628033483

14 TOMASZ GOBAN-KLAS

Model partnerski

Model dyrektywny obciążony jest zbyt wieloma wadami, nie nadaje się zatem na podstawę relacji nauka — praktyka społeczna. Najlepszym tego dowodem jest aktualny układ stosunków między nauką a praktyką. Jak bowiem stwierdza A. Podgórecki na podstawie ankiety rozpisanej wśród socjologów na temat praktycznych zastosowań wiedzy socjologicznej: „nie zanotowano prawie wcale rekomendacji, które by wynikały wprost z jakichś teorii socjologicznych” ²⁴.

Zaproponować zatem należy alternatywne ujęcie problemu. Za punkt wyjścia przyjąć należy dialektyczną tezę: od praktyki do teorii i z powrotem do praktyki ²⁵. Nie ma tutaj linearności modelu dyrektywnego, przeciwnie — proces wdrażania nauki do praktyki ujmuje się jako proces właśnie, jako rozwijający się w czasie ciąg: od praktyki do teorii i z powrotem do lepszej praktyki. Model ten ma postać spiralną, akcentując w ten sposób, iż ani teoria, ani praktyka nie jest raz na zawsze ustalona, lecz przeciwnie, iż jest w stadium stałego doskonalenia. Tym samym model ten nie wprowadza linii demarkacyj-nej między praktykiem a teoretykiem, traktując ich nie jako zleceniodawcę i klienta, lecz jako partnerów w procesie zmieniania rzeczywistości społecznej. Istnieje między nimi podział zadań, odpowiedzialności i metod działania, oczywiście także i zainteresowań, uzdolnień i temperamentu. Nie jest jednak tak, iż jeden dysponuje wyłącznie władzą, a drugi — wiedzą. Model ten zakłada także wzajemną zależność teorii i praktyki, twierdzi bowiem, że „bez rewolucyjnej teorii nie jest również możliwy ruch rewolucyjny” ²⁶.

W modelu tym udział nauki nie kończy się na zbudowaniu teorii, ani też na wskazywaniu dyrektyw. Model ten przyjmuje, że głównym celem nauki jest ułatwienie orientacji w otaczającym świecie, co jest przecież koniecznym (choć niewystarczającym) warunkiem skutecznego działania. Model ten nie fetyszyzuje tych twierdzeń, które mechanicznie dają się przekształcać w dyrektywy, ale przypisuje walor praktyczny wszelkim zdaniom zweryfikowanym metodami naukowymi, które mogą stanowić punkty odniesienia w działaniu praktycznym. Dostrzega zatem użyteczność zdań o przyszłości (co się zdarzy, choć nie zawsze mamy na to wpływ)²⁷, jak również zdań opisujących rzeczywistość aktualną i przeszłą. Punktem odniesienia są tutaj potrzeby informacyjne praktyków i odpowiednio do tych potrzeb dostosowane stwierdzenia (niezależnie od tego, czy będą to zdania ściśle ogólne, czy generalizacje historyczne, prognozy, opisy warunków działania, stopnia realizacji celu, wskazania technologiczne itp.).

²⁴ A. Podgórecki: Patologia życia społecznego. Warszawa 1969, s. 382 i n. ²¹ W. I. Lenin: Zeszyty Filozoficzne. Dzieła. T. 38, s. 144.

²⁴ W. I. Lenin: Co robić. Dzieła. T. 5. s. 404.

²⁷ Klasycznym przykładem mogą tu być praktyczne konsekwencje posiadania wiedzy astronomicznej, która przecież w świetle założeń modelu dyrektywnego nie ma żadnych walorów praktycznych (nie możemy manipulować środkami wywołującymi określone skutki).