwasu w diecie szczenit diet psa lub kota. Uzyskany w ten spo- dawkowanie, w postaci: kapsuBek, table- i kocit przyczynia si do powa|nego za- sób efekt stymulujcy zmysBy zwierzcia tek, dra|etek i w innych podobnych po- burzenia przebiegu wzrostu. nie pozostaje bez znaczenia na jego za- staciach, saszetek z proszkiem, ampu- Badania naukowe wykazaBy, |e zwik- chowanie i rozwój. Bek z pBynem, butelek z kroplomierzem szenie poziomu lizyny w diecie ma ko- Chcc dokona wyboru suchej karmy i w innych podobnych postaciach pBynów rzystny wpByw na ograniczenie przy- dla swojego pupila, powinni[my kiero- i proszków przeznaczonych do spo|ywa- padków herpeswirozy u kocit. Z lizyny wa si ilo[ci i jako[ci zastosowanych nia w maBych, odmierzonych ilo[ciach i metioniny w wtrobie, nerkach i mózgu surowców, szczególn uwag zwracajc jednostkowych, z wyBczeniem produk- powstaje L-karnityna. SpeBnia ona funk- na ilo[ biaBka i jego pochodzenie  za- tów posiadajcych wBa[ciwo[ci produk- KWIECIEC " 4/2013 82 www.weterynaria.elamed.pl WETERYNARIA W PRAKTYCE {YWIENIE tu leczniczego w rozumieniu przepisów kre  teoretycznie nie ma powodu dla niki od|ywcze w oparciu tylko o produk- prawa farmaceutycznego. suplementowania diety w dodatkowe ty spo|ywcze, ale wymaga to du|ej wie- Powy|sza definicja daje wBa[cicielowi skBadniki mineralne czy witaminowe. dzy i do[wiadczenia. mo|liwo[ dostosowania ilo[ci danego To producent, poprzez przestrzeganie Bezwzgldnie nale|y podkre[li, |e po- suplementu do aktualnych potrzeb |y- norm zawarto[ci skBadników od|ywczych ruszajc problematyk zwizan w wy- wieniowych psa lub kota. Problemem w swoich produktach, daje gwarancj ich korzystaniem suplementów diety, chc zostaje tylko pytanie, czy wBa[ciciel po- odpowiedniej ilo[ci i jako[ci. Problem po- zwróci uwag, |e tylko prawidBowo zbi- siada wystarczajc wiedz pozwalaj- jawia si tylko wtedy, kiedy wBa[ciciel jest lansowana dieta jest w stanie dostarczy c mu oszacowa rzeczywiste zapotrze- w stanie zaobserwowa objawy niedobo- wszystkich niezbdnych skBadników  za- bowanie na dany skBadnik od|ywczy. rów wybranych skBadników od|ywczych, równo tych, o których wiemy stosunkowo Suplementy diety obecne na rynku ale nawet wtedy sugeruje si zmian kar- du|o, jak i tych, które s nieodzownym zoologicznym s zródBem skBadników my (jej rodzaju lub producenta), a nie sto- elementem diety, a o istnieniu których witaminowych, mineralnych bdz innych sowanie suplementów diety. Suplemen- nie mamy jeszcze wiedzy. Tylko te skBad- zwizków biologicznie czynnych, którym ty diety zawierajce w swoim skBadzie niki, pochodzce z diety, daj gwarancj przypisuje si szerokie spektrum poten- substancje mineralne i witaminowe po- prawidBowej regulacji procesów metabo- cjalnych wBa[ciwo[ci. Szeroka gama su- winny by natomiast stosowane w przy- licznych i biochemicznych. Jednak|e je- plementów sugeruje, |e istnieje realny padku |ywienia psa lub kota diet do- |eli istnieje konieczno[ stosowania su- problem z ilo[ci danych skBadników mow. Zawarto[ zwBaszcza skBadników plementów diety, nale|y przestrzega od|ywczych w komercyjnych karmach mineralnych i witaminowych w produk- dobowego zalecanego poziomu spo|y- dla zwierzt i daje sygnaB wBa[cicielowi, tach spo|ywczych wykorzystywanych cia substancji czynnych. |e chcc dba o zdrowie swojego zwie- do  stworzenia karmy domowej jest de- rzcia, zmuszony jest wspomaga jego ficytowa w stosunku do zapotrzebowania Przekski |ywienie suplementami diety. i dlatego suplementy diety w tym przy- Przekski to najcz[ciej produkty, które Takie podej[cie do problemu suple- padku s niezbdne. Szczególnie zaleca- wBa[ciciel wykorzystuje dla poprawienia mentów diety jest bardzo niebezpiecz- ne s te suplementy diety, które s zró- swojej relacji z psem. W takich sytuacjach ne. Wykorzystujc w |ywieniu psa lub dBem wapnia, miedzi, cynku, witaminy jak szkolenie czy spacer s one bardzo kota gotowe komercyjne, peBnoporcjo- E i witamin z grupy B. Istniej sposoby wygodn metod budowania pozytyw- we karmy  zarówno suche, jak i mo- na uzupeBnianie diety we wszystkie skBad- nych zachowaD. Niestety, ich stosowanie PSAVA_2010_h ires_2.indd 1 30.11.10 15: 36 KWIECIEC " 4/2013 83 www.weterynaria.elamed.pl {YWIENIE WETERYNARIA W PRAKTYCE w nadmiarze mo|e by przyczyn nadwa- przewodu pokarmowego. Jedyna ogólna walescencji), aktywno[ fizyczn oraz gi i otyBo[ci, gdy| s to produkty o wyso- uwaga dotyczca tego typu gryzaków: aby warunki bytowania. Nale|y okre[li za- kiej zawarto[ci tBuszczu i wglowodanów, przedBu|y czas ich przydatno[ci do spo- potrzebowanie na wszystkie skBadniki które to wBa[nie skBadniki odpowiadaj |ycia, stosuje si na nich do[ agresywne od|ywcze, mineralne i witaminowe. za wysok atrakcyjno[ smakow prze- metody obróbki: termiczn i chemiczn. 2. Trzeba wybra surowce spo|ywcze, ksek. Wyedukowany wBa[ciciel, zdajcy Szczególnie ta ostatnia mo|e by nieko- które posBu| do przygotowania karmy, sobie spraw z zagro|enia, jakie stwarza- rzystna dla psa, gdy| u|yte zwizki che- pamitajc o urozmaiceniu karmy. j nadwaga i otyBo[, powinien traktowa miczne o charakterze konserwantów Mo|na stosowa surowce z wikszo[ci przekski jako dodatkowe zródBo ener- i przeciwutleniaczy mog powodowa grup produktów spo|ywczych. W przy- gii i uwzgldnia ich kaloryczno[ w bi- m.in. dolegliwo[ci |oBdkowe. Dlatego te| padku karm komercyjnych nale|y lansowaniu dobowego zapotrzebowania w przypadku zaobserwowania biegunki przestrzega ilo[ci zalecanych przez energetycznego swojego psa. lub innych objawów ze strony przewodu producenta. Komercyjnie produkowane przekski pokarmowego powinno si takie gryza- 3. W miar mo|liwo[ci nale|y zbilanso- dla psów zawieraj gBównie dwa skBadni- ki jak najszybciej odstawi. wa dobow dawk pokarmow pod ki, które sprawiaj, |e s to produkty wy- Bezpieczn form zajcia czasu psa ktem zawarto[ci wszystkich skBad- sokoenergetyczne. S to wglowodany w przypadku naszej nieobecno[ci ników od|ywczych, witaminowych (stosowane gBównie jako surowce umo|- w domu mog by specjalne zabaw- i mineralnych. Na tym etapie mo|na liwiajce formowanie przekski w po|- ki, np. wykonane z kauczuku lub inne- uwzgldnia dodatek suplementów dany ksztaBt) oraz tBuszcze, których za- go twardego, ale elastycznego tworzy- diety i innych skBadników bioaktyw- danie polega na poprawie smakowito[ci wa, które maj specjalnie przygotowane nych. Ten etap jest trudny dla osób, takiego jedzenia. Podawanie przeksek otwory, gdzie mo|emy wBo|y kawaBki które wcze[niej nie ukBadaBy dawki po- musi by zatem uwzgldnione w bilan- jedzenia. Pies, próbujc si do nich do- karmowej dla swojego psa, dlatego te| sie energetycznym dobowego zapotrze- sta, pracowicie spdza czas w samot- mo|na skorzysta z pomocy dietetyka bowania psa. no[ci, a wBa[ciciel ma pewno[, |e pod- weterynaryjnego, który zaproponuje Trzeba jednak pamita, |e w przeci- czas jego nieobecno[ci dom pozostaje kilka dawek pokarmowych. Wa|ne jest wieDstwie do peBnoporcjowej karmy dla bezpieczny. Stosowanie tego typu  wy- zdanie sobie sprawy, |e jednorazowo psa przekski nie s peBnowarto[ciowym peBniaczy czasu ma du|e znaczenie przygotowana dawka pokarmowa nie produktem. Poprzez wysok zawarto[ w przypadku szczenit i psów mBo- powinna by kopiowana na wszyst- tBuszczu i wglowodanów s dobrym no- dych, a z punktu widzenia |ywienia nie kie dni  powinna by urozmaicana [nikiem energii, ale nie zawieraj wszyst- ma wpBywu na zwikszenie w istotny i w miar mo|liwo[ci zawiera ró|ne kich pozostaBych skBadników od|yw- sposób energetyczno[ci dziennej daw- zamienniki, bdce zródBem skBadni- czych w wystarczajcych proporcjach. ki |ywieniowej. ków od|ywczych  pozwoli to unikn Std te| sBuszna obawa, |e nadmiar prze- Omawiajc temat przeksek, nale|y ewentualnych niedoborów wybranych ksek mo|e doprowadzi do nadwagi tak|e pomy[le o ewentualnych korzy- skBadników. W przypadku karm komer- i otyBo[ci przy pojawiajcych si obja- [ciach, które pies mo|e odnie[ w przy- cyjnych warto urozmaica ich rodzaje, wach niedoborów niektórych skBadników padku stosowania przeksek, które poza konsystencj, smak itp. od|ywczych. Z punktu widzenia dietety- warto[ci od|ywcz mog by zródBem Pi[miennictwo ka taka sytuacja bdzie trudna do zdia- zwizków biologicznie czynnych, wy- 1. Linder D.E., Freeman L.M., Morris P.: gnozowania tylko na podstawie oceny wierajcych ró|ne efekty prozdrowot- Theoretical evaluation of risk for nutritional sylwetki psa, który z pozoru je za du|o, ne. Przekski bdce zródBem fitozwiz- deficiency with caloric restriction in dogs. a jednak brakuje mu niektórych wa|nych ków, wBókna pokarmowego, skBadników  Vet. Q. , 2012, 123-129. skBadników od|ywczych. prebiotycznych czy wielonienasyconych 2. Dillitzer N., Becker N., Kienzle E.: Intake Problem przeksek w |ywieniu psów kwasów tBuszczowych s z pewno[ci cie- of minerals, traceelements and vitamins in bone and raw food rations in adult dogs. wi|e si tak|e z niewBa[ciw interpre- kaw i przynoszc efekt profilaktyczny  Br. J. Nutr. , 2011, 53-56. tacj przez wBa[cicieli produktów, jaki- form urozmaicenia diety psa. 3. Nap R.C., Hazewinkel H.A.: Growth and mi s gryzaki. Gryzak z zaBo|enia nie skeletal development in the dog in relation jest przeksk, gdy| zazwyczaj nie do- Podsumowanie to nutrition; a review.  Vet. Q. , 1994, 50-59. starcza warto[ci od|ywczych. Najpow- W ramach podsumowania, chcc prawi- 4. Hewson-Hughes A.K., Gilham M.S., Upton S.: The effect of dietary starch level szechniej wystpujc form gryzaków dBowo postpowa w trakcie przygotowa- on postprandial glucose and insulin concen- s wszelkiego rodzaju zwinite, spraso- nia karmy dla psa/kota lub korzystajc trations in cats and dogs.  Br. J. Nutr. , 2011, wane fragmenty [cigien i skór zwierzt z gotowych, komercyjnych i peBnopor- 105-109. rzeznych, które to fragmenty wcze[niej cjowych karm przemysBowych, nale|y zostaBy w specyficzny sposób przetwo- postpowa zgodnie z poni|szym sche- rzone. Tego typu gryzaki nie zawieraj matem: dr in|. Jacek Wilczak zbyt du|o Batwo przyswajalnej energii 1. Znajc mas ciaBa zwierzcia, nale|y Katedra Nauk Fizjologicznych i dlatego s bezpieczn form urozmaice- okre[li jego dobowe zapotrzebowanie WydziaB Medycyny Weterynaryjnej nia czasu psa. Dodatkowo w czasie |ucia na energi metaboliczn, uwzgld- SGGW w Warszawie dochodzi do wydzielania du|ej ilo[ci [li- niajc jego stan fizjologiczny (faza 02-776 Warszawa ny, która dziaBa regulacyjnie na funkcje rozwoju, ci|a, laktacja, okres rekon- ul. Nowoursynowska 159 KWIECIEC " 4/2013 84 www.weterynaria.elamed.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Grzeczne dziewczynki nie awansują Błędy popełniane przez kobiety, które nieświadomie niszczą własną
Największe błędy popełniane przez kobiety podczas seksu
52 błędy popełnianych przez mężczyzn podczas seksu
Najczęstsze błędy użytkowników komputerów
2 Najczęstrze błędy pomiaru RR
Najczęstsze błędy Jak napisać pracę magisterską
Grzeczne dziewczynki nie awansuja1 bledow popelnianych przez kobiety, ktore nieswiadomie niszcza wl
50 Błędów Popełnianych Przez Mężczyzn Podczas Seksu
Najczęstsze błędy logiczne u racjonalistów i ateistów
Bledy w zywienie kotow Nieznany
12 najczęstszych błędów, które popełniają rodzice
Przypadek rytualnego, podwójnego zabójstwa popełnionego przez wyznawców szatana
Grzeczne dziewczynki nie awansują 101 błędów popełnianych przez kobiety, które nieświadomie niszczą
Najczęściej popełniane błędy w umowach o prace projektowe i roboty budowlane
HIGIENA ŚRODKÓW ŻYWIENIA ZWIERZĄT
Chorzelewska K Błędy popełniane we wnioskach (2002)

więcej podobnych podstron