3279958775

74

W STRONĘ POROZUMIENIA

kształtów charakterystycznych dla swego gatunku. Ktoś powie, że zarysowuje się tu stopniowo kształt budynku. Jaka tu różnica? Przede wszystkim — organizm jest całością w każdym etapie swojego rozwoju, począwszy od zapłodnionego jaja. Całość tworzą pierwsze dwa blastomery — komórki powstałe z pierwszego podziału zarodka. Sposób podziału zdeterminowany jest wewnętrzną strukturą jaja. Z kolei ten d.wukomórkowy utwór ma własną określoną strukturę, determinującą sposób dalszych podziałów. Później, gdy komórek jest już więcej, położenie danej komórki w całości określa jej specjalizację, czyli występuje tu znowu podporządkowanie całości. Zawsze to, co główne, co zasadnicze, „wyłania” się wcześniej od rzeczy szczegółowych. To uporządkowanie i kierowniczy charakter struktury jest wewnętrzną własnością układu, chociaż przedstawia się inaczej w każdym momencie jego rozwoju. Wynika to ze wzrostu komplikacji w miarę rozwoju, przez co powstają takie ustosunkowania hierarchiczne, które nie byłyby adekwatne do układu w jego stadiach wcześniejszych.

W przypadku domu o całości możemy mówić wówczas, gdy zostanie położona ostatnia cegła zaplanowana przez architekta. Do tego momentu można powiedzieć na upartego, że mamy do czynienia z kupą cegieł. W przypadku organizmu jego wzrost polega na komplikacji i wzroście całości dzięki przerabianiu na własny użytek pokarmu czerpanego ze środowiska. Proces ten rozpoczyna się w stadium zapłodnionego jaja będącego komórką.

A zatem, organizm — układ jako całość. Komórka: można w zasadzie podać kryteria morfologiczne dla ustalenia, czy dany utwór jest komórką czy nie, będą to wszakże kryteria tak ogólne, że nie pozwolą rozstrzygać w konkretnym wypadku. Jest komórką zapłodnione jajo, jest nią komóika wątroby, jest i pierwotniak. Jakże różne jest ich biologiczne znaczenie, ich istota. Pierwszą czeka długi i skomplikowany rozwój, druga jest wyspecjalizowanym fragmentem dużej całości, trzecia, to już w pełni wykształ-towany organizm. Określamy tym samym terminem „zarodek” struktury, fragment struktury i strukturę samą.

Znów temat drugi powraca. Co do rozumienia terminu „struktura”. W odniesieniu do organizmów — trzeba uważać z jego stosowaniem. Zazwyczaj pojmuje się strukturę jako coś statycznego, a jej zmiana powoduje zmianę charakteru układu. Tymczasem organizmy żywe są układami dynamicznymi, wciąż wymieniającymi swoje elementy, stale odnawiającymi się, mimo że zasada ich budowy pozostaje niezmieniona. Trzeba podkreślić, że ta dynamicz-ność jest istotną właściwością żywych organizmów. Biologia ciągle jeszcze niezupełnie potrafi wyjść poza opisywanie struktur, upo-