5484453734

O PROGRAM BADAŃ RADIA I TV 45

zwolennikami planowania perspektywicznego⁸, choć na wspomnianych już Węgrzech opracowano jednak program rozwoju radia na lata osiemdziesiąte ^{1 2}, jednak wydaje się, że wszechstronny program badań w pełni uwzględniających uwarunkowania działalności radia i telewizji może wskazać na procesy, które będą w przyszłości kształtować oblicze tych środków masowego komunikowania.

W ciągu ostatnich 20—30 lat, kiedy w innych krajach rozwiniętych radiofonie i telewizje przechodziły gwałtowną ewolucję zmieniającą ich usytuowanie i zadania społeczne, działalność radia i telewizji w Polsce nie podlegała żadnym zasadniczym zmianom. Tymczasem w Polsce z mniejszą lub większą siłą działają wszystkie te same czynniki, które pobudzają ewolucję radia i telewizji gdzie indziej. Są to: coraz wyższy średni poziom wykształcenia odbiorców, rosnąca ilość czasu wolnego, rosnąca stopa życiowa (jeżeli pominiemy obecne trudności gospodarcze), coraz wyższy poziom świadomości społecznej i politycznej i wreszcie postępy urbanizacji, o których już Lewis Mumford pisał, że wyzwalają tendencje regionalistyczne, chęć ucieczki od nadmiernej centralizacji w polityce i kulturze. W rozwiniętych krajach zjawiska te powodują procesy decentralizacji i specjalizacji radia i telewizji, tworzenia odbiorcom możliwości dostępu i czynnego uczestnictwa w komunikowaniu masowym i w kierowaniu instytucjami komunikowania masowego. Zwłaszcza o radiu mówi się, że jest to środek komunikowania, który może „działać w ludzkiej skali”, odtwarzać bezpośrednie środowisko społeczne członków „samotnego tłumu”, informować o tym, co dzieje się na sąsiedniej ulicy czy w pobliskiej wiosce. Minął czas globalnych audytoriów radiowych, dziś radio ma wiele różnych audyto-rió.v, coraz śmielej korzystających z. form czynnego udziału w komunikowaniu masowym, uwalniających się od roli biernych odbiorców i przekształcających się w uczestników mówiących własnym głosem.

U nas te procesy nie zachodzą. Nawet odwrotnie. W telewizji obserwujemy proces ponownej centralizacji: terenowe ośrodki tworzą nie odrębne samodzielne programy dla swoich regionów, ani nawet nie własne wersje programu ogólnokrajowego, jak to było do niedawna, ale wspólny program ogólnokrajowy (program II telewizji) wyprany zwykle z elementów regionalnych. Czynny udział odbiorców w procesie komunikowania masowego przybiera jedynie postać możliwości zadzwonienia do studia i zadania pytania lub wypowiedzenia się pokrótce w jakiejś kwestii.

I tu powstaje pytanie o fundamentalnym znaczeniu dla modelu komunikowania masowego w Polsce: jakie elementy (w rodzaju wymienionych wyżej) może i powinien on czerpać, posługując się rozróżnieniem Żółkiewskiego, z ponadustrojowego typu kultury masowej, zaś w jakich swoich aspektach powinien być określony przez styl kultury masowej charakterystyczny dla naszych warunków

1

   Por. Z. Jakab: Czy istnieje zapotrzebowanie na plany perspektywiczne w radiu i telewizji? Przekazy i Opinie 1981 nr 1.

2

   Por. Radio węgierskie. Program na lata osiemdziesiąte, OBOPiSP, Warszawa, b.d.