7648594413

102

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

wy dawnej logiki, dla której to, czym zajmuje się Hegel, jest alogiczne. Zaznaczyć wypada, że wiązanie panlogizmu Hegla z filozofią Parmeni-desa z Elei to po prostu nieporozumienie, które wszakże często odbija się echem w podręcznikach z zakresu historii filozofii¹⁹.

Z kolei metodę filozofii Hegla stanowi dialektyka. Ale już w tej kwestii zdania interpretatorów są podzielone. Dla Hegla dialektyka jest metodą odkrywania sprzeczności i uznawania jej — zupełnie inaczej, niż czyni to późny Schleiermacher, dla którego dialektyka jest, po pierwsze, tym elementem, który odróżnia go od romantyków, po drugie natomiast — metodą złożoną z części transcendentalnej i technicznej²⁰. W Heglowskim ujęciu pojęcia trudno się doszukiwać racjonalnego rozumienia, czym jest pojęcie, a w tym sensie można w sposób uzasadniony mówić o irracjonalności pojęć. Dlatego Kroner ma podstawy do tego, by wygłosić swe słynne zdanie, które brzmi: „Hegel jest bez wątpienia największym irracjonalistą, jakiego zna historia filozofii”²¹. Cechy charakterystyczne pojęcia to: spekulatywny charakter, żywość, antytetyka momentów, określanie kategorii fundamentalnych i praw kategorialnych. Poniekąd zgodnie z myślą Kronera Hartmann uważa, że dla Hegla dialektyka oznacza głos rozumu absolutnego w rozumie skończonym²².

O ile nazywanie filozofii Hegla panlogizmem może być historycznym nieporozumieniem, o tyle nazwanie jej idealizmem już takim nieporozumieniem nie jest. Filozofia Hegla bowiem jest określonym idealizmem, a mianowicie idealizmem „rozumu absolutnego”. Tenże idealizm nie jest jednak czymś wyjątkowym w filozofii Hegla, ale raczej stanowi dobro wspólne epoki oświecenia. Idealistami byli wszyscy reprezentanci idealizmu niemieckiego, przy czym początkowo Fichte stał na stanowisku idealizmu subiektywnego i dopiero w teorii wiedzy z 1804 roku wprowadził elementy idealizmu obiektywnego. Wiąże się to z pewną zmianą optyki Fichtego zauważalną już w Powołaniu człowieka (1800)²³. Fundament idealizmu Hegla i jego systemu opiera

¹⁹    Zob. szerzej na ten temat D. K u b o k: Prawda i mniemania. Studium filozofii Parmę-nidesa z Elei. Katowice 2004, s. 406—407.

²⁰    Zob. G. Lehmann: Geschichte der nachkantischen Philosophie. Kritizismus und kritisches Motiv in den philosophischen Systemen des 19. und 20. Jahrhunderts. Berlin 1931, s. 80.

²¹    „Hegel ist ohne Zweifel der grófite Irrationalist, den die Geschichte der Philosophie kennt”. R. Kroner: VonKant bis Hegel. Bd. 2. Tubingen 1961, s. 271. Por. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Ideatismus..., s. 255.

²²    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Ideatismus..., s. 267.

²³    J.G. Fichte: Powołanie człowieka. Tłum. A. Zieleńczyk. Oprać. I. Krońska. Wstęp T. Kroński. Warszawa 1956.