8748915470

Recenzje i noty recenzyjne 445

dzy pozycją społeczną a kulturą reprezentowaną przez symbole. Pragnie postrzegać i interpretować symbole i tworzone przez nie konfiguracje kulturowe, na co wskazuje tytuł książki „oczami radżputów i pasterzy”, wykorzystując wytwory i dokumenty ich kultury, między innymi mity, wierzenia religijne, scenariusze obrzędów, systemy pokrewieństwa oraz opinie żyjących nimi i w nich ludzi. Postulat patrzenia na kulturę badanych społeczności oczami ich członków, ważny jako założenie mogące mieć wpływ na charakter badań, jest metaforą i nie daje się w pełni zrealizować.

Szczególnąccchąpracy jest wielość przyjętych w niej poziomów analizy. Punktem wyjścia było porównanie kultury radżputów i rabari w dziedzinach nasyconych symboliką, takich jak wizerunek własny, obrzędy, recepcja przestrzeni i czasu, potrzebne dla wskazania kręgu kultury radżpuckiej tworzącego swego rodzaju wspólnotę kulturową, mimo wyraźnych odrębności w postrzeganiu kultury przez dwie tworzące ten krąg grupy. Krąg kultury radżpuckiej autor porównuje z kolei z pozaradżpuckim obszarem i kontekstem hinduizmu. W analizie materiałów wykracza poza dwie badane przez siebie grupy, omawiając znaczenie dla całości kultury hinduistycznej norm i światopoglądów (dharm) innych kast i grup spoza systemu kastowego, takich jak bramini, kupcy, grupy plemienne i muzułmanie. Rejestruje i charakteryzuje fonny synkretyzmu hinduistyczno-muzułmańskiego, badane na pogranicznych obszarach Indii i Pakistanu, między innymi kult pirów muzułmańskich i cześć oddawaną ich grobom przez hinduistów. Interesująco omawia instytucje feudalnych i kastowych stosunków zależności, takich jak wspomniane już jadżmana i ter tansli. Próbą zsyn-tetyzowania tych zróżnicowanych sposobów analizy i podstawą dla wniosków są liczne i instruktywne tablice. Obejmują one zarówno zagadnienia szczegółowe (np. tablica 9. „Tematy i motywy mitów pochodzeniowych radżputów i rabari" lub tablica 14. „Męscy bogowie radżputów i rabari"), jak i te najbardziej ogólne (np. tablica 27. „Główne nurty kulturowe hinduizmu"). Brakuje jednak spisu tabel i rycin, a przy niektórych z nich podania źródeł.

Badacz odznacza się nic tylko szerokością zainteresowań, lecz dysponuje ponadto dobrze przygotowanym warsztatem badawczym. Tradycyjnym metodom badań terenowych towarzyszyły wywiady z przedstawicielami miejscowej administracji i nauczycielami, a materiały z badań terenowych uzupełnione zostały przez źródła archiwalne. Do umiejętności badawczych należała znajomość języka hindi, nie uwalniająca jednak autora od konieczności korzystania z pomocy tłumaczy z języków lokalnych. Badacz był zainteresowany pogłębioną interpretacją zdobytych materiałów, i w tym celu posługiwał się założeniami teoretycznymi odnalezionymi w literaturze i sprawdzanymi w trakcie własnych badań. Jego praca, miejscami niełatwa w lekturze w związku z bogactwem materiałów i wielością wątków analizy, jest ważnym i nowatorskim studium z zakresu tradycyjnych stosunków społecznych i ich związków z wybranymi dziedzinami kultury w północno-zachodnich stanach Indii, wyjątkowym w piśmiennictwie polskim.

Zbigniew Jasiewicz