3848093595

BUDOWNICTWO KRAKOWSKIE XVI/XVII W. 649

Dla przykładowych obliczeń biorę pod uwagę dziesięciolecie 3646— 1655 (bezpośrednio poprzedzające wojnę szwedzką i związane z nią zniszczenia). Rejestr szosu z r. 1642 (sporządzony stosunkowo dokładnie) wylicza 506 kamienic^{1 2 3 4 5}, zaś rejestr z r. 1653 (również bardzo staranny) podaje 503 kamienice⁶. W latach 1646—1655 w księgach wirtelniczych opisano 146 posesji, w tym 115 kamienic w obrębie murów miejskich. Spośród nich 48 wykazuje mniej lub bardziej zaawansowany stan zniszczenia. Jest to 41,7% liczby kamienic opisanych, ale tylko ok. 9,5% liczby kamienic znajdujących się w mieście⁷. Pierwsza liczba jest stanowczo przesadna; druga zbyt niska, gdyż oczywiście rewizje nie obejmowały wszystkich zniszczonych kamienic w mieście, lecz tylko te, co do których właściciele lub władze miejskie z jakichś względów zarządziły rewizję. Postępując ostrożnie można przyjąć, że w omawianym dziesięcioleciu od 10 do 25% kamienic krakowskich znajdowało się w stanie poważnego zniszczenia.

Stopień zniszczeń był rozmaity — od przeciekających dachów i rynien, aż po walące się mury i sklepienia. Oceniając stan domów trzeba oczywiście dokładnie odróżniać zwykle zaniedbania porządkowe od poważnych •! L.tcdzfei, murów i sklepień, oraz zwrócić uwagę na to, czy ruina następuje nh skutek starości domu czy też jest wynikiem jakichś innych czynników przyśpieszających zniszczenie.

Przede wszystkim zwraca uwagę fatalny stan higieniczny. Wprawdzie ogólnie znany jest niski poziom higieny w miastach nie tylko polskich tego okresu, jednak zanieczyszczenie domów krakowskich stertami śmieci i odpadków, a zwłaszcza źle utrzymywanymi „,prywetami*¹ — jest wręcz zaskakujące⁸. Zaniedbania higieniczne opisywane szczegółowo w rewizjach wirtelniczych — i to już w ostatnim ćwierćwieczu XVI w. i przez cały XVII w.^{9 10} — w żaden sposób nie mogą świadczyć ani o wysokiej kulturze mieszkańców, ani o sprawności i zapobiegliwości władz miejskich, ani też o ogólnym pomyślnym stanie miasta. Najzupełniej słusznie St. T o m k o w i c z skłonny był wiązać niski poziom higieny i nie-respektowanie przepisów sanitarnych, datujące się w Krakowie od drugiej połowy XVI w. — z początkiem upadku miasta ^,#.

Powszechnie przy opisach kamienic występują wzmianki o przeciekających dachach, zgniłych rynnach, wyrwanych drzwiach, popękanych

1

WAP Kr 2613, 2616, 2617, Regestra exactionis regiae seu civilis schoss

2

dictae, 1642 r.

3

•    WAP Kr. 2623. Regestra exectionis regiae seu civilis schoss dictae, 1653 r. Por.

4

M. Friedberg, Kraków w dobie Odrodzenia (wiek XVI i pierwsza połowa

5

XVII w.), Kraków. Studia nad rozwojem miasta, Kraków 1957, s. 210 n.

6

⁷    WAP Kr. 1379, AQ. Przy obliczeniach należy wziąć pod uwagę możliwość nie

7

dokładności i pomyłek. Często jedna kamienica opisywana jest k lkakrotnie w . ciągu dziesięciolecia, a nie zawsze można owe powtórzenia wyeliminować na skutek niezbyt precyzyjnego określania polożen a kamienicy. Wskutek tego podane procenty należałoby może jeszpze nieco obn'żyć.    _TI, . . ,    _

8

   Skrajnie jaskrawym przykładem może tu być kamienica Wojciecha Serpuł-towskiego. która stoi niezamieszkała z powodu okropnych wyziewów zaniedbanego »prywetu“. WAP Kr. 1379. AQ, s. 149 [1643 r.J.

9

*    Por no WAP Kr 1377. AQ. s. 25 [1568 r.]: WAP Kr. 1378, AQ. s. 12 [1607 r.J;

WAP Kr 1379 AQ s 32 [1639 r.J. Por. K. Bąkowski, Dawny Kraków, Kraków 1898. s. 140.    ,, ,    .    .    .

10

St. T o m k o w i c z. Domy i mieszkania w Krakowie w pierwszej połowie XVII w., Lwów 1922, s. 7 nn, zwłaszcza s. 9.