4254097489

liej Jules’a Vireya. Sama rozprawa była wysoko oceniana przez Antoniego Wagę, późniejszego tłumacza drugiego wydania¹. Lata popowstaniowe przyniosły wzrost ogłaszanych prenumerat na literaturę przyrodniczą. Mamy tu dwa wydania historii naturalnej wraz z wykładem stychiologii i mineralogii — nauk szczegółowych autorstwa prof. Wojciecha Jastrzębowskiego. Pozostałe prace monograficzne poświęcone były botanice, fizjologii roślin z elementami anatomii i systematyką oraz zoologii. Odrębną tematykę reprezentowały rozprawy Jules’a Vireya Historia naturalna rodu ludzkiego poświęcone biologii człowieka. Były to rozważania nad naturą istoty ludzkiej, nie tylko w aspekcie biologicznym, ale i terapeutycznym oraz rozsiedleniem ras ludzkich; obyczajowym i duchowym. Podobnie ujmuje problematykę rozprawa tego samego uczonego o kobiecie, której przedmiotem zainteresowania — obok wspomnianych aspektów — była moralność, a nawet literatura. Virey, znany również w środowisku medycznym, starał się dać opis całokształtu złożonych zjawisk ludzkich.

Chemia

Wśród prac z zakresu chemii, poza ogólnym wstępem w tajniki tej nauki — Józefa Bełzy, przeważały rozprawy z zakresu chemii organicznej. W dwóch przypadkach były to przekłady traktatów Justusa Liebiga, którego teoria stanowiła w pierwszej połowie XIX stulecia dużą innowację¹². Nic więc dziwnego, że w Warszawie, w przeciągu dwóch lat, ukazały się powtórne tłumaczenia jego chemii organicznej — Jana Pankiewicza i Seweryna Zdziłowieckiego. Ten ostatni dał się poznać jako szczególny propagator idei Liebiga, działając w środowisku skupionym wokół Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego na Marymoncie. Zainteresowania rolnicze tego środowiska rzutowały w dużej mierze na zakres zainteresowań polskich chemików. Zgodnie ze stawianymi celami dążyli oni przede wszystkim do praktycznego zastosowania nowych teorii w gospodarstwie wiejskim, co widoczne jest w uzupełnianiu prac chemicznych o części związane z jej zasadami, przystosowanymi do potrzeb rolnictwa. Podobnie teoria Liebiga wzbudzała duże zainteresowania z uwagi na jej ścisłe powiązanie z nową techniką uprawy gleby.

Geologia

Geologia (będąca jako mineralogia związana z historią naturalną), w późniejszym okresie, tj. od połowy wieku, weszła w zakres zainteresowań geografii, obok geografii fizycznej, ekonomicznej (ówcześnie statystyka) i kartografii. Natomiast poza obszarem jej zainteresowań znalazła się geodezja związana z naukami technicznymi¹³. Wśród rozpraw podejmujących tematykę geologiczną i ściśle z nią

25

1

   I. J. Virey, Historia obyczajów i instynktu zwierząt, tłum. A. Kośmiński, t. 2, Warszawa 1828; rec. A. Wagi, „Pamiętnik Umiejętności Czystych i Stosowanych”, t. 2:1829, z. 1, s. 71-83.

¹²    Historia nauki polskiej., s. 477.

¹³    Z. Tkaczewska-Bialkowa, O znaczeniu geodezji w Uniwersytecie Jagiellońskim do 1833 r. ze szczególnym uwzględnieniem okresu Księstwa Warszawskiego i Rzeczypospolitej Krakowskiej, w: Studia z dziejów geografii, kartografii, pod red. J. Babicza, Wrocław 1973, s. 191-201; J. Tokarski, Nauki mineralogiczne w Polsce, Kraków 1948, s. 12 i in.; K. Maślankiewicz, Z dziejów nauk mineralogiczno-geologicznych do roku 1914» w: Polscy badacze przyrody, Warszawa 1959, s. 34-44.