6931259154

III. Oddziaływania i pola fizyczne

W rozdziale tym omawiamy jedno z najbardziej fundamentalnych pojęć fizyki - „oddziaływanie”. Interesujące jest, że wywodzi się ono z takich codziennych i zdawałoby się oczywistych zjawisk (procesów czy działań) jak: „ciągnięcie", „przyciąganie”, „odpychanie”, a także „zgniatanie”, „zginanie" i in. Czyż nie one to właśnie wyznaczają tak dominująco aktywność ruchową dziecka? A zwykłe spadanie przedmiotu opuszczonego na Ziemię -pozornie bez żadnego związku ze zjawiskami wymienionym powyżej? Będzie wymagać trochę czasu i starań (może dopiero w klasie VI) wyjaśnienie dziecku, że u podstaw zjawiska spadania szklanki wypuszczonej z ręki leży oddziaływanie między szklanką i Ziemią, wyrażające się przyciąganiem szklanki przez Ziemię (a naprawdę także i Ziemi przez szklankę - patrz rozdz. IV.2). Jest to oddziaływanie grawitacyjne - jedno z tzw. oddziaływań fundamentalnych. A teraz weźmy dla porównania oddziaływania obecne w zabawie z „przeciąganiem liny”. Główna trudność uogólnienia obu tych doświadczeń w jednym obrazie fizycznym polega na tym, że w zabawie z „przeciąganiem liny" mamy do czynienia z materialnym, dobrze widzialnym i odczuwalnym pośrednikiem w postaci liny, a pośrednika takiego nie widać w zjawisku spadania szklanki. Jeśli by jednak popatrzeć na tę linę przez jakiś „supermikroskop”, to jest urządzenie zdolne do rozróżniania pojedynczych atomów i jąder atomowych, to okaże się, że lina „składa się" głównie z dziur pomiędzy jądrami atomowymi sąsiednich atomów (por. rozdz. II). Zauważamy teraz pewne podobieństwo do układu szklanka - Ziemia: tu też mamy do czynienia z taką „dziurą”! W obu przypadkach, w wymienionych dziurach istnieje pole fizyczne (por. rozdz. II 1.3), pośredniczące w przekazywaniu oddziaływania: w przypadku liny -elektromagnetycznego, w przypadku szklanki/Ziemi - grawitacyjnego.

Warto, naszym zdaniem, możliwie wcześnie podejmować próby kształcenia zdolności tworzenia uogólnień z wykorzystaniem wcześniej nauczanych treści fizycznych, a wszystko to - wychodząc z prostych zjawisk odpychania i przyciągania.

(pi>