7349812291

.. PESYMIZM 89

miłości ojczyzny”. Państwo w Europie w czasach nowożytnych działa, opierając się na określonej koncepcji relacji: rząd - naród. To „państwa i narody, które na absolutyzmie się wychowały”. „Urządzenia polityczne” powstałe w Polsce - tak jak je interpretuje J. Lelewel - nic są zgodne z ich „doświadczeniem”. Wedle M. Bobrzyńskiego zasady państwa w Europie w czasach nowożytnych - tak widziane -stanowią podstawę do uznania zapóźnicnia Rzeczypospolitej.

Dla J. Lelewela z jednej strony jest „wolność”, a z drugiej - „postęp industrii, postęp cywilizacji” (według M. Bobrzyńskiego - „siła”); z jednej strony - „gmino-władztwo”, tożsame z „wolnością”, z drugiej „despotyzm”, a także „nierówność i stopniowanie klas” (w ujęciu M. Bobrzyńskiego - „zdrowa wolność, to jest wolność idąca w parze z porządkiem i prawem”); z jednej strony - Rzeczpospolita, równoznaczna z „wolnością” i „gminowladztwcm”, z drugiej - „monarchiczna zasada” (według M. Bobrzyńskiego - „państwa i narody, które na absolutyzmie się wychowały”). Dla M. Bobrzyńskiego - przeciwnie - z jednej strony jest „siła”, z drugiej -„wolność, a raczej swawola polska”, a także „zabijająca równość” (według J. Lelewela - „wolność”); z jednej strony - „nowożytne państwo prawne”, tożsame z „silą”, z drugiej - „zwolnione tętno naszego życia” (w ujęciu J. Lelewela -„gminowladztwo”); z jednej strony - państwo, oznaczające „silę”, „nowożytne państwo prawne”, z drugiej - „republikańska formułka” (według J. Lelewela jest to Polska rozumiana jako „monarchia bez monarchicznych zasad”).

W myśli J. Lelewela obok Rzeczypospolitej, zinterpretowanej jako „anarchia swobody”, istnieje „anarchia zachwalanego porządku, podległości i niewoli” (w koncepcji M. Bobr/.yńskego jest to takie państwo, jakie ukształtowało się w Europie w czasach nowożytnych). M. Bobr/.yński natomiast wyróżnia państwo, interpretując je jako „wspieranie pracy społecznej za pomocą sprężystej administracji”, oraz po prostu „anarchię” (w koncepcji J. Lelewela jest to republika w Polsce).

Opozycja syntezy M. Bobrzyńskiego wobec syntezy J. Lelewela opiera się na przeciwstawieniu „siły”, jaką daje „cywilizacja”, państwo w Europie w czasach nowożytnych, „wolności”, którą zapewnia państwo w Polsce.

Synteza M. Bobrzyńskiego oraz synteza J. Lelewela opierają się na odmiennych fundamentach. Nie idzie tu o teorię syntezy, która jest - ostatecznie - dla obu koncepcji wspólna, lecz o „syntetyczną stronę”, jak to ujął u progu okresu międzywojennego Stanisław Zakrzewski¹⁴¹, o „pojęcia syntetyczne” ¹⁴‘. Fundamenty te „można wydzielić z całości naszej wiedzy historycznej” - pisze J. Adamus ¹⁴'\ W tym kontekście trzeba odróżnić „te dwa rodzaje myśli”¹⁴⁴, fundamenty od wiedzy.

„W ramach łacińskiej tradycji wspólnej całej Europie, ścisłych więzi kulturowych, powiązań losów politycznych i przy znacznych analogiach ukształtowanego w średniowieczu systemu stanowego, rozwinął się w Rzeczypospolitej system władzy zgoła szczególny - zauważa współcześnie Antoni Maczak. - Wspólne dla wię-

Hi S. Z u k r 7. c w s k i: Historiografia polska wobec wskrzeszenia państwa (1923); cyt. we lituj;: i d e m: Zagadnienia historyczne. T. 1. Lwów 1436, s. 142, 143.

1 O Ibidem, s. 143, 144.

143 J. A d a m u s: Monarchizm i repuhlikanizm w syntezie dziejów 1‘olski. Lodź 1461, s. 24. 114 Ibidem, s. 43.