4442198821

Rozdział VI

POZNAWANIE JAKO ORIENTACJA W OTOCZENIU

1. Pojęcie orientacji w otoczeniu. Jest pewien bardzo ważny powód_r dla którego przeanalizowane poprzednio pojęcie nerwowego odzwierciedlania nie może być wprost utożsamione z „poznawaniem”, choć niewątpliwie powinno stanowić ważny składnik definicji tego terminu. Mianowicie odzwierciedlanie, pojmowane jako wytwarzanie odpowiedników bodźców' zewnętrznych, stanowi proces zachodzący nie tylko w mózgach istot żywych, ale też w' materii nieożywionej. Termometr również „odzwierciedla” zmiany temperatury, ale nie powiedzielibyśmy przecież, że on je „poznaje”, to człowiek poznaje temperaturę posługując się termometrem. Odzwierciedlanie jest poznawaniem tylko w tym wypadku, gdy wyznacza zdobywcze lub obronne reakcje organizmu, tzn. gdy stanowi składnik mechanizmu przystosowania do otoczenia, umożliwiając osobnikowi kierowanie się odzwierciedlanymi zjawiskami zewnętrznymi. Termometr będzie najwyższe naw-et temperatury „odzwierciedlał” biernie aż do chwili, w której ulegnie zniszczeniu, zwierzę odzwierciedlając wyższe temperatury zareaguje na nie obronnie, postara się wycofać z tych szkodliwych warunków, i dlatego właśnie będziemy u niego skłonni mówić o „poznawaniu” temperatury. Inaczej mówiąc, poznawanie jest nie tylko odzwierciedlaniem, ale musi też zawierać jakieś ujęcie wartości zjawisk odzwierciedlanych i ujęcie działania, które osobnik powinien wykonać w danej sytuacji dla utrzymania swej wewnętrznej równowagi. Najwidoczniej odzwierciedlanie stanowi tylko pewien środek, za pomocą którego żywa istota „rozumie” dodatnie lub ujemne znaczenie życiowe zjawisk i własne, przyszłe działanie w stosunku do nich, i dopiero cały ten proces „rozumienia” wyjaśnia,.

153