8955900092

Ksitjżfci zbójeckie

owymi tekstami, w innego rodzaju wypowiedziach odautorskich. I, zapewne, byłaby ona negatywna.

Nie będzie więc nam tu jednak szło o samoświadomość pisarzy, którzy mogliby własne książki postrzegać jako przynależące do zbioru, do którego przyporządkowali dzieła innych - książek wpływających niekorzystnie na czytających. Ta kwestia jest zresztą wtórna. Istotniejsze wydaje się zastanowienie, czy i my moglibyśmy, jako rzeczywiści, nie zaś napisani czytelnicy podlegać takiemu oddziaływaniu lektury, o jakim mówili pisarze w stosunku do swoich bohaterów. A więc, czy napisane przez nich książki mogłyby w stosunku do nas, czytelników, odegrać rolę „książek zbójeckich”. Szczegółowe odpowiedzi na to ostatnie pytanie już padały i mowa była również, nieco przygodnie, o powodach, dla których mogłoby tak być. Pora spróbować jakoś podsumować te rozważania.

Przyglądając się książkom, które uznajemy za „zbójeckie”, szukamy w nich tego, co o takim ich charakterze mogłoby stanowić. Jak się wydaje, istnieją pewne wspólne, czy też powtarzalne cechy, które, mimo odmienności dzieł, mogą - mogłyby? - skłaniać do uznania każdego z nich za taką właśnie książkę. Gdzie ich szukać, w jakiej warstwie dzieła - oto problem, przed którym staje krytyk świadom tego, że ma do czynienia z dziełami tak bardzo różnymi. Z dziełami pochodzącymi z różnych epok, przynależącymi do różnych gatunków literackich, pisanymi przez twórców żyjących w różnych krajach, w różnych czasach, poruszających różne zagadnienia, operujących całkowicie niekiedy odmiennym językiem, stylem itp., itd. - ilość tego, co różne, jest niemal nieograniczona.

A przecież istnieją między owymi książkami jakieś więzy, i to nie tylko bezpośrednie, polegające na ewentualnym wskazywaniu utworów wcześniejszych jako lektury bohaterów utworów późniejszych, choć i takie fakty, jak widzieliśmy, dość często mają miejsce. Istnieją pewne podobieństwa, niezależne od jakichkolwiek bezpośrednich związków tych dzieł ze sobą, dla których mówimy o możliwym „zbójeckim” charakterze tych książek. Gdzie je znaleźć? W wielu obszarach tekstu, jak się zdaje: wymieńmy chociaż niektóre²⁹⁵.

Na temat związków narracji z wymową etyczną książek ciekawe rozważania przynosi tekst Noela Carrolla: (...) typical narrativespossess conventions that allow us

205