5768085923

środków i form organizacyjnych oraz zaangażowania nauczyciela w rozwiązywanie zadarł edukacyjnych przez uczniów, wyniki starań dydaktyczno-wychowawczych nauczyciela są mizerne, prowadzą często do frustracji i rozczarowań³¹. Wyzwalająca eksplorowanie u dziecka rola dorosłego to -zdaniem M. Kielar-Turskiej - „milcząca, życzliwa obecność obniżająca lęk przed nowością, zadawanie pytań ukierunkowujących poszukiwanie oraz bezpośrednie wzmocnienie zachowań eksploracyjnych dziecka"³².

Rolą nauczyciela jest też nierzadko tworzenie zabawowych sytuacji dydaktycznych w celu przybliżenia dziecku obiektów do obserwacji, pomoc w nawiązywaniu własnej, samorzutnie przejawianej potrzeby kontaktów z przyrodą czy sytuacjami społecznymi, udzielanie wsparcia w zorganizowanych dokonaniach dziecka, stwarzanie sytuacji do wyrażania reakcji względem tego, z czym się kontaktuje.

Naturalnym następstwem doświadczania emocjonalnego rzeczywistości przez dziecko jest najczęściej potrzeba jej racjonalnego poznania. Potrzeba ta wyznacza kolejne etapy postępowania dydaktyczno-wychowawczego nauczyciela w procesie edukacyjnym w zakresie poznawania rzeczywistości przyrodniczej. Obejmują one działania zmierzające do postrzegania bezpośredniego poszczególnych przedmiotów, cech, kształtów, barw, wydarzeń i procesów przyrodniczych i społecznych, co w konsekwencji prowadzić winno do tworzenia w umyśle ucznia rysów „istotnych" przedmiotów i zjawisk poprzez tworzenie konstruktów pojęciowych dotyczących pojęć rodzajowych, aż do rozumienia pojęcia środowiska jako bytu.

Podstawowe czynności poznawcze to gromadzenie danych o faktach i zjawiskach (gromadzenie danych o cechach i funkcjach), a następnie -przy użyciu operacji logicznych możliwych do przeprowadzania w tym wieku, jak: analizowanie, porządkowanie, klasyfikowanie, wynikanie logiczne, formułowanie zależności logicznych z pojęciami odnoszącymi się do innych dziedzin rzeczywistości - próba tworzenia języka (terminologii) opisującego i wyjaśniającego fakty aż do konstruowania prostych pojęć. Na poziomie klas podstawowych pojęcia wyrażane są najczęściej przez uczniów w sposób charakterystyczny dla ich wieku, to znaczy: przez określenie celów kształcenia lekcji, IKN ODN, Koszalin 1986; Formułowanie i realizacja celów w procesie kształcenia szkoły podstawowej, red. K. Denek, IKN ODN, Poznań 1989.

³¹    Zob. m.in. Przyroda. Badania, język. Przyrodnicze rozumowanie i komunikowanie się najmłodszych, red. S. Dy lak, przy współpracy Z. Kuklińskiej i R. Michalak, CODN, Warszawa 1997.

³²    M. Kielar-Turska, jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, WSiP, Warszawa 1992,

s. 47.

80