Rozdział 8: Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie wczesnego
dzieciństwa
Teorie rozwoju społecznego i rozwoju osobowości.

Podejście psychoanalityczne
Freud dzielił okres wczesnego dzieciństwa na fazę analną (1-3lata, zbyt
pobłażliwe lub surowe postępowanie opiekunów w kwestii czystości wydalania może
prowadzić do zaburzeń ) i falliczną (3-6, identyfikacja z rodzicem tej samej
płci- kompleks Edypa, Elektry. Zdrowy rozwój wymaga obydwojga rodziców).
Erikson: kolejne fazy pojawiała się w skutek nabierania umiejętności
fizycznych, poznawczych, społecznych. Faza autonomia vs wstyd i zwątpienie
(umiejętność poruszania się- większa autonomia). Faza inicjatywa vs poczucie
winy (umiejętność planowania- chęć podejmowania inicjatywy. Rozwijające się
sumienie ogranicza inicjatywę do zachowań akceptowalnych społecznie).
Podsumowanie:
Do zdrowego rozwoju potrzeba równowagi między zdolnościami i autonomią a
chronieniem dziecka i kontrolowaniem go przez rodziców. We wczesnym
dzieciństwie wymaga się od rodziców odpowiedniej (nie za restrykcyjnej ani
słabej) kontroli.
Hartrup- dziecko musi doświadczyć dwóch rodzajów związków: 1. Przywiązania do
kogoś o większej władzy społecznej (np. rodziców, charakter komplementarności,
więź silna z obu stron, ale różne zachowania, uczy podstawowych umiejętności
społecznych, zapewnia ochronę, dziecko tworzy wewnętrzne modele doświadczeń) 2.
Wzajemności (np. do rówieśników, współpraca, takie same zachowania, szlifuje
zachowania społeczne, uczy współpracy, emocjonalnej bliskości, rywalizacji).
Podejście społeczno-poznawcze (zmiany w rozwoju społecznym i emocjonalnym wiążą
się ze wzrostem zdolności poznawczych)
Spostrzeganie osób. Zdolność klasyfikowania innych, charakteryzowania cech,
wypowiadania się na temat zachowań innych. Spostrzeżenia są mało trwałe,
nawiązują do ostatnich interakcji. Kategoryzują na podst. cech zewnętrznych np.
rasy (efekt międzyrasowy- łatwiejsze zapamiętywanie twarzy ludzi własnej rasy)
Rozumienie kategorii reguł. Rozumienie różnicy między zwyczajem społecznym
(reguła zachowania, mniejsze kary za przekraczanie) a zasadami moralnymi
(większa kara). 2-3 r. ż.
Rozumienie intencji innych ludzi. Tłumaczą się: ja nie chciałem. Oceniają na
podst. intencji i skutków działania (zła intencja- zła ocena, zła intencja,
zamiar się nie udał- dobra ocena). Piaget sądzisz, że nie rozumieją intencji-
egocentryzm.
Doniesienie z badań: Rasizm w przedszkolu.
Już pięcioletnie dzieci wytwarzają schematy rasowe i używają ich do wydawania
sadów. Ale jest to raczej skutek niedojrzałych struktur poznawczych niż rasizm,
który dopiero później może się z nich wytworzyć. Nauczyciele jednak często nie
dostrzegają negatywnych zachowań wynikających z przekonań o różnicach rasowych.
Powinni rozmawiać o istniejących różnicach i wpajać postawy pozbawione
uprzedzeń np. wyznaczać do zadań zespołowych dzieci o różnym pochodzeniu
etnicznym, wskazywać mocne i słabe strony każdego dziecka, uczyć je oceniać
innych na podst. kryteriów indywidualnych.
ZwiÄ…zki rodzinne i struktura rodziny
Przywiązanie. Nie mniejsze niż w niemowlęctwie, ale jego przejawy mniej
widoczne. Z przywiązaniem bezpiecznym- mniej kłopotów wychowawczych, z
pozabezpieczanym - częstsze wybuchy gniewu i agresji.
Zmiana ok. 4 roku życia, dziecko rozumie, że związek trwa nawet na odległość
(Bowlby). PrzywiÄ…zanie uniwersalizuje siÄ™ na inne relacje np. z nauczycielami.
Pojawiają się konflikty: nie słuchają próśb o przełożenie czynności na później,
nakazów związanych z higieną. Ogólnie rzecz biorąc , raczej wykonują polecenia,
czasem stosują bierny opór (nie wykonują polecenia, ale nie mówią "nie").
Style wychowania
Diana Baumrind: aspekty funkcjonowania rodziny: 1. ciepło i opieka (wykształca
bezpieczne przywiązanie, wyższą samoocena, empatia, altruizm, wrażliwość,
inteligencja), 2.jasność i stałość reguł (wykształca skuteczność w działaniu,
pewność siebie, mniej agresji, arogancji), 3.poziom oczekiwań (wysokie, ale nie
przesadne), "wymagania dojrzałości"(bardziej hojne, altruistyczne, pewne
siebie), 4.komunikacja między dzieckiem a rodzicem(słuchanie i mówienie, dzieci
bardziej dojrzale emocjonalnie i społecznie).
Pobłażliwy styl wychowania (dużo opieki, mało reszty)
Autorytarny styl wychowania (dużo kontroli, mało opieki i komunikacji)
Autorytatywny styl wychowania (dużo wszystkiego, najlepszy)
E. Maccoby, J. Martin:
Styl autorytarny: kłopoty szkolne, niska samoocena, agresyjne lub
"przygaszone".
Styl pobłażliwy: gorzej sobie radzą w szkole w okresie dojrzewania, agresywne,
mniejsza dojrzałość, samodzielność, rzadziej przyjmują na siebie
odpowiedzialność.
Styl autorytatywny: wysoki poziom kontroli, duża akceptacja, wrażliwość na
indywidualne potrzeby; dzieci są niezależne, altruistyczne, pewne siebie,
nastawione na dobre wyniki, które też częściej otrzymują.
Styl niezaangażowany (niedbały): zaburzenia relacji społecznych, impulsywne,
często łączy się z pozabezpieczanym stylem przywiązania
Efekty stylów wychowania
Efekty są długotrwałe. Ważne jest też zaangażowanie w życie szkoły,
uwzględnienie temperamentu dziecka (autorytatywni stosują dyscyplinę
indukcyjną- tłumaczą, co jest złe, nie zawsze działa)
Z życia wzięte: Za i przeciw klapsom
90% rodziców w USA przyznaj się, że zdarza im się uderzyć dziecko, w Szwecji
jest to prawnie zakazane. Najczęściej bite są przedszkolaki i dzieci z
młodszych klas. Stąd wynika przekonanie, że klapsy są skuteczna właściwą metodą
utrzymania dyscypliny. Przeciw: krótkotrwałe: dziecko nie będzie się
zachowywało w niestosowny sposób, ale po klapsie płacze, co jest równie
irytujące; bicie wchodzi rodzicom w nawyk; długotrwałe: dziecko widzi, że
przemoc to sposób egzekwowania czegoś od innych i sposób rozwiązywania
problemów; narażamy naszą pozytywna opinie w oczach dziecka, słabnie wpływ
naszych pochwal i zainteresowania; niesie klimat odrzucenia, przekazuje takie
emocje jak złość, zdenerwowanie, niechęć wobec dziecka; bite dzieci mają:
wyższy wskaźnik agresji, są mniej lubiane, mają niższe poczucie wartości, są
niestabilne emocjonalnie, popadajÄ… w depresjÄ™ i nerwicÄ™, wchodzÄ… w konflikt z
prawem, jako dorośli częściej mają depresję, rozwodzą się, maja kłopot z
utrzymaniem zatrudnienia, przemocą w małżeństwie, przestępczością. Niekorzystne
jest też krzyczenie- przemoc słowna.
Jednak wpływ kar cielesnych należy rozpatrywać w kontekście. Nie zawsze musi
mieć tak negatywne konsekwencje, zależy to od emocjonalnego ciepła w rodzinie,
surowości i zasadności takich kar.
Pochodzenie etniczne, status społeczno-ekonomiczny a style wychowania
Styl autorytatywny najczęściej w rodzinach rasy białej, najrzadziej w
azjatyckich (najczęściej autorytarne, tak jak u rodziców czarnoskórych).
Częściej w rodzinach pełnych i w klasie średniej. Styl wychowania wyznaczają
cele, jakie stawiają sobie rodzice, a to zależy od wartości kulturowych. Dla
różnych dzieci z różnych środowisk, które będą musiały przeciwstawić się innym
problemom, różne style mogą być najlepsze.
Struktura rodziny
w USA w 2000 r. tylko 76% mieszkało z dwojgiem rodziców, w krajach azjatyckich
tylko 4-8% dzieci jest wychowywanych przez jednego z rodziców.
Zróżnicowanie wśród rodzin pełnych i niepełnych. Tylko połowa amerykańskich
dzieci mieszka z dwojgiem rodziców biologicznych. 20-30% rodzin z obojgiem
rodziców ma dziecko z innego małżeństwa. Często "rodzicami" stają się
dziadkowie. Wzrasta liczba samotnych rodziców, często jest to świadomy wybór
kobiety. Samotne nastoletnie matki często mieszkają ze swoimi rodzicami.
Struktura rodziny w różnych grupach etnicznych. Najwićcej samotnych rodziców
jest wÅ›ród Afroamerykanów i Indian (wzrasta w każdej grupie etnicznej, ¾
samotnych matek to kobiety powyżej 20 r. ż.). Osoby z tych grup w ogóle
rzadziej zawieraj ą związki małżeńskie (wśród Indian występuje zjawisko
orientacji rodowej- obowiązek wychowania dziecka spada na cały ród).
Oddziaływanie struktury rodziny. Najkorzystniejszy dla dziecka jest model
rodziny z dwojgiem biologicznych rodziców. Dzieci z niepełnych rodzin 2x
częściej rezygnują ze szkoły średniej, 2x częściej maja dzieci przed 20stką,
rzadziej znajdują stałe zatrudnienie. Najniekorzystniejsza sytuacją jest
samotna nastoletnia matka.
Inne struktury rodziny. Wychowywanie przez dziadków (dziadkowie odczuwają
większy lęk i przygnębienie niż młodsze osoby, nie wiadomo jak to wpływa na
dzieci). Przez pary homoseksualne (kształtują swoją tożsamość płciową tak, jak
inne dzieci). Na dzieci bardziej wpływa interakcja zachodząca w rodzinie niż
jej struktura.
Rozwód
Z rozwodem wiąże się wiele niekorzystnych czynników: konflikt, ubóstwa, zmiana
codziennego rytmu, przeprowadzka, stopień zaangażowania rodzica, który się
wyprowadził. W dzieci obserwuje się kłopoty wychowawcze, słabsze wyniki w
nauce, agresję, przygnębienie, skłonność do popadania w konflikt z prawem.
Negatywne skutki utrzymują się do wieku dorosłego (większe ryzyko zaburzeń
psychicznych, lęk przed bliskimi związkami, więcej rozwodów). Jeżeli chodzi o
płeć badania nie są zgodne, czy bardziej przeżywają rozwód chłopcy czy
dziewczęta, większe konsekwencje dla dzieci, które przeżyły to we wczesnym
dzieciństwie, pochodzenie etniczne nie ma znaczenia.
Wyjaśnienie oddziaływania struktury rodziny i skutków rozwodu.
- mniejsze zdolności finansowego i emocjonalnego wsparcia,
- rozpad rodziny może trwać kilka lat, co utrudnia nadzór nad dzieckiem,
pojawienie się nowej osoby czy odejście członka rodziny powoduje wstrząs,
- rzadszy autorytatywny styl wychowania spowodowany zdenerwowaniem,
przygnębieniem.
Wiele rodzin tworzy rodzinę rozszerzoną, w skład której wchodzą dziadkowie,
ciotki itd., którzy troszczą się o dzieci samotnych rodziców.
Nie takie proste: kiedy rozwód jest nieunikniony
Kiedy nie ma lepszego rozwiązania niż rozwód należy przestrzegać reguł, aby
złagodzić traumatyczne konsekwencje ale dzieci:
- ograniczyć zmiany np. pozostawić w tej samej szkole
-dziecko- nastolatka pozostawić z rodzicem tej samej płci
- dbać o kontakt dziecka z obojgiem rodziców
-zredukować otwarty konflikt
- nie traktować dziecka jako rozjemcę, nie wyrażać się źle o byłym małżonku
-nie szukać u dziecka pociechy, tylko mu ja okazać

Związki z rówieśnikami
W wieku 2-6 lat coraz większą rolę zaczynają odgrywać związki z rówieśnikami.
Wspólne zabawy
Jak wpływa zabawa na rozwój społeczny dziecka?
Zabawy samotne- po trochę w każdym wieku
Zabawy równoległe- bawią się obok siebie korzystając z różnych zabawek (14-18
mies.)
Zabawy wspólne- ok. 18 miesiąca, wykonują własne czynności, angażują się w
interakcje społeczne: wymieniają się zabawkami, naśladują się.
Już 6-miesięczne niemowlęta przejawiają zainteresowanie zabawą z innymi.
Zabawy zespołowe- realizowanie przez kilkoro dzieci tego samego celu
(konstrukcyjne, symboliczne, ok. 3-4 lata)
Zabawa odzwierciedla poziom rozwoju poznawczego dziecka, jest zwiÄ…zana z
umiejętnościami społecznymi i umiejętnością wchodzenia do grupy (najpierw
obserwują innych a potem próbują uczestniczyć. Dzieci bez tej umiejętności
zachowują się agresywnie, przez co są odrzucane przez rówieśników). Dziewczynki
bez umiejętności wchodzenia do grupy częściej bawią się równolegle, chłopcy
częściej reagują agresją. Wobec niektórych dzieci z takim problemem stosuje się
trening mający nauczyć ich określonych wyrażeń czy akceptowalnych zachowań.
Agresja- działanie podejmowane w zamiarze wyrządzenia komuś krzywdy lub
zniszczenia jakiegoÅ› przedmiotu. Jest powszechnym zachowaniem we wczesnym
dzieciństwie. 2 i 3latki- agresja fizyczna (najczęściej przeciw rodzicom;
agresja instrumentalna: zdobycie lub zniszczenie przedmiotu), 4
8latki-
agresja werbalna (przeciw rówieśnikom; agresja wroga: wyrządzenie krzywdy,
osiągnięcie przewagi). Zanik agresji fizycznej łączy się z lepszym rozumieniem
myśli i uczuć rówieśników oraz z pojawieniem się hierarchicznych struktur
dominacji (już trzy- czterolatki organizują się w grupy z podziałem na
przywódców i podwładnych, wiedzą komu lepiej ustąpić).
Agresja często poprzedza frustracja- dzieci nie zawsze mogą otrzymać to, co
chcą, nie potrafią przedstawić swoich potrzeb. Dużą rolę odgrywa wzmacnianie i
modelowanie, nie wolno ustępować dzieciom z powodu ich złości, bo to wzmacnia w
nich wzorzec agresji. Stąd też jeżeli dziecko obserwuje przemoc w domu staje
się bardziej agresywne, dysponują różnymi modelami zachowań agresywnych. U
niektórych osób agresja staje się sposobem życia- agresja charakterologiczna
(przyczyny: wzrastanie w agresywnym środowisku, podstawy genetyczne, aprobata
społeczna innych agresywnych dzieci; agresywne dzieci gorzej oceniają intencje
innych i inne sytuacje społeczne).
Zachowania prospołeczne oraz przyjaźnie są zamierzone i dobrowolne, ich celem
jest pomoc innym.
Rozwój zachowań prospołecznych. Pierwsze zachowania altruistyczne miedzy 2 i 3
r. ż., już rozumieją, że inni czuja coś innego niż oni. Pocieszanie częstsze u
przedszkolaków, wczuwanie się w czyjąś sytuację i gotowość czynnego udzielana
pomocy wzrasta z wiekiem. Duże różnice indywidualne. Dzieci bardziej
altruistyczne są bardziej popularne, lepiej regulują własne uczucia, częściej
okazują reakcje pozytywne, częściej są altruistyczni jako dorośli.
Wpływ rodziców na rozwój zachowań prospołecznych. Aby wpoić swojemu dziecku
zachowania prospołeczne dobrze jest: tworzyć ciepły i pełen miłości klimat w
domu, objaśniać zasady, co należy, a czego nie należy robić, wyjaśniać
konsekwencje, jakie działanie dziecka ma dla innych, stosować raczej formy
pozytywne "tak należy robić" niż negatywne "tego nie wolno". Istotne są
prospołeczne atrybucje- wypowiedzi uzasadniające sens pomocy innym. Warto
chwalić, stwarzać okazję do robienia dobrych rzeczy np. poprosić o pomoc w
gotowaniu oraz samemu zachowywać się życzliwie i wspaniałomyślnie.
Przyjaźnie. Około 18 mies. życia zauważa się u dzieci oznaki sympatii wobec
niektórych towarzyszy zabaw, w wieku 3 lat 20% dzieci ma stałego towarzysza
zabaw, ponad połowa 4latków spędza co najmniej 30% czasu z jednym rówieśnikiem.
Posiadanie przyjaciela we wczesnym dzieciństwie to coś więcej niż chwilowe
upodobania. Takie pary dzieci przejawiają wobec siebie więcej pozytywnych
zachowań, udzielają sobie większego wsparcia w nowych sytuacjach, wykazują
szerszy zakres interakcji oparty na wzajemnych korzyściach. Przyjaźnie z
dzieciństwa maja też związek z kompetencjami społecznymi.
Osobowość i pojęcia własnego "ja"
Od temperamentu do osobowości
Temperament dziecka jest względnie stabilny w okresie niemowlęcym i późnych
latach dzieciństwa. W okresie przedszkolnym obserwuje się związki między
temperamentem a obecnymi i przyszłymi problemami z zachowaniem. Wrodzony
temperament stanowi fundament osobowości, a proces przekształcania zaczyna się
we wczesnym dzieciństwie. Osobowość jest połączeniem temperamentu, z jakim
dziecko się rodzi z wiedza o zachowaniach. Jednak korelacje między
temperamentem a późniejszą osobowością zmniejsza się z wiekiem. Przejście to
zależy tez od reakcji rodziców: odrzucenie nieśmiałego dziecka prowadzi do
powstanie problemów społecznych i deficytów w sferze poznawczej. Zachęcanie
przez rodziców do większych interakcji czy pomoc w opanowywaniu własnych emocji
wpływa na kształtującą się osobowość.
Pojęcie własnego "ja"
18-24 mies. rozwija siÄ™ "ja" kategorialne i "ja" emocjonalne, w wieku 2-6 lat
obok nich pojawia się "ja" społeczne.
"Ja" kategorialne, dziecko potrafi opisać siebie uwzględniając różne wymiary
np. płeć, wygląd, kolegów, miejsce zamieszkania, ale nie koncentruje się na
cechach wewnętrznych. Na podstawie kategorii potrafi oceni tez innych, zatem
"ja" kategorialne wydaje się być wewnętrznym modelem doświadczenia dla relacji
społecznych i siebie.
"Ja" emocjonalne, zdolność kontrolowania własnych stanów emocjonalnych i
zachowań zależnych od emocji- regulacja emocjonalna np. znalezienie innego
zajęcia, gdy coś się nie udaje, pocieszenie się, gdy jest smutno. Wykazano
awiatek z innymi zmiennymi społecznymi np. z agresją, popularnością w grupie
rówieśniczej, podporządkowaniem zasadom moralnym, myśleniem w kategoriach dobra
i zła. Problemy z samokontrolą często występują u dzieci, które przejawiały w
wieku niemowlęcym trudny temperament, urodziły się przed terminem lub
wykazywały opóźnienie w rozwoju mowy. Ważne jest też dostosowanie do wieku
dziecka wymagań i zachowania rodziców: Male dziecko wymaga większej kontroli
zewnętrznej, a starsze uwewnętrznia normy i bierze na siebie część kontroli.
Inny aspekt to empatia, czyli umiejętność rozpoznawania czyjegoś stanu
emocjonalnego lub sytuacji innej osoby i odnoszenie ich do siebie (podobne
odczuwanie). We wczesnym dzieciństwie przeciwieństwo agresji. Rozwój empatii
staje się tworzyć fundament pod późniejsze współczucie.
Rozwój empatii według Hoffmana:
Stadium 1: empatia globalna: pierwszy rok życia, niemowlę dostosowuje się do
silnych emocji kogoÅ› z otoczenia
Stadium 2: empatia egocentryczna: zaczyna się między 12-18 mies. Odczuwają
przykrość razem z kimś innym i próbują pocieszać w sposób, który im wydaje się
najwłaściwszy np. biegnie do swojej mamy.
Stadium 3: empatia wobec czyichś uczuć: od 2 lub 3 r. ż. , odczytują uczucia
innych, odnoszą je do siebie i reagują bez egocentryzmu. Z czasem rozróżniają
szersza paletÄ™ emocji.
Stadium 4: empatia wobec czyjejś sytuacji życiowej: późne lata dzieciństwa i
wiek młodzieńczy, reagują nie na konkretna sytuację, ale tez na ogólne
położenie czy los danej osoby. Najsilniej reagują na długotrwały smutek lub
sytuacje wyjÄ…tkowo tragicznÄ….
"Ja społeczne", świadomość bycia aktorem w społecznej grze, rozumienie własnego
miejsca w strukturze ról. W wieku 2 lat zna różne zasady, zaczyna przyjmować
ogólniejsze znaczenie ról. Można to zaobserwować w zabawach tematycznych.
Dziecko staje siÄ™ coraz bardziej samodzielne.
Pojęcie płci i związane z nią role społeczne
W przedszkolaku rodzi się świadomość płci. Pojęcie płci- rozumienie istoty
samej kategorii płci, niezależnej od ubrania czy długości włosów. Rola płciowa-
zrozumienie, jakie zachowania są odpowiednie dla chłopców, a jakie dla
dziewczynek.
Wyjaśnienie rozwoju pojęcia płci i roli płciowej
Wyjaśnienie psychoanalityczne. Miedzy 3 a 6 r. ż. Dziecko przeżywa lęk związany
z pożądaniem rodzica przeciwnej płci, co rozwiązuje poprzez identyfikację z
rodzice tej samej płci. Aby mogło to nastąpić musi poznać i przyjąć właściwe
dla niego role płciowe. Zastrzeżenia: młodsze dzieci dużo lepiej rozumieją
pojęcie płci i roli płciowej niż sądził Freud.
Wyjaśnienie z perspektywy teorii społecznego uczenia się. Ola rodziców, którzy
wzmacniają zachowania typowe dla płci. Dzieci szybciej uczą się trafnych
określeń płci , jeżeli nagradzanie za wybór zabawek czy zachowania jest
konsekwentne i matki uznają tradycyjny podział ról. Teoria użyteczna, ale
niewystarczająca: bez takich wzmocnień dzieci i tak ucz ą się określeń
związanych z płcią i wolą bawić się z rówieśnikami tej samej płci.
Wyjaśnienie społeczno-poznawcze. Rozumienie płci rozwija się na podst.
obserwacji zachowań innych (L. Kohlberg). Teoria stałości płci- dzieci musza
zrozumieć, że płeć jest cecha stałą, zanim zaczną przejawiać właściwe role
płciowe. Stałość płci- świadomość, że płeć jest cechą wrodzoną, której nie da
się zmienić. Dzieci rzeczywiście zwracają większą uwagę na różnicę zachowań,
gdy rozumieją stałość płci, ale pewne zachowania związane z rolą płciową są
widoczne długo przed zrozumieniem pojęcia płci.
Teoria schematu płci- najnowsza, nawiązuje do Piageta, umożliwia lepsze
przewidywanie zachowań. We wczesnym dzieciństwie następuje uczenie się wielu
schematów (czyli abstrakcyjnych wzorców czy modeli, którego używamy do
przetwarzania informacji). Zatem rozumienie płci przez dziecko można
potraktować jako schemat, który zaczyna się rozwijać, gdy dziecko dostrzega
różnicę między kobietami a mężczyznami, zna swoją płeć, potrafi spójnie
określać obie grupy ludzi (2-3 r. ż.). Najpierw dzieci uczą się ogólnego
rozróżnienia zajęć czy zachowań "pasujących" do danej płci. Między 4 a 6 r. ż.
Uczą się bardziej subtelnych i złożonych skojarzeń z własną płcią: co dzieci
tej samej płci lubią, a czego nie, w jaki sposób się bawią, jak rozmawiają, w
wieku 8-10 lat kształtuje się podobny pogląd o płci przeciwnej.
Rozwój pojęcia płci
Tożsamość płciowa- zdolność poprawnego rozróżnienia własnej płci i rozróżniania
pośród innych kobiet i mężczyzn. (9-12 mies. rozróżnienie twarzy kobiety i
mężczyzny, w ciągu następnego roku uczą się słów określających te kategorie, 2
r. ż. Poprawnie nazywają siebie chłopcem lub dziewczynką, po upływie 6 do 12
miesięcy poprawnie określają inne osoby)
Stabilność płci- rozumienie, że płeć pozostaje taka sama przez całe życie (4 r.
ż.)
Stałość płci- świadomość, że każdy zachowuje swoją płeć choćby zmienił się
wygląd, ubranie. Analogiczne do rozumienia innych stałości. (5-6 r. ż.)
Znajomość ról płciowych
Pytania o stereotypy płciowe i o role płciowe. Wiele stereotypów jest podobnych
w różnych kulturach. Już 2latki kojarzą pewne działania i przedmioty z
kobietami lub mężczyznami, 3, 4latki potrafią przypisywać stereotypowe zawody,
zabawki, czynności, 4latki określają role płciowe na podst. umiejętności,
5latki wskazują pewne cechy osobowościowe.
Różnicowanie zachowań ze względu na płeć
Różnice w zachowaniach dziewczynek i chłopców pojawiają się szybciej niż
wyobrażenia ról związanych z płcią. 18-24 mies. zaczynają preferować zabawki
stereotypowo związane z płcią, ok. 3 r. ż. wolą bawić się z rówieśnikami tej
samej płci i z takimi przyjaźnić. Dzieci tej samej płci udzielają sobie
wskazówek i modelują właściwe dla danej płci zachowania. Styl wspomagający
(między dziewczynkami)- wspieranie, wyrażanie aprobaty, podsuwanie własnych
pomysłów, sprzyja równouprawnieniu i zacieśnianiu związków. Styl ograniczający
(restryktywny, wśród chłopców)- sprzeczki, przeszkadzanie, przechwałki,
prowadzi do rozluźnienia wzajemnych stosunków. Zachowania niezgodne ze
stereotypem płci- upodobanie dziewczynki do chłopięcych zabaw i odwrotnie.
Częściej występują u dziewcząt. Zachowania typowe dla płci są jednym z
elementów złożonego procesu kształtowania się tożsamości.
Problem polityki społecznej: "Tatusiowie próżniacy": nieodpowiedzialni rodzice
czy kozły ofiarne polityki społecznej?
Zaangażowanie ojca w życie rodzinne przynosi dzieciom wiele korzyści. U dzieci
z mocnym przywiązaniem do ojca stwierdza się mniej przypadków depresji,
wczesnego podejmowania aktywności seksualnej. Pomoc społeczna i system
alimentacyjny: Tatusiowie próżniacy- mężczyźni nie wypełniający obowiązku
alimentacyjnego wobec dzieci. Uchylanie się od tego obowiązku może przynieść
konsekwencje prawne, np. w USA jest to przestępstwo ścigane przez prawo
federalne. Także zobowiązuje się matkę do współpracy, karą za jej brak jest
odmowa dalszych świadczeń finansowych. Krytyka polityki wobec
nieodpowiedzialnych ojców: tylko 10% ojców po rozwodzie staje się prawnymi
opiekunami dzieci, niecałe 30% ojców ubiegających się o alimenty otrzymuje je
od swoich żon, a 80% matek otrzymuje je od ojców. Niektóre kobiety niesłusznie
oskarżają mężczyzn o ojcostwo i przymuszają go do płacenia alimentów.
Niesłuszność odbierania prawa jazdy czy uprawnień zawodowych. Nieadekwatna do
wysokości zarobków wysokość alimentów, rzadko udaje się czasowe zmniejszenie
kwoty alimentów z powodu braku pracy, podjęcia pracy przez kobietę, jej związek
z innym mężczyznom, przez co często kobiety żyją w lepszych warunkach
finansowych niż mężczyźni. Alternatywne rozwiązania: ujednolicić zasady
ustalania wysokości alimentów, wprowadzić przepisy dotyczące możliwości
zmniejszenia kwoty alimentów, częściej jako prawnych opiekunów uznawać oboje
rodziców. Dużym problemem jest też często ograniczenie kontaktu ojca z
dzieckiem.