4742459789

1.2. Współczesne kierunki i szkoły w nauce organizacji i zarządzania

Dorobek szkoły klasycznej był poddany głębokiej weryfikacji przez powstające po niej szkoły. Najostrzejszy mi krytykami byli przedstawiciele kolejnego kierunku w teorii i prakty ce zarządzania, określanego mianem stosunków międzyludzkich (/tuman relations).

Jeden z przedstawicieli tego kierunku, Douglas Mc Gregor, sformułował w 1960 roku dw a przeciw stawne modele zachowań pracowników, nazywając je teorią X i teorią Y.

Teoria X, w uproszczeniu i przejaskrawieniu, ilustruje w zasadzie poglądy większości klasyków organizacji i zarządzania.

Opiera się ona na trzech założeniach.

1) Przeciętny człowiek ma wrodzoną niechęć do pracy i będzie jej unikał, jak tylko może.

2) Większość ludzi trzeba zmuszać do pracy', kontrolować, kierować nimi i grozić karami, aby wyegzekwować od nich wysiłek potrzebny do osiągnięcia celów organizacji.

3) Większość ludzi woli, by nimi kierować, chce unikać odpowiedzialności, ma małe ambicje, chodzi im przede wszystkim o bezpieczeństwo.

Przeciwstawne założenia - zgodnie z teorią Y - charakteiy żujące kierunek stosunków między'ludzkich, wymieniono poniżej.

-    Fizyczny i umysłowy wysiłek przy pracy jest dla człowieka czymś równie naturalnym i potrzebnym, jak zabawa i wypoczynek.

-    Zewnętrzna kontrola i kary nie są jedynym sposobem skierowania wysiłku zatrudnionych na osiągnięcie celów organizacyjnych. Człowiek jest zdolny do kierowania sobą i do samokontroli dla osiągnięcia celów, które uznał za swoje.

-    Uznanie celów za własne jest funkcją związanych z ich osiągnięciem nagród.

-    Przeciętny człowiek uczy się w pewnych warunkach nie tylko akceptować odpowiedzialność, ale szukać jej. natomiast uchylanie się od odpowiedzialności - to wynik przeżytych wcześniej negatyw nych doświadczeń.

-    Wśród ludzi jest powszechny stosunkowo wysoki poziom wyobraźni, pomysłowości, twórczego myślenia i inicjatywy w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych.

-    W warunkach współczesnego przemysłu intelektualne zdolności przeciętnego człowieka wykorzystywane są jedynie częściowo⁵.

Kierunek stosunków międzyludzkich w naukach o zarządzaniu powstał na bazie rozwoju nauk o człowieku, a zwłaszcza psychologii i socjologii, w wyniku narodzin psychologii przemysłowej. Zaczęło się od serii badań, prowadzonych pod kierunkiem Eltona Mayo (1890-1949) (profesora psychologii Hanardu) w zakładach Western Electric Company w Hawthome na przedmieściu Chicago. Początkowo badania opierano na założeniach klasycznych i badano wpływ intensywności oświetlenia na wydajność pracy. Badania były bardzo dobrze zorganizowane, wydzielono pomieszczenie doświadczalne, w któiym w określonym czasie zmieniano tylko czynnik oświetlenia, oraz pomieszczenie kontrolne, w któiym oświetlenia nie zmieniano i zachowywano wszystkie inne warunki pracy jak w^r pomieszczeniu doświadczalnym.

Por. [6], str. 494, 506, na podstawie: Mc Gregor D.: The Humań Side of Enterprise. New York, Mc Graw-Hill Book Comp. 1960, str. 186.

18