dr inż. Marian Poniewiera Gliwice, marzec 2007r.
Materiały powielane powstały na podstawie wykładów pracowników Zakładu Geodezji i Ochrony Terenów Górniczych Pol. Śl. w Gliwicach
oraz na podstawie literatury i nie stanowią publikacji w rozumieniu ustawy o prawach autorskich
GEODEZJA (Arystoteles)
GEO - Ziemia + DESIA  dzielić (greka)
nauka i technika zajmująca się pomiarami i badaniami rozmiarów i kształtu powierzchni kuli
Ziemskiej lub jej części oraz zastosowaniem ich wyników do rozwiązywania zagadnień
projektowych, badawczych w poszczególnych dziedzinach techniki i inwestycji inżynieryjno-
budowlanych
p.n.e.  istniały budowle inżynierskie
XVIII w. p.n.e.  Starożytny Egipt  pierwszy podręcznik
XII w. p.n.e.  Babilonia i Asyria  mapy (tabliczki gliniane)
VI w. p.n.e.  Pitagoras  hipoteza o kulistości Ziemi
IV w. p.n.e.  Arystoteles  rozwija hipotezę o kulistości Ziemi
Kopernik, Galileusz, Newton  ogólny kształt bryły Ziemskiej jest zbliżony do elipsoidy
obrotowej, czyli bryły powstałej w wyniku obrotu elipsy wzdłuż jej mniejszej osi.
Pomiary półosi i spłaszczenia elipsoidy obrotowej:
Bessel  1841, Clarce  1880, Helmert  1907, Hayfort  1909, Krasowski  1940
GEOIDA  figura, która przybiera powierzchnia mórz i oceanów w stanie spoczynku,
przedłużona pod lądy.
Listing (uczony niemiecki)  1873
III w p.n.e.  Eratosthnes
pierwsze pomiary dla wyznaczenia wymiarów kuli ziemskiej  wyznaczył długość łuku
południka pomiędzy Aleksandrią i Syeną (obecnie Assuan). Dokonał obserwacji
astronomicznych różnicy szerokości 2 punktów leżących na tym samym południku.
Promienie słoneczne tworzyły z pionem w Aleksandrii kąt = 1/50 kąta pełnego, a w tym
samym czasie w Syenie padły pionowo. Odległość oszacował według czasu trwania podróży.
DZIAA
Y GEODEZJI
" geodezja niższa  ogólna
pomiar małych obszarów, które odnosimy do płaszczyzny oraz sporządzanie map
wieloskalowych
" rachunek wyrównawczy
matematyczne ujęcie wyników pomiarów, ocena dokładności prac oraz wyrównanie
nieuniknionych błędów pomiarowych
" fotogrametria
mapy na podstawie zdjęć naziemnych i lotniczych
" kartografia
odwzorowanie krzywej powierzchni Ziemi na płaszczyznę, opracowanie map i ich
reprodukcja
1
" geodezja wyższa
pomiary i badania dużych obszarów z uwzględnieniem krzywizny odniesienia
" astronomia geodezyjna
określenie położenia punktów na Ziemi na podstawie obserwacji ciał niebieskich
" geodezja gospodarcza
w różnych dziedzinach gospodarki:
- inżynieryjna
- rolna
- leśna
- miejska
- górnicza
dział różniący się metodami pracy i stosowanymi narzędziami
Zadania geodezji górniczej:
" sporządzanie map sytuacyjnych  terenu górniczego,
" pomiar, sporządzanie map i profili niezbędnych do prowadzenia ruchu zakładu
górniczego,
" dokonywanie pomiarów i przedstawianie na mapach form zalegania złoża,
" prace związane z realizacją projektów robót eksploatacyjnych i przygotowawczych,
" badanie procesu odkształceń występujących w wyniku działalności kopalni.
JEDNOSTKI MIAR
Pomiar  porównanie danej wielkości z przyjętą jednostką miary.
Jednostki długości
metr  1795 rok  Francja-
jedna dziesięciomilionowa część ćwiartki południka ziemskiego przechodzącego przez Paryż.
Grupa Przedrostek Mnożnik Skrót Nazwa
kilo 103 km kilometr
wielokrotne
hekto 102 hm hektometr
jednostka podstawowa 100=1 m metr
decy 10-1 dm decymetr
centy 10-2 cm centymetr
podwielokrotne mili 10-3 mm milimetr
mikro 10-6 źm mikrometr
nano 10-9 nm nanometr
MIARY POWIERZCHNI
metr kwadratowy  1m2  powierzchnia kwadratu o boku 1m
1km2  1000000m2 = 100ha
1ha (hektar)  10000m2  100a(ar)
1a (ar)  100m2
MIARY K
TOWE
stopień, grad, radian
stopień  10  1/360 część kąta pełnego
dzieli się na minuty, sekundy
10 = 60 , 1 = 60 
grad  1g  1/400 część kąta pełnego
dzieli się na centygrady, decymiligrady
1g = 100c , 1c = 100cc
2
miara łukowa  niemianowana
kąt wyrażamy w tej mierze jako stosunek łuku koła, na którym się wspiera do przynależnego
mu promienia
jednostka  radian (rad)  kąt środkowy wsparty na łuku równym jego promieniowi
ą =A
/R
Zamienniki miar kątowych na łukowe
ZAMIANA:
STOPNIE  GRADY
10g 1' = 10c 10cc
10 = 1'' =
54
9 324
GRADY  STOPNIE
90 54' 324''
1g = 1c = 1cc =
100
10 1000
WIELKOŚCI PODLEGAJ
CE POMIAROM
cel  uchwycenie zależności miarowych charakteryzujących położenie szczegółów.
Długość boku  odległość pozioma między dwoma punktami terenowymi liczona między ich
rzutami na płaszczyzną poziomą.
Wysokość punktu terenowego  odległość pionowa  odległość od umownego poziomu
odniesienia liczona wzdłuż pionowej przechodzącej przez ten punkt.
Kąt poziomy  kąt pomiędzy dwoma kierunkami w terenie  kąt pomiędzy rzutami tych
kierunków na płaszczyznę poziomą, liczony w płaszczyz
nie poziomej.
Kąt pionowy  kąt liczony w płaszczyz
nie pionowej, a zawarty pomiędzy linią terenową i jej
rzutem na płaszczyznę poziomą przechodzącą przez stanowisko instrumentu.
3
Azymut  kąt zawarty pomiędzy tak określonym kierunkiem, a kierunkiem na dowolny punkt
terenowy (0-360  zgodnie z ruchem wskazówek zegara).
A  azymut astronomiczny (geograficzny)
a
A  azymut magnetyczny
m
A  azymut kartograficzny
k
ZADANIA GEODEZJI I KARTOGRAFII
według ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne z dnia
17 lipca 1989 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 100, poz. 1086)
przyjmuje się następujące określenia związane z zadaniami
geodezji i kartografii:
" prace geodezyjne  projektowanie i wykonywanie pomiarów geodezyjnych,
wykonywanie zdjęć lotniczych, dokonywanie obliczeń, sporządzanie i przetwarzanie
dokumentacji geodezyjnej, a także zakładanie i aktualizacja baz danych, pomiarów
i opracowań fotogrametrycznych, grawimetrycznych, magnetycznych i astronomicznych
związanych z realizacją zadań w dziedzinie geodezji i kartografii oraz krajowego
systemu informacji o terenie,
" prace kartograficzne  opracowywanie i redagowanie map i opracowań pochodnych
oraz ich reprodukowanie,
" osnowy geodezyjne  usystematyzowane zbiory punktów geodezyjnych, dla których
określono matematycznie ich wzajemne położenie i dokładność usytuowania,
" znaki geodezyjne  znaki z trwałego materiału, określające położenie punktów osnowy
geodezyjnej,
" mapa topograficzna  opracowanie kartograficzne o treści przedstawiającej elementy
środowiska geograficznego powierzchni Ziemi i ich przestrzenne związki,
" mapa zasadnicza  wielkoskalowe opracowanie kartograficzne, zawierające aktualne
informacje o przestrzennym rozmieszczeniu obiektów ogólnogeograficznych oraz
elementach ewidencji gruntów i budynków, a także sieci uzbrojenia terenu:
nadziemnych, naziemnych i podziemnych,
" ewidencja gruntów i budynków (kataster nieruchomości)  jednolity dla całego kraju,
systematycznie aktualizowany zbiór informacji o gruntach, budynkach i lokalach, ich
właścicielach oraz innych osobach fizycznych lub prawnych władających tymi gruntami,
budynkami i lokalami,
" tereny zamknięte  tereny o charakterze zastrzeżonym ze względu na obronność
i bezpieczeństwo państwa, określone przez właściwych ministrów i kierowników
urzędów centralnych,
" państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny  zbiór map oraz materiałów
fotogrametrycznych, teledetekcyjnych, rejestrów, wykazów, informatycznych baz
danych, katalogów danych geodezyjnych i innych opracowań powstałych w wyniku
wykonania prac geodezyjnych i kartograficznych,
4
" sieci uzbrojenia terenu  wszelkiego rodzaju nadziemne, naziemne i podziemne
przewody i urządzenia: wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, cieplne,
telekomunikacyjne, elektroenergetyczne i inne, z wyłączeniem urządzeń melioracji
szczegółowych, a także podziemne budowle, jak: tunele, przejścia, parkingi, zbiorniki
itp.,
" gleboznawcza klasyfikacja gruntów  podział gleb na klasy bonitacyjne ze względu na
ich jakość produkcyjną, ustaloną na podstawie cech genetycznych gleb,
" geodezyjna ewidencja sieci uzbrojenia terenu  uporządkowany zbiór danych
przestrzennych i opisowych sieci uzbrojenia terenu, a także informacji o podmiotach
władających siecią,
" system informacji o terenie  baza danych przestrzennych dotycząca określonego
obszaru oraz procedury i techniki służące systematycznemu zbieraniu, aktualizowaniu
i udostępnianiu danych.
PRZESTRZEC
PRAWNA W GEODEZJI
Ustawy:
" Ustawa Prawo geodezyjne i kartograficzne,
" Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym,
" Ustawa prawo budowlane,
" Ustawa o gospodarce nieruchomościami.
Instrukcje techniczne:
" 0-1 Ogólne zasady opracowania map dla celów gospodarczych,
" G-l Pozioma osnowa geodezyjna,
" G-2 Wysokościowa osnowa geodezyjna
" G-3 Geodezyjna obsługa inwestycji,
" G-4 Pomiary sytuacyjne i wysokości,
" K-l Mapa zasadnicza,
" K-2 Mapy topograficzne do celów gospodarczych,
" K-3 Mapy tematyczne,
Polskie Normy:
" PN-ISO 7737: Tolerancje w budownictwie - przedstawienie danych dotyczących
dokładności wymiarów,
" PN-ISO 7976-1: Tolerancje w budownictwie - metody pomiaru budynków i
elementów budowlanych - metody i instrumenty,
" PN-ISO 7976-2: Tolerancje w budownictwie - metody pomiaru budynków i
elementów budowlanych  usytuowanie punktów pomiarowych,
5
Geodezja i kartografia
Organy nadzoru geodezyjnego i kartograficznego:
Główny Geodeta Kraju
Wojewoda: wojewódzki inspektorat nadzoru
Służba
geodezyjnego i kartograficznego
geodezyjna
i kartograficzna
Organy administracji geodezyjnej i kartograficznej:
Marszałek województwa: geodeta województwa
Starosta: geodeta powiatowy
Firmy wykonujące prace geodezyjne i kartograficzne
działające w gospodarce rynkowej:
przedsiębiorstwa państwowe
Wykonawstwo
spółki prawa handlowego
geodezyjne
osoby prowadzące działalność gospodarczą
i kartograficzne
osoby wykonujące wolny zawód
Jednostki organizacyjne administracji publicznej
Wydziały, instytuty i zakłady geodezyjne na uczelniach
Centrum badań Kosmicznych PAN
Nauka i technika
Instytut Geodezji i Kartografii
Firmy zajmujące się wytwarzaniem sprzętu i programów
geodezyjnych
Literatura:
1. Jagielski A.: Geodezja I. Wydawnictwo Stabil, Kraków 2002r.
2. Jamka M., Zielina L.: Geodezja inżynieryjna. Podręcznik dla studentów wyższych szkół
technicznych. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2001r.
3. Przewłocki S.: Geodezja dla kierunków niegeodezyjnych. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2002r.
6