4989291993

Literatura „czwarta” w kręgu zagadnień teoretycznych 17

Pozycja literatury dla młodych zdecydowanie zmienia się w XX wieku. Twórczość dla niedorosłego odbiorcy nie jest już wyłącznie podporządkowana pedagogice, ale angażuje wybitnych autorów piszących zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Są to np.: Juliusz Kaden Bandrowski, Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Józef Czechowicz, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Tuwim. Równocześnie pojawiło się wielu innych twórców, którzy weszli do historii literatury głównie jako autorzy dla dzieci, jak: Janusz Korczak, Ewa Szelburg--Zarembina, Maria Kownacka, Janina Porazińska, Kornel Makuszyński czy Jan Brzechwa. Już w pierwszych latach nowego stulecia, obwołanego „stuleciem dziecka”¹¹, zainteresowanie tą literaturą zaowocowało szerszymi opracowaniami teoretyczno-syntetycznymi¹², chociaż nie sposób jeszcze mówić

0    odrębnej dyscyplinie naukowej.

Wielostronny rozwój polskiej literatury dla dzieci i młodzieży w zakresie różnorodnych jej odmian, gatunków i konwencji, przypadający na okres międzywojnia, wiązał się z wyraźnym postępem w dziedzinie nauk psychologicznych i pedagogicznych, które stawiały dziecko w innym niż dotąd polu widzenia. Spowodowało to zmianę charakteru tej literatury w kierunku, który tak określił jeden z jej badaczy: „[...] historyczny rozwój piśmiennictwa dla dzieci polega na stopniowej ewolucji od literatury dla dzieci (instrumentalnej) do literatury dziecięcej (ludycznej)”¹³. Dodajmy — także spsychologizowanej, paidialnej, a więc respektującej dziecięcą wyobraźnię i dziecięce reguły odbioru, ponadto nastawionej w dużym stopniu na funkcje estetyczne, tj. kontemplację i przeżywanie piękna. Literatura dziecięca doby międzywojennej podobnie jak w poprzedzających epokach — wpisywała się w ogólne prądy

1    konwencje literackie, przechodziła te same przeobrażenia i ulegała temu samemu ciśnieniu ideowo-kulturowemu, co jej „starsza siostra”, czyli literatura dla dorosłych, której starała się i nadal stara dotrzymywać kroku. W literaturze tej bowiem, co obrazowo stwierdził Kazimierz Wyka, tak jak w szklanej kuli odbijają się wszystkie problemy literatury ogólnej¹⁴.

Wywalczywszy sobie prawo bycia literaturą piękną, literatura dla dzieci respektowała — i nadal respektuje — swoje cechy „osobne”, które wynikają

¹¹    Termin pochodzi od tytułu książki szwedzkiej pisarki Ellen Key: Stulecie dziecka (1900). Tłum. 1 Moszczeńska (1907, 1928).

¹²    Por.: P. Chmielowski: Czasopisma polskie dla młodego wieku. W: Encyklopedia wychowawcza. Warszawa 1885; S. Karpowicz, A. Szycówna: Nasza literatura dla młodzieży. W: Encyklopedia wychowawcza. Warszawa 1904; K. Króliński: Polska literatura dla dzieci i młodzieży. Zarys historyczny z wypisami. Lwów 1927.

¹³    R. Waksmund: Wartości literatury dla dzieci i młodzieży w okresie kształtowania się modelu. W: Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka. Red. M.Tyszków a, B. Żurakow-ski. Warszawa 1984.

¹⁴    Por.: K. W y k a: Pan Pickwick na łyżwach. Szkoła krytyków. „Odrodzenie” 1947, nr 3. Do tej wypowiedzi nawiązuje tytuł książki K. Kuliczkowskiej: W szklanej kuli. Szkice o literaturze dla dzieci i młodzieży. Warszawa 1970.

2 Literatura...