6161620053

typy ludowe, ale będące dziełem wolnej, nieokiełznanej wyobraźni.⁴⁴ Ciekawym przykładem oryginalnej transformacji folkloru ukraińskiego jest chociażby kreacja tytułowej bohaterki klechdy Majka. Rusałka polna, zwana na Ukrainie mawką (źródłosłów wyrazu pochodzi od starocerkiewnego naw’: nieboszczyk, umarły), wedle wierzeń ludowych ukazywała się w okresie Zielonych Świątek⁴⁵. Leśmian stosuje ciekawy zabieg. Datuje pamiętne dla głównego bohatera tej klechdy, Marcina Dziury, Zielone Świątki na miesiąc wiosenny: „w maju ów dzień wypadł”⁴⁶, zaś napotkaną przezeń rusałkę polną nazywa zgodnie z polską tradycją Majką (kontaminacja wyrazów „maj” i „mawka”).

Warta uwagi jest sama metoda poety przyjęta w korzystaniu z repertuaru baśniowego (bez względu na regionalizację tekstów⁴⁷). Sposób wyodrębniania elementów znaczących w strukturze narracyjnej, które zostają dopełnione oryginalnymi rozwiązaniami poetyckimi, przywodzi na myśl pracę rosyjskiego formalisty Władimira Proppa. Naczelną zasadą jego Morfologii bajki⁴⁸ (pracy teoretycznej, katalogującej postaci oraz funkcje występujące w bajce) było wydobycie strukturalnych elementów znaczących, które w określonej konfiguracji powtarzają się właściwie w każdym ludowym tekście o charakterze baśniowym. Leśmian bowiem nie tłumaczy tekstów obcych, ani nie rewitalizuje podań rodzimych, tylko na podstawie elementów znaczeniowo prymamych, zaczerpniętych z tekstów źródłowych, tworzy własny świat poetycki, który, choć zachowuje pewne cechy pierwowzorów, rządzi się własnym wewnętrznym porządkiem.

Z podobną swobodą przekształca Leśmian nie tylko wzorce poetyckie (jak w przypadku klechd czy ballad), lecz również konkretne idee. W anty pozytywistycznej -wedle formuły Piotra Łopuszańskiego - noweli Jaś uzdrowiony, która ukazała się w „Głosie” z 24 marca 1900 roku, a po rosyjsku - 8 czerwca tegoż roku na łamach „Kijewskoj Gaziety”, poeta sięga do Mickiewiczowskiej formuły „szkiełka i oka”, zaś choroba tytułowego bohatera Jasia zasadza się na widzeniu dwóch słońc: „Jedno słonko

⁴⁴    E. Boniecki, Archaiczny świat Bolesława Leśmiana, Gdańsk 2008, s. 72.

⁴⁵    Zob. hasło Majka, [w:] Słownik języka polskiego, oprać. A. Zdanowicz, Orgelbrand, Wilno 1861, t. 1, s. 622.

⁴⁶    B. Leśmian. Majka, [w:] tegoż. Klechdy polskie, Warszawa 1978, s. 33.

⁴⁷    Wówczas, gdy w rosyjskich badaniach literaturoznawczych połowy XIX wieku dominowała teoria migracji motywów, podkreślająca wspólne, wywodzące się z Indii, korzenie wszystkich baśni europejskich, w Polsce, ze względu na zregionalizowane badania Kolberga, wspomniana teoria nie miała szerszego rezonansu. Praktycznym wyjątkiem od tej zasady byłaby właśnie twórczość baśniowa Leśmiana (Klechdy polskie, ale również Klechdy sezamowe).

⁴⁸    Zob. W. Propp, Morfologia bajki, tłum. D. Ulicka, „Pamiętnik Literacki" 1968, z. 4, oraz W. Propp, Nie tylko bajka, tłum. D. Ulicka, Warszawa 2000.

17