"Krzy�acy" - T.2 - Rozdzia� XXVI Dwaj je�d�cy zd��ali w�r�d wichru i nawalnego ju� chwilami d�d�u ku spychowskiej granicy: Zygfryd i Tolima. Ten ostatni odprowadza� Niemca z obawy, aby po drodze nie zabili go ch�opi czatownicy lub czelad� spychowska, p�on�ca ku niemu straszn� nienawi�ci� i zemst�. Zygfryd jecha� bez broni, ale i bez p�t. Burza, kt�r� gna� wicher, by�a ju� nad nimi. Kiedy niekiedy, gdy hukn�� niespodziany grzmot, konie przysiada�y na zadach. Oni jechali w g��bokim milczeniu zapad�ym w�do�em, nieraz z powodu ciasnoty drogi tak blisko siebie, �e strzemi� tr�ca�o o strzemi�. Tolima, przywyk�y od ca�ych lat do str�owania je�c�w, spogl�da� i teraz chwilami na Zygfryda bacznym okiem, jak gdyby mu chodzi�o o to, aby niespodzianie nie umkn�� - i dreszcz mimowolny przejmowa� go za ka�dym razem, albowiem wydawa�o mu si�, �e oczy Krzy�aka �wiec� w pomroce jak oczy z�ego ducha albo upiora. Przychodzi�o mu nawet do g�owy, aby go prze�egna�, ale na my�l, �e pod znakiem krzy�a mo�e mu zawyje nieludzkim g�osem i zmieniwszy si� w szkaradny kszta�t pocznie k�apa� z�bami, zdejmowa� go strach jeszcze wi�kszy. Stary wojownik, kt�ry umia� bi� w pojedynk� w ca�e kupy Niemc�w, jak jastrz�b bije w stado kuropatw - ba� si� jednak�e si� nieczystych i nie chcia� mie� z nimi do czynienia. Wola�by te� by� pokaza� Niemcowi po prostu dalsz� drog� i zawr�ci�, ale wstyd mu by�o samego siebie, wi�c odprowadzi� go a� do granicy. Tam, gdy dotarli do kra�ca spychowskiego lasu, nasta�a przerwa w d�d�u i chmury zaja�nia�y jakim� dziwnym ��tym �wiat�em. Uczyni�o si� widniej i oczy Zygfryda utraci�y �w poprzedni niesamowity blask. Ale w�wczas napad�a na Tolim� inna pokusa: "Kazali mi m�wi� sobie - odprowadzi� tego w�ciek�ego psa przezpiecznie a� do granicy, tom go i odprowadzi�; ale zali� ma on odjecha� bez pomsty i kary, �w kat pana mojego i jego dziecka, i czy nie by�by to godny a mi�y Bogu uczynek zg�adzi� go? Ej! nu�bym go pozwa� na �mier�? Nie ma ci on wprawdzie broni, ale o mil� zaraz, w pana Warcimowym dworzyszczu, dadz� mu przecie jaki miecz albo oksz� - i b�d� si� z nim potyka�. Da B�g, obal� go, a potem dor�n� jako przystoi i g�ow� w gnoju zakopi�!" Tak m�wi� do siebie Tolima i spogl�daj�c �akomie na Niemca j�� porusza� nozdrzami, jakby ju� zwietrzy� zapach �wie�ej krwi. I ci�ko musia� walczy� z t� ��dz�, ci�ko �ama� si� z sob�, a� dopiero gdy pomy�la�, �e Jurand nie do granicy tylko darowa� �ycie i wolno�� je�cowi i �e w takim razie na nic by si� nie przyda� pa�ski �wi�ty uczynek i zmniejszy�aby si� za niego nagroda niebieska, przezwyci�y� si� wreszcie i powstrzymawszy konia rzek�: - Oto granica nasza, a i do waszej niedaleko. Jed��e wolny, a je�li ci� zgryzota nie zd�awi i piorun boski nie do�cignie, to od ludzi nic ci nie grozi. I to rzek�szy zawr�ci�, a tamten pojecha� przed siebie z jak�� dzik� skamienia�o�ci� w twarzy nie odezwawszy si� ani jednym s�owem i jakby nie s�ysz�c, �e kto� do niego przem�wi�. I jecha� dalej szerszym ju� go�ci�cem, rzek�by�, pogr��on we �nie. Kr�tka by�a przerwa w burzy i kr�tko trwa�o rozja�nienie. �ciemni�o si� zn�w tak, i� rzek�by�, na �wiat pad� mrok wieczorny i chmury zst�pi�y nisko, prawie nad sam b�r. Z g�ry dochodzi� z�owrogi pomruk i jakby niecierpliwy syk i warczenie piorun�w, kt�re hamowa� jeszcze anio� burzy. Ale b�yskawice roz�wieca�y ju� co chwila o�lepiaj�cym blaskiem gro�ne niebo i przera�on� ziemi� i w�wczas wida� by�o szerok� drog� id�c� w�r�d dw�ch czarnych �cian boru, na niej za� w po�rodku samotnego je�d�ca na koniu. Zygfryd jecha� na wp� przytomny, trawiony przez gor�czk�. Rozpacz �r�ca mu dusz� od czasu �mierci Rotgiera, zbrodnie pope�nione przez zemst�, zgryzoty, przera�aj�ce widzenia, duszne targaniny zm�ci�y jego umys� ju� od dawna do tego stopnia, �e z najwi�kszym tylko wysi�kiem broni� si� szale�stwu, a chwilami nawet mu si� poddawa�. �wie�o za� - i trudy podr�y pod tward� r�k� Czecha, i noc sp�dzona w spychowskim wi�zieniu, i niepewno�� losu, a nade wszystko �w nies�ychany, nadludzki niemal czyn �aski i mi�osierdzia, kt�ry po prostu go przerazi�, wszystko to potarga�o go do ostatka. Chwilami t�a�a i krzep�a w nim my�l, tak �e zupe�nie traci� rozpoznanie, co si� z nim dzieje, ale potem zn�w gor�czka budzi�a go i zarazem budzi�a w nim jakie� g�uche poczucie rozpaczy, zatraty, zguby - poczucie, �e wszystko ju� min�o, zgas�o, sko�czy�o si�, �e nadszed� jaki� kres, �e naok� jeno noc i noc, i nico��, i jakby jaka� otch�a� okropna wype�niona przera�eniem, ku kt�rej musi jednak i��. - Id�! id�! - szepn�� mu nagle nad uchem jaki� g�os. A on obejrza� si� - i ujrza� �mier�. Sama kszta�tu ko�ciotrupa, siedz�c na ko�ciotrupie ko�skim, sun�a tu� obok, bia�a i klekoc�ca ko�ciami. - Jeste�? - zapyta� Krzy�ak. - Jestem. Id�! id�! Ale w tej chwili spostrzeg�, �e z drugiej strony ma tak�e towarzysza: strzemi� w strzemi� jecha� jaki� tw�r cia�em podobny do cz�owieka, ale z nieludzk� twarz�, g�ow� mia� bowiem zwierz�c�, ze stoj�cymi uszami, d�ug�, spiczast� i pokryt� czarn� sier�ci�. - Kto� ty? - zawo�a� Zygfryd. �w za�, zamiast odpowiedzie�, pokaza� mu z�by i pocz�� g�ucho warcze�. Zygfryd zamkn�� oczy, ale natychmiast us�ysza� pot�niejszy chrz�st ko�ci i g�os m�wi�cy mu w samo ucho: - Czas! czas! �piesz si�! id�! I odpowiedzia�: - Id�!. Ale odpowied� ta wysz�a z jego piersi tak, jakby j� da� kto inny. Potem, rzek�by�, popychany jak�� nieprzepart� zewn�trzn� si��, zsiad� z konia i zdj�� z niego wysokie rycerskie siod�o, a nast�pnie uzd�. Towarzysze zsiad�szy tak�e nie odst�pili go ani na mgnienie oka - i zawiedli ze �rodka drogi na skraj boru. Tam czarny upi�r pochyli� mu ga��� i pom�g� przywi�za� do niej rzemie� uzdy. - �piesz si�! - szepn�a �mier�. - �piesz si�! - zaszumia�y jakie� g�osy w wierzcho�kach drzew. Zygfryd, pogr��ony jakby we �nie, przewl�k� drugi lejc przez sprz�czk�, uczyni� p�tl� - i wst�piwszy na siod�o, kt�re z�o�y� poprzednio pod drzewem, za�o�y� j� sobie na szyj�. - Odepchnij siod�o!... ju�! Aa! Tr�cone nog� siod�o potoczy�o si� o kilka krok�w i cia�o nieszcz�snego Krzy�aka zwis�o ci�ko. Przez jedno mgnienie oka wyda�o mu si�, �e s�yszy jaki� chrapliwy, st�umiony ryk i �e �w ohydny upi�r rzuci� si� na niego, zako�ysa� nim i pocz�� z�bami szarpa� mu piersi, aby uk�si� go w serce. Ale potem gasn�ce jego �renice ujrza�y jeszcze co innego: oto �mier� rozp�yn�a si� w jaki� bia�awy ob�ok, kt�ry z wolna posun�� si� ku niemu, obj�� go, ogarn��, otoczy� i zakry� wreszcie wszystko okropn�, nieprzenikliw� zas�on�. W tej chwili burza rozszala�a si� z niezmiern� w�ciek�o�ci�. Piorun hukn�� w �rodek drogi z tak straszliwym �oskotem, jakby ziemia zapada�a si� w posadach. Ca�y b�r ugi�� si� pod wichrem. Szum, �wist, wycie, skrzypienie pni i trzask �amanych ga��zi wype�ni�y g��bie le�ne. Fale d�d�u gnane wichrem przes�oni�y �wiat - i tylko w czasie kr�tkich krwawych b�yskawic mo�na by�o dojrze� rozhu�tany dziko nad drog� trup Zygfryda. Nazajutrz t� sam� drog� posuwa� si� do�� liczny orszak. Na przodzie jecha�a Jagienka z Sieciech�wn� i Czechem, za nimi sz�y wozy, otoczone przez czterech zbrojnych w kusze i miecze pacho�k�w. Z wo�nic�w ka�dy mia� te� obok siebie oszczep i siekier�, nie licz�c okutych wide� i innych narz�dzi w drodze przydatnych. Potrzebne to by�o tak dla obrony od dzikiego zwierza, jak od kup rozb�jniczych, kt�re wiecznie grasowa�y na krzy�ackiej granicy, a na kt�re gorzko si� skar�y� wielkiemu mistrzowi Jagie��o i w listach, i osobi�cie na zjazdach w Raci��u. Ale maj�c ludzi sprawnych i dobry sprz�t obronny mo�na si� by�o ich nie l�ka�, poczet wi�c jecha� ufny w siebie i wolny od obaw. Po wczorajszej burzy nasta� dzie� przecudny, rze�wy, cichy i tak jasny, �e tam, gdzie nie by�o cienia, oczy podr�nych mru�y�y si� od zbytniego blasku. �aden li�� nie porusza� si� na drzewach, a z ka�dego zwiesza�y si� wielkie krople d�d�u, mieni�ce si� t�cz� w s�o�cu. W�r�d sosnowych igie� b�yszcza�y jakby wielkie diamenty. Ulewa potworzy�a na go�ci�cu ma�e strumyki, kt�re sp�ywa�y z weso�ym szelestem ku ni�szym miejscem, tworz�c we wg��bieniach p�ytkie jeziorka. Ca�a okolica by�a zroszona, mokra, ale �miej�ca si� w porannej jasno�ci. W takie poranki rado�� ogarnia i serce ludzkie, wi�c wo�nice i parobcy pod�piewywali sobie z cicha, dziwi�c si� milczeniu, kt�re panowa�o mi�dzy jad�cymi na przedzie. Oni za� milczeli, bo na duszy Jagienki osiad�a ci�ka troska. W �yciu jej co� si� sko�czy�o, co� z�ama�o i dziewczyna, chocia� nie bardzo bieg�a w rozmy�laniu i nie umiej�ca wypowiedzie� sobie wyra�nie, co si� w niej dzieje i co si� jej wydaje, czu�a jednak, �e wszystko, czym dotychczas �y�a, zawiod�o i posz�o na marne, �e rozwia�a si� w niej wszelka nadzieja, jako poranna mg�a rozwiewa si� nad polami, �e wszystkiego trzeba si� b�dzie wyrzec, wszystkiego zaniecha�, o wszystkim zapomnie� i zacz�� �ycie jakby ca�kiem nowe. My�la�a te�, �e cho�by z woli Bo�ej nie by�o ono ca�kiem z�e, jednak�e nie mo�e by� inne, jeno smutne, a w �adnym razie nie tak dobre, jak mog�oby by� to, kt�re si� w�a�nie sko�czy�o. I �al niezmierny �ciska� jej serce po owej zamkni�tej raz na zawsze przesz�o�ci i podnosi� si� strumieniem �ez do oczu. Ale nie chcia�a p�aka�; bo i bez tego czu�a jakby w dodatku do ca�ego brzemienia, kt�re jej gniot�o dusz�, jeszcze i wstyd. Wola�aby by�a nigdy nie wyje�d�a� ze Zaorzelic, byle tak nie wraca� teraz ze Spychowa. Bo �e tu przyjecha�a nie tylko dlatego, �e nie wiedzia�a, co czyni� po �mierci opata, i nie tylko dlatego, by Cztanowi i Wilkowi odj�� przyczyn� do napa�ci na Zgorzelice, tego nie mog�a przed sob� zaprze�! Nie! Wiedzia� o tym i Ma�ko, kt�ry te� nie z tego powodu j� bra�, a dowie si� niechybnie i Zbyszko. Na t� my�l zapa�a�y jej policzki i gorycz zala�a serce. "Nie by�am ci do�� harda - m�wi�a sobie w duszy - a teraz mam, czegom chcia�a." I do troski, do niepewno�ci jutra, do zgry�liwego smutku i do niezg��bionego �alu po przesz�o�ci do��czy�o si� upokorzenie. Ale dalszy przebieg ci�kich my�li przerwa� jej jaki� cz�owiek nadchodz�cy z przeciwka. Czech, maj�cy na wszystko baczne oko, ruszy� te� koniem ku niemu i z kuszy na ramieniu, z torby borsuczej i z pi�r s�jki na czapce pozna� w nim borowego. - Hej, a kto� jest? st�j! - zawo�a� jednak dla pewno�ci. �w zbli�y� si� po�piesznie i z obliczem poruszonym, jakie miewaj� zwykle ludzie, kt�rzy chc� co� niezwyk�ego oznajmi�, zawo�a�: - Cz�owiek przed warni wisi nade drog�! Czech wi�c zaniepokoi� si�, czy to nie jaka� sprawa zb�jecka, i pocz�� pyta� �ywo: - Daleko st�d? - Na strzelenie z kuszy. Nad sam� drog�. - Nikogo przy nim? - Nikogo. Sp�oszy�em jeno wilka, kt�ry go obw�chiwa�. Wzmianka o wilku uspokoi�a Hlaw�, dowodzi�a bowiem, �e w pobli�u nie by�o ludzi ni �adnej zasadzki. Tymczasem Jagienka rzek�a: - Obacz, co to jest. Hlawa skoczy� przed siebie, a po chwili powr�ci� jeszcze szybciej. - Zygfryd wisi! - zawo�a� osadzaj�c przed Jagienk� konia. - W imi� Ojca i Syna; i Ducha! Zygfryd? Krzy�ak? - Krzy�ak! Na u�dzienicy si� powiesi�! - Sam? - Sam, wida�, bo siod�o le�y wedle niego. Gdyby to zb�je uczynili, byliby go po prostu zabili - i siod�o byliby zabrali, bo zacne. - Jako�e przejedziem? - Nie jed�my tam, nie jed�my! - pocz�a wo�a� boja�liwa Anula Sieciech�wna. - Jeszcze si� co do nas przyczepi! Jagienka przel�k�a si� nieco tak�e, gdy� wierzy�a, �e ko�o trupa samob�jcy zbieraj� si� ca�ymi gromadami duchy paskudne, ale Hlawa, kt�ry by� zuchwa�y i niczego si� nie boj�cy, rzek�: - O wa! By�em blisko niego, a nawet tr�ci�em go oszczepem - i jako� nie czuj� diab�a na karku. - Nie blu�nij! - zawo�a�a Jagienka. Nie blu�ni� - odpowiedzia� Czech - jeno ufam w moc Bo��. Wszelako, je�li si� boicie, to mo�na borem objecha�. Sieciech�wna pocz�a prosi�, by objecha�, ale Jagienka namy�liwszy si� przez chwil�, rzek�a: - Ej! nie godzi si� umar�ego nie pogrze��! Krze�cija�ski to uczynek, od Pana Jezusa nakazany, a to przecie cz�owiek. - Ba, ale Krzy�ak, wisielec i kat! Kruki i wilcy si� nim zajm�. - Nie powiedaj byle czego! Za winy B�g go b�dzie s�dzi�, my za� uczy�my swoje. Nie przyczepi si� te� do nas nijakie z�o, je�li pobo�ne przykazanie spe�nimy. - Ha! to niech si� i stanie wedle waszej woli - odrzek� Czech. I wyda� odpowiedni rozkaz parobkom, kt�rego pos�uchali z oci�ganiem si� i �e wstr�tem. Boj�c si� jednak�e Hlawy pobrali, w niedostatku �opat, wid�y i topory dla wybrania do�u w ziemi i poszli. Czech uda� si� te� z nimi dla przyk�adu i prze�egnawszy si� przeci�� w�asnor�cznie rzemie�, na kt�rym trup wisia�. Zygfryda twarz zb��kitnia�a ju� na powietrzu i wygl�da� do�� okropnie, albowiem oczy; mia� nie zamkni�te i przera�one, usta za� otwarte jakby dla z�apania ostatniego tchu. Pr�dko wi�c wykopali tu� obok d� i zepchn�li do niego cia�o r�koje�ciami wide�, twarz� do ziemi, po czym przysypawszy je, pocz�li szuka� kamieni, by� bowiem obyczaj odwieczny, �e pokrywano nimi samob�jc�w, inaczej bowiem wstawali nocami i przeszkadzali podr�nym. Kamieni by�o dosy� i na drodze, i mi�dzy mchami le�nymi, wkr�tce wi�c uros�a nad Krzy�akiem kopiasta mogi�a, a potem Hlawa wyci�� siekier� na pniu sosny krzy�, co uczyni� nie dla Zygfryda, lecz aby z�e duchy nie zbiera�y si� w tym. miejscu, i wr�ci� do orszaku. - Dusza w piekle, a cia�o ju� w ziemi - rzek� do Jagienki. - Mo�em teraz jecha�. I ruszyli. Jednak�e Jagienka przeje�d�aj�c udar�a ga��zk� so�niny i cisn�a j� na kamienie, a za przyk�adem pani uczynili tak samo wszyscy inni, bo i to nakazywa� tak�e oby czaj. D�ugi czas jechali w zadumie, rozmy�laj�c o tym z�owrogim mnichu-rycerzu, o karze, jaka go dosi�g�a, a wreszcie Jagienka rzek�a: - Sprawiedliwo�� boska nie folguje. I nie godzi si� nawet "Wieczny odpoczynek" za niego odm�wi�, bo dla niego nie masz zmi�owania. - Lito�ciw� macie i tak dusz�, �e�cie kazali go pogrze�� - odpowiedzia� Czech. A nast�pnie zacz�� m�wi� z pewnym wahaniem: - Ludzie prawi�, ba! mo�e i nie ludzie, jeno czarownice i czarowniki, �e niby powr�z albo te� rzemie� z wisielca daje jakowe� szcz�cie we wszystkim, ale nic wzi��em rzemienia z Zygfryda, bo ja dla was nie od czarnoksi�stwa, tylko od Pana Jezusowej mocy szcz�cia wygl�dam. Jagienka nie odrzek�a na razie nic i po chwili dopiero, westchn�wszy kilkakro�, rzek�a jakby sama do siebie: - Hej! Moje szcz�cie za mn�, nie przede mn�!