plik


Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak WykBad FIZYKA I 8. Grawitacja Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak Instytut Fizyki Politechniki WrocBawskiej http://www.if.pwr.wroc.pl/~wozniak/fizyka1.html Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Wzajemne przyciganie si ciaB jest zrdBem jednej z podstawowych siB w fizyce  siB przycigania, ktre podlegaj prawu powszechnego ci|enia (grawitacji). Prawo to podaB Isaac Newton (1687; pierwsze obserwacje ju| od 1655): m1m2 F = G r2 Midzy ka|dymi dwoma punktami materialnymi dziaBa siBa wzajemnego przycigania, wprost proporcjonalna do iloczynu mas tych punktw (m1 i m2) a odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odlegBo[ci r midzy nimi. r m1m2 r F12 = -G r12 W postaci wektorowej prawo to mo|na zapisa jako: 3 r12 r r F12 to siBa, z jak punkt  2 dziaBa na punkt  1 , to promieD r12 wodzcy, Bczcy punkt drugi z pierwszym. r m1 m2 F12 r r12 Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) WspBczynnik to staBa grawitacji, G = 6,67210-11 Nm2 kg2 wyznaczona po raz pierwszy do[wiadczalnie w 1797 r. przez Henry`ego Cavendisha przy u|yciu tzw. wagi skrceD. (dBugie, cienkie wBkno kwarcowe, oBowiane kule) Pomiar Richardsa z 1898r Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Ci|ar ciaBa (inaczej: siBa ci|enia)  siBa przycigania, jaka dziaBa na dane ciaBo ze strony innego ciaBa. W pobli|u Ziemi bdzie ona rwna: P = mg MZ g = G gdzie g oznacza tzw. przyspieszenie ziemskie rwne: 2 RZ MZ to masa Ziemi, RZ to jej promieD. Ci|ar pozorny to wskazanie wagi spr|ynowej, na ktrej wa|ymy ciaBo (miara siBy, ktra na niego dziaBa, a ktr ono z kolei dziaBa na wag). W przypadku ciaB poruszajcych si z pewnym przyspieszeniem, ci|ar pozorny to wypadkowa suma siB wynikajcych z przycigania przez inn mas (np. Ziemi) i siB bezwBadno[ci, wynikajcych z ruchu z tym przyspieszeniem. Ci|ar fizjologiczny jest proporcjonalny do siBy, jak dziaBa ciecz na zakoDczeniu nerww w pBkolistych kanaBach ucha wewntrznego... (ile wysiBku trzeba wBo|y w uniesienie np. gBowy lub ramienia). Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) SiBa grawitacji jest proporcjonalna do masy ciaBa jako miary liczebno[ci materii (np. liczby nukleonw w jdrze) i mogliby[my j wobec tego nazwa mas grawitacyjn. Czy jest to ta sama masa, ktra wystpuje w zasadach dynamiki, a ktr nazwijmy mas bezwBadn? m1' m1 Oznaczmy mas grawitacyjn ciaBa przez a jego mas bezBadn przez . Wtedy masa bezwBadna, spadajca swobodnie w pobli|u Ziemi osignie przyspieszenie : a1 MZ 'm1' m1a1 = G 2 RZ Podobne rwnanie mo|emy napisa dla innego ciaBa o masie m2 . Dzielc rwnania stronami, otrzymamy: m1a1 m1' = m2a2 m2' Czyli: je[li wszystkie ciaBa spadaj z jednakowym przyspieszeniem, to oba pojcia mas s rwnowa|ne (obie masy s rwne). Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Prby zbadania zale|no[ci midzy mas bezwBadn a grawitacyjn: - Newton stwierdziB rwno[ przyspieszeD z dokBadno[ci do 1/1000; - 1901 r. Roland Etvs stwierdziB to z dokBadno[ci do 108; - 1964 r. R. Dicke (University of Princeton, USA): 10300. Wyniki tych pomiarw sugeruj, |e dla wszystkich substancji masa grawitacyjna jest rwna masie bezwBadnej  > zasada rwnowa|no[ci  podstawowe prawo przyrody, opierajce si na wynikach do[wiadczeD. Konsekwencj tej zasady jest niemo|no[ rozr|nienia przyspieszenia grawitacyjnego od przyspieszenia np. caBego laboratorium, w ktrym odbywaByby si pomiary  punkt wyj[cia do oglnej teorii wzgldno[ci Einsteina. Rwnie| kwestia wykBadnika w potdze odlegBo[ci (R-2) jest zagadnieniem, ktre stanowi staBy przedmiot pomiarw. Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Zagadnienie obliczenia siB wzajemnego przycigania dwch ciaB o dowolnych rozmiarach i ksztaBtach (o dowolnym rozkBadzie masy): -  rozbijamy ciaBa na wielk liczb czsteczek tak maBych, aby mo|na je byBo potraktowa jako punkty materialne; - sumujemy (wektorowo!) wszystkie siBy przycigania, dziaBajce na dany punkt jednego ciaBa ze strony punktw drugiego ciaBa; - sumujemy siBy dziaBajce na ka|dy punkt danego ciaBa aby otrzyma wypadkow siB, dziaBajc na caBe ciaBo. n N r r k F = -G m m rik i 3 rik i=1 k=1 W przypadku ciaB o cigBym rozkBadzie masy, nale|y zastosowa oczywi[cie caBkowanie zamiast sumowania. Newton w swych rozwa|aniach zakBadaB, |e Ziemi mo|na potraktowa tak, jakby caBa masa byBa skupiona w jej [rodku, ale udowodniB to dopiero 20 lat pzniej (std rozbie|no[ci w podawanych datach odkrycia prawa powszechnego ci|enia i std opracowanie przez niego podstaw rachunku caBkowego!). Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Pole grawitacyjne to prba opisu wzajemnego oddziaBywania ciaB (na wskutek istnienia siB wzajemnego przycigania) poprzez pewn wielko[ wektorow,  niezale|n od ciaBa, ktre to pole wytwarza. Jest to inaczej przyspieszenie grawitacyjne w funkcji poBo|enia. Mo|na wtedy obliczy siB F, dziaBajc na dan mas m, jako: r r F = mg gdzie g jest nat|eniem pola grawitacyjnego, charakteryzujcym siBy pola grawitacyjnego. Pole nazywamy jednorodnym, je[li nat|enie we wszystkich jego punktach jest jednakowe. Pole nazywamy centralnym, je|eli we wszystkich jego punktach wektory nat|enia skierowane s wzdBu| prostych, przecinajcych si w jednym punkcie, nieruchomym wzgldem dowolnego ukBadu inercjalnego (punkt ten nazywamy [rodkiem siB). Pole centralne nazywamy kulisto-symetrycznym, je[li liczbowa warto[ wektora nat|enia pola zale|y tylko od odlegBo[ci od [rodka siB. Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Zasada superpozycji pl (nakBadania si pl): przy naBo|eniu si kilku pl (np. ci|enia), nat|enie pola wypadkowego rwna si sumie wektorowej nat|eD wszystkich tych pl. Pola charakteryzuje si rwnie| pewn wielko[ci skalarn, zwan potencjaBem pola. Rwny jest on stosunkowi energii potencjalnej punktu materialnego do jego masy: Ep V m W przypadku pola grawitacyjnego pojedynczego punktu materialnego o masie m, potencjaB tego pola wyra|a si wzorem: Gm Vg = - r r g = -grad(Vg) Zwizek pomidzy nat|eniem pola i jego potencjaBem: Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak CI{ENIE POWSZECHNE (GRAWITACJA) Pole grawitacyjne wewntrz i na zewntrz jednorodnej kuli: GM - pole grawitacyjne na zewntrz pustej czaszy kulistej g = (bdz peBnej kuli) o masie M i promieniu R: R2 - pole wewntrz tej|e czaszy: g = 0 r - pole wewntrz jednorodnej kuli o gsto[ci : 4 r G M g(r) = prGr = 3 R2 R PrzykBad: pole grawitacyjne Ziemi Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Nauki Arystotelesa i Ptolemeusza: wszystkie planety i gwiazdy poruszaj si wokB Ziemi po skomplikowanych torach (bdcych superpozycjami ruchw po okrgach); MikoBaj Kopernik (1540): planety kr| wokB SBoDca, Ksi|yc wokB Ziemi. Giordano Bruno - zwolennik teorii heliocentrycznej Kopernika -> stos (1600). Galileusz (rwnie| przeBom XVI i XVII wieku): odwoBaB publicznie swoje teorie w obawie przed stosem. Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Johannes Kepler (korzystajc z obserwacji Tycho Brache) podaB wyprowadzone empirycznie prawa ruchu planet  prawa te mo|na wyprowadzi z prawa powszechnego ci|enia Newtona. Tycho Brahe (wBa[c. Tyge Ottesen Brahe, tak|e (mylnie) Tycho de Brahe; ur. 14 grudnia 1546 r. w Johannes Kepler zamku Knutstorp w Skanii  zm. 24 pazdziernika (ur. 27 grudnia 1571 r. w Weil der Stadt, 1601 r. w Pradze) zm. 15 listopada 1630 r. w Ratyzbonie) Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Pierwsze prawo Keplera: Ka|da planeta kr|y po orbicie eliptycznej, ze SBoDcem w jednym z ognisk tej elipsy. Drugie prawo Keplera (prawo rwnych pl): Linia Bczca SBoDce i planet zakre[la rwne pola w rwnych odstpach czasu. Trzecie prawo Keplera: Sze[ciany pBosi wielkich orbit jakichkolwiek dwch planet maj si tak do siebie, jak 3 kwadraty ich okresw obiegu: a1 T12 = 3 a2 T22 Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA r Fr r F = r Rozpatrzmy ruch ciaBa w polu siB centralnych: r r r Fr r r r M = r F = r r = 0 Moment siBy F wzgldem [rodka pola jest rwny zeru: r dlatego moment pdu tego ciaBa wzgldem [rodka r r r pola jest zachowany: K = r (mv) = const Std z kolei wynika, |e w centralnym polu siB tor ruchu tego ciaBa jest krzyw pBask (pBaszczyzna, zawierajca wektory poBo|enia r i prdko[ci v nie zmienia swej orientacji wzgldem [rodka pola). Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Skoro krzywa ruchu jest krzyw pBask, poBo|enie punktu w j, przestrzeni okre[limy we wspBrzdnych biegunowych , a prdko[ r vr rozBo|ymy na prostopadBe skBadowe: radialn i transwersaln (poprzeczn) : vj dr vr = dt r r r v = vr + vj dj vj = r dt Moment pdu ukBadu zale|y tylko od prdko[ci poprzecznej: r r r K = r (mvj )= const Warto[ momentu pdu jest rwna: dj K = mr2 = const dt Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA r PromieD wodzcy zakre[la przy swoim obrocie o maBy kt w czasie r dj dt wycinek koBowy, ktrego pole jest rwne: 1 dA = r2dj 2 vp vp dA = 1 r2 dj std wielko[ : dt 2 dt nazywamy prdko[ci polow (wycinkow). Biorc pod uwag powy|sz definicj i zasad zachowania momentu pdu, otrzymujemy: K vp = = const 2m Przy ruchu ciaBa w polu siBy centralnej jego prdko[ polowa (rozumiana jako pole zakre[lane przez promieD wodzcy w jednostce czasu) jest staBa. (II prawo Keplera) Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Aby wyprowadzi I i III prawo Keplera, skorzystajmy z zasady zachowania momentu pdu (byBa) i zasady zachowania energii: E = Ek + Ep = const 2 2 2 K 2 mv2 m dr dj m dr Ek = = + r = + 2 2 dt dt 2 dt mr 2 skd otrzymujemy: dr 2 K = (E - Ep)- dt m mr dj K wic ostatecznie: = a poniewa|: dt mr2 K r2 dj = dr 2 ( ) 2m E - Ep - (K r) Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Aby rozwiza podane rwnanie trajektorii ruchu, musimy podstawi konkretne wyra|enie na energi potencjaln, ktra w przypadku pola grawitacyjnego ma posta: b Ep = gdzie: b = -GMm r Ostateczne rozwizanie mo|na przedstawi w postaci: p r(j) = 1+ ecosj 2 K 2EK2 gdzie: p = e = +1 2 m b mb Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA 2 K p = m b p r(j) = 2EK2 e = +1 2 1+ ecosj mb Tor ruchu (orbita), jest krzyw drugiego stopnia (krzyw sto|kow), przy czym p jest jej parametrem ogniskowym a e - mimo[rodem. W zale|no[ci od tego, jaka jest energia caBkowita ciaBa, mo|liwe s nastpujce rozwizania rwnania toru (trajektorii): " dla E<0 (czyli e<1) jest to orbita eliptyczna; " dla E=0 (e=1) jest to orbita paraboliczna; " dla E>0 (e>1) jest to orbita hiperboliczna; " dla K=0 (e=1, p=0) jest to tor prostoliniowy, przechodzcy przez [rodek pola. Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRAWA KEPLERA Dla planet, poruszajcych si w polu grawitacyjnym SBoDca: E < 0 a wic torami ruchu planet s elipsy (I prawo Keplera). Wtedy rwnie| mo|na wyprowadzi wzr na okres T obiegu planety po tej elipsie: 2 4p 2 T = a3 GM gdzie a jest du| osi elipsy. Std otrzymujemy III prawo Keplera. Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRDKOZCI KOSMICZNE Pierwsz prdko[ci kosmiczn (prdko[ci koBow) dla Ziemi nazywamy prdko[, ktr powinien mie satelita Ziemi, obiegajcy j po orbicie koBowej. Znajdziemy j z zasady zachowania energii: b - caBkowita energia satelity na orbicie koBowej (e=0): E = 2r mv2 Ek = - energia kinetyczna satelity: 2 b = -GMm b - energia potencjalna satelity: Ep = r std: przy powierzchni Ziemi: GM vI = vI = gZ RZ = 7,9km/ s r Dr hab. in|. WBadysBaw Artur Wozniak PRDKOZCI KOSMICZNE Drug prdko[ci kosmiczn (prdko[ci paraboliczn) dla Ziemi nazywamy prdko[, ktr trzeba nada ciaBu, aby jego orbita w polu grawitacyjnym staBa si paraboliczna  to znaczy, aby ciaBo mogBo pokona przyciganie ziemskie i sta si satelit SBoDca (lot na inne planety). Znajdziemy j z zasady zachowania energii: - caBkowita energia satelity na orbicie koBowej (e=1): E = 0 b mv2 - energia kinetyczna i potencjalna: jak poprzednio Ep = Ek = r 2 2GM a std: vII = = 2vI r przy powierzchni Ziemi: vII = 2gZ RZ =11,2km/ s

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mat 6 Grawitacja dolny
C 1 Zmiany grawitacji wywołane bryłami
wentylacja grawitacyjna w budynkach mieszkalnych
Grawitacja i co dalej
instrukcja bhp przy obsludze ogrzewania wodnego grawitacyjnego
2 1 Pole grawitacyjne 1 16
Fizyka 2, zbiór zadań dla gimnazjum Dział Grawitacja
7 grawito
Pytania okrąg grawitacja
Prawa selektywnej grawitacji
ODDZIAŁYWANIA GRAWITACYJNE
Oddziaływania grawitacyjne
05 Pole grawitacyjne
Prawo grawitacji – kolejne oszustwo
WYKŁ07 Pole Grawitacyjne
06 Ciazenie powszechne (grawitacja) (6)

więcej podobnych podstron