2906543591

ANDRZEJ S. KOSTROWICKI, JOANNA PLIT, JERZY SOLON

PRZEKSZTAŁCENIE ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO

Transformacja dowolnego układu (systemu) złożonego może być spowodowana czynnikami dwojakiego rodzaju: egzogenicznymi względem układu i endogenicznymi, powstałymi wewnątrz systemu. Choć najczęściej oba te czynniki działają łącznie, to rozpoznanie ich istoty w konkretnej rzeczywistości ma duże znaczenie, zwłaszcza gdy chcemy przewidzieć przyszłość systemu, a tym samym jego dalszą zdolność służenia określonym potrzebom ludzkim.

Na strukturę i funkcjonowanie układów przestrzennych wpływają zatem oba rodzaje oddziaływań, przy czym każde z nich może mieć charakter naturalny (nie wynikający z bezpośredniego oddziaływania człowieka) i antropogeniczny (wynikający z bezpośredniej ingerencji ludzkiej).

Mamy zatem do czynienia z czterema rodzajami oddziaływań:

1)    egzogenicznym naturalnym (np. klimat),

2)    egzogenicznym antropogenicznym (z zewnątrz),

3)    endogenicznym naturalnym,

4)    endogenicznym antropogenicznym.

Oddziaływanie każdego z wymienionych czynników może mieć różny kierunek i natężenie, mogą się więc wzajemnie uzupełniać i stymulować, mogą też się znosić. Od interakcji między tymi czynnikami zależy aktualny stan systemu.

Sumarycznym efektem oddziaływania czynników transformujących jest aktualny stan (s) systemu (środowiska), a ściślej biorąc stopień jego odkształcenia od stanu, jaki istniał w wybranym czasie, czyli

*(*<>>> =/ *('.); *('-„)•

Znając charakter oddziaływań przekształcających oraz odpowiedzi systemu na te bodźce można na podstawie stanu aktualnego przewidzieć również zachowanie się układu w przyszłości, czyli

s(r,; 1₂;...; t_n)=f-s(t₀).

Wymienione relacje wskazują, że badania przekształceń systemu winny uwzględniać zarówno przemiany, jakie zaszły w czasie przeszłym, jak i przemiany, jakich należy się spodziewać w przyszłości.

Jedną z metod oceny stopnia odkształceń środowiska od hipotetycznego