9414912386

94

WOJCIECH MICHERA

B. Dyskusja wywołana przez Basic Color Terms toczyła się na kilku poziomach ogólności. Zapoznajmy się najpierw z tym jej nurtem, który nie kwestionując samych podstaw teorii krytykował pewne jej szczegółowe rozwiązania.

Największe wątpliwości wzbudzały trzy sprawy:

1)    treść PNK w językach I etapu:

2)    fragment schematu ewolucyjnego dotyczący zimnych barw chromatycznych (N — Z);

3)    miejsce szarości w tym schemacie.

Co do pierwszego punktu przypomnę, że Berlin i Kay w pracy z 1969 r. przypisywali językowi I etapu dwie PNK — odpowiadające B i C. Wszystkie zatem odcienie, także chromatyczne, cała przestrzeń barwna, miały być rozdzielone według kryterium jasności na dwie części — jasną i ciemną (zob. ryc. 2a). Przykładem, który przedstawili Berlin i Kay, było nowogwinejskie plemię Dugum Dani. Istniejące w jego języku dwie PNK miały oznaczać: mola — biel (jasność) i mili — czerń (ciemność). Sprawa okazała się, jak to zwykle bywa. bardziej skomplikowana niż sądzono. E. Rosch (występująca też jako Rosch Heider) w trakcie swych badań terenowych spostrzegła, że plemię to łączy np. stosunkowo ciemną Cw z kategorią mola („biel”), a stosunkowo jasną Z z kategorią mili („czerń”) (Heider, 1972b). Model, który wyjaśnia stosowany przez Dugum Dani sposób dzielenia przestrzeni barwnej, uwzględniać zatem musi nie tylko kryterium jasności (co sugerowali Berlin i Kay), lecz także kryterium „ciepłoty” odcieni chromatycznych (co na poziomie neurofizjologicznym odpowiada wzbudzeniu lub hamowaniu komórek antagonistycznych). Tak więc kategoria mola zawiera barwy nie tylko jasne, ale i ciepłe (B. Cw. Żł). a mili ciemne i zimne (C, N. Z — zob. ryc. 2b).

Ryc. 2. Kategoryzacja przestrzeni barwnej na etapie II w dwóch ujęciach:

a-z 1969    1975 r. (wg Kay. 1975. s. 259. lab. 2-3)