2906543822

121

121

energii poszczególnych drobin (jest to fala kulista). Tylko stosunkowo wolne drgania mogą wywołać podrażnienie włoska. Pumpherg (1940) podaje, że włoski nitkowate na cerci świerszcza zaczynają drgać

powodując

też organy Johnstona łączące jakoby funkcje poprzednich struktur. Każda z wymienionych struktur budową przystosowana jest od odbioru swoistego bodźca dźwiękowego, co stwierdzono przy pomocy czułych przyrządów elektronowych pozwalających na analizę powstających impulsów nerwowych. Posiadają one szczególną zdolność rozpoznawania dźwięków wytwarzanych przez przedstawicieli własnego gatunku.

Typowymi receptorami drgań cząsteczek, a więc ruchu, są włoski lub bardziej masywne ceroi u prostek rzyd łych (Orthoptera) (ryc. 3). Stwierdzono, że włoski nitkowate reagują na bodźce o niskich częstotliwościach (poniżej 1 kiloherca). Dzieje się tak dlatego, że amplituda drgań cząsteczek powietrza przy stałej sile dźwięku maleje, bowiem liczba drgających cząsteczek wzrasta, jednak kosztem zmniejszania się

rażnienie komórki zmysłowej tylko

przy amplitudzie drgań 560. Tę dużą czułość wyrazić można w jednostkach ciśnienia. Pierwszy impuls ner

Ryc. 3. Schemat włoska nitkowatego znajdującego się na szczecince odwłoka u świerszcza polnego (Liogryl-lus campestris). Długość tych włosków wynosi nieco ponad 0,5 mm. Reagują one nie tylko na dźwięk, lecz również na najmniejsze ruchy powietrza, które powodując odchylanie się włoska wywołują drażnienie komórek zmysłowych. Wg Bartha, j. w.

wowy spowodowany działaniem ciśnienia fali dźwiękowej dla włosków wynosi 0,04 mikrobara (mikrobar jest jednostką ciśnienia atmosferycznego równą jednej milionowej części atmosfery). Czułość ucha ludzkiego jest około 100 razy mniejsza (przy częstotliwości 1 kiloherca). Tischer i Schief (1954) wykazali, że końcowe części czułków są także receptorami ruchu .Prowadząc obserwacje samców komarów Cu-licidae w rurze Kundta (przyrząd do wytwarzania, obserwacji i pomiarów fal stojących) zaobserwowali, że koniec czułka drga w miejscu, gdzie istnieje minimalne ciśnienie (węzeł ciśnienia), któremu odpowiadają maksymalne drgania cząsteczek powietrza (strzałka odchylenia). W miejscu, gdzie istnieje najwyższe ciśnienie (strzałka ciśnienia), czułek pozostaje nieruchomy (ryc. 4).

Organy Johnstona są zróżnicowane. Leżą one na drugim lub podstawowym członie anten (pedicellus). Podrażnienie komórek zmysłowych jest wywołane ruchem końcowych części czułków. Szczególnie rozwinięty organ Johnstona spotykamy u samców komarów Culicidae. U widliszka człon podstawowy anten

Ryc. 4. Skutkiem interferencji fal powstaje fala stojąca. Schematy przedstawiają rozkład strzałek i węzłów odchylenia (ruchu) i ciśnienia, którym odpowiadają wartości maksymalne i minimalne. Fale są przesunięte w stosunku do siebie o 1/2/L W₀ — węzeł odchylenia, Wc — węzeł ciśnienia, S₀ — strzałka odchylenia, Sc — strzałka ciśnienia.

jest duży i zawiera kilka tysięcy regularnie ułożonych komórek zmysłowych na płaszczyźnie, która pod wpływem ruchu anten jest odkształcona, co wywołuje ich podrażnienie (ryc. 5, 6).

Organy Johnstona są jedynym typem organów słuchowych owadów, których czułość jest zbliżona do wrażliwości ucha ludzkiego. Biorą one udział w sterowaniu lotem. Tylko w jednym przypadku stwierdzono ich znaczenie biologiczne polegające na odszukiwaniu samic. Fruwające w roju samce komarów słyszą wyraźnie cichy lot samic dzięki zjawisku rezonansu. Silne drgania ciała lecącej samicy są generatorem dźwięku o określonej częstotliwości. Horst Tischer podaje, że ton lotu samca Anopheles sub-. pictus odpowiada częstotliwości 500 herców, zaś samicy 380 herców. Organ samca jest dokładnie nastrojony na odbiór dźwięku o częstotliwości 380 herców, dzięki czemu znacznie cichszy lot samicy jest lepiej słyszany. Jest to dźwięk stanowiący bodziec do kopulacji.

Klasycznymi narządami słuchowymi, zaopatrzonymi w prawdziwą błonę bębenkową, są organy tympanal-ne. Rozwijają się one w różnych częściach ciała niezależnie od siebie. U niektórych motyli (Lepidoptera) stwierdzono ich występowanie u podstawy pierwszej pary skrzydeł, u sówkowatych (Noctuidae) na śródtu-

2