1531834508

151

Zatem religia kształtuje się w ścisłym związku ze środowiskiem (rzeczywistością) na dwu poziomach: podstawowym, jakim jest system ekologiczny (topografia, biotop, klimat), oraz nadbudowanym, który stanowią: system społeczny, ekonomiczny i kulturowy. Relacja między religią i środowiskiem nie jest nigdy układem deterministycznym, lecz stanowi sprzężenie zwrotne, wbrew stanowisku Harrisa czy M. Biittnera. Dlatego też religia wiąże się z systemem ekologicznym na dwa sposoby: pierwszy - bezpośredni, a drugi łączący się z występowaniem w obrębie wykształconej w danym środowisku kultury. Specyfika konkretnej kultury jest „rezultatem modyfikacji i specjalizacji wynikającej z dostosowania się do lokalnych warunków środowiskowych”. W miejscach o zbliżonym systemie ekologicznym mechanizmy adaptacyjne przebiegają w podobny sposób, powodując w konsekwencji występowanie na różnych obszarach geograficznych podobieństw między jądrami kulturowymi konkretnych kultur, tak więc religie wykształcone w tych kulturach powinny wykazywać podobieństwo (czyli podobne ,jądra religijne”); o ile kultury owe wykształciły się w podobnym środowisku, mają zbliżony przebieg środowiskowych mechanizmów adaptacyjnych. Ekologia religii jest więc „badaniem środowiskowej integracji religii i jej implikacji”⁶⁹.

Analizę środowiskową można prowadzić na dwóch poziomach: poszczególnych religii oraz porównawczym. Celem pierwszego jest uzyskanie głębszego wglądu w strukturę, procesy formowania się i funkcjonowanie specyficznych wierzeń oraz rytuałów, „pełniejsze zrozumienie religijnych faktów w ich interakcjach z naturą i pełniejsza wiedza na temat przeszłości religii przedpiśmiennych społeczności”⁷⁰. Celem ujęcia porównawczego jest tworzenie ekologicznych typów religijnych na podstawie charakterystycznych cech i fundamentalnych idei występujących w różnych tradycjach religijnych, które są wynikiem adaptacji do środowiska. Oba poziomy są w stosunku do siebie komplementarne, studia poszczególnych religii pomagają w zyskiwaniu ogólnej wiedzy i pojęć, w rozszerzaniu i precyzowaniu typów, a jednocześnie „każda ekologicznie analizowana religia jest manifestacją ekologicznego typu religii”⁷¹.

Na czym polega analiza środowiskowa? Należy rozpatrzyć przejawy danej religii w relacji do środowiska na trzech poziomach, z których dwa pierwsze stanowią układy strukturalne, a trzeci - morfologiczny:

-    Podstawowy poziom integracji związany jest z prostym istnieniem kultury lub jej typu w określonej niszy ekologicznej. Cel stanowi tu skojarzenie elementów religii z podstawowymi formami aktywności, cechami pożywienia, technologią, ekonomią, a także zbadanie wzorów zachowań w odniesieniu do elementów środowiska, takich jak flora i fauna.

-    Wtórny poziom integracji: zbadanie tych elementów religijnych, jakie wynikają ze środowiska społeczno-kulturowego, które samo jest ukształtowane przez uwarunkowania ekologiczne. Dla przykładu, hierarchiczny, rozbudowany panteon sił sakralnych (bóstwa) występuje z reguły w bogatych, rolniczych środowiskach, które pozwalają na nadwyżki ekonomiczne, gęstą populację i rozwarstwienie społeczne.

⁶⁹    A. H u 11 k r a n t z, An Ecological Approach to Religion, „Ethnos” 1966, nr 31, s. 143.

⁷⁰    Ibidem, s. 131.

⁷¹    A. H u 11 k r a n t z, Ecology [w:] The Encyclopedia of Religion, red. M. E1 i a d e, New York 1987, s. 582.