7349812189

138_Synteza dzie jów Polski..

stworzenia społeczeństwa, które opierałoby się wyłącznie na zapale i entuzja-zmie.”¹⁶

„Pedagogia” A. Mickiewicza to idea „charyzmatycznego przywództwa” ¹⁷ -oczekiwanie i przywoływanie człowieka, który „miał w pierwszym rządzie przezwyciężyć »partyjnictwo« i »zcśrodkować« w sobie siły wszystkich Polaków” \ A. Mickiewicz - zauważa J. Adamus - „wprowadza heroistyczną koncepcję historii, obcą w zasadzie Lelewelowi”¹⁹.

W syntezie M. Bobrzyńskiego - przeciwnie niż w ujęciu J. Lelewela oraz przeciwnie niż w myśli A. Mickiewicza - podstawową kategorią jest kategoria „siły”. M. Bobrzyński „cywilizację” w Europie, opartą na „sile”, przeciwstawia „cywilizacji” w Polsce czasów nowożytnych. Państwo w Europie to „nowożytne państwo prawne”, „równowaga społeczna”; jego fundamentem jest „organizacja”. „Siła” w Europie to - wedle terminologii B. Constanta - „wolność nowożytnych”, wolność „od państwa”. Zło w Polsce w czasach nowożytnych - twierdzi M. Bobrzyński - wynika z wadliwości kultury politycznej, toteż autor Dziejów Polski w zarysie formułuje postulat „przyznania się do błędu” i „zerwania z nim”.

Synteza dziejów Polski M. Bobrzyńskiego - dająca się sprowadzić do formuły „siły” - jest koncepcją dziejów Polski, podporządkowaną idei „silnej władzy”. Tradycyjna interpretacja myśli M. Bobrzyńskiego nie pozostaje w sprzeczności z prawdą. Nie oznacza to jednak, że kategoria „silnej władzy” jest tu zrozumiała sama przez się; jako imperatyw takiej „władzy”, która stanowi przeciwieństwo władzy „słabej”. Idea „silnej władzy” w syntezie M. Bobrzyńskiego nie łączy się bynajmniej z koncepcją pa listwa totalitarnego, nic - demokratycznego; nie jest to idea usytuowania państwa nad społeczeństwem, rządu ponad jednostką. Nie można także uznać, a contrario, że synteza J. Lelewela (i myśl A. Mickiewicza) to koncepcja usytuowania społeczeństwa przed państwem, jcdnostki-obywatela przed rządem. Formuła „wolności” - do której można sprowadzić syntezę J. Lelewela (i myśl A. Mickiewicza) - nic oznacza, że jest to idea władzy „słabej”, stanowiąca imperatyw anarchii. Przeciwstawienie przez M. BobrzyńskiegoTormuły „siły” formule „wolności” dotyczy sporu o archetyp kultury w Polsce, jej wartości, normy, wzory. Kategorie pa listwa, władzy trzeba ująć szeroko. Idzie tu o różne płaszczyzny życia: ekonomię, kulturę - w tym kulturę polityczną sensu stricto, obyczaje. Problem łączy się - ostatecznie - ze sporem o ustrój w Polsce, rozumiany sensu largo, o demokrację w Polsce.

W ujęciu M. Bobrzyńskiego - tak jak wcześniej w ujęciu J. Lelewela - demokracja w Polsce i demokracja w Europie, na Zachodzie (i Wschodzie), w czasach nowożytnych to dwa odmienne modele demokracji. Demokracja w czasach nowożytnych w Europie została zbudowana na „wolności nowożytnych”, wolności

16    Ibidem.

17    Ibidem, s. 292.

18    Ibidem.

10 J. Ada mus: Manarchizm i republika nizm iv syntezie dziejów Polski. Łódź 1964, s. 32, przyp. 4.