5755073719

procesy poznawcze. Ich celem jest „skonstruowanie spójnej przestrzeni fikcyjnego świata filmu. [...] Jednocześnie zachodzi proces przetwarzania pojęciowego, w którym istotną rolę odgrywają pamięć, oczekiwania, przypuszczenia i hipotezy, wpływające na ostateczne zrozumienie dwuwymiarowej obrazowej reprezentacji trójwymiarowej przestrzeni”²⁵.

Wynika z tego, że przestrzeń filmowa może przyjmować dwojaki charakter. Z jednej strony jest przestrzenią „ukazaną” bezpośrednio na ekranie, konstruowaną i kształtowaną przez zabiegi reżysera, montażysty, scenografa, etc. Z drugiej strony zostaje ona niejako dopełniona swoistą przestrzenią wyobrażoną przez oglądającego na podstawie danych zmysłowych płynących z ekranu, które zostają przyjęte w procesach percepcyjnych i zinterpretowane w procesach kognitywnych. W związku z powyższym możemy wyróżnić dwie ogólne kategorie przestrzeni filmowej:

-przestrzeń kadru lub ekranowa - czyli to, co możemy zaobserwować na ekranie bądź w obrębie jednego kadru, jak w przypadku fotografii;

-przestrzeń świata przedstawionego - czyli ta konstytuowana w wyobraźni odbiorcy w wyniku percypowania filmowego świata.

Jak zauważyła Elżbieta Ostrowska zróżnicowanie powyższych kategorii następuje w wyniku rozróżnienia dwóch poziomów dzieła filmowego: „poziomu obrazu (resp. kadru) i poziomu filmowej diegesis”²⁶. Dalsze dociekania będą zasadniczo dotyczyć drugiego, wyróżnionego przez autorkę poziomu, a dokładniej powstającej wjego obrębie przestrzeni. Przestrzeń ekranowa²⁷ będzie nas interesować jedynie ze względów semantycznych (w aspekcie antropologicznym), ze szczególnym naciskiem na przestrzeń symboliczną oraz motywy archetypowe.

Aby przygotować odpowiedni grunt teoretyczny do rozważań na temat przestrzeni diegetycznej, postaram się na początku wyjaśnić samo pojęcie diegesis:

„Diegesis jest to uniwersum filmowej fikcji konstytuowane i przejawiające się przez tekstualny system środków wyrazu, [...] intencjonalnie wyznaczone przez instancję nadawczą oraz domniemane i konstruowane (dzięki percepcyjnym

²⁵    E. Ostrowska. Przestrzeń filmowa.... s. 19-21.

²⁶    Ibidem, s. 16.

²⁷    Przestrzeń ekranowa (bądź wewnątrzekranowa). o której mowa. będzie rozpatiywana w myśl rozróżnienia zaproponowanego przez Dudziaka, które przytoczone zostało w dalszej części tego rozdziału (s. 15).

13