ÿþA c t a U n i v e r s i t a t i s W r a t i s l a v i e n s i s N o 2 2 2 9
" t o m 1 4 " W r o c Ba w 2 0 0 0
R E N A T A R O D A K
U n i w e r s y t e t J a g i e l l o Ds k i
F r a z e m y
j a k o e m o t y w n e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e
P r z e d s t a w i e n i e f r a z e m ó w j a k o e m o t y w n y c h o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h j e s t
p r ó b u k a z a n i a , w j a k i s p o s ó b z a p o m o c t y c h w Ba [n i e j e d n o s t e k r e a l i z o w a n e s
f u n k c j e w y r a |a n i a e m o c j i w j z y k u .
P r o p o n o w a n e w l i t e r a t u r z e j z y k o z n a w c z e j k l a s y f i k a c j e e m o c j i , o p a r t e n a
o p i s a c h i c h p r z e j a w ó w ( n p . n a t |e n i e , b a r w a , d r |e n i e g Bo s u , t e m p o w y p o w i e d z i ,
i n t e n s y w n o [ g e s t ó w j e j t o w a r z y s z c y c h i t p . ) c z y t e | n a k o m u n i k o w a n i u o s w o -
i c h e m o c j a c h z w y k o r z y s t a n i e m n a z w s t a n ó w u c z u c i o w y c h , o k a z u j s i n i e w y -
s t a r c z a j c e . Z p o w o d u b r a k u m o |l i w o [c i w e r y f i k a c j i r z e c z y w i s t y c h o d c z u
n a d a w c y , t w o r z c e g o d a n y a k t m o w y , a n a l i z i e j z y k o z n a w c z e j m o |e p o d l e g a
t y l k o t o , c o z a p o m o c [r o d k ó w j z y k o w y c h z o s t a Bo w y r a |o n e . I n t e r p r e t a c j a
f u n k c j i e m o t y w n y c h n i e j e s t p o n a d t o m o |l i w a b e z d o k Ba d n e j a n a l i z y s y t u a c j i
p r a g m a t y c z n e j , w k t ó r e j f u n k c j e t e s r e a l i z o w a n e .
E m o t y w n o [ r o z p a t r u j e m y w i c z a A l e k s y m A w d i e j e w e m j a k o o d r b n k a -
t e g o r i f u n k c j i p r a g m a t y c z n y c h , k t ó r a w y r a |a o c e n i n t e l e k t u a l n w r a z z e s t o -
s u n k i e m u c z u c i o w y m n a d a w c y d o p r z e d s t a w i o n e g o s t a n u r z e c z y , a j a k d a l e j p i -
s z e : d w u k i e r u n k o w o [ f u n k c j i w y r a |e n i a e m o c j i z w i z a n a j e s t z o g ó l n z a s a d
w a r t o [c i o w a n i a [w i a t a p r z e z c z Bo w i e k a ( A w d i e j e w 1 9 8 7 : 1 1 7 ) . P o d o b n i e S t a n i -
s Ba w G r a b i a s z a u w a |a , |e e m o c j o n a l n o [ n i e d o t y c z y r e a l n o [c i , l e c z j e s t w y r a -
z e m t e g o , c z y n a d a w c a u c z u c i o w o a k c e p t u j e t r e [ k o m u n i k a t u , c z y t e | n i e , i w i -
|e s i z w a r t o [c i o w a n i e m ( G r a b i a s 1 9 8 1 : 3 1 ) . I s t o t n e j e s t t a k |e z a Bo |e n i e A . A w -
d i e j e w a , |e k a |d e w y p o w i e d z e n i e w y r a |a j c e t r e [ e m o t y w n z a w i e r a o b l i g a t o -
r y j n i e w a r t o [c i o w a n i e i n t e l e k t u a l n e , p r z y c z y m r e l a c j a t a n i e j e s t p r z e s t a w n a ,
g d y | i s t n i e j t a k i e w a r t o [c i o w a n i a i n t e l e k t u a l n e , k t ó r e n i e r e a l i z u j f u n k c j i w y -
r a |a n i a e m o c j i ( A w d i e j e w 1 9 8 7 : 1 1 7 ) . P o z w a l a t o z a Bo |y , |e e m o c j a s t a n o w i
n a d w y |k w a r t o [c i o w a n i a , p o n i e w a | w a r t o [c i o w a n i e m o |n a w y r a z i s e m a n t y c z -
n i e , e m o c j z a [ t y l k o p r a g m a t y c z n i e .
D l a p r z e j r z y s t o [c i c h a r a k t e r y s t y k i f r a z e m ó w j a k o e m o t y w n y c h o p e r a t o r ó w
i n t e r a k c y j n y c h k o n i e c z n e s p e w n e u s t a l e n i a t e r m i n o l o g i c z n e . W y j a [n i a j c , j a k i e
j e d n o s t k i o k r e [l a m y m i a n e m f r a z e m ó w , p r o p o n u j e m y w y k o r z y s t a r o b o c z d e -
f i n i c j w y j [c i o w , z a p r o p o n o w a n p r z e z W o j c i e c h a C h l e b d w j e g o m o n o g r a f i i .
1 8 8 R E N A T A R O D A K
S Bu s z n i e z r e z y g n o w a B o n z z a Bo |e D f r a z e o l o g i i t r a d y c y j n e j , o d r z u c a j c k r y t e r i u m
f o r m a l n e d z i e l e n i a f r a z e o l o g i z m ó w n a w y r a |e n i a , z w r o t y , f r a z y , a t a k |e k r y t e -
r i u m s e m a n t y c z n e p o d z i a Bu z w i z k ó w f r a z e o l o g i c z n y c h n a s t a Be , Bc z l i w e i l u zn e
( C h l e b d a 1 9 9 1 : 8 i n . ) . I s t o t n e j e s t o d m i e n n e s p o j r z e n i e W . C h l e b d y n a z j a w i s k a
f r a z e o l o g i c z n e i z w r ó c e n i e u w a g i n a w s z e l k i e u w a r u n k o w a n i a w y p o w i e d z i , n i e -
z n a n e f r a z e o l o g i i t r a d y c y j n e j , a s t a n o w i c e p r z e s Ba n k i d o u k o n s t y t u o w a n i a s i
f r a z e o l o g i i p r a g m a t y c z n e j ( p o r . C h l e b d a 1 9 9 1 : 2 3 - 2 6 ) . J a k o f r a z e m o k r e [l a m y
w i c k a |d y n i e z a l e |n i e o d j e g o s t a t u s u s e m a n t y c z n e g o i s t r u k t u r y f o r m a l n e j
z n a k j z y k o w y , s t a n o w i c y n a z w p o t e n c j a Bu t r e [c i o w e g o ( p o j c i a ) , k t ó r w d a -
n e j s y t u a c j i [ . . . ] m ó w i c y p r z y w o Bu j e ( o d t w a r z a ) w c h a r a k t e r z e j e g o w z g l d n i e
s t a Be g o s y m b o l u ( C h l e b d a 1 9 9 1 : 2 7 ) . N a m o c y t e j d e f i n i c j i f r a z e m a m i n a z y w a
b d z i e m y k o n s t r u k c j e t y p u : n a s z c z ê Sc i e , n i e s t e t y , o B o ¿ e , n a l i t o Sæ b o s k ¹ , j e s z c z e
c z e g o , n i e c h t o l i c h o , c o S p o d o b n e g o , n i e c h s z l a g t r a f i , n o n i e i t p . W c e l u p e Bn i e j -
s z e g o o p i s u f r a z e m ó w k o n i e c z n e j e s t j e d n a k w p r o w a d z e n i e d o d a t k o w y c h z a Bo -
|e D i k r y t e r i ó w i c h w y o d r b n i a n i a , o c z y m w d a l s z e j c z [c i a r t y k u Bu .
Z p u n k t u w i d z e n i a g r a m a t y k i f u n k c j o n a l n e j z a k Ba d a s i i s t n i e n i e t r z e c h p o -
z i o m ó w w j z y k u :
I . P o z i o m i d e a c y j n y ( p r z e d s t a w i e n i o w y ) s t a n o w i t r z o n g r a m a t y k i ,
n a k t ó r y m z a p o m o c t e r m ó w , c z y l i j e d n o s t e k p r z e d s t a w i a j c y c h d a n e g o j z y -
k a o r a z r e g u B i c h Bc z e n i a , t w o r z o n e s j e d n o s t k i k o m u n i k a c y j n e w p o s t a c i w y -
p o w i e d z e D. I c h z a s a d n i c z f u n k c j j e s t p r z e d s t a w i e n i e r o z m a i t y c h s t a n ó w r z e c z y ,
j a k i e p o w s t a j w r z e c z y w i s t o [c i l u b w w y o b r a zn i m ó w i c e g o .
I I . P o z i o m i n t e r a k c y j n y z a p e w n i a f u n k c j o n o w a n i e j z y k a j a k o d i a -
l o g u . J e s t t o p o z i o m d z i a Ba n i a o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h , k t ó r e p r z e i s t a c z a -
j w y p o w i e d z e n i a w a k t y m o w y . F u n k c j o p e r a t o r ó w m o g p e Bn i p o j e d y n c z e
w y r a z y , z w i z k i w y r a z o w e , a n a w e t c a Be k o n s t r u k c j e .
I I I . P o z i o m t e k s t o w y d o t y c z y g a t u n k o w e j o r g a n i z a c j i t e k s t u , j e s t t o
p o z i o m d z i a Ba n i a o p e r a t o r ó w t e k s t o w y c h . O b e j m u j e g Bó w n i e [r o d k i s t y l i s t y c z n e ,
k t ó r y c h z a s t o s o w a n i e z m i e n i a c h a r a k t e r p r z e k a z u i n f o r m a c y j n e g o , n i e z m i e n i a -
j c p r z y t y m s e n s u s a m e g o w y p o w i e d z e n i a .
T e r m y s j e d n o s t k a m i j z y k a n i o s c y m i d w a t y p y z n a c z e D: z n a c z e n i e k a t e -
g o r i a l n e i z n a c z e n i e l e k s y k a l n e . Z k o l e i j e d n o s t k i f u n k c j o n u j c e j a k o o p e r a t o r y
( k t ó r e m o g Bc z y i m o d y f i k o w a t e r m y ) , p r z y z a c h o w a n i u k a t e g o r i i f o r m a l -
n y c h , w n o s z t y l k o z n a c z e n i a k a t e g o r i a l n e . P o r ó w n a j m y n a p r z y k Ba d w y p o w i e -
d z e n i a :
( 1 ) W w y p a d k u , n a s z c z ê Sc i e , n i e b y ³ o o f i a r Sm i e r t e l n y c h .
( 2 ) Z a c z ¹ ³ s i ê o k r e s w y t ê ¿ o n y c h p r a c p o l o w y c h , n a s z c z ê Sc i e , a u r a s p r z y j a ³ a
r o l n i k o m .
( 3 ) M u s i a ³ a m w r a c a æ t a k s ó w k ¹ , w z i ê ³ a m , n a s z c z ê Sc i e , w i ê c e j p i e n i ê d z y .
W p r z y t o c z o n y c h w y p o w i e d z e n i a c h p r z y w o By w a n y j e s t f r a z e m n a s z c z ê Sc i e . O d -
n i e s i e n i e d o l e k s e m u s z c z ê Sc i e j e s t p o z o r n e , o z n a c z e n i u l e k s y k a l n y m b o w i e m
F r a z e m y j a k o e m o t y w n e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e 1 8 9
m o |n a m ó w i t u t y l k o w s e n s i e p o c h o d z e n i a t e j j e d n o s t k i , a n i e f u n k c j i , j a k
o b e c n i e p e Bn i w p o d a n y c h w y p o w i e d z e n i a c h . A n a l i z a w s k a z u j e , i | z a s t o s o w a n i e
f r a z e m u w p o s t a c i k o n s t r u k c j i p r z y i m k o w e j n a s z c z ê Sc i e p r z e k s z t a Bc a d a n e w y -
p o w i e d z e n i a w o c e n i a j c e / e k s p r e s y w n e a k t y m o w y o k a t e g o r i a l n y m z n a c z e n i u
p o z y t y w n e j e m o c j i . J e s z c z e l e p i e j r o z b i e |n o [ m i d z y z n a c z e n i e m l e k s y k a l n y m
d a n e j k o n s t r u k c j i a j e j z n a c z e n i e m j a k o o p e r a t o r a i l u s t r u j f r a z e m y t y p u : c h w a -
³ a B o g u , d z i ê k i B o g u , o M a t k o i t p .
B i o r c p o d u w a g m a t e r i a B j z y k o w y , j a k i s t a n o w i f r a z e m y , m o |n a p r z y p u -
s z c z a , |e w y s t p u j o n e n a w s z y s t k i c h t r z e c h p o z i o m a c h f u n k c j o n o w a n i a j z y -
k a . W j a k i s p o s ó b r e a l i z o w a n e s n a p o z i o m i e i d e a c y j n y m , p o z o s t a j e j e d n a k j e -
s z c z e p y t a n i e m . D o u s t a l e n i a i c h f u n k c j i n a p o z i o m i e p r z e d s t a w i e n i o w y m k o -
n i e c z n e j e s t z b a d a n i e s z e r s z e g o r e p e r t u a r u f r a z e m ó w . N a p o z i o m i e i n t e r a k c y j -
n y m , n a j b a r d z i e j n a s i n t e r e s u j c y m , p e Bn i f u n k c j r o z m a i t y c h o p e r a t o r ó w ,
r e a l i z u j c y c h r ó |n e t y p y f u n k c j i p r a g m a t y c z n y c h , c o p r z e d s t a w i a m y d a l e j , o g r a -
n i c z a j c s i d o a n a l i z y f u n k c j i w y r a |a n i a e m o c j i . J a k w y n i k a z p o c z y n i o n y c h o b -
s e r w a c j i , n a p o z i o m i e t e k s t o w y m f r a z e m y p e Bn i f u n k c j o p e r a t o r ó w t e k s t o w y c h ,
o d z w i e r c i e d l a j c z w y c z a j o w y s y s t e m o r g a n i z a c j i t e k s t u . S t o s o w a n i e o k r e [l o n e -
g o t y p u f r a z e m ó w u m o |l i w i a k r e o w a n i e p o s z c z e g ó l n y c h g a t u n k ó w t e k s t u .
C h a r a k t e r y s t y k a
e m o t y w n y c h o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h
F u n k c j a w y r a |a n i a e m o c j i j e s t j e d n z t r u d n i e j s z y c h d o s k l a s y f i k o w a n i a
f u n k c j i p r a g m a t y c z n y c h , c z s t o b o w i e m n i e Ba t w o o k r e [l i g r a n i c m i d z y w a r -
t o [c i o w a n i e m b e z e m o c j i a f a k t y c z n e m o c j . I s t n i e j l e k s e m y i k o n s t r u k c j e a n a -
l i t y c z n e n a c e c h o w a n e e m o c j o n a l n i e , p r z y c z y m n a c e c h o w a n i e m o |e b y b e z p o -
[r e d n i o z a k o d o w a n e w j z y k u , n p . : g ³ u p i , d u r e ñ , g ³ u p i a g ê S l u b t e | w y r a |a n e
p o [r e d n i o . F u n k c j o n u j e p o n a d t o s p e c y f i c z n a g r u p a o k r e [l e D p r e d e s t y n o w a n y c h
d o w y r a |a n i a e m o c j i . N a l e | d o n i c h m i d z y i n n y m i : f r a z e m y i o p e r a t o r y l e k s y -
k a l n e , j a k : w y k r z y k n i k i , m o d u l a n t y i n i e k t ó r e p a r t y k u By . J a k i e k o n k r e t n i e e m o -
c j e w e r b a l i z o w a n e s z a p o m o c f r a z e m ó w i o p e r a t o r ó w l e k s y k a l n y c h , n i e m o |-
n a s t w i e r d z i b e z p r z e p r o w a d z e n i a w n i k l i w e j a n a l i z y s y t u a c j i p r a g m a t y c z n e j . Z a -
k Ba d a j c j e d n a k |e i c h p r e d y s p o z y c j e d o p e Bn i e n i a t y c h w Ba [n i e f u n k c j i , p r z y j r z y j -
m y s i p e w n e m u o g ó l n e m u s c h e m a t o w i i c h d z i a Ba n i a j a k o o p e r a t o r ó w b e z
p r e c y z o w a n i a t y p ó w f u n k c j i e m o t y w n y c h .
P r z y j t w c z e [n i e j d e f i n i c j u z u p e Bn i a j j e s z c z e d w a z a s a d n i c z e k r y t e r i a w y -
o d r b n i a n i a f r a z e m ó w p r o p o n o w a n e p r z e z A . A w d i e j e w a ( 1 9 9 9 ) :
1 ) f u n k c j o n o w a n i e f r a z e m u w b e z p o [r e d n i e j i n t e r a k c j i l u b w o p i s i e i n t e r a k c j i ,
2 ) a u t o s y t u a c y j n o [ f r a z e m ó w .
P i e r w s z e k r y t e r i u m f o r m a l n e p o z w a l a o d r ó |n i a t z w . f r a z e m y w B a [c i -
w e ` f u n k c j o n u j c e t y l k o w b e z p o [r e d n i e j i n t e r a k c j i o r a z f r a z e m y f u n k -
1 9 0 R E N A T A R O D A K
c j o n a l n e ` m o g c e w y s t p o w a w o p i s i e i n t e r a k c j i . S p o s o b e m w e r y f i k a c j i
m o |e b y t u p r ó b a t r a n s p o z y c j i f r a z e m ó w w z d a n i u : X p o w i e d z i a ³ , ¿ e . . . P o r ó w -
n a j m y n p . :
* X p o w i e d z i a ³ , |e a l e j a j a
* X p o w i e d z i a ³ , ¿ e n o r z e c z y w i Sc i e
* X p o w i e d z i a ³ , ¿ e o B o ¿ e
l u b a k c e p t o w a l n e :
X p o w i e d z i a ³ , ¿ e r o b i s z m n i e w k o n i a
X p o w i e d z i a ³ , ¿ e s z l a g g o t r a f i a . . .
T e s t t r a n s f o r m a c j i w s k a z u j e , |e t a m , g d z i e o p i s i n t e r a k c j i j e s t m o |l i w y , m a m y d o
c z y n i e n i a z f r a z e m a m i f u n k c j o n a l n y m i , c z y l i z w y r a |e n i a m i , k t ó r e z a w i e r a j
p r o j e k c j t y p u i n t e r a k c j i . U z n a n i e d a n e g o w y r a |e n i a z a f r a z e m f u n k c j o n a l n y
u w a r u n k o w a n e j e s t j e d n a k j e g o u w i k Ba n i e m s y t u a c y j n y m . D o m i a n a f r a z e m u p r e -
t e n d u j p o n a d t o t y l k o t e w y r a |e n i a , k t ó r e w w y p o w i e d z e n i u n i e m o g b y w c a -
Bo [c i z a s z e r e g o w a n e f u n k c j o n a l n i e j a k o c z [ m o w y c z y c z Bo n z d a n i a . D l a t e g o
w y r a |e n i a w p o d a n y c h d a l e j p r z y k Ba d a c h , c h o c i a | p o z o r n i e r e p r o d u k o w a n e , n i e
s w e d Bu g p r z y j t y c h k r y t e r i ó w f r a z e m a m i :
( 4 ) T e n p r o j e k t j e s t d o n i c z e g o . ( f u n k c . p r z y m i o t n i k )
( 5 ) D o n i c z e g o s ¹ t e t w o j e z a r o b k i .
( 6 ) W i e s z c o , g ó w n o m n i e t o o b c h o d z i . ( f u n k c . z a i m e k )
( 7 ) N a h a r o w a ³ e m s i ê i g ó w n o z t e g o m a m .
F r a z e m y j a k o o p e r a t o r y d z i a Ba j n a e m p i r y c z n i e w y z n a c z a n y c h f r a g m e n t a c h
w y p o w i e d z e n i a , m i n i m a l n y m z a [ o d c i n k i e m d z i a Ba n i a o p e r a t o r a e m o t y w n e g o
j e s t a k t m o w y . O p e r a t o r s p e c y f i k u j e c a By a k t m o w y b e z w z g l d u n a z a j m o w a n e
m i e j s c e w c i g u s y n t a g m a t y c z n y m , n i e o d n o s z c s i t y l k o d o k t ó r e j [ z j e g o c z -
[c i s k Ba d o w y c h g r u p y p r e d y k a t y w n e j c z y n o m i n a l n e j . S c h e m a t f u n k c j o n o w a -
n i a f r a z e m ó w ( z w Ba s z c z a f r a z e m ó w w Ba [c i w y c h ) p r z e d s t a w i a s i n a s t p u j c o :
w p r o w a d z a j c d o j a k i e g o [ w y p o w i e d z e n i a p o c z t k o w e g o ( W I ) o p e r a t o r i n t e r a k -
c y j n y w p o s t a c i f r a z e m u ( O f ) , o t r z y m a m y z u p e Bn i e n o w e n a p o z i o m i e i n t e r a k c y j -
n y m w y p o w i e d z e n i e ( W I I ) . W p r o w a d z e n i e f r a z e m u o p e r a t o r a d o w y p o w i e d z e -
n i a W I l u b , w r e l a c j i o d w r o t n e j , u s u n i c i e o p e r a t o r a z w y p o w i e d z e n i a k o Dc o w e -
g o W I I , n i e s p o w o d u j e z m i a n t y l k o n a p o z i o m i e i d e a c y j n y m ( I D C ) , n a t o m i a s t
n a p o z i o m i e i n t e r a k c y j n y m ( I N T R ) w y p o w i e d z e n i a W I i W I I b d c a Bk o w i c i e
r ó |n e p o d w z g l d e m k o m u n i k a c y j n y m , c o m o |n a z o b r a z o w a w p o s t a c i f o r m u -
By :
I N T R
W I O f = W I I W I # W I I
Z n a c z e n i e o p e r a t o r a i n t e r a k c y j n e g o j e s t w t e j s y t u a c j i r ó |n i c s e n s ó w w y p o w i e -
F r a z e m y j a k o e m o t y w n e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e 1 9 1
d z e n i a k o Dc o w e g o W I I i w y p o w i e d z e n i a p o c z t k o w e g o W I :
I N T R
W I I W I = F ( O f ) ,
g d z i e F ( O f ) o z n a c z a f u n k c j o p e r a t o r a f r a z e m u .
W y w ó d i l u s t r u j p r z y k Ba d y w y r a |e D z f r a z e m a m i : c h w a ³ a B o g u , j e s z c z e c z e g o , n a
l i t o Sæ b o s k ¹ :
( 8 ) a ) C h w a ³ a B o g u , ¿ e j u ¿ w r ó c i l i Sc i e .
b ) W r ó c i l i Sc i e j u ¿ , c h w a ³ a B o g u .
( 9 ) a ) J e s z c z e c z e g o , m a m t u s a m s p r z ¹ t a æ .
b ) M a m t u s a m s p r z ¹ t a æ , j e s z c z e c z e g o .
( 1 0 ) a ) P r z e s t a ñ , n a l i t o Sæ b o s k ¹ , t a k k r z y c z e æ .
b ) N a l i t o Sæ b o s k ¹ , p r z e s t a ñ t a k k r z y c z e æ .
D o k o n u j c m o |l i w y c h z m i a n w s z y k u k o m p o n e n t ó w p r z e d s t a w i o n y c h w y r a |e D,
o t r z y m u j e m y n i e z m i e n i o n e p o d w z g l d e m w y r a |a n y c h f u n k c j i k o m u n i k a t y .
Z k o l e i o p e r a c j a p o l e g a j c a n a p o r ó w n a n i u s e n s ó w t y c h w y r a |e D z o p e r a t o r e m
f r a z e m e m i o d p o w i e d n i c h k o m u n i k a t ó w , o t r z y m a n y c h w w y n i k u u s u n i c i a
f r a z e m u , w p o d a n y c h w y p o w i e d z e n i a c h , t a k i c h j a k :
( 1 1 ) J u ¿ w r ó c i l i Sc i e .
( 1 2 ) M a m t u s a m s p r z ¹ t a æ .
( 1 3 ) P r z e s t a ñ t a k k r z y c z e æ .
p o z w a l a w y k r y f u n k c j o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h , w t y m w y p a d k u i c h w y -
r a zn f u n k c j e m o t y w n . I n t e r p r e t a c j a t y c h w y p o w i e d z e D o r a z a n a l i z a i n n y c h
k o n t e k s t ó w z c y t o w a n y m i f r a z e m a m i u m o |l i w i a h i p o t e t y c z n i e o k r e [l e n i e n a s t -
p u j c y c h t y p ó w e m o c j i w p r o w a d z a n y c h p r z e z w s k a z a n e f r a z e m y : 1 ) u c z u c i e u l g i
i z a d o w o l e n i a z z a i s t n i a Be g o s t a n u r z e c z y , 2 ) u c z u c i e n i e z a d o w o l e n i a , a n a w e t
o b u r z e n i a z p o w o d u z a i s t n i a Be g o s t a n u r z e c z y , 3 ) u c z u c i e z n i e c i e r p l i w i e n i a
z a i s t n i a By m s t a n e m r z e c z y .
Z g o d n i e z d r u g i m k r y t e r i u m w y o d r b n i a n i a f r a z e m ó w n a l e |y p r z y j , i |
s p e c y f i k t e g o t y p u o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h j e s t i c h u w i k Ba n i e s y t u a c y j n e .
I n a c z e j m ó w i c , k a |d y o p e r a t o r f r a z e m j e s t a u t o s y t u a c y j n y , t z n . n a k Ba d a s i n a
o k r e [l o n s y t u a c j s p o Be c z n , z a l e |y o d n a s z e j w i e d z y o i n t e r l o k u t o r z e , o d
n a s z e g o s t o s u n k u d o n i e g o i t p . T a k w i c b o d zc e m u |y c i a f r a z e m u j e s t z a i s t n i e -
n i e o d p o w i e d n i e j s y t u a c j i . W i k s z o [ o p e r a t o r ó w c h a r a k t e r y z u j e p o n a d t o
n i e i z o m o r f i c z n o [ m i d z y i c h s e m a n t y k a s e n s e m r e a l i z o w a n y c h z a i c h
p o m o c f u n k c j i p r a g m a t y c z n y c h w e r b a l i z o w a n y c h p r z e z n a d a w c . O b r a z u j e t o
a n a l i z a f u n k c j i f r a z e m ó w : c o S p o d o b n e g o i o B o ¿ e w n a s t p u j c y c h u |y c i a c h :
( 1 4 ) C o S p o d o b n e g o , j e d n a k c i p o z w o l i l i j e c h a æ !
1 9 2 R E N A T A R O D A K
( 1 5 ) J e s z c z e Sm i e z a p r z e c z a æ , c o S p o d o b n e g o !
( 1 6 ) O B o ¿ e , j a k t u j e s t ³ a d n i e !
( 1 7 ) J a k i o n m i z e r n y , o B o ¿ e !
( 1 8 ) O B o ¿ e , c o j a n a r o b i ³ e m !
( 1 9 ) O B o ¿ e , t y w i e c z n i e t o s a m o !
F r a z e m c o S p o d o b n e g o j e s t a k s j o l o g i c z n i e n e u t r a l n y , t r u d n o o k r e [l i j e g o w a r t o [
o c e n i a j c b e z k o n t e k s t u i k o n s y t u a c j i . W k a |d y m z p r z y k Ba d ó w , w r ó |n y c h s y t u -
a c j a c h z a i s t n i a By c h a k t ó w k o m u n i k a c j i , r e a l i z u j e ( l u b w z m a c n i a ) i n n p o d w z g l -
d e m w a r t o [c i f u n k c j e k s p r e s y w n . P r z y k Ba d y ( 1 6 ) - ( 1 9 ) r ó w n i e | p o k a z u j
m o |l i w o [ w y r a |e n i a r ó |n y c h t y p ó w f u n k c j i e m o t y w n y c h p r z y u |y c i u t e g o
s a m e g o o p e r a t o r a . P r z y k Ba d ( 1 6 ) w s k a z u j e n a t y p f u n k c j i o w a r t o [c i o c e n i a j c e j
d o d a t n i e j , p r z y k Ba d y ( 1 7 ) , 1 8 ) w y r a |a j e m o c j e , k t ó r y c h w a r t o [ p o z y t y w n c z y
n e g a t y w n t r u d n o s p r e c y z o w a . P r z y k Ba d ( 1 9 ) z a [ i l u s t r u j e t y p f u n k c j i e m o t y -
w n e j n e g a t y w n i e o c e n i a j c e j . P r z y c z y n p o l i f u n k c j o n a l n o [c i f r a z e m u o B o ¿ e j e s t
j e g o a m b i w a l e n t n o [, c z y l i b r a k s y s t e m o w o o k r e [l o n e g o p r o f i l u d z i a Ba n i a ( p o z y -
t y w n e g o / n e g a t y w n e g o ) , s t w a r z a j c a m o |l i w o [ z a s t o s o w a n i a g o w r ó |n y c h
s y t u a c j a c h k o m u n i k a c j i , i s y t u a c y j n e w y r a |a n i e f u n k c j i e m o t y w n y c h .
K r y t e r i u m a u t o s y t u a c y j n o [c i u m o |l i w i a t a k |e o d r ó |n i e n i e f r a z e m ó w w Ba [c i -
w y c h o d i n n y c h w y r a |e D, c z s t o s c h e m a t y c z n i e p o w i e l a n y c h w r ó |n y c h t y p a c h
t e k s t ó w o s w o i s t e j s t y l i s t y c e , t a k i c h j a k : o g Bo s z e n i a , p r o g n o z y p o g o d y , k l e p s y d r y
i t p . W y s t p u j c e w t e g o r o d z a j u t e k s t a c h t a k p i s a n y c h , j a k i m ó w i o n y c h r y t u -
a l i z m y c z y t z w . t r w a Be k l i s z e , n i e s p e Bn i a j c e w a r u n k u a u t o s y t u a c y j n o [c i ,
f u n k c j o n u j j e d y n i e j a k o e l e m e n t y o r g a n i z a c j i i n t e r a k c j i .
P r z e d d o k o n a n i e m k l a s y f i k a c j i f r a z e m ó w n a l e |y z w r ó c i u w a g n a e k s p r e -
s y w n f u n k c j o p e r a t o r ó w l e k s y k a l n y c h , j a k i m i s w y k r z y k n i k i i m o d u l a n t y .
W r o z w a |a n i a c h n a d e m o c j o n a l n o [c i w j z y k u n i e s p o s ó b u n i k n p y t a n i a : c z y
i s t n i e j e z j a w i s k o w y r a |a n i a e m o c j i c z y s t e j ? A n n a W i e r z b i c k a w Ba [n i e w y k r z y k -
n i k i u w a |a z a p r z e j a w y c z y s t e j e k s p r e s j i e m o c j i ( W i e r z b i c k a 1 9 6 9 : 4 0 ) . E l |b i e t a
L a s k o w s k a p r z e j m u j e t e n p o g l d , u w a |a j c , |e w o d r ó |n i e n i u o d i n n y c h e l e m e n -
t ó w j z y k a , k t ó r e p o z a w y r a |a n i e m e m o c j i c o [ k o m u n i k u j , w w y k r z y k n i k a c h m a -
m y d o c z y n i e n i a t y l k o z e m o c j ( L a s k o w s k a 1 9 9 3 : 5 1 ) . P o n a d t o w p r o w a d z a
p o d z i a B w y k r z y k n i k ó w n a p i e r w o t n e , w y s t p u j c e w w y r a |e n i a c h t y p u : A c h , c o z a
r a d o Sæ ! ; O j , n i e ³ a d n i e . . . ! ; O o o , n o n i e ! i t p . , a t a k |e w y k r z y k n i k i w t ó r n e , p r z e z
k t ó r e r o z u m i e l e k s e m y l u b f r a z e m y t y p u : M ó j B o ¿ e ! ; M a t k o B o s k a ! ; B o ¿ e u c h o -
w a j !
C z s t y m i c h w y z n a c z n i k i e m s w e d Bu g L a s k o w s k i e j [r o d k i p r o z o d y c z -
n e ( 1 9 9 3 : 5 5 - 5 6 ) . S t o s u j c p o d o b n e k r y t e r i u m , w p r o w a d z a o n a p o j c i e m o d u -
l a n t ó w , k t ó r e w y r a |a j c s t o s u n e k n a d a w c y d o w y r a |a n e j r z e c z y w i s t o [c i n i e
s a n i n a z w a m i c e c h , a n i n a c e c h o w a n y m i n a z w a m i o b i e k t ó w , a j e d n a k w a r t o [c i u -
j [ . . . ] M o d u l a n t y s t a n o w i o b u d o w t r e [c i p r z e d s t a w i o n e j , i n f o r m u j o s u b i e k -
t y w n y m s t o s u n k u m ó w i c e g o d o n a z y w a n e j r z e c z y w i s t o [c i , s a m e j r z e c z y w i s t o -
F r a z e m y j a k o e m o t y w n e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e 1 9 3
[c i n i e n a z y w a j c . Z a l i c z e n i e m o d u l a n t ó w d o [r o d k ó w w y r a |a j c y c h e m o c j e
u w a |a
E . L a s k o w s k a z a p e w n p r z e s a d , c h o c i a |, j a k t w i e r d z i , w w i e l u z n i c h [l a d e m o -
c j o n a l n o [c i m o |n a o d n a l e z ( 1 9 9 3 : 5 1 ) . W e d Bu g t e j i n t e r p r e t a c j i w y k r z y k n i k i
i m o d u l a n t y n i e m a j z d o l n o [c i p r z e d s t a w i a n i a r z e c z y w i s t o [c i , p o z b a w i o n e s
c h a r a k t e r u i d e a c y j n e g o . T e n w Ba [n i e w a r u n e k p o z w a l a s k l a s y f i k o w a j e j a k o c z y -
s t e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e . J a k o o p e r a t o r y p o w o d u j w p r o w a d z e n i e d o w y p o w i e -
d z e n i a t r e [c i d o d a t k o w e j ( n a d d a n e j ) w s t o s u n k u d o t r e [c i p r z e d s t a w i o n e j . T r e [c i
n a d d a n e m o g b y r ó |n e w z a l e |n o [c i o d d z i a Ba j c e g o o p e r a t o r a . Z a r ó w n o w y -
k r z y k n i k i , j a k i m o d u l a n t y s , o p r ó c z f r a z e m ó w , j e d n o s t k a m i j z y k a s z c z e g ó l n i e
p r e d y s p o n o w a n y m i d o w y r a |a n i a f u n k c j i e m o c j i . S Bu s z n i e t e | p o d k r e [l a E . L a -
s k o w s k a , |e w y k r z y k n i k i n i e s w y s p e c j a l i z o w a n e w w y r a |a n i u e m o c j i o o k r e -
[l o n y m z n a k u p o z y t y w n y m c z y n e g a t y w n y m ( 1 9 9 3 : 5 6 ) , c o p o t w i e r d z a j p r z y -
k Ba d y :
( 2 0 ) N a p e w n o b ê d ¹ c i ê s z u k a æ .
E e e . . .
( 2 1 ) A c h t a k ! N a t u r a l n i e , w s z y s t k o z a ³ a t w i m y .
( 2 2 ) O j , n i e ³ a d n i e t a k p o d s ³ u c h i w a æ !
( 2 3 ) A ³ a ! T o b o l i .
( 2 4 ) A j a j a j ! A l e s i ê n a r o b i ³ o .
( 2 5 ) E c h , z n i m i t o t a k z a w s z e !
D o t y c z y t o w r ó w n y m s t o p n i u m o d u l a n t ó w , g d y | o b e c n o [ t a k i c h o p e r a t o r ó w
w w y r a |e n i u j e s t j e d y n i e s y g n a Be m , |e n a d a w c a u s t o s u n k o w u j e s i e m o c j o n a l n i e
d o p r z e d s t a w i a n e j r z e c z y w i s t o [c i , a j a k i e t o e m o c j e , t o j u | k w e s t i a a n a l i z y p r a g -
m a t y c z n e j . A o t o p r z y k Ba d y w y r a |e D z m o d u l a n t a m i :
( 2 6 ) N i e s t e t y , n i e m o g ³ e m t e g o z r o b i æ .
( 2 7 ) D o d z w o n i ³ a m s i ê , n a r e s z c i e , d o N o w a k ó w .
( 2 8 ) Z d a j ¹ s o b i e w k o ñ c u s p r a w ê z p o w a g i s y t u a c j i .
( 2 9 ) K t o w k o ñ c u m i p o m o ¿ e ?
( 3 0 ) T y t o t e ¿ j e s t e S, z a w s z e p o w i e s z z a d u ¿ o .
( 3 1 ) N i e m o g ê p ó j Sæ , j u t r o m a m e g z a m i n .
A t a m e g z a m i n , n a p e w n o z d a s z .
( 3 2 ) J e s z c z e d o m n i e p r z y j d z i e s z . . .
( 3 3 ) J e s z c z e s i ê p o g n i e w a j ¹ i c o w t e d y ?
J a k w i d a , n i e k t ó r e o p e r a t o r y m o c n i e j a k c e n t u j s t o s u n e k n a d a w c y d o t r e [c i
k o m u n i k a t u ( n p . o p e r a t o r y : j e s z c z e / t e ¿ ) , i n n e n i e c o s Ba b i e j , j e d n a k |e w k a |d y m
1 9 4 R E N A T A R O D A K
z w y p o w i e d z e D [l a d e m o c j i j e s t u c h w y t n y .
P o d o b n j a k m o d u l a n t y f u n k c j o p e r a t o r ó w e m o t y w n y c h p e Bn i p a r t y k u By
w z m a c n i a j c e n o i - ¿ e w w y r a |e n i a c h t y p u :
( 3 4 ) Z r ó b n o t o s z y b c i e j !
( 3 5 ) P o w i e d z n o p r a w d ê .
( 3 6 ) C h o d x¿ e j u ¿ , s ³ y s z y s z ?
( 3 7 ) W y ³ ¹ c z ¿ e t o r a d i o !
O b e c n o [ p a r t y k u B w w y p o w i e d z e n i a c h w y r a zn i e w z m a c n i a i c h f u n k c j p e r -
s w a z y j n , w s k a z u j c j e d n o c z e [n i e n a i n t e n c j o n a l n y s t o s u n e k u c z u c i o w y n a d a w -
c y d o p r z e d s t a w i a n e j t r e [c i . F u n k c j w y r a |o n w t y c h w y p o w i e d z e n i a c h m o |n a
o k r e [l i j a k o m o d a l n o - e m o t y w n .
P r z y j t a n a w s t p i e d e f i n i c j a f r a z e m u p o z w a l a o d n o s i t o p o j c i e t a k |e d o
u |y n i e k t ó r y c h w u l g a r y z m ó w . W o d r ó |n i e n i u j e d n a k o d o m a w i a n y c h w c z e [n i e j
o p e r a t o r ó w d o m e n p r z e k l e Ds t w j e s t r e a l i z o w a n i e f u n k c j i e m o c j i z w a r t o [-
c i o w a n i e m u j e m n y m . P o d o b n i e f u n k c j o n u j e u f e m i z m y w u l g a r y z m ó w , n p . :
( 3 8 ) Z n ó w n i e z d ¹ ¿ ê , k u r d e , n a a u t o b u s .
( 3 9 ) K u r c z e b l a d e , z a w s z e j a k i S p r o b l e m z t y m c z ³ o w i e k i e m .
( 4 0 ) O k u r k a w o d n a , t o m n i e z a ³ a t w i ³ .
I n t e r p r e t a c j a o p a r t a n a k o n f r o n t a c j i s e n s ó w o b u t y p ó w w y p o w i e d z e D, t y c h z o p e -
r a t o r e m o r a z p o j e g o u s u n i c i u , o d k r y w a f u n k c j z a s t o s o w a n e g o f r a z e m u . W y -
r a |e n i a p o z b a w i o n e o p e r a t o r a c o n a j w y |e j w a r t o [c i u j t r e [ k o m u n i k a t u , n a t o -
m i a s t w y p o w i e d z e n i a z o p e r a t o r e m w y r a zn i e a k c e n t u j u j e m n y s t o s u n e k e m o c j o -
n a l n y n a d a w c y d o t r e [c i w y r a |a n e j . D o t e j g r u p y o p e r a t o r ó w t r z e b a z a l i c z y t a k -
|e p r z e z w i s k a , p o p r z e z k t ó r e u j a w n i a n y j e s t w a k t a c h k o m u n i k a c j i r ó |n i e
w a r t o [c i u j c y s t o s u n e k u c z u c i o w y n a d a w c y d o o s o b y o c e n i a n e j . O p e r a t o r y
w u l g a r y z m y w y r a |a j e m o c j e o r ó |n y m s t o p n i u n a t |e n i a , w z a l e |n o [c i o d t e g o ,
j a k m o c n y o p e r a t o r z o s t a B z a s t o s o w a n y . N a l e |y d o d a , |e f u n k c j f r a z e m ó w
m o g p e Bn i t y l k o s t a n d a r d o w o p o j m o w a n e i o d t w a r z a n e w k o n k r e t n e j s y t u a c j i
p r a g m a t y c z n e j w u l g a r y z m y , a n i e t e , k t ó r e s t o s o w a n e s w t ó r n i e w c h a r a k t e r z e
t z w . p r z e r y w n i k ó w j e d n o s t k i , c o m a m i e j s c e n p . w |a r g o n i e p e w n y c h [r o d o w i s k .
K l a s y f i k a c j a f r a z e m ó w
j a k o e m o t y w n y c h o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h
P r o p o n o w a n a t u k l a s y f i k a c j a f r a z e m ó w p e Bn i c y c h f u n k c j e m o t y w n y c h
o p e r a t o r ó w i n t e r a k c y j n y c h u w z g l d n i a n a s t p u j c e k r y t e r i a :
I . w k o m p o n o w a n i e f r a z e m u w s t r u k t u r w y p o w i e d z e n i a ,
I I . s y s t e m o w y p r o f i l d z i a Ba n i a f r a z e m ó w ,
I I I . s e k w e n c j f r a z e m u w a k c i e k o m u n i k a c j i .
F r a z e m y j a k o e m o t y w n e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e 1 9 5
A d I . W s z y s t k i e f r a z e m y m o |n a p o d z i e l i n a d w i e p o d s t a w o w e g r u p y : f r a z e -
m y f u n k c j o n u j c e s a m o d z i e l n i e j a k o r e p l i k i , o r a z f r a z e m y d z i a Ba j c e w e w n t r z
w y p o w i e d z e D t z w . f r a z e m y w t r c o n e . N a m o c y p i e r w s z e g o k r y t e r i u m w k o m -
p o n o w a n i a f r a z e m ó w w s t r u k t u r w y p o w i e d z e n i a w y r ó |n i a m y :
a ) k o n s t r u k c j e s w o b o d n e ,
b ) k o n s t r u k c j e u w i k Ba n e .
W w y p a d k u k o n s t r u k c j i s w o b o d n y c h ( i z o l o w a n y c h ) n i e o b s e r w u j e s i f o r m a l n y c h
w s k a zn i k ó w z e s p o l e n i a z e s t r u k t u r w y p o w i e d z e n i a , w k t ó r y m w y s t p u j . M i d z y
f r a z e m e m a p o z o s t a By m i k o m p o n e n t a m i w y p o w i e d z e n i a n i e m a n a w i z a D
s k Ba d n i o w y c h . P Ba s z c z y z n a s e n s u r ó w n a j e s t w n i c h p Ba s z c z y zn i e s t r u k t u r y .
D o p u s z c z a l n a z m i a n a p o z y c j i f r a z e m u w s z y k u w y p o w i e d z e n i a p o z o s t a j e b e z
w p By w u n a s t r u k t u r s e m a n t y c z n i f o r m a l n w y r a |e n i a . W i k s z o [ k o n s t r u k c j i
s w o b o d n y c h s t a n o w i f r a z e m y w Ba [c i w e . W [r ó d t y c h k o n s t r u k c j i d o [ l i c z n g r u p
s t a n o w i k o n s t r u k c j e p r z y i m k o w e . F r a z e m y s w o b o d n e z a j m u j n i e i m p l i k o w a n e
p o z y c j e w z d a n i u , n p . :
( 4 1 ) N a B o g a , c o t y r o b i s z ?
( 4 2 ) I l e r a z y , n a l i t o Sæ B o s k ¹ , m u s z ê t o p o w t a r z a æ ?
( 4 3 ) O M a t k o , c o j a z w a m i m a m !
( 4 4 ) N i c i m s i ê , n a s z c z ê Sc i e , n i e s t a ³ o .
( 4 5 ) £ a d n e p o d z i ê k o w a n i e , n i e m a c o .
( 4 6 ) T y n i c o t y m n i e w i e s z , d o b r e s o b i e .
( 4 7 ) M a s z c i l o s , a t a k d o b r z e s i ê z a p o w i a d a ³ o .
( 4 8 ) K i e d y o n i , d o c h o l e r y , w r ó c ¹ ?
P r z y t o c z o n e p r z y k Ba d y d o p u s z c z a j z m i a n l o k a l i z a c j i o p e r a t o r a w s z y k u
w y p o w i e d z e n i a , p r z y c z y m w n i e k t ó r y c h s y t u a c j a c h j e d y n m o |l i w z m i a n j e s t
p r z e j [c i e z p o z y c j i i n i c j a l n e j n a k o n i e c w y r a |e n i a l u b o d w r o t n i e ( p r z y k Ba d y
4 5 - 4 7 ) . W i n n y c h o b s e r w u j e s i w i c e j w a r i a n t ó w l o k a l i z a c y j n y c h . K o n s t r u k c j e
s w o b o d n e n i e d o p u s z c z a j j e d y n i e f o r m a l n e g o r o z b i j a n i a i c h s a m y c h , g d y |
f r a z e m y , b d c e j e d n o s t k a m i r e p r o d u k o w a n y m i , f u n k c j o n u j j a k o n i e p o d z i e l n a
c a Bo [. P o d k r e [l i n a l e |y w i c f a k t , |e n p . f r a z e m d o j a s n e j c h o l e r y n i e j e s t
r o z b u d o w a n y m w a r i a n t e m f r a z e m u d o c h o l e r y , l e c z s t o d w a o d r b n e f r a z e m y .
K o n s t r u k c j e u w i k Ba n e t o f r a z e m y w b u d o w a n e w s t r u k t u r w y p o w i e d z e n i a ,
c z y l i w c h o d z c e w r e l a c j e w i |c e w y r a |e n i a w c i g a c h s y n t a g m a t y c z n y c h .
D o t y c h k o n s t r u k c j i n a l e |e b d w w i k s z o [c i f r a z e m y f u n k c j o n a l n e , c z y l i j e d -
n o s t k i u l e g a j c e t r a n s f o r m a c j i w o p i s i e i n t e r a k c j i , a t y m s a m y m w c h o d z c e
w p e w n e r e l a c j e m o r f o l o g i c z n e l u b s y n t a k t y c z n e , p o r . n p . : N i e c h t o s z l a g t r a -
f i / N i e c h c i ê s z l a g t r a f i / S z l a g m n i e t r a f i a / S z l a g g o t r a f i a l u b t e | p r e d y k a t y w n e
k o n s t r u k c j e , m o g c e w d a n e j s y t u a c j i f u n k c j o n o w a j a k f r a z e m y , n p . : r o b i æ k o g o S
w k o n i a .
1 9 6 R E N A T A R O D A K
A d I I . S y s t e m o w y p r o f i l d z i a Ba n i a o p e r a t o r ó w e m o t y w n y c h f r a z e m ó w , c z y l i
o k r e [l o n y p r z e z s y s t e m j z y k a p e w i e n k i e r u n e k i c h d z i a Ba n i a , p o z w a l a w y o d r b n i
o p e r a t o r y :
a ) w y r a |a n i a e m o c j i o w a r t o [c i p o z y t y w n e j ,
b ) w y r a |a n i a e m o c j i o w a r t o [c i n e g a t y w n e j ,
c ) a m b i w a l e n t n e w y r a |a j c e e m o c j e b e z o k r e [l o n e g o p r o f i l u d o d a t n i e g o
l u b u j e m n e g o .
D o g r u p y p i e r w s z e j n a l e | f r a z e m y t y p u : n a s z c z ê Sc i e , c h w a ³ a B o g u , d z i ê k i
B o g u , n p . :
( 4 9 ) W r ó c i l i , n a s z c z ê Sc i e , c a l i i z d r o w i .
( 5 0 ) P o d c z a s p r z e p r o w a d z k i , c h w a ³ a B o g u , n i c n i e z g i n ê ³ o .
( 5 1 ) D z i ê k i B o g u , k a r e t k a p r z y j e c h a ³ a w c i ¹ g u k i l k u m i n u t .
P o z y t y w n y p r o f i l i c h d z i a Ba n i a w y z n a c z o n y j e s t p r z e z s y s t e m . I c h z a s t o s o w a -
n i e z a w s z e p o w o d u j e k r e o w a n i e a k t ó w k o m u n i k a c j i o f u n k c j i e k s p r e s y w n e j p o -
z y t y w n i e o c e n i a j c e j . O k r e [l a m y j e w i c j a k o o p e r a t o r y z d o d a t n i f u n k c j e m o -
t y w n w p o s t a c i d o m i n u j c e j . P r z y t o c z o n e f r a z e m y m o |n a , j a k w i d a , s t o s o w a
z a m i e n n i e , b e z z m i a n y w a r t o [c i f u n k c j i .
R e p r e z e n t a t y w n e d l a g r u p y d r u g i e j s z k o l e i f r a z e m y : d o c h o l e r y ; n a B o g a ;
u c h o w a j B o ¿ e ; j e s z c z e c z e g o ; k p i s z , c z y o d r o g ê p y t a s z i t p . , k t ó r y c h s y s t e m o w y
p r o f i l d z i a Ba n i a u k i e r u n k o w a n y j e s t n a a k t y k o m u n i k a c j i o f u n k c j i e m o t y w n e j
n e g a t y w n i e w a r t o [c i u j c e j . A n a l o g i c z n i e d o p o p r z e d n i c h n a z y w a m y j e o p e r a -
t o r a m i z u j e m n f u n k c j e m o t y w n w p o s t a c i d o m i n u j c e j . G e n e r a l n i e n i e a k -
c e p t o w a l n e s w y r a |e n i a t y p u :
* N a s z c z ê Sc i e , d z i a d e k u m a r ³ p r z e d w c z o r a j .
* N i e s t e t y , w y g r a ³ e m p i ê æ m i l i a r d ó w w T o t o l o t k a .
S o n e p r z y k Ba d a m i s t a n d a r d o w e j d y s p r o p o r c j i w a r t o [c i o w a n i a , g d y | w t a k i c h
w y p o w i e d z e n i a c h s y s t e m o w y p r o f i l d z i a Ba n i a o p e r a t o r a k Bó c i s i z o g ó l n z a s a -
d w a r t o [c i o w a n i a [w i a t a p r z e z c z Bo w i e k a .
G r u p t r z e c i s t a n o w i o p e r a t o r y a m b i w a l e n t n e , c z y l i o p e r a t o r y b e z [c i [l e
o k r e [l o n e g o p r o f i l u d z i a Ba n i a . W a k t a c h k o m u n i k a c j i m o g o n e r e a l i z o w a f u n k -
c j e e m o t y w n e o w a r t o [c i z a r ó w n o p o z y t y w n e j , j a k i n e g a t y w n e j . P r z y k Ba d a m i
o p e r a t o r ó w a m b i w a l e n t n y c h s a n a l i z o w a n e j u | w c z e [n i e j f r a z e m y : o B o ¿ e , c o S
p o d o b n e g o .
A d I I I . N a p o d s t a w i e o s t a t n i e g o z p r z y j t y c h k r y t e r i ó w k l a s y f i k a c j i f r a z e -
m ó w , u w z g l d n i a j c e g o s e k w e n c j o p e r a t o r ó w w a k c i e k o m u n i k a c j i , d z i e l i m y
j e n a :
a ) o p e r a t o r y i n i c j u j c e ,
b ) o p e r a t o r y r e a k t y w n e .
J a k o o p e r a t o r y i n i c j u j c e n a l e |y r o z u m i e w s z y s t k i e t e , k t ó r e w d a n e j s y t u a c j i
k o m u n i k a c j i k s z t a Bt u j a k t y m o w y o c h a r a k t e r z e w p r o w a d z a j c y m / r o z p o c z y -
F r a z e m y j a k o e m o t y w n e o p e r a t o r y i n t e r a k c y j n e 1 9 7
n a j c y m . O p e r a t o r y r e a k t y w n e z a [ t o s p e c y f i c z n e o p e r a t o r y o c h a r a k t e r z e s y n -
t a g m a t y c z n y m , t w o r z c e a k t y m o w y , b d c e r e a k c j ( r e p l i k ) n a p e w i e n a k t i d e a -
c y j n y . O t o t y p o w e p r z y k Ba d y :
( 5 2 ) C o t y p o w i e s z !
( 5 3 ) C o t y n i e p o w i e s z ? !
( 5 4 ) M ó w d o m n i e j e s z c z e .
P o d j t a p r ó b a k r ó t k i e j c h a r a k t e r y s t y k i f r a z e m ó w p o z w a l a , j a k s i w y d a j e ,
o d r ó |n i t g r u p [r o d k ó w j z y k o w y c h o d t r a d y c y j n i e r o z u m i a n y c h f r a z e o l o g i -
z m ó w i z d e f i n i o w a f r a z e m y e m o t y w n e j a k o r e p r o d u k o w a n e j e d n o s t k i a u t o s y t u -
a c y j n e , c z y l i o d t w a r z a n e z p a m i c i z g o d n i e z z a i s t n i a B s y t u a c j o p e r a t o r y p r z e -
k s z t a Bc a j c e w y p o w i e d z e n i a w a k t y m o w y o f u n k c j i o c e n i a j c e j / e k s p r e s y w n e j .
P o c z y n i o n e u w a g i , z a p e w n e n i e w y c z e r p u j c e , m o g b y j e d n a k b o d zc e m d o d a l -
s z y c h b a d a D n a d f u n k c j f r a z e m ó w w j z y k u .
B i b l i o g r a f i a
A w d i e j e w A . ( 1 9 8 3 ) , K l a s y f i k a c j a f u n k c j i p r a g m a t y c z n y c h , P o l o n i c a I X , s . 5 3 - 8 8 .
( 1 9 8 6 ) , U k r y t e a k t y m o w y a a n a l i z a p r a g m a t y c z n a , [ w : ] B a d a n i a j ê z y k a m ó w i o n e g o w P o l s c e
i w N i e m c z e c h , p o d r e d . B . D u n a j a i i n . , Z e s z y t y N a u k o w e U J . P r a c e J z y k o z n a w c z e , z . 8 4 ,
s . 1 3 - 2 1 .
( 1 9 8 7 ) , P r a g m a t y c z n e p o d s t a w y i n t e r p r e t a c j i w y p o w i e d z e ñ , K r a k ó w .
( 1 9 9 9 ) , G r a m a t y k a i n t e r a k c y j n a , K r a k ó w [ m a s z y n o p i s ] .
C h l e b d a W . ( 1 9 9 1 ) , E l e m e n t y f r a z e m a t y k i . W p r o w a d z e n i e d o f r a z e o l o g i i n a d a w c y , O p o l e .
G r a b i a s S . ( 1 9 8 1 ) , O e k s p r e s y w n o Sc i j ê z y k a , L u b l i n .
L a s k o w s k a E . ( 1 9 9 3 ) , W a r t o Sc i o w a n i e w j ê z y k u p o t o c z n y m , B y d g o s z c z .
N o w a k o w s k a - K e m p n a I . ( 1 9 9 5 ) , K o n c e p t u a l i z a c j a u c z u æ w j ê z y k u p o l s k i m . P r o l e g o m e n a ,
W a r s z a w a .
W i e r z b i c k a A . ( 1 9 6 9 ) , D o c i e k a n i a s e m a n t y c z n e , W r o c Ba w .
P h r a s e m e s a s E m o t i v e I n t e r a c t i o n a l O p e r a t o r s
S u m m a r y
T h i s p a p e r i s a n a t t e m p t t o c h a r a c t e r i s e a s p e c i f i c g r o u p o f l a n g u a g e s i g n s c a l l e d p h r a s e m e s ,
w h i c h a r e s u p p o s e d t o f u l f i l e m o t i v e f u n c t i o n s i n l a n g u a g e . T h e s t a r t i n g p o i n t o f t h e a n a l y s i s i s t h e
a s s u m p t i o n t h a t a n e m o t i o n c o n s t i t u t e s s o m e k i n d o f a s u r p l u s o f e v a l u a t i o n : w h i l e i n t e l l e c t u a l e v a l -
u a t i o n c a n b e e x p r e s s e d s e m a n t i c a l l y , e m o t i o n c a n b e e x p r e s s e d o n l y o n t h e p r a g m a t i c p l a n e . T h e
s e l e c t i o n o f t h e e x a m i n e d m a t e r i a l i s p a r t l y b a s e d o n W . C h l e b d a s d e f i n i t i o n o f p h r a s e m e , w h i c h
d e p a r t s f r o m t h e a s s u m p t i o n s o f t r a d i t i o n a l p h r a s e o l o g y a n d l e a d s i n t h e d i r e c t i o n o f a n e w p r a g -
m a t i c p h r a s e o l o g y . B y a p p l y i n g a f o r m a l c r i t e r i o n f o r d i s t i n g u i s h i n g p h r a s e m e s , t w o t y p e s o f
p h r a s e m e s h a v e b e e n i d e n t i f i e d , i . e . p r o p e r p h r a s e m e s , w h i c h o c c u r i n d i r e c t i n t e r a c t i o n , a n d s o -
c a l l e d f u n c t i o n a l p h r a s e m e s , w h i c h c a n o c c u r i n t h e d e s c r i p t i o n o f i n t e r a c t i o n . T h u s , p h r a s e m e s a r e
1 9 8 R E N A T A R O D A K
u n d e r s t o o d a s r e p r o d u c e d a u t o s i t u a t i o n a l e n t i t i e s , i . e . r e p r o d u c e d f r o m m e m o r y a c c o r d i n g t o a g i v e n
i n t e r a c t i o n a l s i t u a t i o n . A s i n t e r a c t i o n a l o p e r a t o r s w i t h c a t e g o r i a l m e a n i n g , p h r a s e m e s a r e f u n c t i o n -
a l l y i n d e p e n d e n t ; t h e y o p e r a t e o n w h o l e u t t e r a n c e s a n d c o n v e r t t h e m i n t o s p e e c h a c t s w i t h e m o -
t i v e / e v a l u a t i v e f u n c t i o n . T h e f u n c t i o n o f e x p r e s s i n g e m o t i o n i n l a n g u a g e i s a l s o p e r f o r m e d b y o t h e r
l e x i c a l o p e r a t o r s , s u c h a s i n t e r j e c t i o n s , m o d u l a n t s a n d c e r t a i n i n t e n s i f y i n g p a r t i c l e s w i t h p e r s u a s i v e
f u n c t i o n . T h e c l a s s i f i c a t i o n o f p h r a s e m e s , w h i c h a c c o m p a n i e s t h e c h a r a c t e r i z a t i o n , i s b a s e d o n t h e
f o l l o w i n g c r i t e r i a :
1 ) p h r a s e m e i n s e r t i o n i n t o t h e s t r u c t u r e o f t h e u t t e r a n c e ;
2 ) s y s t e m i c p r o f i l e o f p h r a s e m e o p e r a t i o n ;
3 ) p h r a s e m e s e q u e n c e i n t h e a c t o f c o m m u n i c a t i o n .
P h r a s è m e s e n t a n t q u o p é r a t e u r s
é m o t i f s i n t e r a c t i o n n e l s
R é s u m é
L a u t e u r e s s a i e d e c a r a c t é r i s e r u n g r o u p e s p é c i f i q u e d e s i g n e s l i n g u i s t i q u e s , n o m m é s
p h r a s è m e s e t p r é d i s p o s é s à e x e r c e r u n e f o n c t i o n é m o t i v e d a n s l a l a n g u e . O n p a r t d e l h y -
p o t h è s e q u e l é m o t i o n e s t u n s u r p l u s d e v a l o r i s a t i o n . A u t a n t l a v a l o r i s a t i o n i n t e l l e c t u e l l e p e u t
ê t r e e x p r i m é e s é m a n t i q u e m e n t , a u t a n t l é m o t i o n n e p e u t l ê t r e q u e s u r l e p l a n p r a g m a t i q u e .
O n a r e c u e i l l i l e s m a t é r i a u x e n b a s s a n t p a r t i e l l e m e n t s u r l a d é f i n i t i o n d u p h r a s è m e d e l a
p h r a s é o l o g i e t r a d i t i o n n e l l e , s e m b l e ê t r e p l u s p r o c h e d e l a p h r a s é o l o g i e p r a g m a t i q u e .
L a p p l i c a t i o n d e s c r i t è r e s f o r m e l s a p e r m i s d e d i s t i n g u e r d e s p h r a s è m e s e n i n t e r a c t i o n d i r e c t e
e t d e s p h r a s è m e s f o n c t i o n n e l l e s q u i p e u v e n t a p p a r a î t r e d a n s l a d e s c r i p t i o n d e s i n t e r a c t i o n s .
L e s p h r a s è m e s s o n t d o n c c o n s i d é r é s u n i t é s a u t o s i t u a t i o n n e l l e s , r e p r o d u c t i b l e s , d o n c r e p r o -
d u i t s d e m é m o i r e c o n f o r m é m e n t à l a s i t u a t i o n i n t e r a c t i v e . E n t a n t q u o p é r a t e u r s i n t e r a c -
t i o n n e l s a u s e n s c a t é g o r i e l , l e s p h r a s è m e s r e s t e n t f o n c t i o n n e l l e m e n t i n d é p e n d a n t s , i l s a g i s s e n t
s u r t o u s l e s é c o n c é s , e n l e s t r a n s f o r m a n t e n a c t e s d e p a r o l e à f o n c t i o n é m o t i v e / v a l o r i s a n t e . L a
f o n c t i o n d e x p r e s s i o n d e s é m o t i o n s e s t r é a l i s é e d a n s l a l a n g u e p a r l e s p h r a s è m e s d é c r i t s a i n s i
q u e p a r d a u t r e s o p é r a t e u r s , m o d u l a n t s o u a c c o m p a g n e l e u r d é f i n i t i o n , t i e n t c o m p t e d e s
c r i t è r e s s u i v a n t s :
1 ) i n s e r t i o n d u p h r a s è m e d a n s l a s t r u c t u r e d e l é n o n c é ;
2 ) p r o f i l s y s t é m i q u e d u f o n c t i o n n e m e n t d e s p h r a s è m e s ;
3 ) s é q u e n c e d u p h r a s è m e d a n s l a c t e d e c o m m u n i c a t i o n .
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Hanna Rodak Terapia dziecka z wadą wymowyRodak Hanna Terapia dziecka z wadą wymowy(1)Rodak O narracjiRodak Hanna Terapia dziecka z wadą wymowywięcej podobnych podstron