7349812213

22 Synteza dziejów Polski

Problem tożsamości, ujęty od strony historiografii, wiąże się z syntezą dziejów narodowych - z tymi pracami, które wśród syntez, rozumianych jako rezultat łączenia elementów w całość, jako typ opracowań, powstają najczęściej ⁵⁷. Powstają prace, które w swym zamierzeniu mają „przedstawić obfitość wiedzy o faktach przeszłości dziejowej w jednym łącznym ujęciu [...], [to ujęcie całokształtu] wciąż ponawianych prób uogólnienia wiedzy faktograficznej, wzbogacanej nieustannie zbiorowym wysiłkiem historyków” ⁵⁸. W problematyce tożsamości Polaka idzie o syntezę dziejów Polski. Synteza historyczna w najszerszym znaczeniu to synteza dziejów powszechnych ^5<\

Synteza dziejów Polski jest jednym z najtrudniejszych zagadnień polskiej kultury oraz historiografii - i w sensie metodologicznym, i w sensie, merytorycznym. „Historyk - twierdzi Jan Adamus - »sklada«, czyli syntetyzuje proste fakty w rozmaite najprostsze opowieści. Z tych zaś tworzy wyższe i jeszcze wyższe syntezy.”⁶⁰ „Syntez jest wiele stopni. Z każym stopniem wznosimy się wyżej, coraz słabiej widzimy niektóre szczegóły, a natomiast coraz lepiej możemy zobaczyć to, czego przy pomocy samej metody filologiczno-krylyczncj nie udawało się nam dostrzec. Wreszcie dopiero dochodzimy do najwyższej syntezy dziejów Polski, którą gwoli krótkości pozwalam sobie [...] zwać po prostu »syntezą«. Każda z tych syntez logicznie jest hipotezą, która jeśli jest właściwie budowana, opiera się na faktach niższorzędnych. To słowo »hipotcza« nic odbiera im wartości, mimo że używamy też tego słowa w drugim znaczeniu ujemnym: liypoiliescs non Jlnpo." ⁶¹ „Ponad nią - uzupełnia J. Adamus - już będzie tylko jeszcze, czy to synteza dziejów jakiejś części ludzkości, np. synteza dziejów Europy, czy wreszcie synteza dziejów całej ludzkości.”⁶²

Tak rozumiana synteza to - po pierwsze - „koncepcja całości dziejów Polski ⁶\ efekt przemyślenia założeń teorii, filozofii dziejów. Jest to „konstrukcja”, „w której istoryk przedstawia »istotę swej wiedzy« albo raczej w której publiczność kondensu-jc wyniki jego pracy, często wiele bogatsze i subtelniejsze”. Wobec faktu wszakże, iż „rzeczywistość jest zawsze bardziej skomplikowana, tak że żadna, najbardziej pomysłowa hipoteza nie potrafi jej wyczerpać” - co każe unikać niebezpieczeństwa „sprowadzania zawsze skomplikowanego procesu historii do jednej głównej przyczyny” -jest to .jedynie podkreślenie czerwonym ołówkiem pewnych czynników” ⁴. Po drugie - jest to realizacja tej koncepcji, będąca „jednolitą całością i nie można jej

57 Ibidem, s. 347.

5s Ibidem, s. 346.

50 Ibidem, s. 347-348.

oo J. Adamus: Manarchizm i repuhlikanizni it» syntezie dziejów Polski, ijódz 1961. s. 13.

61    Ibidem, s. 110, pr/yp. 24.

62    Ibidem, s. 13.

63 Ibidem, s. 28, pr/yp. 38; s. 106, pr/yp. 20. o-i Ibidem, s. 16.