5755073718

2.1 Przestrzeń filmowa - ustalenia teoretyczne

Sama przestrzeń w ujęciu ogólnym jest wyjątkowo kłopotliwa w opisie, nie wspominając już o definicji, której próby podejmowali liczni myśliciele niemal od początku refleksji filozoficznej. Fundamentalną trudność w rozważaniach nad przestrzenią stanowi fakt, iż nie ma ona jako takich właściwości, jest „bezkształtna, [...] amorficzna w naszym aktywnym życiu i czysto abstrakcyjna w myśleniu naukowym”²⁰. W myśl rozważań Kanta przestrzeń i czas są kategoriami apriorycznymi wiedzy, więc są niezależnym i koniecznym warunkiem jakiegokolwiek doświadczenia czy wyobrażenia. Innymi słowy nie sposób wykluczyć czasoprzestrzeni, gdyż jej wyobrażenie jest warunkiem doświadczenia wszelkich zjawisk zewnętrznych²¹. Fakt ten odnosi się również do rozważań na temat przestrzeni w filmie. „Można przecież wyobrazić sobie film, w którym brak fabuły, bohaterów, montażu, etc., nie można natomiast wyrugować z obrazu filmowego czasu i przestrzeni, które stanowią warunek konieczny zaistnienia wszelkich innych filmowych bytów i wyobrażeń”²².

Przestrzeń filmowa pierwotnie powstaje w obrębie kinowego ekranu; Jest przestrzenią odgraniczoną, zamkniętą w określonych ramach, a jednocześnie jest izomorficzna wobec bezgranicznej przestrzeni świata rzeczywistego”²³. Jest pewnego rodzaju substytutem rzeczywistości - namiastką przestrzeni realnej, w której zwykle umieszczone są rekwizyty, występują postacie, rozgrywa się jakaś akcja. Ta namiastka, której konstrukcję możemy obserwować na ekranie, ma swoje rozwinięcie w naszej wyobraźni. Ważną rolę w tym procesie odgrywają tzw. podstawowe schematy przestrzenne, które człowiek tworzy w celu lepszego rozpoznawania obiektów oraz postrzegania wzajemnych relacji przestrzennych pomiędzy nimi. „Widzowie stale dopełniają wiadomości o przedmiotach i zjawiskach w oparciu o ich wzorce zakodowane w pamięci”²⁴Filmowa przestrzeń w połączeniu z dwoma pozostałymi podsystemami formalnymi (tj. logiką opowiadania [przyczynowością] oraz czasem) składa się na świat filmowy w naszej wyobraźni. Faktem jest, że prócz aktywności fizjologicznej i procesów percepcyjnych, widz odruchowo uruchamia bardziej złożone

²⁰    S. Langer. Feeling and Form. London 1979. s. 71-72, cyt. za: E. Ostrowska. Przestrzeń filmowa,

Kraków 2000, s. 11.

²¹    Zob. W. Tataikiewicz. Historia filozofii. T. 2: Filozofia nowożytna do roku 1830, Warszawa 2004.

s. 168-170.

²²    E. Ostrowska, Przestrzeń filmowa.... s. 12.

²³    J. Łotman. Semiotyka filmu, przel. J. Faiyno, T. Miczka. Warszaw a 1983, s. 165.

²⁴    B. Gawrońska, O poszerzenie filmowej przestrzeni, [w:] ..Kino" 1984. nr 12, s. 23.

12