1313878860

2 Starożytny Wschód

2.1 Wprowadzenie

Wykład obejmuje czasy od IV/III tysiąclecia p.n.e., czyli od powstania pierwszej cywilizacji z architekturą monumentalną, do podboju Aleksandra Wielkiego¹. Archeologia badająca ten okres to archeologia historyczna - towarzyszy jej stale pismo klinowe. Podobnie archeologią historyczną jest archeologia Egiptu, której towarzyszą hieroglify, hieratyka i demotyka.

Z Bliskim Wschodem wiąże się wiele mitów i legend. Są wśród nich historie Wiszących Ogrodów Babilonu, Arki Noego, która wylądowała na Araracie, Wieży Babel i rajskiego ogród Eden. Słowo Eden pochodzi z języka sumeryjskiego i oznacza step za polami uprawnymi.

Obszar Bliskiego lub Środkowego Wschodu obejmuje tereny ograniczone przez wschodni skraj Wyżyny Irańskiej w Pakistanie, Kaukaz, Bosfor, Dardanele, Cypr, przesmyk Sueski, południowe granice Jordanii i Iraku oraz południowe wybrzeże Iranu. Dzieli się on na krainy historyczne - Mezopotamię (północną i południową), Iran, Lewant, Anatolię. Góry zostały w większości wypiętrzone w czasie orogenezy alpejskiej. Obszary nizinne wypełniają doliny aluwialne. Determinizm geograficzny jest poglądem zakładającym, że warunki geograficzne determinują sposób życia człowieka. Przez współczesnych archeologów jest on najczęściej odrzucany.

Największe opady występują w górach i sięgają 1000 mm rocznie. Rolnictwo jest możliwe przy opadach przekraczających 200 mm lub 300 mm. W Mezopotamii, gdzie roczne opady sięgają 200 mm, rolnictwo mogło się rozwijać tylko dzięki wodzie z Eufratu i Tygrysu. W regionie tym nie występowały jednak nigdy cykliczne użyźniające wylewy, a jedynie katastrofalne powodzie.

W starożytności eksploatowano miedź, żelazo, ołów, cynk, złoto i srebro. Kamienie wulkaniczne pozyskiwano z gór. Ropę naftową i asfalt pozyskiwano ze szczelin i wykorzystywano m. in. jako paliwo do lamp. Funkcjonował system szlaków handlowych, które przecinały m. in. pustynię Al-Dżazira, której nazwa oznacza po arabsku “wyspa”. Lapis lazuli sprowadzano aż z dzisiejszego Afganistanu. Wrota Cylicyjskie w górach Taurus, między Anatolią a Cylicją na wybrzeżu, i Wrota Syryjskie były przełęczami, przez które przebiegały ważne szlaki handlowe. Na nizinnych obszarach szlaki przebiegały wzdłuż rzek. Na przecięciach szlaków znajdowały się ważne miasta.

Irygacje pozwoliły rozwinąć rolnictwo poniżej izohiety 300 mm. Ludzie mogli zejść wtedy m.in. do Dolnej Mezopotamii i rozwinąć tam cywilizację. W Egipcie istniało nawodnienie basenowe, a w Mezopotamii nawodnienie miało charakter bruzdowy. Wodę rozprowadzano bruzdami między polami uprawnymi. W połowie VI tys. p.n.e. zaczęły powstawać kanały nawadniające. System irygacyjny rozwijał się stopniowo. Został zniszczony w 1258 roku n.e. przez Mongołów w czasie najazdu mongolskiego. Niewłaściwa irygacja może doprowadzić do zasolenia gruntu. U schyłku III tysiąclecia p.n.e. w Mezopotamii wystąpił kryzys związany ze zbyt intensywnym rolnictwem i zasoleniu gleb. Lasy Bliskiego Wschodu zostały już w starożytności wycięte w celu pozyskaniu ziemi i drewna, a także zostały wyniszczone w wyniku wypasu owiec.

Na mezopotamskiej nizinie aluwialnej nie występują naturalne wzgórza. Pojawienie się wyniesienia świadczy zawsze o istnieniu stanowiska archeologicznego. Według starożytnych wierzeń wodę zapewniał ludziom bóg Edad. W języku sumeryjskim LU oznacza człowiek, GEME - kobieta, a ESH - pole uprawne.

*Na egzaminie m. in. mapa konturowa, rozpoznawanie zabytków na zdjęciach

19